Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Beckerman en Kwint over het bericht 'De beladen bunker van Seyss-Inquart kwijnt weg'

Antwoord van Minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap), mede namens
de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (ontvangen 19 november
2020). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2020–2021, nr. 767

Vraag 1

Bent u bekend met het bericht «De beladen bunker van Seyss-Inquart kwijnt weg. «Als
er maar geen escaperoom in komt»»1

Antwoord 1

Ja

Vraag 2

Deelt u de mening dat de Seyss-Inquart bunker, een Rijksmonument met een beladen verleden
als gebouw uniek is? Deelt u voorts de mening dat deze bunker een belangrijke educatieve
WO2 en Koude Oorlog erfgoedfunctie kan en moet vervullen?

Antwoord 2

De Commandobunker Clingendael, ook bekend als de Seyss-Inquart bunker, is een gebouw
met hoge cultuurhistorische waarden dat om die reden is aangewezen als rijksmonument.
Als belangwekkend erfgoed van de Tweede Wereldoorlog en de periode van de Koude Oorlog
kan de bunker een rol vervullen in het vertellen van het verhaal van deze perioden.

Vraag 3

Bent U bekend met het feit de oorspronkelijke bebouwingen van de vier Nationale herinneringscentra
voor een groot gedeelte dan wel helemaal (99%) zijn afgebroken? Bent U van mening
dat de «Muur van Mussert» en de Seyss-Inquart bunker de laatste tastbare grote bouwwerken
zijn die specifiek gebouwd zijn voor de leiding van het Nationaal Socialisme en een
belangrijke bijdrage kunnen leveren in het voorkomen van onverdraagzaamheid en haat?
Zo ja, welke stappen gaat u zetten?

Antwoord 3

Ik ben ermee bekend dat een deel van de herinneringscentra is afgebroken. En ik vind
het net als u belangrijk dat betekenisvol erfgoed uit deze periode goed wordt bewaard.
Dat geldt zowel voor de herinneringscentra als voor het nationaal-socialistische erfgoed.
De commandobunker Clingendael en het Nationaal Tehuis van de NSB («Muur van Mussert»)
in Lunteren zijn belangrijke getuigen van het nationaal-socialisme in Nederland. Zij
herinneren ons aan donkere bladzijden uit onze geschiedenis. Door deze gebouwen te
beschermen en in stand te houden, dragen zij bij aan de bewustwording dat een open
en democratische samenleving, die gestoeld is op vredelievendheid en naastenliefde,
het sterkste wapen is tegen haat en onverdraagzaamheid. Om deze reden is bijvoorbeeld
ook de schuilbunker in Apeldoorn in 2000 aangewezen als rijksmonument en ben ik bezig
met de aanvullende bescherming van wat nog niet beschermd is en wel bescherming verdient,
zoals aangekondigd in mijn beleidsbrief van 28 april 2020.

Vraag 4

Klopt het dat de bunker, ondanks het gedeeltelijk uitgevoerde herstel, steeds meer
in verval raakt? Bent u van mening dat onderhoud aan de toekomstige eigenaar is of
vindt u dat de huidige eigenaar – het Rijksvastgoedbedrijf – nu in moet grijpen om
het verval te stoppen? Zo ja, welke stappen gaat u zetten? Zo nee, klopt het dat de
verkoopprocedure nog jaren kan duren, waarmee verder verval dreigt?

Antwoord 4

Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) heeft de afgelopen jaren het nodige instandhoudingsonderhoud
gepleegd en zal dit ook tot de overdracht aan een nieuwe eigenaar blijven plegen conform
hetgeen in de Erfgoedwet is vastgelegd en ook in de Leidraad Afstoot Monumenten (bijlage
bij Kamerstuk 32 820, nr. 351) is opgenomen. Ten aanzien van de verkoopprocedure heeft de Staatssecretaris in beantwoording
van Kamervragen van de leden Geluk-Poortvliet en Van Dam (Aanhangsel Handelingen,
vergaderjaar 2018–2019, nr. 2772) vorig jaar de verkoopprocedure uiteengezet. Eerst zal het Rijksvastgoedbedrijf een
participatietraject doorlopen met omwonenden en belangengroepen naar aanleiding van
de concept Nota van Uitgangspunten (stedenbouwkundige, maar ook specifieke erfgoedaangelegenheden).
Daarna zal de definitieve Nota van Uitgangspunten worden aangeboden aan de gemeenteraad
van de gemeente Wassenaar. Vervolgens zal er een voorselectie plaatsvinden van kandidaten
op basis van hun visie op het gehele complex. Deze visies zullen worden beoordeeld
door een selectiecommissie bestaande uit onder andere RVB, Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed (RCE) en gemeente Wassenaar. Het RVB streeft ernaar om de verkoop eind 2021
af te ronden.

Vraag 5

Bent u bekend met het in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf gemaakte Bouwhistorisch
Onderzoek Bunker Seyss-Inquart rapport (deel 1 en deel 2) uit 2016 en onderschrijft
u de aanbevelingen? Zo ja, wanneer wordt dit uitgevoerd, Zo nee kunt u aangeven waarom
niet?

Antwoord 5

Ja, dit onderzoek is bekend. De aanbevelingen in het onderzoek bestrijken een breed
spectrum dat gaat van nader onderzoek en instandhoudingsopgave tot reconstructie.
Ik onderschrijf de aanbevelingen voor zover ze niet op de planvorming vooruit lopen
en niet in strijd zijn met de waardering voor de Koude Oorlogperiode. Er wordt nog
aanvullend onderzoek uitgevoerd op het gebied van Koude Oorlog-erfgoed en archeologie.
Door COVID-19 maatregelen loopt dit onderzoek enkele maanden vertraging op.

Vraag 6

Bent u bekend met de definitieve Onderhoudsanalyse Bunker Seyss-Inquart uit 2017 en
onderschrijft u de aanbevelingen? Zo ja, wanneer wordt dit uitgevoerd, Zo nee kunt
u aangeven waarom niet?

Antwoord 6

De onderhoudsanalyse is door het RVB uitgevraagd om in algemene zin inzicht te krijgen
in de bouwkundige staat. Het RVB heeft gebruik gemaakt van de adviezen en met inzet
van de erfgoedexpertise binnen deze dienst om de onderhouds- en herstelwerkzaamheden,
die vereist zijn voor een gedegen instandhouding conform de Erfgoedwet, te laten uitvoeren.

Vraag 7

Klopt het dat zowel in de erfgoedwet als in de richtlijn (Leidraad, afstoot monumenten
april 2020) van de rijksbouwmeester een eigenaar verplicht wordt zijn monument, inclusief
interieuronderdelen en structuurbepalende elementen, zo te onderhouden dat het behoud
ervan gewaarborgd is? Wat is in lijn met deze verplichting uw oordeel over de huidige
stand van de Seyss-Inquart bunker? Wat zou er volgens de Minister tijdens de verkoopprocedure
aan onderhoud moeten worden uitgevoerd?

Antwoord 7

Zie antwoord op vraag 4 en 6.

Vraag 8

Bent u van mening dat de bunker nu voldoende beschermd is tegen kopers en toekomstige
(vervolg) eigenaren zonder historisch besef? Zo ja, kunt u uitleggen hoe dat is geborgd?
Zo nee kunt u aangeven wat u hieraan gaat doen?

Antwoord 8

Ja. Ons erfgoedstelsel is erop ingericht dat de bescherming van rijksmonumenten niet
afhankelijk is van het type eigenaar. Voor iedere eigenaar gelden namelijk dezelfde
regels. Op grond van de wet is voor het wijzigen van het monument of de bestemming
een omgevingsvergunning noodzakelijk. De gemeente is hiervoor het bevoegde gezag.
Deze beslist over de vergunning na advisering door de gemeentelijke monumentencommissie
en (bij ingrijpende werkzaamheden) de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Ik wijs
erop dat in Nederland vele duizenden eigenaren op een uitstekende manier voor hun
erfgoed zorgen.

Daarnaast geldt op grond van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) de verplichting
voor gemeenten om bij de totstandkoming van bestemmingsplannen rekening te houden
met aanwezige cultuurhistorische waarden. Dat betekent dat een gemeente de mogelijkheid
heeft om functies en bestemmingen die niet met deze waarden verenigbaar zijn, te verhinderen.

Bij verkoop van de bunker kunnen partijen een bod doen onder de voorwaarde dat zij
een visie indienen voor de herontwikkeling van het complex dat goed past bij de bedoelingen
van de Staat en de gemeente en de Nota van Uitgangspunten. De visies worden eerst
getoetst voor akkoord door een selectiecommissie van experts van RVB, RCE en gemeente.
Getoetst wordt op de inhoud van de Nota van Uitgangspunten. Integere omgang met gebouw
en opgave is daarbij een zeer belangrijk aspect.

Vraag 9

Deelt u de zorgen van de stichting WO2 sporen dat particulieren, vastgoedontwikkelaars
en commerciële kwaadwillenden bij een verkoop altijd mogelijkheden hebben? Zo ja,
wat gaat u hieraan doen? Zo nee, waarom niet? Deelt u voorts haar zorg dat het na
tien jaar makkelijker wordt om van de voorwaarden (eerste en vervolg schakel van een
kettingbeding) van het Rijksvastgoedbedrijf af te komen en deze voorwaarden bij een
faillissement van de koper zelfs helemaal verdwijnen? Zo ja, wat gaat u hieraan doen?
Zo nee waarom niet? Klopt het dat een escaperoom ook telt als gebouw met een educatieve
functie? Zo ja, wat gaat u hieraan doen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Nee, ik deel die zorgen niet. Zie allereerst mijn antwoord op vraag 8.

De regels van ons erfgoedstelsel zijn niet tijdelijk, maar voortdurend van toepassing.
Het zonder vergunning wijzigen of beschadigen van een monument is een misdrijf. Verder
wordt overwogen te kiezen voor het opleggen van een kwalitatieve verplichting omdat
dit juridisch een sterkere werking heeft dan een kettingbeding. Hoewel de Nota van
Uitgangspunten nog niet definitief is vastgesteld kan ik op voorhand stellen dat een
escaperoom niet hiermee strookt.

Naast de inbedding van de erfgoedzorg in het daarvoor ingerichte stelsel, neemt de
rijksoverheid nog aanvullende stappen om historisch erfgoed zo goed mogelijk te behouden
door het verkoopproces ervan zorgvuldig in te richten en te begeleiden.

Vraag 10

Bent u ook van mening dat wet- en regelgeving het niet mogelijk maken om aanvullende
eisen te stellen aan een mogelijke nieuwe eigenaar? Zo ja, kunt u uitleg geven wat
de gevolgen hiervan zijn bij toekomstig gebruik? Zo nee, kunt u uitleggen wat de Leidraad
afstoot monumenten april 2020 hiermee bedoelt?

Antwoord 10

Nee, op grond van het bestemmingsplan kunnen regels worden gesteld ten aanzien van
functie van een monument. De huidige wet- en regelgeving (Erfgoedwet en wetten en
regels op het gebied van bouwen en de ruimtelijke ordening) biedt voldoende handvatten
om eisen te stellen aan het uiterlijk en gebruik van de bunker. De Leidraad Afstoot
Monumenten van april 2020 is ervoor bedoeld dat de bij afstoting, wijziging en herbestemming
van rijksmonumenten betrokken rijkspartijen gezamenlijk en in overleg met mede-overheden
bijdragen aan een goede uitgangspositie voor dit erfgoed in andere handen.

Vraag 11

Bent u van mening dat de «Visie Erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog» en de Leidraad
(afstoot monumenten) heldere criteria en randvoorwaarden omschrijven voor wat het
Rijk wel – en vooral niet – wil verkopen? Zo ja, welke stappen gaat u hiervoor zetten?
Bent u van mening, ook al is het minder lucratief voor het Rijk, dat maatschappelijke
baten een grotere rol moeten vervullen voor het verzekerd in stand houden op de lange
termijn van afwijkende en beladen monumenten? Zo ja, welke stappen gaat u hiervoor
zetten? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 11

Ik verwijs u naar het antwoord op vraag 8 en 9. De Visie Erfgoed uit de Tweede Wereldoorlog
en de Leidraad Afstoot Monumenten hebben als doel bij te dragen aan de zorgvuldige
omgang met waardevol erfgoed (in het geval van de Visie: het erfgoed uit de Tweede
Wereldoorlog).

Vraag 12

Deelt u de mening dat de bunker van Seyss-Inquart in handen zou moeten komen van een
(nationale) monumentenorganisatie en daarmee gewaarborgd is voor de toekomstige generaties?
Zo ja, welke stappen gaat u hiervoor zetten? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

Ik heb geen oordeel over welke partij de commandobunker zou moeten bezitten en beheren.
De verkoopprocedure is er niet op gericht om zomaar degene met de hoogste prijs te
selecteren. Eerst worden alleen die partijen geselecteerd die een zorgvuldig plan
hebben passend binnen de kaders van de Nota van Uitganspunten. Verder verwijs ik u
naar de antwoorden op vraag 8, 9 en 10.