Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Koopmans en Weverling over het artikel ‘Behind China’s Decade of European Deals, State Investors Evade Notice’

Antwoord van Minister Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) en van
Minister Blok (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister van Economische Zaken
en Klimaat en de Minister van Justitie en Veiligheid (ontvangen 26 oktober 2020).

Vraag 1

Bent u bekend met het artikel «Behind China's Decade of European Deals, State Investors
Evade Notice» en de publicatie van de «China-EU FDI Radar» gepubliceerd op het Nederlandse
Datenna.com?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe beoordeelt u de berichtgeving dat de Chinese overheid veel nauwer betrokken is
bij diverse investeringen in Europa, waaronder in Nederland, dan op het eerste gezicht
zou lijken?

Antwoord 2

Het kabinet is zich ervan bewust, zoals beschreven in de beleidsnotitie «Nederland-China:
een nieuwe balans», dat de Chinese overheid nauw betrokken is bij het Chinese bedrijfsleven,
zowel staatsbedrijven als private bedrijven. Ook bij buitenlandse overnames kan het
voorkomen dat de Chinese overheid, via bedrijven waarin het een financieel belang
heeft, invloed verwerft in Europese bedrijven.

Vraag 3, 4 en 5

Heeft u eigenstandig voldoende inzicht in de mogelijke politieke aansturing van Chinese
investeringen?

In hoeverre is hier naar uw inzicht sprake van politiek gemotiveerde investeringen?

In hoeverre is hier naar uw inzicht sprake van een politiek gemotiveerde strategie?
Wat zouden de doelen kunnen zijn van een dergelijke strategie en wat betekent dat
voor Nederland en Europa?

Antwoord 3, 4 en 5

Zoals uiteengezet in de beleidsnotitie «Nederland-China: een nieuwe balans», is verdere
economische ontwikkeling en de transformatie naar een hoogwaardige kenniseconomie
die grotendeels onafhankelijk is van buitenlandse kennis en technologie, een belangrijke
Chinese ambitie. China voert een assertieve industriepolitiek om dit doel te bereiken
en beleidsplannen als Made in China 2025zijn hierin toonaangevende strategieën. Staatsgestuurde investeringen in dit kader
kunnen het gelijke speelveld verstoren, schadelijk zijn voor het concurrentievermogen
van Nederland op de middellange termijn en een mogelijk risico zijn voor de (nationale)
veiligheid in Nederland en de EU. De AIVD noemt in zijn jaarverslag dat China met
forse investeringen in technologie mogelijk afhankelijkheden van Chinese technologieën
creëert.2 De MIVD wijst er verder op dat China investeringen mogelijk als pressiemiddel kan
gebruiken.3

Nederland en de EU kennen bij uitstek een open investeringsklimaat. Deze openheid
vormt de basis voor onze maatschappij en economie, en is een belangrijke randvoorwaarde
voor innovatiekracht en verdienvermogen. Dit laat onverlet dat er risico’s verbonden
kunnen zijn aan bepaalde investeringen en overnames. Het gaat dan met name om risico’s
m.b.t. de verstoring van vitale processen, de integriteit van kennis en informatie,
en het ontstaan van ongewenste strategische afhankelijkheden.

In internationale kaders, zoals in de WTO en de OESO, is afgesproken dat er grenzen
kunnen worden gesteld aan investeringen, al naar gelang daar publieke belangen mee
zijn gemoeid. Zo kunnen nationale overheden uit het oogpunt van openbare orde en nationale
veiligheid regels stellen aan buitenlandse investeringen. Het kabinet implementeert
op dit moment de Europese FDI-screeningsverordening, waarmee een mechanisme voor informatie-uitwisseling
tussen Europese lidstaten wordt gefaciliteerd. Daarnaast werkt het kabinet aan de
wet Toetsing Economie en Veiligheid, die volgens planning eind dit jaar aan de Raad
van State wordt voorgelegd, waarna deze zo spoedig mogelijk in 2021 aan uw Kamer wordt
aangeboden. Het kabinet heeft het voornemen dit wetsvoorstel, mede vanwege de economische
gevolgen van de COVID-19-crisis, met terugwerkende kracht vanaf 2 juni 2020 in werking
te laten treden.4

Dankzij deze maatregelen verkrijgt het kabinet beter zicht op overnames die vanuit
het oogpunt van de nationale veiligheid een potentieel risico met zich mee kunnen
brengen en kunnen passende maatregelen worden genomen.

Vraag 6

Welke actie neemt u hierover in de bilaterale relatie met China?

Antwoord 6

Het kabinet zet in de relatie met China in op gelijkwaardigheid, reciprociteit en
het tegengaan van ongewenste strategische afhankelijkheden. Focus ligt daarbij op
het opvoeren van internationale druk op China om oneerlijke handelspraktijken aan
te pakken en toegang tot de Chinese markt te vergroten. Naast het versterken en beschermen
van de eigen markt zijn dit methoden om een gelijker speelveld te bewerkstelligen.
Nederland verwelkomt buitenlandse investeringen, mits deze voldoen aan de Nederlandse
wet- en regelgeving. Ten behoeve van onze nationale veiligheid worden mogelijke risico’s
van Chinese economische activiteiten, zoals investeringen, tijdig gesignaleerd, geanalyseerd
en beheersbaar gemaakt. In de bilaterale contacten met China stelt het kabinet eventuele
misstanden aan de orde, zoals tijdens het gesprek van Minister Kaag met assistent-minister
voor Handel Ren Hongbin in november 2019. Tijdens bilaterale economische consultaties
staan thema’s als het belang van een gelijk speelveld en bescherming van intellectueel
eigendom ook nadrukkelijk op de agenda. Tenslotte kunnen landenneutrale maatregelen,
zoals beschreven in het antwoord op vraag 7, ook gevolgen hebben voor Chinese bedrijven.

Vraag 7

In hoeverre bent u geïnformeerd over en alert op politiek gemotiveerde investeringen
vanuit landen anders dan China?

Antwoord 7

De kabinetsaanpak ten aanzien van het weerbaar maken tegen statelijke dreigingen is
aangekondigd in de Kamerbrief «Tegengaan statelijke dreigingen».5 Verder is uw Kamer voor de zomer geïnformeerd over de kabinetsinzet ten aanzien van
buitenlandse overnames en investeringen.6 De daarin opgenomen maatregelen zijn actorneutraal en dus niet enkel van toepassing
op staatsgeleide investeringen vanuit één bepaald land.

Het kabinet spant zich in ondernemingen te beschermen tegen ongewenste overnames en
investeringen wanneer de borging van onze nationale veiligheid hiertoe aanleiding
geeft, bijvoorbeeld bij mogelijk politiek gemotiveerde investeringen.

Naast beschermend instrumentarium tegen ongewenste buitenlandse overnames en investeringen
ter borging van de publieke belangen, beschikt het kabinet ook over stimulerende maatregelen
die bijdragen aan de versterking van onze strategische economische belangen en concurrentiekracht.
U kunt hierbij denken aan onder meer het Missiegedreven Innovatie en Topsectorenbeleid,
investeringen in Europese allianties en IPCEI’s en de Europese projecten onder bijvoorbeeld
Horizon 2020.

Vraag 8

Welke politieke en praktische gevolgen hebben dergelijke investeringen voor de veiligheid
en integriteit van de Nederlandse samenleving?

Antwoord 8

Bij overnames van of investeringen in bedrijven die actief zijn in de vitale processen
kan sprake zijn van risico’s. Daarnaast kunnen bij overnames of investeringen in ondernemingen
die actief zijn op het gebied van hoogwaardige sensitieve technologie ook risico’s
optreden voor onze nationale veiligheid.

Als gevolg van de overname of investering, kan een risico ontstaan op:

i. de aantasting van de continuïteit van de vitale processen. Een risico kan een ernstige
verstoring zijn van bijvoorbeeld de energievoorziening of telecommunicatie.

ii. de aantasting van de integriteit en exclusiviteit van kennis en informatie die verbonden
is aan vitale processen en hoogwaardige sensitieve technologie. Het kan hierbij gaan
om de bescherming van staatsgeheimen, een verhoogde kwetsbaarheid voor spionage, onderhoud
aan beveiligingsinstallaties of het uitvoeren van (delen van) vitale processen.

iii. het ontstaan van ongewenste strategische afhankelijkheden. Hierbij kan gedacht worden
aan een overname of investering die ertoe leidt dat Nederland op enig moment door
een derde land (politiek) onder druk kan worden gezet, waardoor de democratische rechtsorde
kan worden ondermijnd.

Zoals ook vermeld in de beleidsnotitie «Nederland-China: een nieuwe balans» is het
kabinet zich terdege bewust van deze risico’s. Het beschikt over een instrumentarium,
waaronder sectorale investeringstoetsen, om deze risico’s te mitigeren, en werkt aanvullend
aan een stelsel van investeringstoetsing. Het wetsvoorstel Toetsing Economie en Veiligheid
vormt daarvan een belangrijk bestanddeel en wordt volgens planning voor het einde
van dit jaar aan de Raad van State aangeboden.7

Vraag 9

Wat is de stand van het Europese mechanisme ter screening van buitenlandse investeringen,
en wat is de stand van de Nederlandse uitvoering daaraan? Hoe is dit in andere lidstaten?

Antwoord 9

De FDI-verordening verplicht EU lidstaten tot de inrichting van een contactpunt voor
een Europees samenwerkingsmechanisme tussen de lidstaten onderling en met de Europese
Commissie om beschikbare vertrouwelijke informatie over directe investeringen uit
derde landen te verzamelen, aggregeren en uit te wisselen wanneer een lidstaat van
mening is dat deze investering raakt aan de openbare orde en veiligheid van die lidstaat.
De verordening, die op 11 oktober 2020 in werking trad, verplicht lidstaten dus niet
om een investeringstoets uit te werken. De Nederlandse Uitvoeringswet ter implementatie
van de FDI-verordening is door uw Kamercommissie voor Economische Zaken en Klimaat
aangemeld voor plenaire behandeling. De meeste lidstaten hebben inmiddels een contactpunt
aangewezen dat uitvoering zal geven aan de verplichtingen van de FDI-screeningsverordening.
De Commissie heeft op dit moment nog geen overzicht beschikbaar gesteld van de status
van implementatie van de verordening in andere lidstaten.

Vraag 10

In hoeverre is het huidige Europese instrumentarium van «investment screening» voldoende
in staat om te identificeren welke investerende bedrijven onder invloed staan van
buitenlandse overheden zonder dat dit direct evident is?

Antwoord 10

De FDI-screeningsverordening verplicht lidstaten niet tot het inrichten van investeringstoetsen,
en vormt op zichzelf ook geen instrument voor «investment screening» maar is gericht
op de uitwisseling van relevante informatie tussen lidstaten. Vooralsnog beschikken
vijftien lidstaten, waaronder Nederland, over verschillende vormen van investeringstoetsen.8 De verordening voorziet, zoals hierboven benoemd, in een samenwerkingsmechanisme
ter uitwisseling van informatie. Aangezien de verordening pas sinds kort van toepassing
is, is het nog te vroeg om te concluderen dat de huidige verordening in afdoende mate
bijdraagt aan het kunnen identificeren welke investerende bedrijven onder invloed
staan van buitenlandse overheden zonder dat dit direct evident is. Dit laat onverlet
dat het kabinet risico’s voor de nationale veiligheid bij overnames en investeringen
onderkent, en hierop instrumenten beschikbaar heeft en verder ontwikkelt waar nodig.
Zie hiervoor de beantwoording van vraag 5. Verder zijn formele investeringstoetsen
niet de enige wijze waarop het kabinet zicht krijgt op mogelijk ongewenste investeringen;
bedrijven en andere partijen melden dit bijvoorbeeld ook zelf.

Vraag 11

Kunt u een overzicht geven van de verschillende instrumenten die de Chinese overheid
gebruikt om investeringen door buitenlandse (staats-)bedrijven in strategische sectoren
te weren? Is hierbij sprake van een gelijk speelveld?

Antwoord 11

China kent een zogeheten National Negative List, waarin 33 sectoren in de economie
bij wet geheel of gedeeltelijk zijn gesloten voor buitenlandse investeringen. Alhoewel
deze lijst elk jaar korter wordt en diverse sectoren daarmee worden geopend voor buitenlandse
investeerders, is er vooralsnog geen sprake van een gelijk speelveld. Dit is een kwestie
die ook geregeld in zowel de bilaterale contacten als via de EU wordt aangekaart.

Vraag 12 en 13

Welke middelen staan het kabinet momenteel ter beschikking om nu al in te grijpen
bij verdachte investeringen?

Kan het kabinet ook ingrijpen ten aanzien van investeringen die in het verleden al
hebben plaatsgevonden?

Antwoord 12 en 13

Het kabinet werkt op dit moment aan de totstandkoming van een stelsel van investeringstoetsing.
Dit stelsel bestaat uit reeds bestaande sectorale investeringstoetsen zoals opgenomen
in de Gaswet, Elektriciteitswet 1998 en de Wet Ongewenste Zeggenschap Telecom, en
introduceert een zogenaamde brede investeringstoets – het wetsvoorstel Toetsing Economie
en Veiligheid – die zal zorgen voor een vangnet voor investeringen die op dit moment
nog niet binnen de kaders van een sectorale investeringstoets vallen, of niet goed
middels sectorale wetgeving kunnen worden geborgd.

Met dit wetsvoorstel wordt het mogelijk overnames van en investeringen in ondernemingen
die actief zijn binnen de vitale processen of werken met sensitieve technologie te
toetsen op risico’s voor de nationale veiligheid. Het wetsvoorstel doorloopt op dit
moment verschillende consultaties, en zal voor het eind van 2020 aan de Raad van State
worden aangeboden voor advies. Het kabinet is voornemens de wet van kracht te laten
zijn met ingang van 2 juni 2020. Middels deze peildatum wordt het mogelijk overnames
en investeringen met terugwerkende kracht aan voorwaarden te onderwerpen of in het
uiterste geval te blokkeren, mocht hier vanwege de bescherming van de nationale veiligheid
aanleiding toe zijn.9

Vraag 14

Welke resultaten zijn behaald door het huidige kabinetsbeleid en het Europese beleid
op het tegengaan van ongewenste buitenlandse investeringen in Nederland en in Europa?

Antwoord 14

Het kabinet werkt op zichtbare en onzichtbare wijze aan het borgen van de nationale
veiligheid en het concurrentievermogen van de Nederlandse economie. Dit doet het kabinet
door het benutten van regelgeving, het introduceren van nieuwe regelgeving, en incidenteel
met andere instrumenten indien de situatie daarom vraagt.

Als voorbeeld kan dienen de strategische investering in het bedrijf SmartPhotonics,
zoals aangekondigd door de Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat op 29 juni
2020, waarmee het kabinet wil waarborgen dat dit bedrijf en het ecosysteem voor geïntegreerde
fotonica behouden blijft voor Nederland.

Mede dankzij de contacten die in het kader van de FDI-screeningsverordening zijn gelegd,
heeft er voorts goede afstemming plaatsgevonden bij een investering door de Duitse
overheid in het bedrijf CureVac N.V., een biomedische onderneming die wereldwijd actief
is, maar waarvan het zwaartepunt van de activiteiten in Duitsland ligt. Deze interventie
is gedaan met het oog op het waarborgen en het door ontwikkelen van de strategische
kennis en capaciteiten van het bedrijf. Het bedrijf is door deze interventie behouden
voor Europa.

Het kabinet ziet met vertrouwen uit naar de geformaliseerde samenwerking op het signaleren
van potentieel ongewenste investeringen uit derde landen in het kader van de FDI-screeningsverordening,
en pleit voor een vroege evaluatie van het mechanisme zodat verdere harmonisatie in
een Europees samenwerkingsmechanisme – binnen nationale competenties – vorm kan krijgen.