Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Jasper van Dijk over de beperkte mogelijkheden om maatwerk te leveren bij de kostendelersnorm

Antwoord van Staatssecretaris Van ’t Wout (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen
24 augustus 2020).

Vraag 1

Hoe verklaart u dat de mogelijkheid in de Participatiewet om maatwerk te leveren bij
de kostendelersnorm in de praktijk slechts sporadisch gebruikt wordt?1

Antwoord 1

Om het toepassen van maatwerk te bevorderen, verlenen de Staatssecretaris van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport en ik subsidie aan een project van Divosa, waarin gemeenten een handreiking
wordt geboden op welke wijze zij maatwerk kunnen bieden binnen de kaders van de Participatiewet
bij toepassing van de vierweken zoekperiode voor jongeren tot 27 jaar, bij de jongerennorm
voor jongeren tot 21 jaar en bij de kostendelersnorm. Dit project geeft ook inzicht
in de omstandigheden waarin sommige gemeenten knelpunten ervaren bij de mogelijkheid
om maatwerk binnen de kaders van de Participatiewet te bieden.

Vraag 2

Vindt u het een goede zaak dat mensen mantelzorg verlenen aan bijvoorbeeld een ouder,
een zus of een volwassen kind? Zo ja, waarom kort u de bijstandsuitkering van dergelijke
mantelzorgers dan middels de kostendelersnorm?

Antwoord 2

Het verlenen van mantelzorg is een goede zaak. Hierbij is van belang dat mensen ook
in hun inkomen kunnen voorzien en mantelzorg mentaal en fysiek kunnen dragen. De bijstand
is het vangnet van de sociale zekerheid. Een bijstandsuitkering is bedoeld om te kunnen
voorzien in de noodzakelijke kosten van het bestaan. Bij kostendelende medebewoners
is sprake van schaalvoordelen. Omdat dit onder meer betekent dat woonlasten en huishoudelijke
kosten gedeeld kunnen worden, wordt de kostendelersnorm toegepast indien er geen sprake
is van een tijdelijk verblijf.

Vraag 3

Mensen werkzaam in de daklozenopvang geven regelmatig aan dat de kostendelersnorm
dakloosheid bevordert, doordat mensen eerder het huis uit gezet worden (bijvoorbeeld
volwassen kinderen) en daklozen niet opgevangen worden door vrienden en familie vanwege
de kostendelersnorm; herkent u deze signalen?

Antwoord 3

Deze signalen zijn mij bekend. Het oorzakelijk verband tussen de kostendelersnorm
en dakloosheid is evenwel niet aangetoond. Met het onderzoek «bijstandsgerechtigden
en belemmeringen bij mensen om woonruimte te delen» dat antwoord moet geven op deze
vraag en in opdracht van mij wordt uitgevoerd door Significant APE, geef ik tevens
invulling aan de motie Peters en Jasper van Dijk over de kostendelersnorm.

Vraag 4, 5

Vindt u het nog gepast om naar maatwerk in de Participatiewet te verwijzen in antwoord
op grote maatschappelijke problemen zoals het enorme aantal daklozen, nu blijkt dat
gemeenten dit amper gebruiken?

Onderschrijft u dat de mogelijkheid tot maatwerk in de Participatiewet geen oplossing
is voor het probleem dat de kostendelersnorm vormt voor mantelzorgers en daklozen?

Antwoord 4, 5

Uit gesprekken met gemeenten, waaronder ook de pilotgemeenten van het Actieprogramma
Dak- en Thuisloze Jongeren, blijkt dat sommige gemeenten knelpunten ervaren bij het
toepassen van maatwerk binnen de kaders van de Participatiewet. Met de subsidie aan
Divosa voor het maken van een handreiking, wordt bevorderd dat gemeenten ook daadwerkelijk
maatwerk toepassen (zie antwoord op vraag2.

Vraag 6

Wat is uw reactie op de G4 die u vragen om kritisch naar wet- en regelgeving te kijken
die oplossingen voor dakloosheid tegenwerken, zoals de kostendelersnorm, waardoor
het lastig is voor daklozen om in het eigen netwerk een verblijfplaats te vinden?3

Antwoord 6

Ik ben voortdurend in gesprek met de VNG, Divosa en met de G4 en andere gemeenten
om te luisteren naar knelpunten, het bieden van oplossingsrichtingen en ook het toelichten
van het kabinetsstandpunt over het waarom van sommige aspecten uit de Participatiewet,
zoals de kostendelersnorm. De uitkomsten van het onderzoek van Significant APE genoemd
in het antwoord op vraag 3 wil ik bij deze gesprekken betrekken.

Vraag 7, 8

Wat is uw reactie op de gemeente Den Haag, die expliciet zegt dat de tijdelijke ontheffing
van de kostendelersnorm tekort schiet als effectief instrument om uitkeringsgerechtigden
aan te moedigen tot het in huis opnemen van een in nood verkerende medeburger?

Deelt u de analyse van gemeente Den Haag dat een meer wervende regeling nodig is die
de hoofdbewoner, naast ondersteuning van de gemeente, ook enig financieel voordeel
oplevert?

Antwoord 7, 8

De gemeente Den Haag is één van de pilotgemeenten van het Actieprogramma Dak- en Thuisloze
Jongeren. Ik deel de analyse dat sommige gemeenten knelpunten ervaren bij het toepassen
van maatwerk in de kostendelersnorm, vandaar het hierboven genoemde project van Divosa
en het genoemde onderzoek van Significant APE.

Vraag 9

Onderschrijft u dat de tijdelijkheid van de ontheffing van de kostendelersnorm problematisch
is omdat de mensen in kwestie dan enkel op korte termijn weten waar ze aan toe zijn?

Antwoord 9

De kostendelersnorm houdt rekening met schaalvoordelen die ontstaan als mensen een
woning delen. De kostendelersnorm is niet van toepassing als er sprake is van tijdelijk
verblijf. Op deze manier heeft de tijdelijke opvang van bijvoorbeeld een dakloze of
iemand die dakloos dreigt te geraken niet meteen effect op de bijstandsuitkering van
de cliënt. Bij duurzaam verblijf dient de hoogte van de bijstandsnorm aangepast te
worden aan de leefsituatie. Het is te allen tijde ter beoordeling van het college
of het tijdelijk dan wel duurzaam verblijf betreft.

Vraag 10

Wordt het onderzoek in reactie op de motie van de leden Peters en Van Dijk inzake
de kostendelersnorm nog voor het zomerreces naar de Kamer gestuurd?4

Antwoord 10

Mijn voorganger heeft in haar reactie aan uw Kamer aangegeven op welke wijze zij invulling
wilde geven aan de motie van de leden Peters en Van Dijk en dat de bevindingen van
het onderzoek naar bijstandsgerechtigden en belemmeringen voor mensen om woonruimte
te delen rond de zomer aan uw Kamer zou worden aangeboden. Ondanks de coronacrisis,
waardoor het voor de onderzoekers meer tijd kostte, onder meer om afspraken te maken
met gemeenten om interviews te kunnen houden, is de inzet dat het onderzoek eind augustus
2020 wordt opgeleverd. Echter, als gevolg van de coronacrisis en de daaruit voortvloeiende
belasting van het onderzoek en het Ministerie van SZW, kan ik het onderzoek met de
kabinetsreactie hoewel zo spoedig mogelijk, met wellicht een lichte uitloop, in het
najaar aan uw Kamer aanbieden.

Vraag 11, 12

In hoeverre is de angst voor de gebundelde budgetten (BUIG-budgetten) van de gemeente
Eindhoven gegrond als ze schrijft: «Het landelijk vastgestelde beleid rondom de kostendelersnorm
zijn we verplicht om toe te passen. Doen we dit niet, dan kan dit leiden tot het rapporteren
van de accountant over onrechtmatige verstrekkingen hetgeen consequenties kan hebben
voor de BUIG-budgetten. Daar waar de rijksoverheid ruimte heeft geboden, nemen we
die ook: maatwerk wordt toegepast in die gevallen waar het echt nodig is»?

In hoeverre gaat het bieden van maatwerkoplossingen ten kostte van het gemeentelijk
budget, of is er op enigerlei wijze compensatie vanuit het rijk?

Antwoord 11, 12

Het behoort tot de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van gemeenten om de Participatiewet
toe te passen. Dat betekent ook dat de rechtmatigheid van toekenning van de bijstand
en het toepassen van de voor de individuele bijstandsgerechtigde juiste norm wordt
getoetst ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik. Als op basis van artikel
18, eerste lid, Participatiewet maatwerk wordt toegepast door middel van algemene
bijstand dan kan dat ten laste worden gebracht van de gebundelde uitkering Participatiewet
(de BUIG) en hierbij is er sprake van landelijke compensatie van gemeenten via doorwerking
van de realisaties in het macrobudget BUIG.

Maatwerk dat op basis van artikel 12, Participatiewet wordt toegepast is bijzondere
bijstand en wordt betaald uit de algemene uitkering van het Gemeentefonds. Uitgaven
van gemeenten hebben geen invloed op de hoogte van de algemene uitkering.

Vraag 13

Volgt op een verzoek om maatwerk binnen de Participatiewet toe te passen, altijd een
officieel besluit waartegen bezwaar en beroep mogelijk is?

Antwoord 13

Een besluit van het college over het al dan niet toekennen van het recht op bijstand
en de hoogte daarvan wordt gecommuniceerd met de burger. Daarbij moet zijn aangegeven
dat indien men het niet eens is met dat besluit bezwaar en beroep kan worden ingediend.

Vraag 14, 15

Bent u bereid te erkennen dat de maatwerkoplossing in de Participatiewet als antwoord
op de problemen die worden veroorzaakt door de kostendelersnorm, een wassen neus is?

Bent u bereid de kostendelersnorm in zijn geheel af te schaffen?

Antwoord 14, 15

Nee. Dat zou ook te voorbarig zijn, omdat eind augustus de bevindingen van het hierboven
genoemde onderzoek worden verwacht.