Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Ouwehand over de aanhoudende mensenrechtenschendingen en ontbossing in Brazilië

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister voor Buitenlandse
Handel en Ontwikkelingssamenwerking (ontvangen 29 juni 2020).

Vraag 1

Kunt u bevestigen dat in de eerste drie maanden van 2020 ontbossing in Brazilië met
ruim 50% is toegenomen ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder? Zo nee,
hoe zit het dan?

Antwoord 1

Recente rapportages van het Braziliaanse ruimtevaartinstituut INPE, dat in Brazilië
de ontbossing monitort, en daaruit volgende persberichten wijzen er inderdaad op dat
de ontbossing in de eerste maanden van 2020 sterk is toegenomen t.o.v. dezelfde periode
in 2019. De Nederlandse regering heeft evenwel geen zelfstandige informatie om dit
te bevestigen.

Vraag 2

Kunt u bevestigen dat de Braziliaanse regering een wet door het Braziliaanse congres
probeert te loodsen waarin onder meer geregeld wordt dat illegale claims van landgrabbers op door hun geroofd land gelegaliseerd worden? Zo nee, hoe zit het dan?

Antwoord 2

Het Braziliaanse Ministerie van landbouw vaardigde in december 2019 «Medida Provisória
910» (MP910) uit, een aanpassing van een wet uit 2009 op het legaliseren van bezette
stukken grond. MP910 was een voorlopige maatregel die o.a. voorzag in het verstrekken
van landtitels aan onder meer kleine boeren die soms al decennia op het betreffende
land wonen. De maatregel voorzag echter ook in de legalisering van zogenaamde land grabbing (illegale toeëigening van land) die tot en met eind 2018 plaatsvond. Dit terwijl
de in 2012 goedgekeurde Boswet juli 2008 aanhoudt als scheidslijn voor legalisering van illegaal ontbost land. In 2017 werd
overigens al een wet aangenomen die de periode van legalisering van illegaal bezet
land verlengde tot 2011.

Op de verlenging van deze scheidslijn tot eind 2018 door MP910 is veel kritiek gekomen,
o.a. van internationale bedrijven. MP910 werd onmiddellijk van kracht, maar moest
nog wel door het Braziliaanse parlement goedgekeurd worden. Het parlement heeft echter
niet binnen de gestelde termijn gestemd over MP910, waarmee de maatregel van rechtswege
verviel. Nu is deze vervangen door wetsvoorstel PL 2.633/20, dat momenteel voorligt
in het parlement.

Dit nieuwe wetsvoorstel beperkt zich tot land dat bezet is vóór juli 2008 (dus niet
meer tot eind 2018). Er zijn echter nieuwe, verruimde criteria opgenomen die het makkelijker
maken om bezet land van voor eind 2008 te claimen (zoals het uitbreiden van de gevallen
waarvoor geen inspectie ter plaatse vereist is).

Daarnaast moeten de legalisaties die plaatsvonden tijdens de 120 dagen rechtsgeldigheid
van MP910 nog worden getoetst door het parlement.

Vraag 3

Kunt u bevestigen dat Braziliaanse federale officieren van justitie hebben aangegeven
dat deze wet ongrondwettig en illegaal is en dat deze landroof verder aanmoedigt?1 Zo nee, hoe zit het dan?

Antwoord 3

In reactie op MP910 verwijst het Braziliaanse federale openbaar ministerie (OM) in
een technische nota van 3 februari jl. naar de aanklachten van ongrondwettigheid die
volgden op de MP’s en wetten uit 2009 en 2017 (zie hierboven onder antwoord 2). Twee
van de aanklachten uit 2017 moeten nog behandeld worden. Volgens het Braziliaanse
OM voorzien de wetten niet in het garanderen van de grondrechten van de inheemse bevolking,
het beschermen van natuurgebieden en het voorkomen van ontbossing. Het Braziliaanse
OM stelt verder dat de opeenvolgende voorlopige maatregelen – inclusief MP910 – door
de periode te verlengen op basis waarvan legalisering toegepast kan worden, illegale
toeëigening van land stimuleren.

Vraag 4

Kunt u bevestigen dat in Brazilië, vooruitlopend op het aannemen van deze wet, sinds
oktober 2019 vrijwel geen boetes voor ontbossing meer zijn geïnd?2 Zo nee, hoe zit het dan?

Antwoord 4

In oktober 2019 heeft de Braziliaanse federale regering een nieuwe procedure ingesteld
voor milieuboetes. Alle boetes worden in een zitting beoordeeld door een commissie
die de boetes kan bevestigen, een korting kan geven of kan annuleren. Het Ministerie
van Milieu heeft bepaald dat de betaalplicht niet geldt zolang de zitting niet heeft
plaatsgevonden.

Human Rights Watch en Braziliaanse media melden op basis van gegevens van IBAMA, het
Braziliaanse instituut voor het milieu, dat er van oktober 2019 tot mei 2020 duizenden
boetes zijn opgelegd voor illegale ontbossing en andere milieudelicten maar dat er
sinds 8 oktober slechts vijf zittingen hebben plaatsgevonden waarbij boetes zijn bevestigd.

Vraag 5

Kunt u bevestigen dat veertig internationale bedrijven hebben aangegeven Brazilië
te zullen boycotten als deze wet wordt aangenomen?3

Antwoord 5

Op 19 mei hebben 43 bedrijven, waaronder Ahold Delhaize, een open brief gestuurd aan
het Braziliaanse parlement waarin ze hun zorgen uiten. In de brief wordt gesteld dat
als het wetsvoorstel (PL 2.633/2020) wordt aangenomen, «it would put at risk the ability
of organisations such as ours to continue sourcing from Brazil in the future».

Vraag 6

Kunt u bevestigen dat de Minister van Milieu in de Braziliaanse ministerraad heeft
voorgesteld om ongezien en buiten het Braziliaanse congres om milieuregels verder
af te zwakken omdat «iedereen het toch alleen maar over de coronacrisis heeft»?4

Antwoord 6

In de betreffende ministerraad, waarvan een video-opname is vrijgegeven, stelt de
Braziliaanse Minister van Milieu voor gebruik te maken van de media-aandacht rondom
Covid-19 om ongemerkt de regelgeving aan te passen en normen te vereenvoudigen. De
Minister verklaarde na deze openbaarmaking dat zijn opmerking betrekking had op de
bureaucratie. Veel Braziliaanse en buitenlandse commentatoren interpreteren het voorstel
echter, mede door de context en eerder geuite standpunten, als een duidelijke verwijzing
naar het wijzigen van regelgeving ten gunste van economische ontwikkeling in de Amazone
en ontbossing.

Vraag 7

Deelt u de zorgen van lokale actiegroepen over het toenemende gevaar voor de oorspronkelijke
bevolking van de Amazone die door landroof en ontbossing wordt blootgesteld aan ziektes
waar het nog nooit mee in aanraking is gekomen en daarom daar geen groepsimmuniteit
tegen heeft ontwikkeld, waaronder COVID-19, maar ook ziektes als de griep?5

Antwoord 7

Ja.

Vraag 8

Kunt u bevestigen dat de Braziliaanse regering structureel illegale ontbossing, illegale
activiteiten in de Amazone en misdaden tegen de inheemse bevolking aanmoedigt en dat
de coronacrisis dit veel erger heeft gemaakt?

Antwoord 8

Binnen de verschillende lagen en instanties van de Braziliaanse overheid wordt duidelijk
verschillend gedacht over de ontbossing in de Amazone en de positie van de inheemse
bevolking. Daarbij is het wel zo dat de uitlatingen van president Bolsonaro en sommige
van zijn Ministers een klimaat hebben geschapen waarin sommige Brazilianen zich aangemoedigd
voelen door te gaan met illegale ontbossing, waarbij in een aantal gevallen de rechten
van de inheemse bevolking worden geschonden. Daarnaast hebben de grote jaarlijkse
kortingen op budgetten van en personele wisselingen binnen instanties als milieuagentschap
IBAMA, dat toezicht moet houden op naleving van toepasselijke wet- en regelgeving,
hun capaciteit en slagkracht ernstig ondermijnd, waardoor illegale activiteiten steeds
vaker onbestraft blijven. De corona-crisis heeft in zoverre de situatie verergerd
dat de beperkte capaciteit van toezichthoudende instanties nog verder is afgenomen
en dat toenemende illegale activiteiten, ook in inheemse gebieden, het coronavirus
dichter bij de inheemse bevolking brengen, die hier bovendien relatief kwetsbaar voor
is.

Vraag 9

Herinnert u zich uw belofte om de zorgwekkende situatie van de Amazone en van de oorspronkelijke
bevolking bij alle mogelijke gelegenheden met de Braziliaanse overheid te bespreken?6 Hoe vaak heeft u de afgelopen zes maanden met de Braziliaanse regering gesproken?
Bent u zelf tevreden over het resultaat van die gesprekken? Erkent u dat de diplomatieke
route is doodgelopen? Hoeveel kopjes koffie wilt u nog gaan drinken met Bolsonaro?

Antwoord 9

Ja, dat herinnert het kabinet zich. Nederland brengt zijn zorgen bij alle daarvoor
in aanmerking komende gelegenheden over aan de Braziliaanse regering. Minister Blok
bracht de Amazone op in een gesprek met zijn Braziliaanse ambtgenoot Araújo, in New
York in september 2019, en marge van de AVVN. Tijdens de klimaattop in Madrid afgelopen
december sprak Minister Kaag met Minister Salles van Milieu en uitte de grote zorgen
van het kabinet over de sterk stijgende ontbossing in de Amazone (en daarbuiten) en
de toenemende druk op de rechten, leefgebieden en veiligheid van inheemse groepen.
Ook de Minister van LNV heeft haar Braziliaanse collega tijdens de Grüne Woche in
Berlijn in januari van dit jaar hierop aangesproken. In februari sprak een hoogambtelijke
Nederlandse delegatie hierover met de belangrijkste buitenlandspolitieke adviseur
van president Bolsonaro. En slechts enkele weken geleden heeft de Nederlandse ambassadeur
in Brasilia samen met zijn EU-collega’s deze problematiek nog aangekaart bij de Braziliaanse
vicepresident Mourão. Dit nadat de ambassadeur in november jl. de Nederlandse zorgen
over de Amazone in een twee uur durend gesprek aan de orde had gesteld in een bijeenkomst
met de Vaste Kamercommissie voor milieuaangelegenheden van het Braziliaanse Huis van
Afgevaardigden, alsook, in dezelfde periode, in bilaterale gesprekken met de Braziliaanse
Ministers van Milieu en Landbouw. Het kabinet blijft inzetten op dialoog met Brazilië
als de meest aangewezen weg om het belang van bescherming van de Amazone en haar inheemse
bevolking te onderstrepen.

Vraag 10

Bent u bereid om, net als enkele supermarktketens, Brazilië te boycotten?

Antwoord 10

Het is niet aan het kabinet om hierover een beslissing te nemen, dit is aan individuele
bedrijven en consumenten. Het staat hun vrij om producten van welke herkomst dan ook
niet aan te schaffen.

Vraag 11

Bent u bereid om uw steun voor het EU-Mercosur-handelsverdrag in te trekken, aangezien
het op geen enkele wijze te rechtvaardigen valt de Europese afzetmarkt cadeau te doen
aan een regime dat willens en wetens de Amazone verder ontbost, illegale bos- en mijnbouwactiviteiten
aanmoedigt en legaliseert en misdaden tegen de oorspronkelijk bevolking aanmoedigt
en legaliseert?

Antwoord 11

In reactie7 op de gewijzigde motie nr. 21 501-20, nr. 1521 van het lid Ouwehand c.s.8 heeft het kabinet eerder toegezegd uw Kamer nauwgezet te betrekken bij de standpuntbepaling,
waarbij een integrale benadering wordt gehanteerd waarbij voor- en nadelen worden
meegenomen.9 Daarbij is aangegeven dat de teksten van het EU-Mercosur Associatieakkoord momenteel
juridisch geschoond en vertaald worden. De verwachting is dat deze later dit jaar
beschikbaar zullen komen en niet voor november 2020 aan de Raad zullen worden voorgelegd.
Het kabinet zal geen standpunt innemen voordat de daartoe benodigde stukken beschikbaar
zijn.

Zoals eerder is aangegeven, heeft het kabinet nog geen positie ingenomen over het
voorgenomen associatieakkoord tussen de Europese Unie en de Mercosur-landen en kan
het deze derhalve ook niet intrekken. Het kabinet zal de balans opmaken van de voor-
en nadelen van dit associatieakkoord als alle daartoe noodzakelijke stukken beschikbaar
zijn, zoals de teksten van de akkoorden en de tariefcontingenten.10 De uitkomsten van de Sustainability Impact Assessment en het lopende onderzoek naar aanleiding van de motie-Voordewind c.s. zullen daarbij
ook worden meegenomen. Een en ander laat overigens onverlet dat de ontwikkelingen
t.a.v. de Amazone de regering zorgen baren. Zie ook het antwoord op vraag 9.