Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Nijboer over de gevolgen van de Kraanwatercrisis voor de Volksgezondheid

Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) (ontvangen
23 april 2020)

Vraag 1

Heeft u kennis genomen van het bericht «Lood in water bij 14 Amsterdamse basisscholen
en 56 wooncomplexen»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de Kraanwatercrisis een bedreiging voor de Volksgezondheid vormt
en dat de overheid moet optreden om de volksgezondheid te beschermen? Zo nee, waarom
niet? Zo ja, wanneer komt u eindelijk in actie met een plan om mensen te beschermen?

Antwoord 2

Ik begrijp de zorg van mensen over de mogelijke aanwezigheid van loden leidingen.
Uit het advies van de Gezondheidsraad: «Loodinname via drinkwater» blijkt opnieuw
dat de inname van lood via het drinkwater negatieve gezondheidseffecten kan hebben,
vooral op de hersenontwikkeling van kinderen. Het is daarom goed dat mensen zich ervan
bewust zijn dat dit kan spelen in een woning of gebouw van vóór 1960. In de kabinetsreactie2 op het advies van de Gezondheidsraad heeft de Minister van I&W, mede namens de Minister
voor Medische Zorg en Sport en mijzelf een groot aantal acties aangekondigd om de
loodproblematiek aan te pakken. Deze acties zijn ingezet en toegezegd is om over de
ingezette acties en over de nadere invulling van het plan van aanpak in april 2020
aan de Kamer verslag te doen. De hierover aangekondigde brief is enigszins vertraagd
in verband met de Coronacrisis en zal voor het zomerreces worden verzonden.

Vraag 3

Is het bij u bekend dat er bij een gezin met vier kinderen 115 mg lood in het kraanwater
is aangetroffen, dat dit gezin er al 18 jaar woont en alle gezinsleden met een of
meerdere ernstige, medische gevolgen te maken hebben en de kinderen leer- en concentratieproblemen
ondervinden?

Antwoord 3

Ja. Ik heb kennis genomen van het bericht dat hierover op 14 februari 2020 op de website
van PvdA Amsterdam-Noord is verschenen3.

Vraag 4

Wat doet de overheid voor mensen wanneer zij langjarig zijn blootgesteld aan loodvervuiling
en kampen met ernstige klachten?

Antwoord 4

Voor mensen met gezondheidsklachten is in Nederland een uitgebreid stelsel van gezondheidszorg
beschikbaar. Bezien moet worden of dergelijke klachten te relateren zijn aan blootstelling
aan lood of dat er andere oorzaken aan ten grondslag liggen. Echter, gezondheidsschade
als gevolg van chronische loodvergiftiging is helaas niet te herstellen. Daarom zet
de overheid in op het voorkomen van loodvergiftiging door het stellen van normen aan
het gehalte aan lood in voedsel, drinkwater en allerhande producten.

Vraag 5

Welke maatregelen nemen kinderdagverblijven en basisscholen om de gezondheid van kinderen
te beschermen? Gaat u maatregelen nemen om de veiligheid van kinderen te waarborgen?

Antwoord 5

Ouders moeten er op kunnen vertrouwen dat kinderdagverblijven en scholen de kinderen
een veilige omgeving bieden. Veilig drinkwater hoort daar bij. Vanuit deze verantwoordelijkheid
hebben de beheerders van de betreffende gebouwen de plicht om te onderzoeken of er
sprake is van loden waterleidingen in het gebouw, als dat zo is deze te saneren en
in afwachting daarvan een alternatieve watervoorziening aan te bieden.

De overheid zal er op toezien dat beheerders van kinderdagverblijven en scholen hun
verantwoordelijkheid nemen. Zoals ik eerder heb aangegeven verwacht ik van gemeenten
dat zij zich er voor inzetten dat zo snel mogelijk duidelijk wordt of gemeentelijke
gebouwen nog loden leidingen bevatten en zo ja, dat deze zo snel mogelijk loodvrij
worden gemaakt. Als het gaat om kindlocaties in het algemeen verwacht ik dat GGD’en
hier een rol inspelen. Met hen wordt overlegd om na te gaan of zij voldoende initiatieven
nemen om toezicht uit te oefenen en op welke manier zij daarbij kunnen worden ondersteund.
Vanwege de Coronacrisis verloopt deze afstemming trager dan gewenst. Ik zal u hierover
binnenkort nader informeren, in de toegezegde brief over de stand van zaken van de
acties uit de kabinetsreactie bij het Gezondheidsraadrapport.

Vraag 6

Kunt u een overzicht bieden per gemeente van de uitkomsten van onderzoeken naar de
aanwezigheid van loden leidingen en de ondernomen acties?

Antwoord 6

Vooral de gemeente Amsterdam is tot nog toe actief geweest om vanuit de gemeente inzicht
te krijgen in het aantal adressen waar nog (delen van) loden leidingen aanwezig zijn.
De nadruk ligt daarbij op huurwoningen, kindlocaties en gemeentelijk bezit. De gemeente
heeft een veelomvattende loodaanpak ingezet en doet daarover regelmatig verslag aan
de Raad.

Ook enkele andere gemeenten hebben onderzoek gedaan naar bijvoorbeeld kindlocaties.
Nog niet alle gemeenten hebben actie ondernomen op het terrein van loden leidingen.
Gemeenten zouden er in elk geval zorg voor moeten dragen dat het gemeentelijk bezit
veilig is. De VNG kan hier een informerende en stimulerende rol spelen. GGD’en kunnen
een rol spelen bij het loodvrij maken van kindlocaties.

Het onderzoeken en in kaart brengen van de eventuele aanwezigheid van resterende (stukken)
loden leidingen is uiteindelijk een zaak van de gebouweigenaren, om vervolgens te
kunnen saneren.

Vraag 7

Welke rechten hebben huurders die jarenlang met lood vergiftigd kraanwater hebben
gedronken, omdat verhuurders hebben geweigerd deze te vervangen? Hebben mensen recht
op compensatie als een verband kan worden aangetoond tussen langdurige loodinname
en gezondheidsklachten?

Antwoord 7

Verhuurders hebben loden leidingen over het algemeen vervangen, bijvoorbeeld bij renovatie
of mutatie. Wanneer duidelijk wordt dat er nog loden leidingen aanwezig zijn en een
verhuurder expliciet weigert deze loden leidingen te vervangen, dan kan de huurder
naar de huurcommissie voor huurverlaging of naar de rechter voor huurverlaging en
om het saneren van de loden leidingen af te dwingen. Wanneer er nog loden leidingen
aanwezig zijn of wanneer niet bekend is of deze nog aanwezig zijn, dan geldt het advies
om tot het moment van vervanging ander water te drinken. Voorlichting hierover is
van groot belang.

De wet kent de mogelijkheid van een schadevergoeding in het geval van een onrechtmatige
daad. Schade moet dan wel worden aangetoond.

Vraag 8

Welke gezondheidsklachten bij volwassenen worden in verband gebracht met langdurige
loodinname?

Antwoord 8

De Gezondheidsraad geeft in haar signaleringsadvies van 6 november 2019 aan dat langdurige
inname van lood bij volwassenen het risico kan vergroten op hart- en vaataandoeningen
en chronische nierziekte.

Vraag 9

Gaat u mensen beter informeren over de gezondheidsgevolgen van langdurige loodinname?
Op welke wijze worden mensen op dit moment voorgelicht? Vindt u dat bijvoorbeeld de
GGD mensen moet informeren?

Antwoord 9

Voorlichting is een belangrijk onderdeel van de aanpak van loden leidingen. Mensen
kunnen zich via verschillende kanalen informeren over het feit dat het drinken van
water uit loden leidingen nadelige gevolgen voor de gezondheid kan hebben. Het uniformeren
van de verschillende boodschappen was één van de acties die de Gezondheidsraad adviseerde
en die inmiddels is uitgevoerd.

Met de GGD’en vindt overleg plaats over de mogelijkheden van een meer gerichte voorlichtingscampagne.
De ontwikkelingen rond het Coronavirus maken zo’n campagne op de korte termijn echter
moeilijk te realiseren.

Vraag 10

Vindt u ook dat gemeenten mensen actief moeten benaderen en wijzen op de mogelijke
aanwezigheid van loden leidingen? Zo ja, wanneer gaat u dit afdwingen? Zo nee, waarom
vindt u het acceptabel dat mensen in het ongewisse blijven met alle gevolgen voor
de gezondheid van dien?

Antwoord 10

Ik vind het belangrijk dat van alle gebouwen en woningen met een bouwjaar vóór 1960
wordt vastgesteld of er nog loden leidingen aanwezig zijn. Idealiter worden alle eigenaren
en/of gebruikers van panden van vóór 1960 dan ook nog een keer actief benaderd om
hen erop te wijzen dat er in het pand nog (stukken) loden leiding aanwezig kunnen
zijn. Voor verschillende eigenaren/gebruikers kan dit op verschillende manieren plaatsvinden.
Ik onderzoek nog wat voor de verschillende groepen de beste methode is. Een campagne
via de GGD’en is op dit moment moeilijk te realiseren.

Vraag 11

Deelt u de mening dat er zo snel mogelijk een alternatieve watervoorziening moet komen
totdat de leidingen zijn vervangen? Heeft u daarbij ook oog voor ouderen en mensen
die minder goed ter been zijn, omdat zij niet in staat zijn om naar een tappunt te
lopen?

Antwoord 11

Als er sprake is van loden waterleidingen, of wanneer niet bekend is of die er nog
zijn, dan is het gebruik van ander water inderdaad aanbevolen, zolang de leidingen
niet zijn vervangen. Dit kan water uit flessen of pakken zijn, of er kan een alternatief
watertappunt worden gebruikt of aangelegd. Ik zie heel goed dat het halen van water
uit de winkel of van een apart watertappunt extra belastend is voor mensen die slecht
ter been zijn. Een mogelijkheid is om te laten bezorgen of om een (tijdelijk) tappunt
aan te leggen na de watermeter. De mogelijkheid van het (tijdelijk) gebruik van filters
is onvoldoende onderzocht voor de Nederlandse situatie om dit vanuit de overheid te
kunnen aanbevelen.

Vraag 12

Bent u van mening dat de verhuurder zou moeten opdraaien voor de kosten van flessenwater
als alternatieve watervoorziening niet voorhanden is? Zo ja, hoe gaat u dit afdwingen?
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 12

Een verhuurder is verplicht het gebrek te herstellen, dat wil zeggen de leidingen
te saneren. In afwachting daarvan geldt een advies voor het drinken van ander water.
Ook kan de huur tijdelijk worden verlaagd via de huurcommissie of de rechter zolang
het herstel nog niet heeft plaatsgevonden. Hoewel de verhuurder hier formeel niet
toe is verplicht acht ik zeer wenselijk dat de verhuurder de huurder faciliteert bij
het drinken van ander water, bijvoorbeeld door het installeren van een tijdelijk tappunt
na de meter.

Vraag 13

Bent u bereid de aanwezigheid van loden leidingen aan te merken als formeel gebrek?
Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke termijn?

Antwoord 13

De huurcommissie heeft in haar Gebrekenboek, aansluitend op de norm uit de drinkwaterregelgeving,
een loodconcentratie van gemiddeld meer dan 10 microgram/L benoemd als een gebrek.
Het ligt in de lijn der verwachting dat een rechter de lijn van de huurcommissie volgt.

Ik heb eerder aangekondigd dat ik daarnaast de mogelijkheid van een meldingsplicht
bij verkoop of verhuur te willen onderzoeken. Verder onderzoek ik

de mogelijkheid van een verbod op loden leidingen voor bestaande bouw waarbij ik naast
de voordelen voor de volksgezondheid ook kijk naar aspecten als uitvoerbaarheid en
handhaafbaarheid. In de toegezegde brief over de stand van zaken van de acties uit
de kabinetsreactie bij het Gezondheidsraadadvies kom ik op dit onderzoek terug.

Vraag 14

Ben u bereid eigenaren van openbare gebouwen en verhuurders te verplichten loden leidingen
te vervangen? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke termijn?

Antwoord 14

De aanwezigheid van een te hoge loodwaarde in het kraanwater geldt als een gebrek.
Verhuurders zijn daarmee verplicht loden leidingen te vervangen.

Zoals ik eerder heb aangegeven verwacht ik van gemeenten dat zij zich ervoor inzetten
dat zo snel mogelijk duidelijk wordt of gemeentelijke gebouwen nog loden leidingen
bevatten en zo ja, dat deze zo snel mogelijk loodvrij worden gemaakt. Ook het Rijksvastgoedbedrijf
onderneemt een dergelijke actie.

Vraag 15

Heeft het ministerie destijds gecontroleerd of verhuurders zich aan de afspraak hebben
gehouden om in 2005 alle loden leidingen te hebben vervangen? Zo ja, hoe is het mogelijk
dat 200.000 woningen nog loden leidingen hebben? Zo nee, waarom is daar niet toe besloten?

Antwoord 15

Verhuurders hebben destijds een inspanningsverplichting afgesproken. Het beleid van
verhuurders was erop gericht loden leidingen te vervangen, en er zijn sindsdien ook
veel loden leidingen vervangen, bijvoorbeeld bij renovatie of mutatie. Ook bij sloop
en vervangende nieuwbouw zijn loden leidingen verdwenen. Er is geen registratie van
bijgehouden. Het was onbekend hoeveel resterende (stukken) loden leidingen er in 1998
nog waren en ook hoeveel er nu nog zijn. Het getal van 200.000 is een schatting van
de Gezondheidsraad. De drinkwaterbedrijven troffen in het kader van de steekproefsgewijze
monitoring van de drinkwaterkwaliteit in de periode 2014–2018 bij metingen van binnenhuisinstallaties
in 1,1% van de genomen monsters een loodconcentratie boven de 10 microgram/L aan.
Dit waren individuele metingen, niet bekend is wat dit betekent voor de gemiddelde
loodwaarde van het drinkwater aan het betreffende tappunt, waar de norm betrekking
op heeft.

Vraag 16

Wat is uw oordeel over het feit dat verhuurders in strijd met de afspraken hebben
geweigerd loden leidingen te vervangen en daarmee willens en wetens huurders gezondheidsschade
hebben berokkend?

Antwoord 16

Als loden leidingen in huurwoningen nog niet zijn vervangen betekent dat niet noodzakelijkerwijs
dat verhuurders geweigerd hebben loden leidingen te vervangen. In dat geval had de
huurder zich immers bij overschrijding van de norm tot de huurcommissie of rechter
kunnen wenden. Het kan ook zijn dat leidingen over het hoofd zijn gezien of dat er
onvoldoende onderzoek is gedaan. Ik verwacht dat verhuurders dit onderzoek nu alsnog
doen, en hiertoe ook zelf het initiatief nemen en niet wachten tot ze aangesproken
worden door hun huurders.

Vraag 17

Klopt het dat de aanwezigheid van loden leidingen in 2005 door de Huurcommissie is
ingedeeld in «categorie c« (overige ernstige gebreken)? Zo ja, welke indeling gold
daarvoor en op basis van welke argumenten is overgegaan tot een andere indeling? Wat
zijn de gevolgen van een andere indeling?

Antwoord 17

Lood in drinkwater is zo’n 20 jaar geleden door enkele huurcommissies als gebrek aangemerkt,
en later door de huurcommissies gezamenlijk in het Gebrekenboek opgenomen. Het besluit
huurprijzen woonruimte kent drie categorieën gebreken: de A-, B- en C-gebreken, waarvan
de A-gebreken het ernstigst zijn. Bij aanwezigheid van deze gebreken is in afwachting
van herstel een huurkorting van respectievelijk maximaal 80, 70 of 60% mogelijk. De
inhoud van de categorie C-gebreken is niet geheel in het Besluit huurprijzen woonruimte
benoemd maar kan door de huurcommissie in het Gebrekenboek nader ingevuld worden,
hetgeen dus ten aanzien van de loden leidingen is gebeurd. In alle gevallen dient
de huurverlaging die door de huurcommissie wordt toegekend ertoe om de verhuurder
te bewegen het geconstateerde gebrek te herstellen. Op grond van het algemene huurrecht
is een verhuurder verplicht gebreken te herstellen.

Vraag 18

Welke norm voor loodconcentraties in water wordt gehanteerd in de Europese Unie? Heeft
Nederland altijd dezelfde norm gehanteerd? Zo nee, waarom hanteerde Nederland een
afwijkende norm?

Antwoord 18

In de Europese Unie geldt op basis van de EU Drinkwaterrichtlijn (1998) sinds 2013
een norm voor de concentratie lood in voor menselijke consumptie bestemd water van
gemiddeld 10 microgram/L (daarvoor 50 microgram/L). Bij de aanpassing van Waterleidingwet
en -besluit in 2000, is ter implementatie van de EU Drinkwaterrichtlijn in Nederland
al de norm van 10 μg/l aan de kraan ingevoerd. Dit is destijds in Nederland besloten
op basis van een advies van de Gezondheidsraad uit 1997 om de loodnorm te verlagen
van 50 naar 10 microgram/L vanwege de gezondheidseffecten voor jonge kinderen. Bij
de aanstaande herziening van de EU-Drinkwaterrichtlijn gaan scherpere voorschriften
gelden. U wordt hier in de toegezegde brief nader over geïnformeerd.

Vraag 19

Nu blijkt dat verschillende methodes worden gehanteerd om de loodconcentratie in het
water te bepalen, gaat u duidelijkheid verschaffen en een methode voorschrijven? Zo
ja, op welke termijn? Zo nee, waarom acht u het verschaffen van duidelijkheid niet
belangrijk?

Antwoord 19

Wanneer door visuele inspectie niet duidelijk is of er nog (stukken) loden leidingen
aanwezig zijn dan kan een test een indicatie geven of er loden leidingen aanwezig
zijn. Hiervoor heeft het RIVM recent een methodiek gepubliceerd: de stagnatiemethode.
Deze is te vinden op de website van het RIVM. Hierbij wordt de loodwaarde gemeten
na een periode van zes uur stilstand. Dat geeft de meeste kans om loden leidingen
op te sporen.

Om te bezien of de loodnorm in het drinkwater wordt overschreden moet een andere methode
worden toegepast. Dit kan met de methode van proportionele monstername. Bezien wordt
nog of hier een eenvoudiger methode mogelijk is.

Om te zien wat de gemiddelde loodwaarde in een drinkwatergebied is, is een methode
voorgeschreven waarbij bij verschillende gebouwen op verschillende momenten van de
dag het loodgehalte gemeten wordt. De resultaten worden gemiddeld en dit geeft dan
een beeld van de gemiddelde loodbelasting in een distributiegebied, maar niet van
de overschrijding van de drinkwaternorm bij individuele gebouwen.

Vraag 20

Tot welke organisatie kunnen huurders zich wenden bij geschillen over de meetmethode
of geschillen over het al dan niet tijdig verwijderen van loden leidingen?

Antwoord 20

Huurders kunnen zich bij geschillen over het herstel van gebreken zoals een te hoge
loodconcentratie in het drinkwater wenden tot de huurcommissie bij woningen met een
gereguleerde huurprijs en tot de rechter.