Verslag van een algemeen overleg : Verslag van een algemeen overleg, gehouden op 4 maart 2020, over de Sociale Staat van Nederland 2019

Nr. 530 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG

Vastgesteld 24 april 2020

De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op 4 maart 2020 overleg
gevoerd met de heer Koolmees, Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, over:

– de brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid d.d. 25 november 2019
inzake kabinetsreactie op de Sociale Staat van Nederland 2019 (Kamerstuk 24 515, nr. 501).

Van dit overleg brengt de commissie bijgaand geredigeerd woordelijk verslag uit.

De voorzitter van de commissie, Rog

De griffier van de commissie, Esmeijer

Voorzitter: Kuzu

Griffier: Witzke

Aanwezig zijn negen leden der Kamer, te weten: Gijs van Dijk, Jasper van Dijk, De
Jong, Kuzu, Van Otterloo, Peters, Smeulders, Tielen en Van Weyenberg,

en de heer Koolmees, Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Aanvang 14.02 uur.

De voorzitter:

Goedemiddag allemaal. Aan de orde is het algemeen overleg over de sociale staat van
Nederland 2019. Ik heet de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en zijn ondersteuning
van harte welkom. Ik heet ook de kijkers op de publieke tribune en de kijkers die
elders via internet dit debat volgen, van harte welkom.

De spreektijd bedraagt vijf minuten per fractie. Aangeschoven zijn de leden Jasper
van Dijk van de SP, mevrouw Tielen van de VVD, de heer Smeulders van GroenLinks, de
heer Peters van het CDA, de heer De Jong namens de PVV en de heer Gijs van Dijk namens
de PvdA. Ik wil met de commissieleden de afspraak maken dat ze twee interrupties in
tweeën hebben. Ik deel mee dat we tussendoor even moeten schorsen vanwege stemmingen.
Dan moet de Minister even geduld hebben. Dan moet hij even wachten en kan hij andere
dingen doen.

Ik geef allereerst het woord aan de heer Jasper van Dijk namens de SP.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Voorzitter, dank u wel. We praten over de sociale staat van Nederland. Voor de kijkers
thuis: dit is ’m. Het is een stuk van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Daarin
lees je bijvoorbeeld dat de kwaliteit van leven niet is verbeterd vergeleken met tien
jaar geleden, terwijl onze economie er wel veel beter voorstaat. We zien natuurlijk
ook – dat is wel bekend – een enorme economische groei, een enorme vermogensgroei,
en tegelijkertijd inkomens die nauwelijks zijn gestegen. De heer Thomas Piketty heeft
daar een buitengewoon interessant boek over geschreven met de titel «Kapitaal en ideologie».
Dat is zijn laatste werk.

U zult begrijpen dat dat de SP bekend voorkwam, want het verhaal van de SP dat die
toenemende tweedeling tussen arm en rijk onaanvaardbaar is en dat we daartegen ten
strijde moeten trekken, is ook al jarenlang consistent. We hadden vroeger op onze
website de rubriek «vroeg of laat». Het ging daarin over bepaalde fenomenen, bijvoorbeeld
over het moment waarop het kabinet erachter kwam dat de liberalisering van de woningmarkt
eigenlijk geen goed idee was. Vroeg of laat ziet men dat in. Ook de invoering van
het neoliberalisme was eigenlijk geen goed idee. Vroeg of laat komt men daarachter.

Voorzitter. Ik noem een aantal cijfers om dit te illustreren. Het aantal kinderen
dat in Nederland moet opgroeien in armoede is al jaren schrikbarend hoog. Dat aantal
is nog steeds circa 264.000 kinderen. Het aantal daklozen is in tien jaar verdubbeld
van 18.000 naar 40.000. We hebben te maken met ongeveer 1 miljoen mensen in Nederland
die in armoede leven. U begrijp dat dat percentage in steden als Amsterdam, Den Haag
en Rotterdam nog veel hoger is. De totale studieschuld van Nederland bedraagt inmiddels
bijna 20 miljard euro en loopt elke dag op. De gemiddelde studieschuld van een student
bedraagt ruim € 13.000 en neemt daarmee ook toe. U zult begrijpen: dat komt natuurlijk
door dat vermaledijde schuldenstelsel. Dat is een stelsel waarvan alle partijen nu
zeggen: misschien was dat niet zo'n goed idee. U snapt, voorzitter: vroeg of laat
komt men erachter dat die basisbeurs weer terug moet komen. Wie weet gebeurt het na
de verkiezingen!

Voorzitter. De wooncrisis. Er is een tekort van 315.000 woningen en het loopt de komende
jaren op naar 380.000 woningen. Ruim 1 miljoen mensen heeft problematische schulden.
10% van de huishoudens heeft ernstige betalingsproblemen. En ondanks de lage werkloosheid
hebben bijna 2 miljoen mensen een flexbaan. Als je de zzp'ers erbij optelt, kom je
op 3 miljoen mensen met een onzeker inkomen. Voor deze mensen is stress bijna een
dagelijkse realiteit. Daar schrijft het SCP ook interessante dingen over.

Het nieuws van gisteren: opnieuw gaan meer mensen naar de voedselbank. Wat zegt dit
over de sociale staat van Nederland? We willen geen structurele oplossing zijn, zeggen
de mensen van de voedselbanken. Ik ben dat van harte met ze eens. Is de Minister het
ook met mij eens dat voedselbanken niet thuishoren in Nederland?

Thomas Piketty, ik noemde hem al, heeft er een belangwekkend boek over geschreven.
Zijn conclusie is dat de steeds grotere verschillen in het bezit van kapitaal geen
natuurwet zijn en dat dat de uitkomst is van politieke keuzen. Laat ik dat toelichten.
Net als de voedselbanken is het aantal miljonairs toegenomen. Je zou bijna zeggen:
niet alles gaat slecht in Nederland. Het aantal miljonairs is toegenomen, net zoals
de voedselbanken. En dat aantal is toegenomen met 3.000. Er zijn dus 3.000 meer miljonairs.
En het aantal miljardairs staat dit jaar op 37. Dat zijn er 6 meer dan het jaar ervoor.
Dit is ook weer een bevestiging van het pleidooi van Piketty: meer voedselbanken én
meer miljonairs. Hoe kijkt de Minister daartegenaan?

Voorzitter. Tot slot, de oplossingen. Gisteravond heeft Nederland getuige mogen zijn
van een mooie gebeurtenis in Amsterdam, want toen hebben Partij van de Arbeid, GroenLinks
en SP gezegd: hou nou op met die verlaging van die winstbelasting.

De voorzitter:

Ik zou u willen vragen om af te ronden. U bent pas begonnen aan de oplossingen, maar
u zit nu op de vijf minuten.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Oké. Ik dacht dat ik nog ruim in mijn tijd zat, maar ik ga snel verder. Investeer
dat geld in publieke voorzieningen. Verhoog de lonen, verhoog het minimumloon, indexeer
de pensioenen en zorg ervoor dat aandeelhouders worden aangepakt, dat mensen meer
inspraak krijgen in bedrijven en meedelen in de winst. De winst van bedrijven wordt
immers met hulp van de werknemers gemaakt.

Voorzitter. Als u mij toestaat, vraag ik helemaal tot slot of de Minister al een antwoord
heeft op mijn vragen, gesteld op 25 september, over de verplichte dubbele nationaliteit
van Marokkanen. Het is een beetje een onverwachte overgang, maar het gaat ook over
integratie. En daar gaat dit debat ook over.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Jasper van Dijk. Ik geef het woord mevrouw Tielen van de VVD.

Mevrouw Tielen (VVD):

Ja, dank u wel, voorzitter. De afgelopen paar dagen waren we met een vierkoppige delegatie
van deze commissie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid op werkbezoek in Parijs. We
waren daar onder andere bij de OESO, de organisatie voor Economische Samenwerking
en Ontwikkeling. De OESO is eigenlijk een soort internationaal SCP, zou je kunnen
zeggen. Het is best fijn om als Nederlander naar de OESO-grafieken te kijken, want
over het algemeen scoort Nederland wel in de top drie. Allerlei factoren die te maken
hebben met een hoge kwaliteit van leven, zoals werk, welvaart, gezondheid en regie,
hebben we in Nederland best goed op orde; het SCP concludeert dat ook. Best goed.
Want we hebben ook wel wat zorgen over een paar van de factoren die aan de kwaliteit
van leven ten grondslag liggen.

Voor ons is het van belang dat mensen vooruit kunnen in hun leven, dat niet hun afkomst
maar hun inzet van invloed is op hun perspectief, en dat het aloude Nederlandse gezegde
dat dubbeltjes kwartjes kunnen worden, ook realiteit is, omdat mensen zich inzetten
en zich ontwikkelen, en zo vooruitkomen. Wij maken ons daar wel zorgen over, ook naar
aanleiding van het SCP-rapport. Het bleek ook uit het vandaag in het Algemeen Dagblad
beschreven onderzoek van het CPB: dubbeltjes worden toch steeds moeilijker kwartjes.
Er zijn een paar factoren die we in dit debat aan de orde willen stellen.

Als eerste is dat financiële onafhankelijkheid. De vrijheid om keuzes te kunnen maken
en vooruit te kunnen, begint met financiële onafhankelijkheid. We weten dat in Nederland
slechts de helft van de vrouwen financieel onafhankelijk is. De VVD wil dat meer vrouwen
financieel onafhankelijk worden, en dat willen vrouwen zelf ook, blijkt uit een hoop
reacties op mijn opiniestuk in het Algemeen Dagblad van gisteren. Dat het loont om
meer uren te werken, is een van de oplossingen daarvoor. De VVD heeft daar in de afgelopen
debatten meerdere moties over ingediend. Kan de Minister aangeven hoe het staat met
de uitvoering van die moties? Daarnaast zijn er wellicht specifieke subgroepen die
extra aandacht vragen als het gaat om financiële onafhankelijkheid. Denk aan jonge
middelbaar opgeleide vrouwen. Is de Minister bereid om onderzoek te doen naar wat
nodig is om specifieke groepen extra aandacht te geven om financieel onafhankelijk
te worden?

Als tweede noem ik laaggeletterdheid. O, ik zie een interruptie.

De heer Smeulders (GroenLinks):

Dit is een onderwerp dat inderdaad bij de OESO uitgebreid besproken is. We zien dat
we het inderdaad op veel lijstjes best aardig doen, maar met name de positie van vrouwen
op de arbeidsmarkt is in Nederland echt matig in vergelijking met andere landen. Dat
heeft met een aantal dingen te maken. Het heeft ermee te maken dat wij veel in deeltijd
werken. Daar kun je van alles van vinden. Ik heb een vraag daarover. Zou het niet
heel goed zijn om onze kinderopvang veel betaalbaarder te maken voor meer mensen,
zodat het ook voor vrouwen veel makkelijker wordt om te gaan werken en ze er ook echt
op vooruitgaan? Is de VVD het daarmee eens?

Mevrouw Tielen (VVD):

Daar heb ik twee antwoorden op. Ja, voor een deel is het belangrijk dat die kinderopvang
betaalbaar is. Dat is zij lang niet altijd, maar daarom is er het afgelopen jaar ook
enorm veel geïnvesteerd om kinderopvang betaalbaarder te maken, zeker voor mensen
met een lager inkomen. Ten tweede focussen we in het debat vaak op kinderopvang, dus
opvang van 0 tot 4 jaar, terwijl het grootste probleem misschien eigenlijk wel zit
bij moeders en vaders van kinderen in de leeftijd daarna. Ook dat bleek uit de reacties
die ik gisteren kreeg. Want scholen beginnen om 8.30 uur en eindigen om 14.15 uur,
en dan? Ik ben het er dus mee eens dat we moeten kijken naar de kinderopvang, maar
laten we dan alsjeblieft ook kijken naar hoe we school veel meer dagvullend kunnen
krijgen. Daar heb ik de Minister ook al eens op bevraagd in een begrotingsdebat: neem
dat soort onderwerpen mee als je kijkt hoe het voor moeders en vaders beter te combineren
is.

De heer Smeulders (GroenLinks):

Als vervolgvraag ben ik heel erg benieuwd wat de VVD concreet voorstelt om te zorgen
dat dat makkelijker wordt. En ik heb daar nog een extra vraag bij. We kregen gisteren
ook te horen dat er nog een verschil in salaris van 18% is tussen mannen en vrouwen
in Nederland. Ik vond dat echt schokkend. Ik wist dat het hoog was, maar niet dat
het zó hoog was. Wat is de VVD van plan om daaraan te doen? Moet je dan bijvoorbeeld
ook denken aan wetgeving en meer transparantie?

Mevrouw Tielen (VVD):

Volgens mij is er nog heel veel wetenschappelijk onderzoek nodig om precies te begrijpen
waar het nou aan ligt. De OESO had het over 18%. Ik heb weleens een onderzoek van
het CPB gezien waarin het 6% was. Daarbij zijn een aantal factoren niet meegenomen,
zoals het aantal vlieguren, zoals ik dat zelf noem. Als je vanaf het begin van je
loopbaan al deeltijd werkt, bouw je ook echt minder ervaring op dan wanneer je vanaf
het begin van je loopbaan voltijd werkt. Dat soort factoren zijn vaak nog niet meegenomen.
Ik ben het er dus mee eens dat we moeten kijken naar hoe je kan zorgen dat vrouwen
gewoon meer waar voor hun geld, nee, geld voor hun waar krijgen, maar daar is nog
wel wat meer inzicht voor nodig. Maar als we daar samen naar moeten zoeken, ben ik
zeer bereid om dat ook te doen, want het interesseert mij ook.

De heer De Jong (PVV):

Wat vaak in dit soort debatten onderbelicht blijft, is het feit dat mensen zelf in
een positie zijn geraakt waarin ze geen eigen keuzes meer kunnen maken. Neem bijvoorbeeld
een gezin, waarvan wordt aangegeven dat zowel man als vrouw aan het werk moeten. Natuurlijk,
als dat een vrije keuze is, moeten we dat stimuleren en realiseren. Dat is zeker waar.
Maar er is ook nog een andere groep, die zegt: eigenlijk zou ik er gewoon heel erg
graag een tijd voor mijn kinderen willen zijn; eigenlijk zou ik mijn leven graag net
iets anders willen inrichten, maar ik kan het me gewoon niet veroorloven want ik heb
daar geen financiële ruimte voor. Zo iemand kan dan niet uit eigener beweging de keuze
maken om wel of niet te gaan werken. Daarom is mijn vraag waarom de VVD niet alles
op alles heeft gezet om de koopkracht voor die mensen echt te verbeteren, bijvoorbeeld
door de btw-verhoging terug te draaien of het eigen risico af te schaffen, zodat mensen
geld in hun portemonnee overhouden en uiteindelijk zelf een keuze kunnen maken over
hoe ze hun leven willen inrichten.

Mevrouw Tielen (VVD):

De heer De Jong vraagt waarom de VVD niet alles op alles heeft gezet. Ik zie dat anders.
Dit kabinet heeft, zeker ook bij monde van de VVD, geprobeerd om alles op alles te
zetten om te zorgen dat mensen er inderdaad op vooruitgaan, ondanks de crisis in de
jaren 2008–2015 en ondanks de economische vraagstukken die we hebben. Er is meer geld
voor zorg nodig en meer geld voor AOW. Ondanks dat soort gezamenlijke opgaven hebben
we toch geprobeerd om te zorgen dat er uiteindelijk aan het eind van de maand meer
geld overblijft onderaan het loonstrookje en in de portemonnee. Nou, dit jaar lijkt
dat eindelijk te lukken, met vereende krachten en veel moeite. Wat ons betreft blijft
dat ook doorgaan, precies om wat meneer De Jong zegt, namelijk om te zorgen dat mensen
zelf kunnen kiezen waar ze hun goed verdiende geld aan besteden.

De heer De Jong (PVV):

Het probleem is dat de koopkrachtbeloftes al die jaren niet zijn nagekomen. Het was
elk jaar minder. Vorig jaar en het jaar daarvoor zijn de mensen erop achteruitgegaan;
de helft van de Nederlanders is erop achteruitgegaan. Jazeker, Minister, erop achteruitgegaan.
Mensen kunnen het zich niet veroorloven om zelf keuzes te maken, omdat ze niet voelen
wat u zegt. Dat zeg ik niet alleen. Dat zegt ook dit rapport. Dit rapport zegt namelijk
dat, als we het regeerakkoord ernaast leggen, de stilstand die we hier met z'n allen
concluderen achteruitgang betekent. Er is dus niet geleverd door de VVD; de VVD heeft
niet geleverd. U heeft natuurlijk wel de kans om te leveren. U zit namelijk in het
kabinet. De mensen voelen het niet in hun portemonnee. Waarom maakt u het de mensen
niet wat makkelijker, door bijvoorbeeld datgene waar ze tegenaan hikken, namelijk
oplopende kosten, op te lossen door de btw-verhoging terug te draaien of het eigen
risico af te schaffen? U zou in ieder geval iets kunnen doen waardoor mensen aan het
einde van de maand net even wat meer geld overhouden in hun portemonnee, zodat ze
voelen dat ze worden gehoord.

Mevrouw Tielen (VVD):

Dit rapport zegt eigenlijk twee dingen. Het zegt aan de ene kant: dit is de sociale
staat van Nederland in 2019. Meneer De Jong heeft gelijk: pas vanaf 2020 gaan mensen
het echt merken. De meeste mensen, hopelijk ook de mensen die meekijken, hebben op
het loonstrookje voor januari, en vorige week ook op dat voor februari, meer gezien.
Het andere wat het rapport zegt, is dat er ondanks de economische welvaart kennelijk
meer factoren zijn dan alleen geld die belangrijk zijn voor mensen om kwaliteit van
leven, regie, gezondheid en plezierig samenleven te ervaren. Meneer De Jong heeft
gelijk dat het voor heel veel mensen belangrijk is om hun ... – ik wilde bijna «zuurverdiende»
zeggen – goedverdiende geld zelf te besteden. Daar doen wij ook ons hard ons best
voor. Dat blijkt z'n vruchten af te werpen, maar dat heeft meer moeite gekost dan
we zelf hadden gewild; dat klopt.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Het gaat lekker! Toch heb ik ook even een interruptie. We hebben het nu inderdaad
over de bijna drie kabinetten-Rutte. In bijna drie kabinetten stond de VVD aan het
roer. Er wordt geconcludeerd dat er economisch herstel heeft plaatsgevonden na de
zware crisisjaren, maar bijvoorbeeld uitkeringsgerechtigden, eenverdieners of mensen
met een niet-westerse achtergrond hebben helemaal niks tot weinig van het economisch
herstel gevoeld. Sterker nog, een aantal van deze mensen is erop achteruitgegaan.
Hoe komt dat toch? En waarom schetst de VVD dan toch het heel rooskleurige beeld dat
het blijkbaar heel goed gaat, terwijl het rapport concludeert dat het met veel mensen
in Nederland ondanks economisch herstel nog steeds niet goed gaat?

Mevrouw Tielen (VVD):

Ik vind het altijd leuk als iemand van de PvdA het heeft over drie kabinetten-Rutte.
Meer dan de helft van de afgelopen kabinetten-Rutte stond de PvdA zelf aan het roer,
zeker ook met een eigen Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De PvdA weet
dus wat die jaren hebben gekost aan moeite om sterker uit de crisis te komen. We zijn
als land ook sterker uit de crisis gekomen, maar wij zouden als VVD – ik hoor de heer
Van Dijk dat ook zeggen – willen dat iedereen het gevoel heeft dat hij sterker uit
de crisis komt. Inderdaad, er zijn groepen waarvoor dat minder hard gaat. Voor uitkeringsgerechtigden
moet wat mij betreft gelden dat ze er echt meer op vooruitgaan als ze gaan werken.
Inzet moet lonen. Over migranten heb ik zometeen een bijdrage. Het is echt belangrijk
dat iedereen die kan meedoen ook meedoet, ziet dat het loont en dat je er meer regie
door krijgt over de keuzes in je leven. Daar sprak ik net in een debatje met de heer
De Jong ook al over.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Dan komt natuurlijk de bekende jij-bak. Dat is allemaal prima, maar ik kijk toch even
naar de VVD. Er zijn nu drie kabinetten-Rutte geweest, maar veel mensen blijven toch
achter. Dat is best zorgelijk. Er is echt sprake van een tweedeling in de samenleving,
die blijvend is. Wat gaan we doen, behalve het aanbieden van werk, wat nog best lastig
is voor mensen met een uitkering? Gaan we de uitkeringen stapsgewijs verhogen? Gaan
we, zoals de SP en Partij van de Arbeid willen, het minimumloon verhogen? Dan gaan
we echt wat doen voor de mensen die nu achterblijven en die nu niks voelen van het
economisch herstel.

Mevrouw Tielen (VVD):

Wat de VVD betreft moet inzet altijd kunnen lonen. Wat ons betreft is werk dus echt
de stap naar vooruitgang voor mensen die afhankelijk zijn van een uitkering. Daar
zetten wij wat ons betreft goed op in.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Dat was nog maar een half antwoord op de vraag van mijn naamgenoot. Mevrouw Tielen
heeft het volste recht om haar partij te verdedigen, maar ze moet geen kletskoek verkopen.
Als ze zegt «wij doen ons best om iedereen vooruit te helpen», is dat aantoonbaar
onjuist. Mensen met uitkeringen zijn er helemaal niet op vooruitgegaan. Mensen met
een minimumloon zijn er niet op vooruitgegaan. Die laat u keihard in de steek. Neem
bijvoorbeeld iemand die arbeidsbeperkt is, die een handicap heeft en die geen werk
heeft. Die gaat er niets op vooruit. Het klopt dus niet en het is onjuist dat u zegt
dat u uw best heeft gedaan voor deze groep mensen. Erkent u dat?

Mevrouw Tielen (VVD):

Nee, dat erken ik niet. Nogmaals, wat ons betreft is het echt belangrijk dat werken
loont. Dat is het allerbelangrijkste. Ook voor mensen die in een uitkering zitten.
Mensen die in een minimumloonbaan zitten, zijn er door herzieningen in ons belastingstelsel
op vooruitgegaan. Het zijn er overigens maar heel weinig – de meeste mensen die werken,
verdienen meer dan het minimumloon. Ik erken het dus niet. Ik blijf oog houden voor
iedereen in Nederland die erop vooruit wil. Daar mag meneer Van Dijk me op blijven
bevragen. Iedereen wil erop vooruit, in welke situatie dan ook. Daar moeten we voor
zorgen. Daar doen we ons best voor. De ene keer lukt dat beter dan de andere keer.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Mevrouw Tielen blijft steeds hangen in die grijze plaat dat iedereen die gaat werken
erop vooruit moet gaan. Ik heb het over iemand met een arbeidsbeperking die heel graag
wil werken maar die geen werk krijgt, simpelweg omdat een bedrijf haar of hem niet
aanneemt omdat het denkt: dat vinden we te veel gedoe, zo'n arbeidsbeperking. Die
groep laat de VVD keihard vallen. Geeft u dat s.v.p. toe.

Mevrouw Tielen (VVD):

Dat doe ik niet. Meneer Van Dijk heeft zeker ...

De heer Jasper van Dijk (SP):

Hoe gaat deze groep er dan op vooruit?

De voorzitter:

U spreekt via de voorzitter, meneer Jasper van Dijk, zoals u weet.

Mevrouw Tielen (VVD):

Voorzitter, dank u wel voor deze vraag van de heer Van Dijk. Meneer Van Dijk heeft
heel erg gelijk als hij zegt dat werkgevers deze mensen te weinig aannemen omdat het
te veel gedoe zou zijn. Ik hoor dat ook terug van werkgevers, die zeggen: ik ben ondernemer,
geen ambtenaar; ik vind het allemaal veel te ingewikkeld, ik heb geen hr-afdeling
om te zorgen dat die mensen op de goeie plek terechtkomen. Dat moeten we ook echt
verbeteren en vergemakkelijken. Als u met de VVD samen wil kijken hoe je kan zorgen
dat we mensen met een arbeidsbeperking die graag willen, en die ook heel veel kunnen,
aan de slag kunnen, gaan we daarnaar zoeken. Daar mag u ons dan op blijven aanspreken.
Maar uiteindelijk is dat wat mij betreft wel de weg naar voren.

De voorzitter:

U kunt uw bijdrage hervatten, mevrouw Tielen.

Mevrouw Tielen (VVD):

Dank u wel, meneer de voorzitter. Laaggeletterdheid is het tweede ding waar ik mij
zorgen over maak. Want taal, taal en ook taal is toch wel het allerbelangrijkste middel
om vooruit te kunnen komen in een samenleving. Het baart ons grote zorgen dat taal
een probleem lijkt te zijn voor migranten, voor mensen in de bijstand en zelfs voor
jongeren van 15 jaar, zo blijkt uit OESO-onderzoek. We willen taal veel hoger op de
agenda hebben. Er zijn twee dingen waar we als Nederland achterlopen als je naar de
OESO-cijfertjes kijkt. De lage PISA-scores op begrijpend lezen in het funderend onderwijs
zijn ongelofelijk. Een op de vier jongeren in Nederland kan een tekst niet fatsoenlijk
begrijpen. Dan heb ik het niet over een whatsappbericht, maar over een gewoon artikeltje
in de krant. Als je daar al niet de fundering legt, krijg je het nooit meer rechtgebreid.
Is de Minister bereid om met zijn OCW-collega's te kijken hoe oorzaken en oplossingen
voor die dalende scores worden opgepakt?

Dan kom ik te spreken over taal op het punt van inburgering en bijstand. Bij inburgering
is nu een taalniveau van A2 de norm, terwijl eigenlijk B1 de norm zou moeten zijn
om je gewoon te kunnen bewegen in onze Nederlandse samenleving en op de arbeidsmarkt.
Kan de Minister onderzoeken of B1 wellicht de taaleis zou kunnen worden, dus dat het
taalniveau in de inburgering omhoog kan? Wat kan hij daaraan doen?

Dan taalontwikkeling als onderdeel van een leven lang ontwikkelen. In hoeverre is
het mogelijk voor mensen om zich te laten bijscholen in taalbeheersing? Is dat voldoende
mogelijk als je kijkt naar een leven lang ontwikkelen? Wordt er ook gebruik van gemaakt?
Kan de Minister kijken hoe hij dat kan aanpakken?

Over een leven lang ontwikkelen gesproken: loopt de Minister een beetje op schema
om voor de zomer nog zijn aangescherpte overzicht, «het plan van aanpak 2.0» hebben
we het, geloof ik, genoemd, met de Kamer te bespreken?

Voorzitter. Ik weet niet hoeveel tijd ik nog heb? Ik begrijp dat ik nog even lekker
door kan gaan. Mijn laatste punt betreft integratie. Mensen in Nederland maken zich
zorgen over de tweedeling – het woord is hier al een paar keer gevallen – in de samenleving.
Voor sommige mensen is tweedeling arm of rijk, voor andere mensen autochtoon of migrant,
voor anderen is het regio of Randstad. Als je wil, kun je heel veel tweedelingen maken
en is het dan ook een veelkoppig monster. En als je zoekt naar een tweedeling, kun
je die altijd wel vinden. Maar de zorgen zijn natuurlijk serieus. Hoe kunnen we met
elkaar samenleven in een dichtbevolkt land, en niet langs elkaar heen leven?

Een deel van die zorgen gaat over integratie, zeker als je kijkt naar de bevolkingsvoorspellingen.
Die laten zien dat over een aantal jaar meer, veel meer migranten in Nederland zullen
wonen. Hoe staat het met de beloofde scenario's over die bevolkingsgroei? Wat wil
de Minister het komende jaar doen om te laten zien dat integratie hem serieus is?
Hoe worden migranten uit bijvoorbeeld EU-landen gestimuleerd om te integreren en de
taal te leren? Hoe zorgen we dat alle mensen die in Nederland wonen, zich Nederlander
kunnen voelen en dat ook uitdragen?

Perspectief, vooruitkomen en regie hebben over je leven zijn wat ons betreft belangrijk
als het gaat over de sociale staat van Nederland. Wat ons betreft zijn daar een aantal
pijlers voor die wel wat steviger mogen worden aangezet.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Tielen. Het woord is aan de heer Smeulders.

De heer Smeulders (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Dit debat gaat over de sociale staat van Nederland. Het mooie
daaraan is dat je het als Kamerlid dan over eigenlijk alles kunt hebben. Dat lijkt
me niet makkelijk voor de Minister om voor te bereiden. Ik heb nadrukkelijk ervoor
gekozen om mij in dit debat toch te focussen en wel op de positie van jongeren. Dit
omdat de Tweede Kamer ongeveer een halfjaar geleden een heel mooi rapport aangeboden
heeft gekregen van de Sociaal-Economische Raad dat specifiek gaat over de positie
van jongeren. Er is een hoorzitting over geweest, maar er is nog geen moment geweest
om daar samen echt goed over te spreken. Dus ik had bedacht dat ik al mijn spreektijd
daarvoor ga inruimen en daaraan ga wijden.

Want we merken dat de concurrentiemaatschappij in Nederland op steeds jongere leeftijd
begint. Er zijn inmiddels kinderen van 4 jaar, zo wordt gerapporteerd, die gewoon
stress ervaren omdat ze al toetsen moeten doen en omdat hun ouders willen dat ze het
zo goed mogelijk doen. Je ziet dat gedurende de levens van kinderen en jongeren het
niet meer goed genoeg is om gemiddeld te zijn. Iedereen moet zo goed mogelijk presteren.

Aan de ene kant is dit positief, want het opleidingsniveau van de Nederlandse bevolking
stijgt. Leerlingen en ouders doen er alles aan om dat niveau zo hoog mogelijk te hebben.
Aan de ene kant is dat goed voor ons land. Maar bij alle groepen in het basis- en
voortgezet onderwijs is de ervaren schooldruk ook ongelofelijk toegenomen. Tussen
2011 en 2017 is die zelfs verdubbeld. Vooral in het voortgezet onderwijs is deze druk
ontzettend groot; 38% van de leerlingen daar geeft aan een hoge werkdruk te ondervinden.
Daarom is het heel positief dat gisteren een motie van mijn collega Lisa Westerveld
is aangenomen om hier breder onderzoek naar te gaan doen.

Tijdens je vervolgopleiding gaat dit gewoon verder. Er zijn steeds meer excellentietrajecten
waar studenten alleen maar toegang toe krijgen op basis van hun studieresultaten,
motivatie en overige activiteiten. Uit onderzoek van het ISO blijkt dat meer dan de
helft van de ondervraagde studenten problematische stress ervaart. Een steeds groter
aantal studenten zoekt echt professionele hulp omdat ze die stress niet meer aankunnen.
Zou de Minister daar eens op kunnen reflecteren? Er zijn bijvoorbeeld nog steeds wachtlijsten
voor studentenpsychologen. Wat wordt er gedaan om die wachtlijsten tegen te gaan?
Ik snap dat dit primair het Ministerie van Onderwijs aangaat, maar in dit debat over
de sociale staat voel ik toch de ruimte om die vraag te stellen.

Voorzitter. Dan het bruggetje naar de arbeidsmarkt. We merken dat jongeren steeds
vaker op de arbeidsmarkt starten met een flexibel contract. Je moet eigenlijk al heel
veel gedaan hebben om aan een baan te komen. Het gevolg daarvan is misschien wel dat
het aantal burn-outs stijgt. Wat daar ook verontrustend in is, is dat jonge mensen,
mensen tussen de 25 jaar en de 35 jaar, het hoogste percentage burn-outs hebben van
alle bevolkingsgroepen. Ik heb net een wat langere aanloop genomen, maar nu weet ik
zeker dat ik bij het terrein van deze Minister of in ieder geval van dit ministerie
ben. Jongeren hebben het meest te kampen met burn-outklachten. Wat vindt de Minister
daarvan? Er wordt hier vast onderzoek naar gedaan. Ik zou daar graag de laatste stand
van zaken over willen horen. We weten bijvoorbeeld dat er onderzoek wordt gedaan naar
de effecten van de Wet arbeidsmarkt in balans, een wet waar dit kabinet trots op is.
Zou daarbij ook specifiek aandacht kunnen worden besteed aan de positie van jongeren
en de gevolgen die deze wet heeft voor de positie van jongeren op de arbeidsmarkt?
Wordt die doelgroep specifiek meegenomen?

Dan ga ik toch weer een uitstapje maken, namelijk naar wonen en volkshuisvesting.
Ik snap dat de Minister zegt dat zijn collega voor Wonen daarover gaat. Maar ik ben
toevallig ook woordvoerder wonen. Er gebeurt daar óngelofelijk weinig om te zorgen
dat er voldoende en betaalbare woningen voor jongeren zijn. Het gevolg daarvan, waar
volgens mij ook deze Minister mee te maken heeft, is dat steeds meer jongeren levenskeuzes
gaan uitstellen. Je gaat later uit huis, je gaat later samenwonen en je krijgt ook
later kinderen, want er is gewoon geen huis te vinden. Kan de Minister aangeven wat
er echt serieus gebeurt om te zorgen dat jongeren een betaalbaar huis vinden?

Dat enorme woningtekort en al die flexcontracten hebben ook gevolgen voor hoe gezinnen
functioneren. Dan kom ik zeker weer op het beleidsterrein van deze Minister. Want
van de jongvolwassenen die werk en zorg combineren ...

De voorzitter:

De plenaire bel die u nu hoort, geeft ook aan dat u precies op 5 minuten zit.

De heer Smeulders (GroenLinks):

Zal ik het gewoon afmaken? Dan gaan we daarna stemmen.

Van de jongvolwassenen die werk en zorg combineren, geeft 53% aan dat ze het heel
erg druk hebben. Dat is aanzienlijk hoger dan het gemiddelde. Het is natuurlijk ook
een beetje het spitsuur van je leven waarin je dan zit. We hebben een motie ingediend,
vorig jaar en bij de afgelopen begrotingsbehandeling opnieuw, samen met D66 rondom
verlofregelingen. Zou de Minister kunnen aangeven hoe het staat met de uitvoering
van deze motie?

Wij denken ook dat het ontzettend belangrijk is dat medewerkers meer zeggenschap krijgen
over hun werkzaamheden. We hebben daar driekwart jaar geleden een initiatiefnota over
ingediend als GroenLinks, met vier Kamerleden. Ik ben heel benieuwd wanneer we de
reactie van het kabinet daarop kunnen zien.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Smeulders. Ik schors de vergadering zodat de Kamerleden zich kunnen
begeven naar de plenaire zaal. We zien elkaar over enkele ogenblikken weer terug.

De vergadering wordt van 14.33 uur tot 14.49 uur geschorst.

De voorzitter:

Ik hervat de vergadering. Inmiddels zijn twee nieuwe leden aangeschoven, de heer Van
Otterloo namens 50PLUS en de heer Van Weyenberg namens D66. Ik geef het woord aan
de heer Peters van het CDA.

De heer Peters (CDA):

Dank u wel, voorzitter. Waarschijnlijk is er nooit in de geschiedenis, waar dan ook
op aarde, een maatschappij geweest waar mensen zó lang, zó gezond, zó gelukkig en
zó welvarend leven als hier en nu in dit land. Een bijstandsgerechtigde leeft langer
en is gezonder dan een gemiddeld lid van het Engels koningshuis in de Victoriaanse
tijd. En een gemiddelde Nederlander heeft de beschikking over luxeartikelen waar de
Zonnekoning, Lodewijk XIV, niet eens over kon dromen. Ook het SCP bevestigt dat onze
situatie nu nog beter is dan, pak ’m beet, 25 jaar geleden. Een stijgend opleidingsniveau,
dalende werkeloosheid, herstel van de koopkracht en betere woonkwaliteit. Mensen geven
hun leven gemiddeld een 7,8 en dat is mooi. Maar dat wil niet zeggen dat er geen zorgen
zijn. Die zijn er namelijk wél. Binnen het christelijk-sociaal denken gaan we uit
van vier principes: menselijke waardigheid, solidariteit, algemeen welzijn en subsidiariteit.
Langs deze lijn wil ik de sociale staat van Nederland beschouwen.

Binnen het christelijk-sociaal denken spreken we van de menselijke waardigheid als
belangrijk beginsel. Ieder mens is geschapen door God en als zodanig heilig. Een mens
dat bestaanszekerheid ontbeert, is dan ook een grof schandaal en een belediging van
onze samenleving. Een mens is als persoon – dat is wat anders dan als individu – belangrijk
en verdient het om gezien te worden. We zijn wel rijk, maar toch hebben een miljoen
Nederlanders grote moeite om rond te komen, zijn te veel mensen afhankelijk van onzekere,
kleine baantjes, is de schuldenproblematiek niet onder controle en zijn er veel, veel,
echt veel te veel mensen alsnog dakloos. We doen er van alles aan, tenminste qua plannen.
Ik heb moties ingediend over de kostendelersnorm, over kwijtschelding van verhoging
op schulden, moties over van alles en nog wat. Rond het thema dakloosheid ben ik al
drie jaar bezig met moties om uithuiszettingen te voorkomen/te verbieden. Die moties
zijn allemaal aangenomen. Zo ook de laatste, die gaat over het invoeren van een zogenaamde
laatstekanscuratele. Ik heb daar met de Staatssecretaris met grote regelmaat over
gesteggeld. Hoe staat het met de voortgang? Rondom schuld en armoede zijn wel goede
afspraken gemaakt, maar die lijken deels door uitvoeringsproblemen toch langzamer
van de grond te komen. Graag een reactie van de Minister.

Dat brengt me bij het volgende punt: solidariteit. Armoede is meer dan een gebrek
aan middelen. Het is een gebrek aan meedoen, binding, sociale context. Een mens is
geen individu, een mens is een persoon. En voor een persoon is sociale binding letterlijk
van levensbelang. Solidariteit is echter teruggebracht tot een stelsel van subsidies
en uitkeringen, waarbij de essentie van solidariteit als betrokkenheid bij elkaar
verschraalt. Het CDA is dan ook blij met aandacht voor eenzaamheid. Het CDA is blij
met de grote hoeveelheid zorgcoöperaties die her en der worden opgericht met een sociale
context, die bijvoorbeeld zelfs voedselbanken kunnen bieden. Wat kan de Minister doen
om dergelijke initiatieven meer te ondersteunen, vraag ik via de voorzitter.

Het CDA is ook blij met de toch wel vernieuwde aanpak ...

De heer De Jong (PVV):

Dat klinkt allemaal leuk en aardig. Ik moest wel een beetje schrikken, want aan het
begin hoorde ik gewoon een CDA'er zeggen: luister eens, een bijstandsgerechtigde,
iemand met een laag inkomen, heeft het nu veel beter dan vroeger, een paar honderd
jaar geleden, een Koning het had. Nou, zeg dat maar eens tegen die persoon die thuis
zit en die zich afvraagt hoe hij aan het einde van de maand zijn rekeningen nog kan
betalen. Dat was een schandalige opmerking om mee te beginnen.

Dan mijn tweede punt. U heeft het over solidariteit en zegt dat mensen bestaanszekerheid
moeten hebben en dat er een mooie functie is voor de voedselbank. We hebben de afgelopen
week het nieuws mogen horen dat het aantal mensen dat gebruikmaakt van de voedselbank,
gewoon is gestegen. En u, als CDA'er, zit in het kabinet. Dus u kunt ervoor zorgen
dat deze mensen ...

De voorzitter:

Ik zou u willen vragen om via de voorzitter te spreken.

De heer De Jong (PVV):

Voorzitter. De geachte afgevaardigde die naast mij zit, zit bij het CDA. En die heeft
de sleutel in handen. Hij zit aan de knoppen. Hij kan zeggen: «Weet je wat, ik ga
ervoor zorgen dat de koopkracht van die mensen verbetert, dat de mensen die nu thuiszitten
en het niet meer redden, wat meer lucht krijgen. Ik ga daarom overbodige lastenverzwaringen
terugdraaien, zoals de btw-verhoging.» Maar dat doet het CDA niet. Waarom houdt het
CDA hier altijd van die mooie verhaaltjes, maar levert het uiteindelijk niet?

De heer Peters (CDA):

Ten eerste, zit ik natuurlijk niet in het kabinet. «Nog niet», zou ik zeggen, maar
dat terzijde. De opmerking aan het begin van mijn betoog was nodig om de zaken in
perspectief te zetten, niet om iemand weg te zetten. Volgens mij zelfs het tegenovergestelde,
want bestaansonzekerheid is een groot onrecht, daar ben ik volgens mij vrij helder
over geweest. Het oplossen daarvan, zelfs als je denkt «het zal wel weer moeilijker
zijn dan gedacht», is dan tóch nog weer veel moeilijker dan je denkt. Er hangen heel
veel dingen met elkaar samen die je gewoon bijna niet opgelost krijgt. Ik hoorde net
mijn collega van de VVD zeggen: werken moet lonen. Maar ook dat is maar deels waar.
Als je aan het werk gaat, kun je bijvoorbeeld problemen met toeslagen krijgen. We
hebben een systeem opgetuigd waarbij het wel makkelijk klinkt om «even aan wat knoppen
te zitten» maar waarin het toch niet lukt als we aan alle kanten daaraan draaien.
Daarom pleit ik ervoor, daar kom ik in mijn verdere verhaal nog op terug, om op een
andere manier te gaan werken. Niet meer langs deze lijnen, want dan krijg je het gewoon
niet opgelost, ook niet door te draaien aan die heel simpele knop waaraan de heer
De Jong zou draaien als hij in het kabinet zat.

De heer De Jong (PVV):

Dat is toch ridicuul! Jarenlang is er aan de mensen beloofd dat zij erop vooruit zouden
gaan in koopkrachtcijfers. Ik heb het daarnet ook al aangegeven. De afgelopen jaren
is de helft van de mensen er echter op achteruit gegaan. Elke koopkrachtbelofte is
niet nagekomen. En dan zegt de heer Peters: iemand die een bijstandsuitkering heeft,
of een laag inkomen of die een beetje moet sappelen, heeft het nu nog steeds beter
dan vroeger een Koning het had; ik zet de situatie van de mensen thuis die het niet
meer redden, maar even in perspectief. Dat is gewoon een schandalige opmerking. Het
is een schandalige opmerking. U geeft daarmee het signaal: u leeft in Nederland, dus
u moet niet klagen. Maar aan het einde van de maand kunnen bijvoorbeeld hardwerkende
Nederlanders die helemaal niet in een uitkering zitten, toch hun rekeningen niet betalen.
Ze zien dat de economie groeit, maar dat het profijt daarvan naar bedrijven gaat.
En u doet er helemaal niets aan. Nu geef ik u toch een mogelijkheid; u kunt het vandaag
allemaal, of in ieder geval een deel, rechtzetten, door te zeggen: iets wat echt overbodig
is, zoals die btw-verhoging of het eigen risico, schaf ik af. Komt u vandaag over
de brug?

De heer Peters (CDA):

Ten eerste. Als we een losse zin uit een tekst halen, die zin tot de hele tekst maken
en dan zeggen «het is schandalig», vind ik dat schandalig.

De heer De Jong (PVV):

Ik heb het niet gezegd, ú heeft het gezegd.

De voorzitter:

De heer Peters heeft het woord.

De heer Peters (CDA):

Nee, dat begrijp ik. Ik werp dat verre van me. U moet niet één zin uit mijn tekst
halen en dan zeggen: dat is uw hele verhaal en dat vind ik schandalig. Dat is uit
de context. Ik heb heel duidelijk gezegd dat het schandalig is dat wij een miljoen
mensen hebben die problemen hebben rondom de bestaanszekerheid. Dat is het. En daar
doe ik niks aan af. Sterker nog: dat vind ik. En wat ik ook beweer, is dat met de
manieren waarop wij op dit moment de samenleving hebben ingericht, wij het niet voor
elkaar krijgen om een en ander substantieel te verbeteren. Dat moeten we dus anders
gaan doen, want het is gewoon niet oké. Dat los je niet op met een losse maatregel
zoals u die zojuist riep en die ik hier natuurlijk niet kan toezeggen, zoals u best
wel weet. Bovendien ga ik daar niet over. Stel die vraag dadelijk maar aan de Minister.
Misschien dat hij het kan toezeggen, hij heeft daar budgetrecht op. Dus ik maak gewoon
mijn verhaal af.

De voorzitter:

De heer Peters hervat zijn betoog.

De heer Peters (CDA):

Voorzitter. Het CDA is blij met de toch wel vernieuwde aanpak van de inburgering.
Werk en meedoen horen voorop te staan. En dat is goed. Gisteren sprak Angela Merkel
over integreren. Ze vroeg zich hardop af wanneer we stoppen met aan mensen met een
andere kleur vel te vragen wanneer ze geïntegreerd zijn, terwijl ze hier al generaties
lang kunnen wonen. Ik vraag haar dit na. Wat dat betreft vraag ik binnen het Actieplan
Arbeidsdiscriminatie aandacht voor handhaving, zeg ik tegen de Minister. Wat is de
voortgang op dat gebied?

Voorzitter. Dan het algemeen welzijn. Het algemeen welzijn lijkt steeds verder op
de achtergrond te raken, omdat iedere groep vecht voor zijn eigen groepsbelang. Alles
is markt geworden, voorwerp van competitie, waarbij het recht van de sterkste zegeviert.
Voelen mensen zich thuis in een samenleving die polariseert en bij een politiek die
in ieder geval in de beeldvorming steeds luider alleen maar opkomt voor de eigen achterban?

Voorzitter. Ten slotte het subsidiariteitsbeginsel. Subsidiariteit gaat over de menselijke
maat, over een dienende overheid, een overheid die verantwoordelijkheid bij mensen
en bij gezinnen laat. Een overheid die geen verantwoordelijkheid overneemt, maar die
ondersteunt. Wat een gezin niet kan, dat steunt de gemeente. Waar de gemeente iets
niet kan, doet de provincie het. Enzovoort. Het CDA ziet dat de overheid steeds meer
taken en verantwoordelijkheden op zich neemt. Alleen al binnen de jeugdzorg zijn we
ongelofelijk veel meer dingen erg gaan vinden en daarmee een taak van de overheid.
Als een rupsje-nooit-genoeg neemt de overheid steeds meer de plaats in van de samenleving.
Zo zijn er gemeenten die nu zo veel geld uitgeven aan jeugdzorg dat ze moeten bezuinigen
op bibliotheken, sportverenigingen enzovoort.

Het CDA staat wel achter de decentralisaties. Niet uit nood, maar uit principe. Subsidiariteit
wordt meer gewantrouwd als de overheid het niet uniform voor iedereen hetzelfde regelt
en toezicht houdt. Dan gaat het verkeerd. Maar is dat wel zo? De menselijke maat is
maatwerk en ieder mens is anders. Iedere situatie is anders. Mensen willen zich gehoord
en gekend en geweten voelen door een overheid die steunt. «Computer says no», is niet
het antwoord dat mensen verdienen. Stop met de juridisering van besluitvorming. Graag
een reflectie hierop van de Minister.

Tot slot. Als de overheid niet dienend is, waar dient ze dan nog voor?

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Peters. U heeft op de valreep nog een interruptie van de heer Jasper
van Dijk. Dat is tevens zijn laatste interruptie.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Voorzitter. Ik weet dat de heer Peters zich inderdaad druk maakt, en terecht, over
de daklozenproblematiek. U heeft daar ook voorstellen voor gedaan en dat siert u.
Ik denk ook dat dakloosheid in flagrante strijd is met alle beginselen van het CDA
die u noemde. Is het dan niet ongelofelijk pijnlijk dat het aantal daklozen de afgelopen
tien jaar is verdubbeld? Uitgerekend nu de heer Peters in de Kamer is gekomen en het
CDA in het kabinet, is het aantal daklozen verdubbeld. Wat gaat het CDA daar concreet
aan doen?

De heer Peters (CDA):

Dat is helemaal verschrikkelijk. Volgens mij is een van de redenen dat ik hier zit,
om te pogen daar iets aan te doen. Ik heb daar, geloof ik, inmiddels al acht moties
en een initiatief over ingediend. Ik heb zojuist ook de Minister, via de voorzitter,
gevraagd hoe het staat met de uitvoering daarvan. Aan de plannen kan het niet liggen,
aan de uitvoering ligt het wel. En verder moeten we gewoon meer huizen bouwen.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Tja goed: acht moties, hartstikke goed. Volgens mij heeft de SP ze ook allemaal gesteund,
dus daar ligt het niet aan.

De heer Peters (CDA):

Ze heeft zelfs een aantal meeondertekend.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Zelfs nog een aantal medeondertekend; dat bewijst, denk ik, dat het indienen en aannemen
van moties de wereld nog niet direct verandert. Een belangrijk punt is bijvoorbeeld
de kostendelersnorm, die mensen ertoe aanzet om soms zelfs familieleden op straat
te zetten, omdat het anders financieel onaantrekkelijk is. Bent u het met mij eens
dat we niet alleen de effecten van die kostendelersnorm moeten onderzoeken, maar dat
we ook gewoon af moeten van die norm?

De heer Peters (CDA):

Ook die motie heb ik ingediend. Ik heb me ook in het debat afgevraagd: hoe kan het
eigenlijk een goed idee zijn op deze manier? Volgens mij is de goede volgorde dat
er eerst onderzoek komt. Daaruit zal, in mijn optiek, blijken dat de effecten alleen
maar negatief zijn. Als dat zo is, weet u wat ik daarvan vind. Ik weet niet of er
een meerderheid voor te krijgen is, of dat nu moet of na de verkiezingen, maar dan
ben ik daar inderdaad voor. Maar wel de goede volgorde. Eerst mijn vermoeden even
officieel bevestigen, dan verder.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Peters. Het woord is aan de heer De Jong namens de PVV.

De heer De Jong (PVV):

Voorzitter, hartelijk dank. We bespreken vandaag de sociale staat van Nederland. En
die ziet er niet best uit. Ondanks de economische opleving neemt de kwaliteit van
leven van Nederlanders niet toe. Het land staat stil op dit gebied en stilstand betekent
hier achteruitgang, zo concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau. Gewone mensen
merken niets van de economische groei.

Voorzitter. Dat is ook niet zo gek. Koopkrachtbeloftes zijn niet ingelost en de huidige
ontwikkeling compenseert niet wat mensen al jaren mislopen. De voordelen van de economische
groei zijn vooral bij bedrijven terechtgekomen. De gewone mensen merken die voordelen
dus niet in hun portemonnee. Wat ze wel merken, zijn de negatieve gevolgen van het
klimaatbeleid en de btw-verhoging, namelijk dat alles alleen maar duurder wordt. Eerder
konden we al zien dat de helft van hun inkomen opgaat aan vaste lasten en dat veel
mensen het financieel gezien gewoon niet meer kunnen bijhouden. De afgelopen jaren
ging de helft van de mensen er zelfs in inkomen op achteruit. Het reëel netto beschikbaar
inkomen van huishoudens per standaard huishouden is over de periode 2008–2018 gedaald
met 1,5%. Ondertussen worden werkenden verplicht om langer door te werken, terwijl
veel mensen dat niet meer aankunnen. Het pensioenstelsel staat continu ter discussie
met als doel pensioenzekerheden af te pakken. Niet-westerse allochtonen hebben van
de bijstand een allochtonenuitkering gemaakt en helpen met hun extreme afhankelijkheid,
die ons miljarden per jaar kost, onze sociale zekerheid om zeep. Arbeidsmigranten
kunnen door wanbeleid van het UWV ondertussen ongestoord fraude plegen met de WW en
de Ziektewet.

Voorzitter. Mensen zijn dit zat. Ik kreeg hierover de afgelopen dagen veel berichten,
waarvan de bottomline was: het UWV weet autochtone Nederlanders vaak wél gewoon te
vinden. Zo voelen mensen dat. En geef ze eens ongelijk. Er is voor gewone Nederlanders
geen betaalbare woning meer te vinden, terwijl er tienduizenden zijn weggegeven aan
buitenlanders. Ondertussen groeit het aantal mensen dat gebruik moet maken van de
voedselbank. Hoe is dat in hemelsnaam mogelijk, vraag ik de Minister.

Wie verder kijkt dan de tabellen en de geluiden uit de samenleving serieus neemt,
weet dat Nederlanders worden achtergesteld. Die weet dat afpakken, afpakken en nog
eens afpakken, is wat veel Nederlanders iedere dag weer in de praktijk ervaren. De
werkelijkheid van een lege portemonnee. De werkelijkheid van te hoge huren, te hoge
ziektekosten, te dure boodschappen. In de praktijk zijn dat stuk voor stuk echte koopkrachtslopers.
Deze Nederlanders worden iedere keer weer in de hoek gedrukt waar de klappen vallen.
Te veel verdienen om in aanmerking te komen voor sociale voorzieningen, maar te weinig
verdienen om zonder stress te kunnen rondkomen, laat staan een buffer op te bouwen.
Zoals ik net al aangaf, staat het netto besteedbaar inkomen al jaren stil. Het is
nu zelfs lager dan in 2008. Dus helemaal geen verbetering.

En dat is niet het enige. Veel Nederlanders maken zich zorgen over de manier waarop
we met elkaar omgaan, over asociaal gedrag en groeiende onverdraagzaamheid. Op het
gebied van immigratie vindt men, zo staat in het rapport te lezen, dat er te veel
vluchtelingen naar Nederland komen, dat de opvang van vluchtelingen ten koste gaat
van anderen, dat nieuwkomers zich onvoldoende aanpassen en dat er vaker conflicten
zijn. Immigratie en integratie waren in 2018 de meest genoemde maatschappelijke problemen
die mensen spontaan noemden, volgens dit onderzoek. Andere spontaan genoemde problemen
volgens het rapport zijn de kwaliteit van de ouderenzorg, de hoge zorgkosten en het
inkomen. Steek dat maar in uw zak.

Maar er echt iets aan doen; ho maar. De grenzen worden niet gesloten voor nieuw-westerse
profiteurs, echte koopkrachtverbeteringen worden niet doorgevoerd, zekerheden worden
niet beschermd. Dan is het dus ook niet zo gek dat als ze wordt gevraagd hoe het eigenlijk
zit met de politiek, zij in groten getale aangeven het gevoel te hebben er niet toe
te doen. Zo geeft 51% van de mensen aan het gevoel te hebben geen invloed te hebben
op wat de regering doet. 44% van de mensen denkt dat Kamerleden en Ministers weinig
geven om wat zij vinden.

Voorzitter. Hoe triest ook, deze mensen hebben vaak gewoon gelijk. Er wordt niet naar
hen geluisterd en er verandert helemaal niets wezenlijks om het leven van Nederlanders
net iets makkelijker te maken. Voor de bühne doen die politici natuurlijk alsof ze
het allemaal goed met u voorhebben, zeker in de aanloop naar verkiezingen. Maar ondertussen
laten hun daden hier in de Kamer iets anders zien. We zagen dit ook al in de interruptiedebatjes.
Btw-verhogingen worden niet teruggedraaid, het afbreken van het pensioenstelsel wordt
niet gestopt, er wordt geen beleid gevoerd dat recht doet aan de zorgen rondom immigratie;
noem maar op. Moties van de PVV op dit gebied: allemaal, stuk voor stuk, verworpen.

Ik kan nog uren doorgaan, maar ik ben bijna door mijn spreektijd heen. Daarom vraag
ik de Minister opnieuw om toch te komen met echte koopkrachtverbeteringen. Draai nou
die btw-verhoging terug. Zorg er nou voor dat dat eigen risico weggaat. Zorg voor
echte lastenverlichting, zodat mensen merken dat het beter gaat met de economie, voordat
het zo meteen te laat is. Want economen nu waarschuwen al voor een afvlakkende economische
groei. Dat betekent dus minder ruimte voor verbeteringen, échte verbeteringen, in
de mensen hun portemonnee. Dus doe wat voordat het te laat is.

Voorzitter, dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer De Jong. Het woord is aan de heer Gijs van Dijk namens de PvdA.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Dank u wel, voorzitter. Gisterochtend was op Radio 1 een ouder echtpaar in gesprek
met de verslaggever. Dit oudere echtpaar heeft hun schaamte overwonnen over het feit
dat ze al een aantal jaar bij de voedselbank moeten aankloppen omdat zij, ondanks
hun kleine pensioen en de AOW, te weinig inkomen hebben. Deze mensen gaan inmiddels
richting de 80 jaar en zij hebben dus hun schaamte moeten overwinnen om aan te kloppen
bij de voedselbank, omdat zij al jarenlang een te klein inkomen hebben om zelf in
hun behoeften te kunnen voorzien. Het is voor deze mensen en voor deze generatie eigenlijk
onverteerbaar om deze stap te moeten zetten.

De man zei – ik herken dat wel – dat hij het nieuws en de Tweede Kamer goed volgt
en naar de radio luistert. Hem steken dan de berichten over economisch herstel en
de winst van bedrijven en over hoe ongelooflijk goed het gaat met Nederland. Deze
man, dit echtpaar denkt: maar niet bij mij; dat geldt niet voor ons. En ik denk dat
velen dat met hen denken. Dat is precies de tweedeling die ook het Sociaal en Cultureel
Planbureau jaar na jaar na jaar laat zien. Er is iets aan de hand met heel veel mensen
in Nederland. Zij komen niet mee en zij voelen dat economische herstel zeker niet.
Ze merken er misschien een klein beetje van, maar niet zo veel als anderen merken
van de gevolgen van het economisch herstel. Dat is echt een van de grootste maatschappelijke
problemen in Nederland dat we moeten pakken.

Meerdere kabinetten zijn daar ook al mee bezig geweest. Ik vond de brief die we, denk
ik, allemaal hebben gekregen van GGZ Nederland en Valente wat dat betreft heel treffend.
Zij hebben eigenlijk een hele korte brief naar de Kamer gestuurd met daarin een mooi
plaatje van alle rapporten van het CBS, het CPB, het Sociaal en Cultureel Planbureau,
de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Die constateren allemaal dat we
een probleem hebben, omdat mensen achterblijven, in de armoede terechtkomen, veel
schulden hebben en op straat terechtkomen. Dit constateren we al jaren en dit wordt
ook al jaren op basis van feiten aan de politiek gemeld. Dan is het natuurlijk de
vraag wat de mensen gaan merken van het beleid en de plannen die wij hier in Den Haag
maken om die levens te verbeteren en om uiteindelijk ook die tweedeling tegen te gaan.

Ik zeg niet dat het eenvoudig is. Er is niet één knop waarmee we hier in Den Haag
die tweedeling kunnen stoppen en waarmee we de mensen die nu in armoede moeten leven,
schulden hebben of geen huis hebben, in één keer een welvarend leven kunnen geven.
Maar we kunnen wel stappen zetten. Mijn eerste en misschien wel belangrijkste vraag
aan de Minister is dan ook de volgende. De Minister heeft een uitgebreide brief gestuurd
over waar het kabinet op verschillende ministeries mee bezig is om deze trend te stoppen.
Zonder daar zuur over te zijn, er zijn heel veel initiatieven en die worden ook goed
beschreven. Maar blijkbaar is het niet genoeg, want we zien, ook in het rapport over
2019, dat de groep die achterblijft niet kleiner wordt. We zien dat de groep die in
armoede leeft, ongeveer een miljoen mensen in Nederland, niet kleiner wordt. We zien
dat de groep kinderen die in armoede moeten opgroeien, niet kleiner wordt, ondanks
alle middelen die we daarvoor beschikbaar hebben en ondanks de gemeenten die daar
hard mee bezig zijn. Het is niet genoeg! Wat gaat het kabinet dus doen om de eigen
ambitie, die aan het begin van deze en overigens ook aan het begin van de vorige kabinetsformatie
is geformuleerd, waar te maken? Het ging de vorige keer over bruggen slaan en nu ging
het ook over het tegengaan van de tweedeling. Wat gaat dit kabinet dan nog doen, want
het is nog niet genoeg?

Voorzitter, als u mij toestaat nog een aantal punten die ook hiermee te maken hebben.
Voor de kansenongelijkheid werd net al verwezen naar het CPB. Het CPB is gisteren
met een rapport gekomen en vanmorgen werd daar in het Algemeen Dagblad ook over bericht.
Het idee dat iedereen, waar je ook vandaan komt en wat je achtergrond ook is, alles
kan worden, gaat steeds minder op voor kinderen die in een gezin met een klein inkomen
opgroeien. Dat is het idee dat we in Nederland hebben, want we willen die gelijke
kansen en de Partij van de Arbeid wil die al helemaal. Wat gaat het kabinet hieraan
doen? Onderwijs is natuurlijk hét middel om die kinderen wel die kansengelijkheid
te bieden, maar we zien grote problemen in het onderwijs. We zien de vierdaagse werkweek
en het tekort aan leraren. We zien de onvrede bij leraren. We zien de werkdruk bij
leraren. Wat gaat het kabinet hieraan doen? Daarbij hoort natuurlijk ook kinderopvang
die toegankelijk is voor iedereen en wat je achtergrond ook is. Dat biedt enorme kansen
met name voor vrouwen, maar ook voor kinderen, omdat ze dan met meerdere kinderen
in aanraking komen. Wat gaat het kabinet hieraan doen?

Voorzitter. Dat bericht gisteren, dat verslag over dat oudere echtpaar, ging over
de voedselbanken. Er is een heel groot probleem in Nederland, want we hebben nog steeds
voedselbanken. Wat is de ambitie van dit kabinet, van deze Minister? Gaan we die voedselbanken
uiteindelijk opheffen, omdat het niet meer nodig is? Is de Minister bereid om daar
een actieplan op te starten? Dat zijn allemaal belangrijke zaken die hier in Den Haag
voorliggen. Heel veel mensen verwachten veel van ons. Ik moet afsluiten, voorzitter.
Maar wat gaat het kabinet nog meer doen om die tweedeling te stoppen?

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Gijs van Dijk. Het woord is aan de heer Van Otterloo namens 50PLUS.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Volgens de sociale staat van Nederland uit 2019 gaat het met ons ongeveer even goed
als in 2008. Ondanks een behoorlijk gemiddeld tevredenheidscijfer profiteren mensen
nog steeds beperkt van de ongekende economische groei. Het aandeel mensen met een
lage levenstevredenheid stijgt dan ook.

Die relatieve welvaartstilstand is vooral het resultaat van tien jaar broekriempolitiek,
versobering, uitholling van de collectieve sociale zekerheid, overheersend vrijemarktdenken
en een te groot geloof in efficiency en zelfredzaamheid van mensen. De overheid als
bedrijf is met haar ver doorgevoerd managementdenken de menselijke maat gewoon kwijtgeraakt,
en heeft daardoor vooral kwetsbare mensen van zich vervreemd. Ook het uitkleden van
overheidsorganisaties komt nu door misstanden en door fouten steeds manifester aan
de orde. Denk maar aan de Belastingdienst – de heer Van Weyenberg en ik komen uit
het overleg daarover met de twee nieuwbakken Staatssecretarissen – het CBR, UWV, de
NVWA en het WODC. Dat alles gaat ten koste van de burgers en hun vertrouwen in de
politiek.

50PLUS ziet ook een ongekende versobering van voorzieningen die met name ouderen en
hun mantelzorgers, maar ook jongeren, hard raken. Treurig voor een welvarend land
als het onze! Onbegrijpelijk dat verzorgingshuizen en buurthuizen verdwijnen en dat
jaarlijks meer dan 300.000 kwetsbare ouderen vanwege welzijnsredenen in het ziekenhuis
belanden en daar langer moeten blijven.

Het kabinet volstaat in zijn schriftelijke reactie op de sociale staat van Nederland
vooralsnog teleurstellend met een opsomming van lopend beleid. Er wordt van alles
gedaan, er wordt geïnvesteerd, luidt de boodschap. Dat is waar, dat is goed, maar
na vele tientallen miljarden aan harde bezuinigingen bij lange na niet genoeg.

Vooral mensen aan de onderkant van het loongebouw moeten eindelijk méér gaan voelen
van de stijgende welvaart. 50PLUS vraagt bijzondere aandacht voor de zeer kwetsbare
positie van hoogbejaarden en 65-plussers met alleen AOW, een minimaal pensioen, en
specifieke woon- en zorgproblematiek. Het is niet voor niets dat ook het beroep van
ouderen op voedselbanken toeneemt, collega's hadden het er al over. Wat gaat het kabinet
voor deze kwetsbare ouderen doen? Wij vragen: pak de stapeling van zorgkosten aan
en maak meer middelen vrij, zodat gemeenten ook minder draagkrachtige en arme ouderen
op lokaal niveau beter kunnen ondersteunen.

Ook middengroepen, jongvolwassenen en mensen met een arbeidsbeperking of een migratieachtergrond
moeten meer gaan merken van de toegenomen economische groei. Wij vinden als 50PLUS
dat alle werkenden ten minste het minimumloon moeten kunnen verdienen. Wij vinden
ook dat dat een hoger minimumloon moet worden. We hebben daar vele moties over ingediend.
Graag toch nog weer een reactie, ondanks het afwijzen van die moties.

Voorzitter. Ouderen zijn nog steeds en langdurig oververtegenwoordigd in de WW, WIA
en de bijstand. Wij vragen het beleid voor de bestrijding van ouderenwerkloosheid
grondig te toetsen op effectiviteit, en waar nodig en mogelijk aan te scherpen. Graag
een toezegging op dit gebied.

Voorzitter. Tot slot nog een signaal. Als 50PLUS zien wij een duidelijk verband tussen
de toename van het aantal ontevreden mensen enerzijds, en anderzijds de onzekerheden
van de arbeidsmarkt, de versoberde gedecentraliseerde ouderen- en jeugdzorg, het koopkrachtverlies
van het pensioen, inmiddels oplopend tot 20% en ook het tekort aan betaalbare en geschikte
woningen. Er wordt nu terecht weer gesproken over woningnood, die wij ons als ouderen
nog heel goed uit onze eigen vroege geschiedenis kennen. Onbegrijpelijk, want wij
leven in één van de rijkste landen ter wereld, maar wij kunnen onze mensen niet volledig
huisvesten. Wat gaat het kabinet juist op dit punt doen?

Er zijn nog meer zorgpunten. Maar het is op deze punten dat 50PLUS vandaag vraagt:
geef mensen perspectief. Het kan. Wij hebben de financiële mogelijkheden om de stappen
te zetten. Doe het dan ook. Stel niet alleen werk, maar ook inkomenszekerheid centraal.
Zorg voor een collectieve basis-sociale zekerheid voor alle werkenden, ongeacht de
contractvorm, zodat er een eind kan komen aan de ongelijke strijd tussen zwak en onzeker
flexwerk – waarmee mensen geen toekomst op kunnen bouwen – en beschermd werk binnen
het vaste contract, dat die mogelijkheid wél biedt.

Voorzitter. Tot slot, nog een keer: geef mensen eindelijk die pensioenopbouw en het
pensioen waar zij recht op hebben, dus gewoon geïndexeerd. Er is geen reden om dat
niet te doen en nog langer te wachten. Neem ook hen mee in de welvaartsgroei.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Otterloo. Het woord is aan de heer Van Weyenberg namens D66.

De heer Van Weyenberg (D66):

Dank u wel, voorzitter. Ik was net als collega Van Otterloo wat vertraagd omdat wij
nog in het laatste deel van het debat over de Belastingdienst, de toeslagenaffaire
zaten. Er wordt hard aan gewerkt, zeg ik tegen collega Van Dijk.

Voorzitter. We praten vandaag over een heel mooi rapport van het Sociaal en Cultureel
Planbureau over de sociale staat. Het is een beetje de thermometer in de stand van
het land. Tegelijkertijd moet ik eerlijk bekennen dat ik dit soort debatten altijd
ingewikkeld vind, want ze gaan over alles. Het gevaar als je over alles gaat, is dat
je uiteindelijk nergens de diepte raakt maar allerlei verschillende onderwerpen aanraakt,
en je aan het einde van de dag een beetje het gevoel overhoudt van dat glas, die plas
en dat laten zoals het was. De echte dingen zullen we allemaal uitdiepen in veel dieper
gravende discussies over de echte problemen op de arbeidsmarkt, in de jeugdzorg en
bij de pensioenen. Ondanks dat ongemak dat ik dus wel heb, ga er ook maar vol enthousiasme
aan meedoen. Ik zal moeten kiezen waar ik het over heb in mijn duiding.

Voorzitter. Op heel veel punten is het beeld rooskleurig is. Dit is nog steeds een
van de mooiste landen om in te wonen: welvarend, de levensverwachting, het opleidingsniveau,
de arbeidsparticipatie, de kwaliteit van de zorg. Alleen al wat artsen in dit land
kunnen: als je dat vergelijkt met tien of twintig jaar terug, is er grote vooruitgang
geboekt in de voortgang van de medische wetenschap. Dit zijn allemaal dingen waarop
er grote vooruitgang is geboekt. We gaan vaker op vakantie, de criminaliteit is afgenomen.
Dit alles vertaalt zich in het feit dat Nederlanders nog steeds tot de gelukkigste
mensen ter wereld behoren.

Voorzitter. Maar dit is slechts de ene en ook maar de halve kant van het verhaal.
Want er zijn vraagstukken. Die zullen er overigens ook altijd zijn. Als ik er zelf
naar kijk, zie ik er in ieder geval drie. Het eerste is echt een gevoel van groeiende
onzekerheid bij een deel van de samenleving, bijvoorbeeld over de arbeidsmarkt, waar
alle onzekerheden eigenlijk samenkomen in onzekere contracten met onzekerheid over
het loon. Daar is, denk ik, ook met het advies van de commissie-Borstlap nog een lange
weg te gaan naar een systeem voor alle werkenden, zoals ook door collega's genoemd.
Hier dreigt echt een tweedeling tussen goed beschermde mensen met vaste contracten
en een groep mensen die dat tegen hun zin niet zijn. Ik heb het dan niet over zelfstandige
ondernemers die vol liefde en overtuiging zelfstandig ondernemen, maar over mensen
die vaak in werknemersrelaties zitten of als een soort schijnzelfstandige aan de slag
zijn. Deze tweedeling is te groot.

Het tweede vraagstuk betreft grip op je leven en grip op je werk. De Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid had hier een heel mooie analyse over in het rapport
Het betere werk. Zeker als het gaat om de grip op het leven, hebben we het over de
mate waarin we mensen hebben gevraagd om zelfredzaam te zijn, de manier waarop de
overheid zich heeft georganiseerd, en het feit dat er een groep mensen is die daarin
verdwaalt. «De menselijke maat», zei collega Van Otterloo al. Maar het gaat, denk
ik, zelfs nog een stap verder. We vragen dingen aan mensen die dat gewoon niet kunnen
overzien. Het toeslagensysteem vind ik daar een goed voorbeeld van. Met de beste bedoelingen
opgezet, extreem maatwerk en super gedetailleerd. Maar uiteindelijk blijkt dat door
al die regels bijna 10% van de groep die we willen bereiken, überhaupt niet eens gebruikmaakt
van de inkomensondersteuning die we bieden.

Dan het derde. Het Centraal Planbureau liet gisteren weer zien dat de kans om van
een dubbeltje een kwartje te worden, in dit land niet stijgt maar afneemt. Dat is
zorgelijk. De nieuwe CPB-directeur, de heer Hasekamp, zei dat ongelijke kansen gemiste
kansen zijn. En zo is het. Wat vindt de Minister eigenlijk van deze analyse? Ik vind
het echt heel ernstig. Juist in een welvarend land als Nederland zou de kans om van
een dubbeltje een kwartje te worden moeten stijgen en niet moeten dalen. Ook ik heb
niet die ene wonderoplossing – college Gijs van Dijk zei terecht dat niemand van ons
die heeft – maar het begint inderdaad bij onderwijs. Dat gaat dan misschien via minder
vroeg kiezen, zodat we mensen niet te vroeg indelen in hokjes die geen recht doen
aan hun kwaliteiten, en via veel meer investeren in voorschoolse educatie en kinderopvang.
Het kabinet zet daar stappen in, maar wat mij betreft is dat nog maar het begin.

Wat betreft de arbeidsmarkt gaat het over het opvolgen van het advies van de commissie-Borstlap.
Het worden moeilijke debatten, maar we zullen het fundamenteel anders moeten durven
organiseren. Je kunt je blindstaren op een ander toeslagensysteem met tienden koopkracht,
maar de realiteit nu is dat er hele groepen zijn die gewoon geen cent krijgen van
de honderden euro's waar ze recht op hebben. Dat zie je niet in de koopkrachtplaatjes,
maar is wel een teken dat het daar nu niet goed gaat.

Voorzitter. Ik wil twee punten toevoegen die ik nog niet gehoord heb. Het ene is de
wijken. Met name de wijken waar als je daar woont, de kans kleiner is dat je daaruit
komt, carrière maakt, je verder ontwikkelt en je goed ontplooit. Ik vind het echt
een heel zorgelijke ontwikkeling als de kans op een hoger inkomen afhankelijk is van
de postcode waar je wordt geboren. We hebben het grotestedenbeleid hier misschien
weggegooid, tot aan het af en toe belachelijk maken van mevrouw Vogelaar, die ons
helaas recent ontvallen is, toe. Maar de crux van die analyse staat. We hébben wijken
waar we meer in moeten investeren. Welke term en titel we daarvoor bedenken, zal me
worst wezen. Maar is het kabinet het met mijn fractie eens dat dat beleid toe is aan
een herwaardering en een heroverweging?

Voorzitter. Het tweede punt betreft discriminatie.

De voorzitter:

Meneer Van Weyenberg, ik zou u willen vragen om af te ronden. U bent ruim over uw
tijd heen.

De heer Van Weyenberg (D66):

Ja, dat ga ik doen. Excuses, voorzitter. Heel kort. Mbo-afgestudeerden met een migratieachtergrond
hebben 30% minder kans op werk. De helft van dat verschil wordt niet verklaard. Dat
is waarschijnlijk discriminatie, het feit dat je voor je eerste stap op de arbeidsmarkt
vijftien keer vaker moet solliciteren op een toch al krappe arbeidsmarkt. Onacceptabel.
Het kabinet heeft allemaal dingen in de pijplijn. Is dat wel genoeg? Deze misstand
verdient echt een hogere plaats op de prioriteitenlijst.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Weyenberg. Ik heb zelf ook een bijdrage en wil daarom de orde
van de vergadering in handen leggen van de heer Van Weyenberg

Voorzitter: Van Weyenberg

De voorzitter:

Die ervan uitgaat dat de heer Kuzu een beter voorbeeld volgt dan hij zelf deed. Het
woord is aan u, meneer Kuzu.

De heer Kuzu (DENK):

Dank u wel, voorzitter. In de jaren negentig was Femke Halsema, de huidige burgemeester
van Amsterdam, lid van de Partij van de Arbeid en werkte voor het wetenschappelijk
bureau van die partij, de Wiardi Beckman Stichting. De verhouding tussen de wetenschappelijke
publicaties die zij schreef en wat de Tweede Kamerfractie van de PvdA deed, was volgens
haar nul komma nul. Het gevolg was dat Halsema haar lidmaatschap van de PvdA opzegde,
en Kamerlid werd voor GroenLinks.

U zult zich afvragen wat dit te maken heeft met het SCP-rapport. Het SCP-rapport over
de sociale staat van Nederland heeft veel weg van een Halsemaatje. De centrale vraag
wat DENK betreft is dan ook: wat doet het kabinet eigenlijk met rapporten van het
SCP? Worden ze gebruikt om beleid te wijzigen of aan te scherpen, om extra middelen
beschikbaar te stellen? Of worden ze eigenlijk gebruikt ter bevestiging van het beleid
dat er al is? Dat laatste blijkt vooral het geval.

Voorzitter. Een tweede relevante vraag in deze kwestie is of het glas halfvol of halfleeg
is. Citaat: de economische groei vertaalt zich niet in een betere kwaliteit van leven.
Citaat: ruim 400.000 Nederlanders hebben grote objectieve achterstanden en zijn daarnaast
ook zeer ontevreden met hun eigen leven. Citaat: deze mensen hebben weinig hulpbronnen
zoals opleiding, inkomen of sociale netwerken en zijn pessimistisch over hun kansen
en mogelijkheden. Citaat: 950.000 mensen leven in armoede en 40.000 mensen zijn zelfs
dakloos. 2,6 miljoen huishoudens oftewel een op de drie huishoudens komt elke maand
moeilijk rond. Voor deze mensen is het glas eerder halfleeg dan halfvol.

Voorzitter. Een opmerkelijke statistiek zit in de werkloosheidscijfers. De werkloosheid
is gemiddeld gedaald naar 4% van de beroepsbevolking. Maar voor de groep zogenoemde
niet-westerse migranten is die nog steeds 8%. Op welke manier kan de Minister deze
wanstaltige statistiek verklaren? En belangrijker nog: wat gaat hij eraan doen? Als
het antwoord «VIA» is, Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt, behoor ik ook tot de
groep pessimisten. Want ik zie vooral de woorden «pilots», «evaluatie», «onderzoek»,
«aanvullend onderzoek», «begeleidend onderzoek», «opnieuw evalueren», «opnieuw pilots»
et cetera, et cetera. Hoewel de intentie prima is, is VIA slechts een druppel op een
gloeiende plaat.

Om nog dieper in te zoomen op VIA, omdat het kabinet die triomfantelijk opvoert als
maatregel om de ongelijkheid op de arbeidsmarkt te bestrijden: volgens de website
van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hebben mensen met een niet-westerse
migratieachtergrond structurele achterstanden op de arbeidsmarkt. Ze hebben gemiddeld
een lagere arbeidsmarktparticipatie, slechtere contracten en een lager loon. Ook zijn
ze vaker werkloos en oververtegenwoordigd in de bijstand. Iedere statistiek laat achterstanden
zien. VIA identificeert het onderwijs als een van de oorzaken van deze achterstanden.
Daarover zegt de sociale staat: «Bij Nederlanders met een migratieachtergrond stijgt
het opleidingsniveau maar tweedegeneratie migrantenkinderen bevinden zich nog wel
vaker in lagere onderwijstypen. Voortijdig schoolverlaten is, hoewel het afgelopen
decennium sterk gedaald, nog steeds het grootst onder jongeren met een migratie-achtergrond
en lijkt recent weer te stijgen.» Voorzitter. De kabinetsaanpak van kansenongelijkheid,
discriminatie en racisme heeft veel weg van het gedrag van sommige Italiaanse en Portugese
voetbalploegen als ze eenmaal met 1–0 voor staan: beleidscatenaccio. Eindeloos tijdrekken
om het verschil te houden zoals het is. Waarom, vraag ik me dan af. Stel je voor dat
we de coronacrisis zo zouden aanpakken: een onderzoek naar een onderzoek naar een
onderzoek, en dan een commissie instellen naar het daadwerkelijke bestaan van het
coronavirus. Dat zou toch niemand accepteren? Het kabinet weet soms geen maat te houden.
Het lijkt er soms op of de politiek en de samenleving in twee gescheiden werelden
leven: de parallelle wereld van Rutte en de echte wereld. Maar toch betreft het hier
hetzelfde land, Nederland.

In de gebruikelijke beleidsgoednieuwsshow, dus de kabinetsbrief, zie ik weer die lange
opsomming van bestaand beleid dat er ook al was zonder het rapport van het Sociaal
en Cultureel Planbureau. Eigenlijk gebeurt er met de Brede Welvaartmonitor en de jaarlijkse
Verantwoordingsdag in mei precies hetzelfde: dat zijn ook Halsemaatjes. Deze zouden
in theorie ook een rol moeten spelen in de beleidsvorming. In werkelijkheid moet de
eerste beleidswijziging als gevolg van de Brede Welvaartmonitor nog komen. Dat lijkt
ook te gelden voor de jaarlijkse verantwoordingsstukken en de jaarverslagen. Dit laatste
is al twintig jaar aan de gang, maar vreemd genoeg komt er zelden iets concreets voort
uit deze verantwoordingsdebatten. Het is niet meer dan een jaarlijkse rituele dans
die wordt opgevoerd voor de bühne. De Minister, in de parallelle wereld van Rutte,
zal deze mening vast niet delen, maar ik vraag me af hoe hij het dan ziet. Hoe kan
hij leven inblazen in deze dierentuin van papieren tijgers? Als hij dit soort rapporten
serieus neemt, wat gaat hij dan doen aan de achterstand op de arbeidsmarkt van mensen
met een migratieachtergrond? Komt hij met een intensivering van VIA, komt hij met
een intensivering van de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie, komt hij met een intensivering
van de aanpak van sollicitatiediscriminatie, de stagediscriminatie, de woningmarktdiscriminatie
et cetera? Voorzitter, de fractie van DENK heeft veel woorden gezien, maar zou nu
graag daden willen zien van de Minister. Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:

Dank u wel. Het was wel een klein beetje getijdrek, maar u zat ook heel vaak op het
klokje te kijken. Ik geef het voorzitterschap terug aan de heer Kuzu.

Voorzitter: Kuzu

De voorzitter:

Het was evenveel tijdrekken als de heer Van Weyenberg. Ik schors de vergadering voor
tien minuten.

De vergadering wordt van 15.29 uur tot 15.39 uur geschorst.

De voorzitter:

Voor de eerste termijn van de Minister heropen ik de vergadering. Ik zou met de commissieleden
twee interrupties in tweeën willen afspreken, dus twee keer twee. Ik zou de commissieleden
ook willen vragen om de vragen kort en bondig te formuleren, zodat de Minister ook
kort en bondig kan antwoorden. Nu de Minister is uitgehoest, zou ik hem graag het
woord willen geven.

Minister Koolmees:

Dank u wel, voorzitter. Ik verslikte me in mijn koffie, die koud was geworden.

Dank, voorzitter. Dank ook aan de Kamer voor de gestelde vragen. Ik heb eerst een
inleiding. Daarna benoem ik een aantal blokjes waarin ik inga op de door uw Kamer
gestelde vragen.

Ik begin met De sociale staat van Nederland van het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Dat is een indrukwekkend rapport. Het is ook een dik rapport. Ik lees het altijd met
veel belangstelling, omdat er ontzettend veel interessante informatie in staat. Het
is goed dat we daarover met elkaar van gedachten wisselen. Ik wil er wel bij zeggen
dat er een risico is – de heer Van Weyenberg zei dat volgens mij ook – namelijk dat
dit rapport over van alles gaat, en daardoor over niks. Dat vind ik een risico van
dit soort debatten. Er zijn heel veel vragen gesteld over beleidsterreinen waarvoor
ik niet verantwoordelijk ben. Ik probeer er zo meteen antwoord op te geven, maar als
het echt de diepte in gaat, ga ik dan toch verwijzen naar de betreffende bewindspersoon.
Dat voelt altijd een beetje frustrerend, vind ik. Het is misschien goed om er een
keer met uw Kamer over te praten hoe we zo'n ingewikkeld, breed rapport goed kunnen
bespreken. Het gaat namelijk over wonen, over zorg, over onderwijs, over veiligheid,
over democratie, over arbeid, over sociale zekerheid ... Het is een heel rijk rapport
en ook een heel mooi rapport.

De ene boodschap van het rapport is: het gaat goed met heel veel Nederlanders. Ik
denk dat het goed is dat de heer Peters, de heer Van Weyenberg en mevrouw Tielen daarover
begonnen. Nederlanders geven hun leven gemiddeld een 7,8. In vergelijking met andere
landen is de objectieve kwaliteit van leven in Nederland gewoon heel erg hoog. Het
opleidingsniveau stijgt, de levensverwachting stijgt, de criminaliteit daalt en de
werkloosheid is op het laagste punt sinds het CBS die op deze manier meet. Zeker nu
is die werkloosheid laag: 3,0%; gisteren kwam het Centraal Planbureau met nieuwe cijfers.
Na de crisis – de grootste crisis in 70 jaar; dat moeten we ook niet vergeten – is
de koopkracht weer toegenomen. Ook de contractloonstijging zien we eindelijk, na een
lange periode, weer oplopen, boven de 3% in de recente cijfers. Er zijn ook meer vaste
contracten bij gekomen. Dat alles moeten we zien tegen de achtergrond dat de cijfers
in het rapport waarover we het hebben meestal gaan over het jaar 2017 of 2018. Het
is de sociale staat van 2019, gebaseerd op CBS-cijfers van 2017–2018. De woningmarkt
loopt tot 2018. De cijfers over inkomen en sociale zekerheid lopen tot 2017. Dat maakt
zo'n discussie ook wel een beetje ingewikkeld, zeg ik erbij, want een groot deel van
de data wordt pas een jaar later opgeleverd. Daar kan het SCP niks aan doen, want
dat is afhankelijk van de CBS-data. Een deel van deze cijfers is dus alweer achterhaald.
Dat maakt het ook een beetje frustrerend.

Tegelijkertijd blijven er wel trends in zitten. De heer Kuzu vroeg mij: wat doet het
kabinet nou met dit soort rapporten? Ik kan u uit eigen ervaring vertellen – ik heb
aan de formatietafel gezeten, zoals u wellicht weet – dat wij een aantal keren de
heer Putters, de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, hebben uitgenodigd
om zijn licht te laten schijnen over juist deze langjarige trends. Het SCP schrijft
elke twee jaar een rapport over de tweedeling, over kloven, over de cans en de cannots.
Die analyse zouden wij in het regeerakkoord kunnen laten terugkomen. Dat hebben we
ook gedaan. In hoofdstuk 1 van het regeerakkoord staat een indringende rapportage
over de kloven in de samenleving. Ik ga straks in op het beleid. Maar een van de meerwaardes
van het Sociaal en Cultureel Planbureau vind ik dat het een thermometer biedt om langjarig
te kijken waar het heen gaat en waar er ontwikkelingen zijn waaraan wij extra aandacht
moeten geven. Dat gebeurt dus ook in het kabinetsbeleid.

De voorzitter:

Minister, zou ik u een vraag mogen stellen? U was bezig met de blokjes: een blokje
inleiding, de sociale staat van Nederland. Wat zijn de overige blokjes?

Minister Koolmees:

Dat wilde ik zo meteen doen, maar ik kan het ook nu wel doen. Eerst is er een inleidend
blokje. Dan komen de blokken kans op goed werk, kans op ontwikkelen en kans op een
goede woning. Ten slotte is er een heel groot blokje overig.

De voorzitter:

Dank u wel.

Minister Koolmees:

Maar ik was nog met mijn inleiding bezig. Het is inderdaad niet toevallig dat Nederland
volgens het World Happiness Report het vijfde gelukkigste land van de wereld is. Ik
meen dat de heer Peters dat zei, of de heer Van Weyenberg; ik weet het niet meer.

Maar dat is altijd maar één kant van de medaille. Tegelijkertijd vroeg de Kamer om
aandacht voor problemen die er ook zijn. Daar loop ik helemaal niet voor weg, want
die zijn er ook. Een van de grootste aandachtspunten of gevoeligheden, een van de
dingen waaraan we echt aandacht moeten besteden in de politiek, zijn de grote verschillen
tussen de bevolkingsgroepen. Ik heb het er ook in deze Kamer vaker over gehad. Er
is een groep waarmee het gewoon goed gaat, ook als je naar de cijfers kijkt. Dat noem
ik altijd de «cans». Die mensen staan er goed voor in het leven. Zij hebben een goede
opleiding, een goede baan, een goede gezondheid, een goed netwerk en ga zo maar door.
Zij ervaren het leven ook heel positief. Dat is natuurlijk gewoon goed nieuws.

Aan de andere kant staat een groep die we vaak de «cannots» noemen. Zo noemt ook het
SCP, directeur Kim Putters, hen: de cannots. Dat zijn de mensen met gezondheidsklachten,
met een matig netwerk, mensen die van flexcontract naar flexcontract gaan, die hard
werken maar nog nauwelijks boven het bestaansminimum uit komen en die als ze dat wel
doen, hun toeslag moeten inleveren en er alsnog op achteruit gaan of in de schulden
terechtkomen. Die tweede groep heeft weinig beschikking over wat het SCP noemt «hulpbronnen»:
opleiding, inkomen, sociaal netwerk. Dat baart mij en het kabinet in brede zin zorgen.
Deze mensen ervaren ook veel meer uitdagingen in het leven. Heel huiselijk gezegd:
de maatschappij kent steeds vaker dezelfde winnaars, maar ook dezelfde verliezers.
De risico's komen terecht bij een groep waarbij de verschillende risico's stapelen.
Hierdoor ontstaat het risico dat de scheidslijnen in de samenleving echt dieper en
ook moeilijker te overbruggen worden. Een aantal van u heeft het over de opwaartse
sociale mobiliteit gehad. Dat is echt een punt waarover we ons zorgen maken.

Het kabinet wil dus ook dat deze kloof kleiner wordt, dat mensen, zowel de cans als
de cannots, vertrouwen hebben in de toekomst, dat mensen ervaren dat het beter gaat
met de economie en dat ze mee kunnen in de maatschappij. Dat doen we door verschillende
beleidsinterventies, verschillende actieprogramma's, verschillende investeringen.
Daarop ga ik zo meteen uitgebreider in. Het gaat er in de kern om mensen in staat
te stellen om regie te nemen over hun eigen leven en om hen hulpbronnen te laten opbouwen,
in de woorden van het SCP, om ook mee te kunnen doen in de samenleving.

In de brief die ik naar aanleiding van de sociale staat heb gestuurd, hebben we dus
een onderscheid gemaakt naar de kans om jezelf te ontwikkelen, de kans op goed werk,
de kans op invloed en de kans op een goede woning. In de blokjes ga ik zo meteen uw
vragen daarover beantwoorden. In de set overig zitten de overige vragen die u heeft
gesteld naar aanleiding van het rapport. Ik kan u wel zeggen dat niet alleen ik maar
heel veel collega's in het kabinet op verschillende beleidsterreinen hard aan het
werk zijn om deze scheidslijnen aan te pakken. We zijn nog lang niet klaar. Er zijn
nog duidelijke uitdagingen op elk van de vier terreinen die ik net heb genoemd.

Als u het goed vindt, ga ik nu dus over naar blokje 1. Maar er was nog één vraag,
die van de heer Gijs van Dijk, die ik bij de inleiding heb gepakt. De heer Van Dijk
zei: u heeft een uitgebreide brief gestuurd, maar dat is nog niet genoeg; wat gaat
het kabinet nu doen om de eigen ambitie te verhogen? Die vraag is zo algemeen dat
ik die bij de inleiding vond horen. Ik ben het met de heer Gijs van Dijk eens dat
we er nog niet zijn. Vandaar ook dat de brief die ik heb gestuurd, laat zien dat het
kabinet op heel veel terreinen nog bezig is. Dat zeg ik tegen de achtergrond van de
cijfers: de cijfers die hierin staan, uit 2017 en 2018. Het kabinet is natuurlijk
begonnen in oktober 2017. Heel veel van de beleidsinterventies, heel veel van de dingen
die we aan het doen zijn, zijn om te beginnen ingewikkeld om te implementeren. Denk
bijvoorbeeld aan mijn eigen Wet arbeidsmarkt in balans. Die is op 1 januari van dit
jaar ingegaan. Die wet adresseert het punt van de flexcontracten, en dat zie je nog
niet in deze cijfers. Hetzelfde geldt als het gaat om arbeidsmarktdiscriminatie. Ik
ga zo meteen nog een heleboel onderwerpen noemen. We hebben echt stappen gezet en
we zijn stappen aan het zetten. We zijn er nog niet. We zullen nog vooruit moeten.
Dat bij wijze van inleiding, meneer de voorzitter.

Dan ga ik nu in op kansen op goed werk. Meer in zijn algemeenheid geldt weer dat de
arbeidsmarkt er in historisch opzicht natuurlijk ontzettend goed voorstaat. We hebben
nu een werkloosheid van 3,0%. Gisteren kregen we de CPB-cijfers daarover. Dat is het
laagste werkloosheidspercentage sinds we op deze manier meten. Het onbenut arbeidspotentieel
is fors teruggelopen de afgelopen jaren. Het aantal banen is historisch hoog. Als
je kijkt naar de meest recente cijfers van het CBS, moet je vaststellen dat het op
heel veel terreinen gewoon ontzettend goed gaat. Daar mogen we ook best trots op zijn.

Dat betekent niet dat we er zijn. Er is nog ontzettend veel werk aan de winkel. Dat
zie je ook in het rapport van de commissie-Borstlap en in dat van de WRR, waarover
we onlangs een hoofdlijnendebat hebben gevoerd. Ook de sociale staat van Nederland
vraagt hier aandacht voor. Ook op dit punt geldt dat de conclusies van het SCP worden
gedeeld door het kabinet. Er bestaan gewoon onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt.
We hebben het vaak gehad over de flexconstructies. Zo'n onevenwichtigheid is er ook
op het gebied van arbeidsmarktdiscriminatie.

Interessant is dat immigratie en integratie altijd worden genoemd in de top vijf van
punten waarover mensen zich het meest zorgen maken. Dat blijkt uit de Burgerperspectieven
van het SCP. Maar als je dan één slagje dieper gaat, zie je dat het beeld heel diffuus
is. Enerzijds zijn er mensen die zich zorgen maken over migratie, over de vraag «herken
ik mijn buurt nog?» Dat blijkt ook uit het andere onderzoek van de Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid over de hyperdiversiteit of superdiversiteit. Tegelijkertijd
blijkt uit de cijfers dat een groot deel van Nederland, met name mensen van niet-westerse
afkomst, elke dag worden geconfronteerd met discriminatie, met uitsluiting, met niet
uitgenodigd worden bij een vacature of met geen stage kunnen vinden. Als je één slag
dieper kijkt, zie je ook dat die cijfers veel gelaagder zijn dan alleen: «het is de
immigratie». Maar aangezien het een heel dik rapport is en er heel veel cijfers in
staan, begrijp ik ook wel dat wat er overblijft als je er een samenvatting van moet
maken, is: Nederland maakt zich zorgen over immigratie. Ik denk dat het zaak is om
die gelaagdheid wel te zien en om aan beide kanten van de discussie te kijken wat
je zou kunnen doen om het te verbeteren.

Op de arbeidsmarkt hebben we natuurlijk ontzettend veel in de steigers gezet. De WAB,
de Wet arbeidsmarkt in balans, is op 1 januari ingegaan. We hebben een deal over loondoorbetaling
bij ziekte. We hebben een beleidsaanpak over de zzp, waarover we binnenkort een algemeen
overleg met uw Kamer hebben. Gisteren is er nog een advies gekomen van de Stichting
van de Arbeid over arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. U ziet dat er op dit gebied
echt al heel veel gebeurt.

De heer Van Weyenberg en de heer Kuzu vroegen naar discriminatie op de arbeidsmarkt.
Die is echt een probleem. Recente rapporten laten nog steeds zien dat Nederlanders
met een migratieachtergrond veel kwetsbaarder zijn voor werkloosheid bij economische
tegenwind. Wat betreft de participatie gaat het ontzettend goed. De grootste afname
in de werkloosheid zit de afgelopen vijf jaar bij Turkse Nederlanders en Marokkaanse
Nederlanders. Toch blijft er nog steeds een achterstand. Dat heeft wel degelijk ook
te maken met arbeidsmarktdiscriminatie: gewoon er niet tussen komen. Ik maak me er
zorgen om dat dit, als de conjunctuur omdraait, ook weer de groep is die er als eerste
uit vliegt, omdat die mensen afhankelijk zijn van een flexcontract dat niet verlengd
wordt.

De heer Kuzu had wat kritiek op de aanpak van VIA. Dat vind ik, eerlijk gezegd, wat
makkelijk, zoals de heer Kuzu ook weet. Waarom ben ik het programma VIA gestart? Dat
was niet als een oplossing voor dit probleem, maar eigenlijk om de benadering om te
draaien. We hebben het hier heel vaak gehad over dit probleem, maar er is nooit wetenschappelijk
onderzoek gedaan naar de vraag wat precies de kern is van het probleem en hoe we het
kunnen oplossen. Daarom ben ik met die acht pilots begonnen. Het doel is om daar wetenschappelijk
inzicht in te krijgen. Als we dat weten, kunnen we het ook uitrollen over het hele
land, en kunnen we inderdaad proberen om in de toekomst te voorkomen dat die groep
juist weer als eerste overboord slaat als de conjunctuur omslaat. De oppositie wordt
natuurlijk betaald om kritiek te hebben. Dat mag ook en dat is ook goed. Anders zou
het ook broodroof zijn. Maar ik zou het wel waarderen als we iets constructiever in
deze discussie zouden zitten, want het heeft helemaal geen zin om een actieplan uit
te rollen over heel Nederland als je niet precies weet wat nou echt helpt en wat niet
echt helpt. Maar zo meteen krijg ik vast een interruptie van de heer Kuzu en dan gaan
we daar leuk over dimdammen.

Collega Van Ark, Staatssecretaris Van Ark, is natuurlijk heel hard bezig met stevige
maatregelen zoals de aanpak van arbeidsmarkt- en stagediscriminatie. We hebben extra
geld voor de Inspectie SZW daarvoor.

Ah, de heer Smeulders is er ook!

Kortom, we zetten als departement, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, maar ook als
kabinet heel erg in op meer kansen voor zekerheid en gelijke kansen voor alle Nederlanders.

In dit blokje antwoord ik ook nog op de vraag van de heer Smeulders hoe het staat
met de uitvoering van de moties van GroenLinks en D66, ingediend bij de begrotingsbehandeling,
over verlofregelingen. Voor de zomer kom ik met een reactie hierop. Tegelijkertijd
kom ik met een reactie op het manifest over rouwverlof, eveneens van de heer Smeulders,
samen met de heer Stoffer van de SGP. Dat is dus eveneens voor de zomer.

De heer Smeulders vroeg ook nog naar de quickscan van de Wet arbeidsmarkt in balans.
Hij vroeg specifiek om aandacht voor jongeren. Daar wil ik nog even iets algemeners
over zeggen. Ik heb recent – ik denk een week of twee, drie geleden – de kabinetsreactie
op het SER-advies over jongeren naar uw Kamer gestuurd. Het SER Jongerenplatform heeft
daarmee een advies aan het kabinet gegeven over de punten waarover vooral jongeren
zich zorgen maken. Daarbij gaat het om een combinatie van woningmarkt, studie en flexcontracten,
een heel breed scala aan onderwerpen. Het belangrijkste probleem, of de belangrijkste
confronterende werkelijkheid, zit er wat mij betreft in dat jongeren grote beslissingen
steeds vaker uitstellen. Zij beginnen bijvoorbeeld steeds later met gezinsvorming
of het krijgen van kinderen vanwege onzekerheid op de arbeidsmarkt en het geen kans
hebben om een woning te vinden.

Het SER Jongerenplatform heeft het kabinet gevraagd om te komen met een generatietoets
op beleid. Dat gaan wij nu, ook in overleg met de jongeren, uitvoeren, omdat ik dat
een zeer terecht punt vind. Voor de helderheid: daarmee zeg ik niet dat het zo opgelost
is. Ik heb ook met het SER Jongerenplatform gesproken. Vooral het punt van de generatietoets
werd onderstreept. Als je beleid maakt, kun je dan ook zien wat voor effect het heeft
voor verschillende generaties? Dat vind ik een heel terecht punt, waar we structureel
meer aandacht voor moeten hebben, denk ik. Maar daar kom ik later nog op terug.

Over de quickscan op de Wet arbeidsmarkt in balans en de jongeren gaat de motie-Tielen.
Ik heb beloofd dat ik na het eerste kwartaal een soort quickscan maak over de gevolgen
van de Wet arbeidsmarkt in balans in brede zin, ook voor het bedrijfsleven en voor
groepen. Dat zijn natuurlijk nog geen cijfers. Het gaat echt om een quickscan, om
de eerste beelden. Ik heb bijvoorbeeld ook aan brancheverenigingen gevraagd om eerste
ervaringen met mij te delen, juist om de vinger aan de pols te houden. Ik verwacht
dus niet dat ik in april of mei – aan mevrouw Tielen heb ik beloofd dat het in mei
zou zijn, geloof ik – heel veel cijfermatige onderbouwing heb, maar ik wil de richting
met uw Kamer delen. Overigens zie ik zelf ook heel veel positieve dingen. Heel veel
mensen hebben een vast contract gekregen, ook mensen met bijvoorbeeld een uitzendcontract,
die als gevolg van de WAB een contract hebben gekregen. Het is dus nog een beetje
vroeg, maar ik ga het wel doen, ook naar aanleiding van die motie van mevrouw Tielen.

De heer Smeulders vroeg ook wat ik vind van burn-out onder jongeren. Wat is de stand
van zaken van het lopende onderzoek? Mevrouw Van Ark heeft inderdaad een onderzoek
aangekondigd bij TNO. Er is ook de kabinetsreactie op het SER-advies over jongeren.
Samen met VWS en OCW is opdracht gegeven tot een breed onderzoek naar burn-out. Dat
komt voor het einde van het jaar, in de tweede helft van 2020 naar uw Kamer. Dat is
de stand van zaken daar.

De heer Smeulders vroeg verder nog of ik wil reflecteren op de werkdruk voor jongeren
in het onderwijs. Zijn de wachtlijsten voor studenten bij de psychologen langer geworden?
De Minister van Onderwijs heeft in haar Strategische agenda hoger onderwijs aangegeven
een omslag te willen maken van focussen op studierendement naar studiesucces of studentsucces,
met ook meer aandacht voor studentenwelzijn. Verschillende instellingen hebben onderzoek
gedaan naar psychische problemen bij studenten. OCW heeft opdracht gegeven voor een
grootschalig landelijk onderzoek naar de mentale gezondheid van studenten, om meer
zicht te krijgen op de oorzaken en wat eraan te doen valt. Het heeft dus ook in de
commissie Onderwijs de volle aandacht.

De heer Smeulders vroeg ook nog naar zijn initiatiefnota, met drie collega-Kamerleden
van GroenLinks, over zeggenschap. Ik kan vertellen dat die heel veel interdepartementale
afstemming heeft gevergd, omdat de nota over alles ging. Dat betekent dus dat alle
departementen erbij betrokken zijn. Dat kost tijd. Ik kan beloven dat de reactie heel
snel komt, ergens in de komende twee weken. Hoop ik.

Mevrouw Tielen vroeg: kan de Minister aangeven hoe het staat met moties over hoe we
vrouwen kunnen helpen financieel onafhankelijk dan wel onafhankelijker te worden?
Ik ben ik twee weken geleden ook in Parijs geweest, ook bij de OECD, ook bij de heer
Scarpetta. En ik heb, denk ik, ongeveer dezelfde presentatie gezien als mevrouw Tielen.
Overigens is het inderdaad altijd heel interessant om die internationale vergelijking
te maken. Maar precies dit punt viel mij ook op; Nederland scoort gewoon slecht, ook
internationaal vergeleken, als het gaat om de deeltijdfactor en als het gaat om de
PISA-scores. Op dat laatste kom ik zo meteen nog terug. Dit zijn echt de twee aandachtspunten
waar we wat mee moeten. Zoals u weet, kom ik terug op uw vraag bij de kabinetsreactie
op het ibo deeltijd. We zijn daar hard mee aan het werk. We hebben ook een aantal
andere activiteiten gestart naar aanleiding van uw moties. Ik heb aandacht gevraagd
van mijn collega's als het gaat om de zorgen over onderwijs. Maar de echte reactie
komt bij de kabinetsreactie op het ibo deeltijd.

Daarnaast vroeg mevrouw Tielen of ik bereid ben om onderzoek te doen naar hoe specifieke
groepen, breder dan vrouwen, financieel onafhankelijker kunnen worden. De Minister
van OCW en ik hebben twee nieuwe trajecten gestart. Ten eerste de zesde ronde van
het programma Vakkundig aan het werk. Dit richt zich op het aanreiken van praktische
tools voor klantmanagers bij gemeeneten om vrouwen beter te kunnen begeleiden naar
economische zelfstandigheid. Dat is dus weer de vrouwelijke kant. Ik zie nu dat het
andere traject zich ook specifiek richt op vrouwen. Ik kom in tweede termijn terug
op deze vraag.

Tot zover dit blokje. Nee, ik zie nu dat er nog een paar andere antwoorden binnenkomen.
De heer Peters vroeg specifiek naar de voortgang van de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie.
Ook de heer Van Weyenberg vroeg daarnaar. In juni en november 2018 zijn de hoofdlijnenbrief
en het implementatieplan van het Actieplan arbeidsmarktdiscriminatie 2018–2021 aan
uw Kamer toegezonden. Daarin zitten drie pijlers. Ten eerste toezicht op handhaving,
ten tweede onderzoek naar instrumenten en ten derde kennis en bewustwording. Daarin
staat bijvoorbeeld dat de bevoegdheden van de Inspectie SZW worden verruimd, zodat
toezicht en handhaving mogelijk worden. Het eerste kwartaal van 2019 is de campagne
gestart rondom arbeidsmarktdiscriminatie, met aandacht voor zwangerschapsdiscriminatie
en loondiscriminatie. Verder is er een breed onderzoeksprogramma ingericht om kennis
te verzamelen over onbewuste of bewuste vooroordelen in de werving- en selectiepraktijk
en effectieve maatregelen die werkgevers kunnen en willen toepassen. Voor de ontwikkeling
van die effectieve interventie wordt gebruikgemaakt van de opbrengst van de VIA-pilots
waar ik het net al over had richting de heer Kuzu. Het wetsvoorstel waarmee de Inspectie
SZW bevoegdheden krijgt met betrekking tot werving en selectie is in het najaar opengesteld
voor internetconsultatie en toetsing door diverse uitvoeringsorganisaties. In het
eerste kwartaal van 2020, dus heel erg binnenkort, zal het worden afgerond. Daarna
wordt het naar de Raad van State gestuurd voor advies, zodat we het daarna naar uw
Kamer kunnen sturen.

De heer Kuzu vroeg nog, in het verlengde van zijn kritiek op de VIA-pilots, op welke
manier het verschil in werkloosheid tussen westerse en niet-westerse migranten kan
worden verklaard. Er zijn heel veel verschillende factoren die bijdragen aan die achterblijvende
arbeidsmarktpositie. Een deel kan verklaard worden door harde kenmerken als leeftijd,
verblijfsduur, werkervaring en opleidingsniveau. Maar een deel kan ook niet verklaard
worden. De «onverklaarbare achterstand» wordt dat genoemd. In dat onverklaarde deel
zit voor een groot deel discriminatie op de arbeidsmarkt. Het kan ook te maken hebben
met minder effectief zoekgedrag. Die twee kunnen een verklaring zijn voor deze verschillen.
Maar inderdaad, arbeidsmarktdiscriminatie is en blijft een lastig en ook moeilijker
te bestrijden onderwerp, waar we langjarig op zullen moeten inzetten.

De heer Van Otterloo vroeg naar het beleid rondom ouderen, met name als het gaat over
werkloosheid, mensen die langdurig in de werkloosheid zitten, en vroeg om dat beleid
te herzien. Zoals u weet, hebben wij het actieplan Perspectief voor vijftigplussers.
Dat was op 10 januari afgelopen. De evaluatie loopt op dit moment. Op basis van die
evaluatie kan ik zeggen wat wel en wat niet werkt, en hoe we het beleid kunnen aanpassen
dan wel voortzetten. Overigens geldt wel dat ook in de meest recente cijfers juist
de uitstroom uit de WW van met name oudere werklozen heel positief is. Door de lagere
werkloosheid en de grotere tekorten voor vacatures op de arbeidsmarkt gaat het echt
de goede kant op.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Dat is het voordeel dat je ontleent aan het feit dat het jarenlang niet goed is gegaan.
Dan kom je dus vervolgens, als die achterstand wordt ingelopen, hoger uit in de percentages.
Maar de achterstand is nog steeds fors als je kijkt naar het verschil tussen ouderen
en andere leeftijdsgroepen in de verschillende werkloosheidsvoorzieningen. Dus wat
dat betreft: mooi dat er wat meer mensen komen, maar dat is ook het gevolg van de
achterstand die de afgelopen jaren is opgebouwd.

Minister Koolmees:

Daar heeft u gelijk in. Als je kijkt naar de groep die het langst is blijven hangen
in de WW maar ook inde bijstand, dan is dat de groep 55-plussers. Zij hadden namelijk
de kleinste kans om terug te keren naar de arbeidsmarkt. Juist om daarop te interveniëren
hebben we het actieplan Perspectief voor vijftigplussers gestart. No-riskpolissen,
loonkostenvoordelen voor oudere werklozen, zodat werkgevers ze in dienst konden nemen
en het financieel cv van de heer Van Weyenberg hebben we ontwikkeld. Het positieve
nieuws is dat je vanwege de arbeidsmarktkrapte nu ziet dat de uitstroom weer toe begint
te nemen. Maar u heeft gelijk, de arbeidsmarktpositie van deze groep is kwetsbaar.
Daarom zullen we naar de toekomst toe, bijvoorbeeld in het kader van leven lang ontwikkelen
en het loopbaanadvies ook daarin moeten investeren. We hebben nu een jaar lang het
loopbaanadvies lopen; mensen van 45 jaar en ouder kunnen een loopbaancoach spreken
om te vragen: kan ik deze baan nog in goede gezondheid tot mijn pensionering volhouden?
Dergelijke initiatieven vind ik heel erg interessant en kansrijk. Ze zijn ook bedoeld
om bij een volgende crisis beter voorbereid te zijn.

De voorzitter:

De heer Van Otterloo met een vervolgvraag.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Het plan is nu afgelopen. Het wordt geëvalueerd. De vraag is wanneer wij de resultaten
van die evaluatie krijgen met de daaruit getrokken conclusies voor een nieuw plan.

De voorzitter:

De Minister kijkt op zijn papieren.

Minister Koolmees:

Voor de zomer. Voor de zomer ga ik u informeren.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Voor 21 juni?

Minister Koolmees:

Ja, dat is het begin van de zomer, dat klopt.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Jaja, want ik weet hoe het werkt in dit huis. Voor de zomer.

De voorzitter:

Ja, voor de zomer. De Minister vervolgt zijn antwoorden.

Minister Koolmees:

Ja. Dan kom ik bij het blokje kans op ontwikkelen. Het kabinet vindt het belangrijk
dat iedereen in de samenleving kan blijven meedoen. Daarom is het belangrijk dat mensen
zich blijven ontwikkelen en ook de kans krijgen om zich te blijven ontwikkelen. In
de kabinetsreactie, in de brief die ik heb gestuurd, spreken we in dat verband over
het belang van een goede start, de ontwikkeling op weg naar beter werk, aandacht voor
brede ontwikkeling, voor- en vroegschoolse educatie, leven lang ontwikkelen. Maar
veel van de beleidsdingen liggen bij collega's van mij, namelijk de Minister van OCW
en de Minister van VWS. Ik ga proberen de vragen te beantwoorden, maar dat is dan
wel in een algemenere lijn, waarschuw ik alvast.

Ten eerste het punt van de PISA-scores. Ik ben daar bij mijn bezoek aan de OECD echt
van geschrokken. Dus de vraag van mevrouw Tielen of ik dit onder de aandacht wil brengen,
kan ik beantwoorden met «jazeker». Ik heb dat ook al gedaan. Maar het vergt, denk
ik, nog ietwat meer tijd om het goed op te pakken. Maar ik vind dit echt een aandachtspunt,
ook voor de langere termijn, zeker ook omdat je je moet realiseren dat de PISA-scores
echt jaren nodig hebben om te dalen. Want het betreft interventies die tien, vijftien
jaar geleden zijn ingezet en die nu leiden tot die lagere PISA-scores. Het kost dan
dus ook tijd om die weer om te draaien. Maar ik ben er wel van geschrokken, dat ben
ik onmiddellijk met u eens.

Mevrouw Tielen vroeg of de Minister nog voor de zomer komt met zijn brief over leven
lang ontwikkelen 2.0. Ja.

Mevrouw Tielen vroeg in dit kader ook naar de taaleis bij inburgering. Kan die B1
worden? Ook de heer Peters vroeg hiernaar. In de nieuwe inburgeringswet, die nu bij
de Raad van State ligt, is B1 inderdaad het uitgangspunt. Dat hebben we gedaan, en
in het regeerakkoord zo afgesproken, omdat we weten dat als je de taal op B1-niveau
beheerst, de kans op het vinden van een baan veel groter is. Dat is ook een van de
problemen in het huidige inburgeringsstelsel. Daarin doen heel veel mensen op A2-niveau
examen, ook vanuit een pervers effect in het leenstelsel waardoor mensen denken: ik
kies voor de veilige weg, ik ga maar op een lager niveau examen doen. Maar dat heeft
natuurlijk voor hun kans op een duurzame baan heel perverse effecten. Dus ja, B1 is
het uitgangspunt.

Zoals u wellicht weet, zitten in de wet ook twee andere routes: de onderwijsroute,
voor jongeren onder de 27 jaar die het reguliere onderwijs in kunnen, en de Z-route,
voor mensen die bijvoorbeeld vluchteling en analfabeet zijn en die in het land van
herkomst door twintig jaar burgeroorlog nooit een school van binnen hebben gezien
en nooit een taal hebben geleerd. Dan nog geldt dat het leren van de taal en meedoen
op de arbeidsmarkt zo ontzettend cruciaal is voor de integratie dat we die Z-route
hebben ontwikkeld, juist om dat mogelijk te maken.

De nieuwe wet ligt bij de Raad van State. Zoals u wellicht weet, heb ik er ook overleg
over met de VNG. Er bestaat nog een verschil van inzicht over de financiën. In de
andere commissie heb ik al aangekondigd dat ik hier morgen een bestuurlijk overleg
over heb. Hopelijk kan ik in de Voorjaarsnota helderheid geven.

In het verlengde hiervan de vraag of binnen een leven lang ontwikkelen bijscholing
in taalbeheersing mogelijk is. Verreweg de meeste investeringen in een leven lang
ontwikkelen worden gedaan door werkgevers en sectoren, in allerlei O&O-fondsen, cao-afspraken
en individuele leerpotjes. Via het individuele opleidingsbudget, het STAP-budget – naast
de SLIM-regeling die ik afgelopen maandag heb mogen lanceren en waarin het investeren
in leercultuur in het mkb wordt gestimuleerd – kunnen mensen ook opleidingen in basisvaardigheden
financieren, dus ook, inderdaad, in de Nederlandse taal. Zoals u weet, wordt dat uitgevoerd
door het UWV. Het kost enige tijd om dit uit te werken en te implementeren, maar het
is wel de gedachte erachter dat het een brede regeling is, die ook kan worden ingezet
voor basisvaardigheden. Om mee te kunnen doen is het immers cruciaal dat je de taal
beheerst.

Dan de woningmarkt. Ik weet dat de heer Smeulders ook woordvoerder is op dit onderwerp.
Dat maakt mij altijd een beetje terughoudend om daar vrijuit over te filosoferen,
want ik volg niet alle debatten in uw Kamer. Ik weet dat er binnenkort een debat is,
zelfs op verzoek van de heer Smeulders, met mevrouw Van Veldhoven, Minister voor Milieu
en Wonen, over betaalbaarheid en bereiknaarheid van woningen. Ik ben het zeer eens
met de uitspraak van de heer Peters dat er veel woningen gebouwd moeten worden. Overigens
zijn er vorig jaar 77.000 woningen gebouwd, toen hebben we de doelstelling dus gehaald.
Maar ik ben het eens met de heer Smeulders dat de woningmarktproblemen echt groot
zijn. Die leiden ook tot andere problemen, van doorstroming tot wachtlijsten. Mevrouw
Van Veldhoven is daar hard mee bezig, zoals de heer Smeulders weet. Vorige Prinsjesdag
hebben we natuurlijk ook 2 miljard euro vrijgemaakt hiervoor: 1 miljard op de begroting
en 1 miljard via de verhuurderheffingskorting. Dit juist ook om de woningbouw te stimuleren.
Maar de heer Smeulders weet veel meer over dit onderwerp dan ik, dus ik stop nu.

De heer Van Otterloo vroeg wat het kabinet doet voor ouderenhuisvesting. Passende
huisvesting heeft vanzelfsprekend de aandacht van het kabinet. De collega's van Volksgezondheid
en van BZK werken daar samen aan, bijvoorbeeld door de Stimuleringsregeling Wonen
en Zorg, het programma Langer Thuis en de Taskfoce Wonen & Zorg. We willen dat er
echt meer geschikte huisvesting voor ouderen komt, mede naar aanleiding van moties
van 50PLUS. Ik weet dat de heer Krol nog in de vorige periode hier al mee begonnen
is. Ik was toen nog woordvoerder wonen in uw Kamer, dus daarom weet ik dit wel. De
Taskforce Wonen & Zorg gaat naar gemeenten toe om met lokale partijen tot concrete
plannen te komen, zodat er ook echt gebouwd gaat worden voor ouderenhuisvesting. Er
is al heel veel gerealiseerd. Bijvoorbeeld in 200 gemeenten zijn er 91.000 geclusterde
wooneenheden bij gekomen, ook naar aanleiding van de interventies die eerder, ook
in de vorige kabinetsperiode, al zijn gestart.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Voorzitter, maar er waren er 200.000 ...

De voorzitter:

De heer Van Otterloo vraagt om een interruptie. Dat is tevens zijn laatste interruptie.
De heer Van Otterloo.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Dank u, voorzitter. Het debat over de Taskforce Wonen & Zorg is van de agenda afgehaald
net voor het reces dat we hebben gehad. Daarom hebben we er niet over kunnen spreken.
Maar vooralsnog lijkt dat meer een praatclub dan een club die woningen tot stand brengt.
Want daarvoor heb je plannen nodig van de gemeente en heb je ook mogelijkheden nodig
om de 150.000 verzorgingsplaatsen te vervangen. Want langer thuis wonen is aardig,
maar ik noemde al de 300.000 mensen die langer in het ziekenhuis verblijven omdat
ze om welzijnsredenen niet naar huis kunnen. Dat is dus meer dan alleen wonen, het
is ook zorgen dat de zorg thuis er voldoende is.

Minister Koolmees:

Ik kan dat oprecht niet beoordelen. Dat is een beetje een flauw antwoord. Maar ik
lees het antwoord op dat er een taskforce is en ik heb geen idee – dat zeg ik eerlijk.
Ik heb namelijk met pensioenen, arbeidsmarkt, integratie en uitvoering best andere
dingen aan mijn hoofd. Maar ik zal navraag doen, bij ik denk collega De Jonge en mevrouw
Van Veldhoven.

De voorzitter:

Geen vervolgvraag van de heer Van Otterloo? Nee. Het hoeft niet, meneer Van Otterloo.

Minister Koolmees:

Op 16 april is er een AO.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Ik zou kunnen zeggen dat een taskforce aardig klinkt, maar wat je eigenlijk nodig
hebt, is een snelle-interventiemacht, om militaire termen te gebruiken. En die is
er niet.

De voorzitter:

De Minister knikt instemmend en peinst erover.

Minister Koolmees:

Ik ga deze snelle-interventiemacht onder de aandacht brengen van mijn collega's.

De voorzitter:

Dank u wel.

Minister Koolmees:

Alstublieft.

De voorzitter:

U kunt doorgaan met uw antwoorden.

Minister Koolmees:

Sorry, het klonk lulliger dan bedoeld. Maar u overvraagt mij gewoon. Ik kan het niet
beoordelen en de mensen die hier achter mij zitten, kunnen dat ook niet. Op 16 april
is er een AO. Ik hoop dat er dan een iets inhoudelijker antwoord gegeven kan worden.

De heer Van Weyenberg vroeg of het kabinet het met hem eens is dat de aanpak van achterstandswijken
aan herwaardering toe is. Ja. Het wijkenbeleid is belangrijk om problemen integraal
te benaderen. Het kabinet doet dat ook via het interbestuurlijk programma leefbaarheid
en veiligheid. Dat was ook gericht op het wijkenbeleid. Ook in de woondeals van de
Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn er afspraken gemaakt over
de specifieke gebieden, met bijvoorbeeld een integrale aanpak van onderwijs, arbeidsmarkt,
participatie, veiligheid, zorg en wonen. Je ziet ook in het sociale domein als het
gaat over criminaliteit, veiligheid, multiproblematiek, schuldenproblematiek dat er
vaak heel veel overlap is in die problematieken. Je hebt hier echt een integrale aanpak
voor nodig, veel minder verkokerd dan we misschien van oudsher deden. Nog deze maand
komt de rapportage over dit programma, hoe het ermee staat, van de Minister van Binnenlandse
Zaken naar uw Kamer.

Dan ben ik bij een heel uitvoerig blokje overig. Daar zit dus geen enkele lijn in,
voorzitter. Tot nu toe zat die er wel in ...

Het is raar om te zeggen, maar een van de hoofdvragen door een aantal van uw Kamerleden
gesteld, is wat ik vind van de analyse van het Centraal Planbureau van gisteren dat
de kans afneemt om van een dubbeltje een kwartje te worden. Dus de opwaartse sociale
mobiliteit. Ik vind dat de kernvraag. Het heeft te maken met de tweedeling, de cans
en de cannots. Het heeft te maken met de kansen die je krijgt om ook mee te kúnnen
doen. Het Centraal Planbureau bracht gisteren in het CEP in kaart hoe het gaat met
de inkomensmobiliteit, de mate waarin kinderen erin slagen om het inkomen van hun
ouders te overtreffen. Dan zie je enerzijds dat Nederland in internationaal opzicht
goed scoort. Dat is altijd goed. Maar het is zorgelijk dat de inkomensmobiliteit nu
lager is dan tien jaar geleden. Dat is wel degelijk echt een zorgpunt.

Ik vind het wel belangrijk om richting de Kamer te benadrukken dat de resultaten uit
dit laatste onderzoek ... Laat ik het zo zeggen: er zijn weinig datapunten. Het komt
wel overeen met andere analyses, ook die door het SCP in de sociale staat van Nederland
worden genoemd. Onderzoekers van het Centraal Planbureau concluderen wel dat er verder
onderzoek nodig is om te bepalen of het aangetroffen verschil veroorzaakt wordt door
kansenongelijkheid of door andere oorzaken, zoals de conjunctuur. Want in de periode
waarin er is gemeten, hebben we natuurlijk de grootste economische crisis in de afgelopen
70 jaar gehad. De val van Lehman Brothers en de financieel-economische crisis van
2009 zitten immers in deze fase. Dus ik denk wel dat we een onderscheid moeten maken.

Dat gezegd hebbende, blijf ik dit een van de belangrijkste punten vinden als het gaat
om de kansen op meedoen, op goed onderwijs, op je kunnen ontwikkelen en de opwaartse
sociale mobiliteit die we van oudsher na de tweede Wereldoorlog juist zo goed hadden
in Nederland.

Mevrouw Tielen (VVD):

Mooi, dan herkennen de Minister en ik elkaar daarin. De Minister en het CPB zeggen
ook dat er aanvullend onderzoek nodig is. We moeten beter vast kunnen grijpen welke
eventuele belemmeringen er zijn, om die weg te kunnen nemen. Wat is de Minister dan
van plan om dit kernthema, als je het hebt over de sociale staat van Nederland, enigszins
handen en voeten te geven?

Minister Koolmees:

Volgens mij moet je dan op verschillende terreinen dingen doen. Het begint inderdaad
bij jonge kinderen, bij voor- en vroegschoolse educatie. Zoals bekend heeft het kabinet
170 miljoen euro extra uitgetrokken om daarin te investeren. Dan gaat het over het
bestrijden van taalachterstanden. Dat is echt een belangrijk punt.

Vervolgens zit je met de discussie over de werkdruk op de basisschool, waar Arie Slob
340 miljoen euro heeft geïnvesteerd in het verlichten van de werkdruk. Er zijn nog
een heleboel problemen, dat weten we, zoals grote tekorten bij het aantal leraren.
Het kabinet heeft grote stappen gezet: 14% meer salaris door de cao-afspraken in het
primair onderwijs en 340 miljoen euro voor het verlichten van die werkdruk. Maar je
ziet tegelijkertijd dat er nog steeds tekorten en problemen zijn op deze arbeidsmarkt.

Dan ga je door naar de arbeidsmarkt, waar de heer Smeulders en u aandacht vroegen
voor de flexcontracten, met name jongeren die van flex naar flex gaan. Daar hebben
we de Wet arbeidsmarkt in balans die net op 1 januari is ingegaan.

Wat ik belangrijk vind, is dat we met dit soort analyses en met de vervolganalyses
die het Centraal Planbureau gaat doen, ook kunnen onderscheiden waar precies het punt
zit. Waar lopen we nou achter? Een punt is volgens mij de PISA-scores op het gebied
van leesvaardigheid, waar mevrouw Tielen aandacht voor heeft gevraagd, en ook internationale
vergelijkingen. Dat kan een vervolgstap zijn, maar daar moet ik even met collega's
over praten, om dit beleid vorm te geven.

Maar het gaat inderdaad ook over de toegankelijkheid van de kinderopvang en bredere
economische zelfstandigheid voor vrouwen. Dat zijn allemaal onderdelen die een rol
kunnen spelen in die terugvallen van opwaartse sociale mobiliteit.

Je kan er heel lang over praten, maar dit zijn een aantal elementen die van belang
zijn, denk ik. Overigens vind ik het wel interessant, nog in twee zinnen, dat de opwaartse
mobiliteit van mensen met een niet-westerse achtergrond ontzettend indrukwekkend is
in de afgelopen jaren. Als het gaat om opleidingsniveau en arbeidsmarktparticipatie
zie je daar juist een hele grote sprong tussen bijvoorbeeld de eerste en de tweede
generatie of de tweede en derde generatie. Los van de opmerkingen die ik net richting
de heer Kuzu heb gemaakt zie je daar wel degelijk een hele grote opwaartse sociale
mobiliteit.

De voorzitter:

Dan is de vraag van mevrouw Tielen daarmee beantwoord. U kunt doorgaan met uw beantwoording,
Minister.

Minister Koolmees:

De heer Gijs van Dijk vroeg wat de ambitie is van het kabinet en van deze Minister
met betrekking tot de voedselbanken. Moeten die uiteindelijk worden opgeheven? Daar
is ook naar gevraagd door de heren De Jong, Smeulders en Jasper van Dijk. De vraag
van de heer Gijs van Dijk was het meest concreet, daarom is die als eerste genoemd.

Voedselbanken en andere maatschappelijke organisaties doen goed werk voor mensen in
armoede, maar het feit dat mensen ervan afhankelijk zijn, is niet gewenst. Daar wil
ik helder over zijn. Bij het zoeken van hulp bij armoede speelt schaamte een hele
grote rol, dat zei de heer Gijs van Dijk ook in zijn inleidende woorden. Mensen willen
niet hun hand ophouden. Voedselbanken zijn actief om potentiële klanten op te zoeken
die nu nog onder de radar blijven. Dit heeft effect. Dat is een deel van de verklaring
van de stijging die je nu ziet: beter bereik. Dat klinkt een beetje cynisch, maar
dat heeft effect. De toelatingscriteria van de voedselbanken zijn ook verruimd. Dat
heeft als effect dat meer mensen een beroep doen op de voedselbanken. Dat er grote
behoefte aan is, blijkt ook uit die cijfers. Het mooiste zou zijn dat zij niet meer
nodig zouden zijn, laten we daar helder over zijn. Dat blijft de ambitie van ieder
kabinet, zowel het vorige kabinet als dit kabinet. Daarom zetten we in op het voorkomen
en bestrijden van structurele oorzaken van armoede en de schuldenproblematiek, denk
aan de brede schuldenaanpak, waar mevrouw Van Ark met verschillende leden van het
kabinet aan trekt.

De voorzitter:

Daar heeft de heer Peters een vraag over.

Minister Koolmees:

Mag ik daar nog even drie dingen over zeggen? Ambities, kinderarmoede en zorgen dat
mensen die in de bijstand zitten, wat vaak een risico op langdurige armoede is, ook
aan het werk gaan, denk aan de discussie over passend aanbod. Daarover hebben de heer
Peters en de heer Raemakers van D66 een motie ingediend.

De heer Peters (CDA):

Ik heb in tegenstelling tot andere partijen wel een poging gedaan om een lans te breken
voor het bestaan van dit soort maatschappelijke initiatieven, niet alleen omdat ze
noodzakelijk zijn, want dat is erg, maar ook omdat zij een belangrijke sociale rol
in de maatschappij kunnen vervullen. Mijn concrete vraag was dan ook of de Minister
kans ziet om dit soort initiatieven te ondersteunen, ook anders dan financieel.

Minister Koolmees:

Hoe bedoelt u dat dan? Op wat voor manier zou dat ondersteund kunnen worden?

De heer Peters (CDA):

Ik kan een lijstje naar u mailen van wensen die bijvoorbeeld de Stichting Leergeld
of de voedselbanken hebben. Als u daar ja op zegt, vind ik dat ook prima, maar die
lijstjes bestaan. Als u mij een minuut geeft, dan download ik ze wel even.

Minister Koolmees:

Mag ik u vragen om dit onder de aandacht van de Staatssecretaris te brengen? Zij is
uiteindelijk verantwoordelijk voor de schulden- en de armoedeaanpak. Ik weet dat u
in de andere commissie Sociale Zaken hierover veelvuldig overleg heeft met mevrouw
Van Ark. Als u dat zou willen doen, heel graag.

De voorzitter:

Meneer Peters, kunt u daar genoegen mee nemen?

De heer Peters (CDA):

Daar kan ik wel genoegen mee nemen, maar ik benadruk dat ik dit soort initiatieven
ontzettend belangrijk vind voor het maatschappelijk cement, en meer dan alleen maar
een noodzakelijk kwaad. Dat wil ik nog even benadrukken.

De voorzitter:

Dat staat gemarkeerd. De Minister.

Minister Koolmees:

Ik begrijp wat u zegt. Tegelijkertijd zit er in zo'n vraag een aanname of je wil dat
er armoede blijft bestaan. Daarop is het antwoord natuurlijk nee. Uw opmerking gaat
meer over het maatschappelijk middenveld en initiatieven om mensen te helpen. Daar
kun je ook trots op zijn, laten we daar helder over zijn.

De voorzitter:

Een vraag van de heer Gijs van Dijk en daarna van de heer De Jong.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Ik vind de Minister hier toch iets te makkelijk weglopen. Ik begrijp dat het heel
veel onderwerpen zijn. Voedselbanken vinden we allemaal erg en daar willen we wat
aan doen. Maar het kabinetsbeleid, ook van de Minister, want het gaat om dit ministerie,
schiet gewoon tekort. We hebben inderdaad een schuldenaanpak. Er zijn armoedegelden.
Maar gemeenten luiden al twee of drie jaar de noodklok dat zij geld tekortkomen om
mensen te helpen die in de shit zitten en die wij zouden moeten helpen – excuus, voorzitter,
ik zal op mijn woorden letten: die in de problemen of in de knel zitten, zo is dat.
Het zijn echte mensen, met echte problemen. Gemeenten zeggen: we willen ze helpen,
maar we schieten gewoon tekort. Dat is ook mijn verwijt aan het kabinet, breed. Er
wordt inderdaad van alles gedaan, maar het is gewoon te weinig. Op zo'n manier gaan
we die voedselbanken nooit opheffen.

Minister Koolmees:

Het is altijd te weinig, als het gaat over armoede. Dat ben ik in zijn algemeenheid
met de heer Gijs van Dijk eens. De heer Peters zei in zijn eerste termijn ook dat
de problematiek wel heel ingewikkeld is. Dat zie je ook bij wat mevrouw Van Ark aan
het doen is bij de brede schuldenaanpak. Het is ingewikkeld, ook in de uitvoering,
om dat voor elkaar te krijgen. Er zijn veel actoren bij betrokken. Ik weet dat zij
daar heel hard aan trekt. De Kamer heeft er ontzettend veel moties over ingediend
bij het laatste debat over dit punt. Natuurlijk willen we allemaal dat het sneller
gaat, maar we lopen in de praktijk aan tegen die uitvoeringsproblemen. Bij de discussie
over de beslagvrije voet kent u veel beter dan ik alle achtergronden ervan.

Ik herken ook dat er kritiek is van de gemeenten, vanuit het sociale domein, bijvoorbeeld
vanwege de stijging van de uitgaven voor de jeugdzorg en de Wmo, waardoor andere uitgaven
in de verdrukking komen. De heer Peters heeft daarover ook een opmerking gemaakt in
zijn eerste termijn. Ook daarover zijn we in overleg met de gemeenten.

Ik begrijp wat u zegt, maar u kunt er wel van overtuigd zijn dat we als kabinet hard
aan het werk zijn om de problemen op te lossen. Dat gaat niet van vandaag op morgen,
helaas, want ik zou heel graag willen dat dat zo was. Als het gaat om dak- en thuislozen
is de heer Blokhuis heel hard aan het werk om dat probleem aan te pakken. Wees er
zeker van dat we hier hard mee bezig zijn.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Er zijn heel veel goede bedoelingen en er zijn ook heel veel moties die in dit huis
worden aangenomen. Het is ook heel complex, dat ben ik met de Minister eens. Maar
in the end gaat het heel plat gewoon om geld, om voldoende geld en tijd om mensen
die nu problemen hebben te helpen. Daar moeten gemeenten tijd en mensen in investeren
of misschien een extra uitkering kunnen leveren. De Minister zegt dat hij in gesprek
is met de gemeenten. Betekent dat heel concreet dat er bij de Voorjaarsnota een paar
honderd miljoen liggen om mensen te helpen die nu in de problemen komen en die zich
niet gekend voelen? Dat hoorden we gisteren op de radio. Er zijn heel veel mensen
in Nederland in grote problemen en die horen niks terug vanuit Den Haag.

Minister Koolmees:

Ik kan echt niet vooruitlopen op de discussie over de Voorjaarsnota. Daar hebben we
in het kabinet besprekingen over. Zoals u weet zijn die besprekingen ieder jaar weer
in het voorjaar. De Voorjaarsnota komt gewoon op 1 juni naar uw Kamer. Maar ik heb
er wel net iets over gezegd.

De heer De Jong (PVV):

De Minister duikt een beetje weg. Hij zegt: die vragen moet je maar stellen aan de
Staatssecretaris, want ik weet het niet zo goed. Het is de Minister die hier zit.
Had de Staatssecretaris dan meegenomen. Had ondertussen Rutte ook maar meegenomen.
Dan hadden we hem ook kunnen ondervragen over de sociale staat van Nederland.

Gisteren is het bericht gekomen dat er meer dan 150.000 mensen gebruikmaken van die
voedselbanken. Dat is een stijging van bijna 10%; ontzettend veel. Waarom zegt de
Minister niet gewoon dat hij er alles aan gaat doen om die voedselbank uiteindelijk
onnodig te maken?

Dat doet hij door te erkennen dat het inkomensbeleid niet goed is geweest, dat de
mensen inderdaad achterlopen bij de economische groei, dus dat zij in hun portemonnee
te weinig merken van die economische groei. En dan gaat hij er concreet iets aan doen.
Dan gaat hij iets doen aan de oplopende zorgkosten en aan die onnodige btw-verhoging.
Is de Minister bereid om dat te doen? Als hij bereid is om dat te doen, dan doet hij
echt iets aan het probleem.

Minister Koolmees:

Ik heb net al in antwoord op vragen van de heren Gijs en Jasper van Dijk gezegd wat
de verklaring is van een deel van die stijging. Als het gaat om de koopkracht ben
ik het onmiddellijk met de heer De Jong eens. Mevrouw Tielen zei dat ook in haar inleiding.
We zien eindelijk plussen in de koopkracht. Gisteren kwam het Centraal Planbureau
met cijfers over de koopkracht in 2019, 2020 en 2021, met plussen erin.

Als het gaat om de stapeling van de zorgkosten, kan de heer De Jong tevreden zijn.
Het kabinet heeft het eigen risico bevroren. Bij de Wmo hebben we er een abonnementstarief
van gemaakt, juist om die stapeling van zorgkosten bij met name ouderen te voorkomen
en om daar ondersteuning te bieden.

Dan de lastenverlichting. Het klopt: de btw is verhoogd in 2019. Daar staat een forse
lastenverlichting tegenover in de vorm van de arbeidskorting en de daling van de belastingtarieven
in de eerste, tweede en derde schijf en uiteindelijk het tweeschijvenstelsel.

Alles bij elkaar resulteert dat in positieve koopkrachtcijfers voor de jaren 2019
en 2020. Wilde u meer? Ja, natuurlijk wil ik meer. Daarom gaf ik in mijn inleiding
al aan dat ik blij ben dat de krapte op de arbeidsmarkt zich eindelijk vertaalt in
hogere cao-lonen. Dat heeft een tijd geduurd. Ook dat is een doorwerking van de financieel-economische
crisis geweest. Ik kan er uren over doorgaan, voorzitter.

De heer De Jong (PVV):

Dit is gewoon ronduit vals en ik zal ook vertellen waarom. De heer Koolmees komt nu
met cijfers van dit jaar over de koopkrachtverwachting. Dat is allemaal prima en leuk,
maar zij compenseren niet wat men de afgelopen jaren is misgelopen. Op het moment
dat mensen zien dat de economie met 10% groeit in de afgelopen jaren en zij er een
schamele 4% bij hebben gekregen, ongeveer een procentje per jaar, zegt diezelfde groep
dat zij dat helemaal niet voelt in de portemonnee. Dan kan de Minister niet komen
met mooie praatjes over de koopkracht, want dan valt hij in dezelfde val. Die koopkrachtcijfers
die hij net noemde, compenseren helemaal niet wat zij de afgelopen jaren zijn misgelopen.
Of zegt de Minister dat dit wel wordt gecompenseerd? Dat kan hij niet. Als hij dat
zou doen, dan liegt hij. Ik neem aan dat hij dat niet wil.

Als het gaat om datgene wat mensen daadwerkelijk raakt, dan gaat het om het eigen
risico. Dat moet gewoon weg. Als het gaat om koopkracht, hebben de mensen te maken
met de energiekosten en de hogere huren. Als u zegt dat u dat niet allemaal kunt oplossen,
oké, maar kom met iets concreets, doe iets aan die huren, aan de zorg of aan die btw-verhoging.
Dat is iets wat mensen voelen in hun portemonnee.

De voorzitter:

Uw vraag is helder, meneer De Jong.

De heer De Jong (PVV):

Maar dat wilt u niet. Als u dat niet wilt, bent u een onderdeel van het probleem,
want dan lost u het probleem van het onnodig maken van die voedselbanken ook niet
op.

Minister Koolmees:

Ik mag natuurlijk niet liegen naar de Kamer, en dat doe ik dus ook niet. Als het gaat
om lastenverlichting hebben we bij de augustusbesluitvorming 2,5 miljard euro lasten
voor huishoudens verlicht. De verhoging van de arbeidskorting is een lastenverlichting.
De verhoging van de algemene heffingskorting is een lastenverlichting. De introductie
van het tweeschijvenstelsel in 2020 is een lastenverlichting. Daarmee hebben we ook
de koopkracht ondersteund, naast de cao-loonstijging. Dat zien we dus ook terug in
de koopkrachtraming, zowel bij Prinsjesdag als bij de eerste raming van het Centraal
Planbureau voor dit jaar, die gisteren is uitgekomen. Daar staat: mediaan +2,1%.

Is daarmee al het leed van de afgelopen jaren gecompenseerd? Nee, want het is de grootste
economische crisis in zeventig jaar geweest. Tegelijkertijd zit in die koopkrachtcijfers
ook niet dat de werkloosheid historisch laag is, dat heel veel mensen een baan hebben
gevonden en dat heel veel mensen een inkomensstijging hebben gehad omdat zij een betere
baan hebben gevonden of omdat de partner die geen baan had, uit de werkloosheid aan
het werk is gegaan. Dat is de realiteit die eronder zit. Dat is netjes terug te vinden
in de Prinsjesdagstukken, dus daar verwijs ik maar naar.

De voorzitter:

De heer De Jong wenst gebruik te maken van zijn tweede interruptie. Hij gaat zijn
best doen om de vraag kort en bondig te formuleren. De Minister gaat ook zijn best
doen om kort en bondig te antwoorden.

De heer De Jong (PVV):

Dit is de kern waar we elke keer tegenaan lopen in deze Kamer: goochelen met cijfers.
De cijfers die deze Minister naar voren brengt, compenseren niet wat de mensen de
afgelopen jaren zijn misgelopen. Ze compenseren niet de achteruitgang in het netto
besteedbaar inkomen, dat nog steeds achterloopt op het niveau van 2008. Dat compenseert
het dus helemaal niet. Dan kunt u wel een applaus verwachten als er ergens een plusje
in de koopkracht komt, maar dat applaus verdient u helemaal niet, want u komt niet
met beleid dat de mensen daadwerkelijk voelen.

Nogmaals, mijn vraag is: wanneer begint deze Minister nu eens eindelijk om al die
papieren werkelijkheden naast zich neer te leggen en echt te gaan luisteren naar de
burger thuis, die niet uitkomt, aan het eind van de maand, en zorgt hij ervoor dat
het netto besteedbaar inkomen per direct stijgt en compenseert hij wat in de afgelopen
jaren is afgenomen?

Minister Koolmees:

Ik herhaal mijn antwoord uit de vorige ronde kort.

De heer De Jong (PVV):

Geef eens antwoord.

Minister Koolmees:

Dat heb ik net gedaan. Bij de augustusbesluitvorming en bij Prinsjesdag hebben wij
als kabinet een forse lastenverlichting gegeven voor het jaar 2020. Dat hadden we
ook gedaan in 2019, maar daar bleek dat de contractloonstijging achterbleef bij de
inflatie. Dat was inderdaad een probleem. Maar in 2020 zie je dat het kabinet heeft
gekozen voor een forse lastenverlichting. Over de hele kabinetsperiode, onder de streep,
dalen de lasten voor burgers met ruim 4 miljard. Dat zijn cijfers van het CPB van
gisteren.

De voorzitter:

De heer De Jong stelt zijn vraag, in laatste instantie, via de voorzitter aan de Minister.

De heer De Jong (PVV):

Als de Minister zo zeker is van zijn zaak, laat hij dan maar met cijfers komen waaruit
blijkt dat datgene wat in 2020 gebeurt minimaal compenseert wat in de afgelopen vijf
jaar is afgenomen, wat men is misgelopen ten opzichte van de economische groei. Kom
dan met die cijfers! Zeg dan dat u dat inderdaad heeft opgelost en dat u herstelt
wat de mensen zijn misgelopen met betrekking tot de economische groei! Kom dan met
die cijfers! Dat kunt u niet. Omdat u dat niet kunt, bent u een onderdeel van het
probleem. U lost het niet op, maar u bent er een onderdeel van.

De voorzitter:

Wilt u via de voorzitter spreken, meneer De Jong?

De heer De Jong (PVV):

Nu doet de Minister het weer. Hij is mooi weer aan het spelen voor de publieke tribune,
voor de mensen thuis, maar ondertussen levert hij niet, want het compenseert niet.
Geef nou ’ns een keertje datgene wat de mensen nodig hebben: minimale compensatie
van wat zij de afgelopen jaren zijn misgelopen! Zo niet, dan bent u een onderdeel
van het probleem.

De voorzitter:

Meneer De Jong, u bent een ervaren Kamerlid. Het is gebruikelijk dat u via de voorzitter
spreekt. De Minister.

Minister Koolmees:

Ik heb hier niet betoogd dat ik gecompenseerd heb wat de afgelopen vijf jaar is gebeurd.
Dat heb ik niet gezegd. Ik heb gezegd dat we als kabinet een forse lastenverlichting
hebben aangekondigd, zowel in 2019 als in 2020, om de koopkracht te ondersteunen,
juist om mensen het economisch herstel ook in de portemonnee te laten voelen. Dat
staat in het regeerakkoord en dat is voor het eerst actief geworden in de begroting
voor 2019. De tweede stap is de begroting voor 2020 en de derde stap is de begroting
voor 2021, onder andere met de introductie van het tweeschijvenstelsel. Gisteren stond
ook het bericht in de krant, los van de CPB-berichten, over het CBS en de energierekening.
Ik stop nu met hierover door te praten, want het is een soort open zenuw, maar in
2019, 2020 en 2021 hebben we als kabinet dus per saldo gezorgd voor ruim 4 miljard
euro lastenverlichting; ik heb het zonet opgelezen. Compenseer ik daarmee volledig
de economische crisis van de afgelopen jaren? Nee, natuurlijk niet, maar het is ook
breder dan dat. In die economische crisis was de werkloosheid namelijk opgelopen tot
7%. Heel veel mensen stonden aan de zijlijn; dat is bijna 2 miljoen mensen onbenut
arbeidspotentieel. Ondertussen is dat teruggelopen naar een werkloosheidspercentage
van 3%, stijgen de contractlonen weer en is het onbenut arbeidspotentieel afgenomen
tot onder de 1 miljoen. Dat is ook de realiteit. Dat zijn ook cijfers die de heer
De Jong kan terugvinden bij het CPB. Dus ja ... Punt.

De voorzitter:

Dank u wel, Minister. Het is mijn ambitie om deze vergadering op tijd af te ronden.

Minister Koolmees:

De mijne ook.

De voorzitter:

Uw stapel is heel dun geworden, zie ik. Hoeveel tijd heeft u nog nodig voor de beantwoording?

Minister Koolmees:

Ik heb geen idee. Nou, tien minuutjes. Ik ga proberen om er snel doorheen te gaan.

De heer Peters stelde nog de specifieke vraag hoe het staat met de voortgang van de
schulden- en armoedeaanpak in verband met de vertraging door de uitvoering. In het
afgelopen jaar is heel veel werk verzet door de Staatssecretaris om de schuldenproblematiek
aan te pakken en het actieplan Brede Schuldenaanpak uit te voeren. Daarbij liggen
we op schema. De vertraging waar de heer Peters het over heeft, heeft waarschijnlijk
met de implementatie van de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet te maken. Het kabinet
en alle betrokken partijen zetten alles op alles om de implementatie te realiseren.
Dit voorjaar wordt de Kamer nader geïnformeerd over de implementatie.

Mevrouw Tielen stelde eigenlijk een wat bredere vraag over integratie. Daar heb ik
recent nog een debat met uw Kamer over gevoerd. Als u het goed vindt, verwijs ik daarnaar.
Ik heb toen een heel vurig betoog gehouden – de heer Kuzu was daarbij – over hoe we
daartegen moeten aankijken. Dus als u het goed vindt, doe ik dat op die manier. U
twijfelt daarover, zie ik.

Mevrouw Tielen (VVD):

Ja, want ik had een brede vraag gesteld over integratie, maar ook een paar specifieke
punten genoemd. Aan de ene kant ging dat over die beloofde scenario's.

Minister Koolmees:

Ja, die komen.

Mevrouw Tielen (VVD):

O, sorry.

Minister Koolmees:

Ja. Voor de algemene vraag verwijs ik dus naar het andere AO.

Hoe worden mensen uit EU-landen gestimuleerd om in te burgeren? Voor die mensen geldt
inderdaad geen inburgeringsplicht, dus zij doen geen taalexamen. Ze kunnen wel vrijwillig
inburgeren, maar daartoe niet worden verplicht. Ze kunnen bijvoorbeeld bij DUO een
lening aanvragen voor het volgen van inburgeringslessen, die wel moet worden terugbetaald.
In veel gemeenten is er nu een fijnmazige infrastructuur opgezet via voorzieningen
zoals de taalhuizen en de bibliotheken, waar mensen laagdrempelig terechtkunnen om
de taal te leren. Het geld hiervoor komt volgens mij via het Ministerie van OCW. Het
gaat om het programma Tel mee met Taal, waar ook wij als SZW aan mee betalen.

De tweede specifieke vraag was: hoe staat het met de scenario's voor de bevolkingsgroei?
Voor de kerst heb ik fase één van de uitvoering van de motie-Dijkhoff naar uw Kamer
gestuurd. Dat is een samenwerking van verschillende planbureaus. Het NIDI is daarvan
de trekker. Na de zomer volgt de rapportage waarin de gevolgen voor de mogelijke economische,
sociaal-culturele en technologische ontwikkelingen zijn doorberekend. Daarbij wordt
per beleidsterrein nagegaan met welke ontwikkelingen rekening moet worden gehouden.
Die komt dus na de zomer. Ik heb mevrouw Becker in het AO Integratie beloofd dat het
kabinet u wel voor de zomer gaat berichten over wat er allemaal loopt, omdat het inderdaad
effect heeft op de woningmarkt, op de gezondheidszorg, op het onderwijs, op de arbeidsmarkt
en op de integratie. Het is dus een breed onderwerp.

De heer Jasper van Dijk vroeg of er al antwoord is op de vragen uit het debat van
25 september over de dubbele Marokkaanse en Nederlandse nationaliteit. Ik begrijp
uw wens van een spoedige beantwoording van de Kamervragen. Dat zijn vragen van de
leden Van Wijngaarden, Koopmans en Wiersma van de VVD en van de heer Van Dijk en mevrouw
Karabulut van de SP. Ik zeg u toe dat ik de beantwoording van de Kamervragen, evenals
de kabinetsreactie op het manifest mede namens de Minister van Buitenlandse Zaken
en de Minister van Justitie en Veiligheid en de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
dit voorjaar aan de Kamer stuur. Dat is het manifest van de Marokkaanse Nederlanders
die aandacht hebben gevraagd voor de dubbele nationaliteit.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Even voor de orde: wanneer houdt het voorjaar op?

Minister Koolmees:

Als de zomer begint. Dat is op 21 juni.

De voorzitter:

Helder antwoord.

Minister Koolmees:

Ik was van plan om het uitgebreider te doen, maar ik ga het korter doen: het punt
van de heer Van Otterloo over de uitvoering. Ik heb heel recent, twee weken geleden,
een uitgebreide brief naar uw Kamer gestuurd, met analyses erbij, over «Werk aan de ...
uitvoering». Ik heb daar ook contact over gehad met de Voorzitter van de Tweede Kamer,
want ik weet dat u een parlementair onderzoek gaat starten naar de uitvoering. Als
kabinet hebben we een eerste analyse gedaan van Belastingdienst, UWV, SVB en DUO,
de grote data-uitvoeringsorganisaties die actief zijn in de inkomens- en socialezekerheidssfeer.
Dat is een uitgebreide analyse geworden, met een rapport erbij, waarin je eigenlijk
verschillende factoren ziet van de afgelopen tien jaar die een verklaring bieden voor
de problemen waar we nu mee te maken hebben, zoals bezuinigingen, IT legacy en ingewikkelde
en complexe wet- en regelgeving, die vaak ook ingewikkelder wordt na behandeling in
de Kamers; dat is geen jij-bak maar een onderzoeksresultaat. Ik wil daarover graag
met uw Kamer in gesprek, omdat ik echt vind dat we hierin stappen moeten zetten met
elkaar. Daar heb ik ook aandacht voor gevraagd bij uw Voorzitter. We hebben nu de
eerste analyse gemaakt voor de vier data, maar je hebt ook de discussie over de IND,
ook deze week nog heel actueel, het CBR en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit.
Dat betekent dat deze problematiek echt breder is. Daarom ben ik ook langsgegaan bij
uw Voorzitter, om te kijken of we dat samen kunnen doen, ook met uw parlementair onderzoek.
Daar kan ik ook uren over praten, maar dat is niet de bedoeling. Maar weet dat het
kabinet dit een ontzettend belangrijk thema vindt en er daarom afgelopen Prinsjesdag
ook aandacht aan heeft besteed in de troonrede en in de Miljoenennota. We moeten de
komende jaren echt stappen zetten om de uitvoering te verbeteren. U komt net uit het
AO Belastingdienst. Daar ziet u ook grote problemen die aangepakt moeten worden.

De heer Peters heeft ook een mooie, brede vraag. Hij vraagt namelijk om een reflectie
op de juridisering van de samenleving: computer says no. Dat ligt eigenlijk een beetje
in het verlengde van de uitvoering. We hebben de afgelopen tien jaar natuurlijk heel
veel uitvoering digitaal gemaakt en, vanuit gelijkheidsdenken, ook een soort onmenselijker
gemaakt. Bijvoorbeeld het feit dat er bij de toeslagen – de heren Van Weyenberg en
Van Otterloo weten dat – geen loketten zijn maar alleen een telefoonnummer, betekent
ook dat mensen, die vaak in een kwetsbare positie zitten en toeslagen nodig hebben,
niet bij iemand van vlees en bloed kunnen aankloppen. Dat heeft ook te maken met maatwerk
in de uitvoering en met het menselijke gezicht in de uitvoering. Ik ben het zeer met
de heer Peters eens dat we echt op de verkeerde weg zijn als dat leidt tot juridificering
en tot systemen die niemand meer begrijpt. De heer Van Weyenberg heeft samen met de
heer Bruins ook een motie ingediend over het maken van een fundamenteel andere keuze
in de toeslagen. Die motie is door uw Kamer aangenomen met 150 tegen nul stemmen.
Als kabinet zijn we daar ook mee bezig. Het zijn wel hele ingewikkelde trajecten,
kan ik u vertellen, omdat het ontzettend complex is om dit te vervangen en uit te
voeren, maar ik ben het wel eens met de algemene oproep van de heer Peters dat dit
niet de weg voorwaarts is.

De voorzitter:

De heer Peters heeft hier een hele korte vraag over.

De heer Peters (CDA):

Ik wou alleen maar zeggen dat ik heel blij ben dat de Minister onderschrijft dat doorgeslagen
gelijkheidsdenken kan leiden tot juridisering en het ontbreken van maatwerk. Dat was
geen vraag, maar wel een interruptie.

De voorzitter:

Ik zie dat de Minister ...

Minister Koolmees:

Ik heb nog even een laatste opmerking daarover. We zijn bezig met een apart traject
over maatwerk in de uitvoering. Daar hoop ik uw Kamer binnenkort over te informeren.
Ik vind dat echt heel erg belangrijk voor het menselijk gezicht van de overheid. Het
is toch het loket waar mensen in contact komen met de overheid. Als ze daar horen
«the computer says no», zijn we echt op de verkeerde weg.

Dat was het ongeveer, voorzitter.

De voorzitter:

Daarmee zijn we aan het einde gekomen van de beantwoording van de Minister in eerste
termijn. Ik kijk even naar de commissieleden. Is er behoefte aan een tweede termijn?
Er is behoefte aan een tweede termijn. Ik stel voor dat we dat in een minuut doen.
De heer Jasper van Dijk.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Voorzitter. Ik heb netjes het antwoord van de Minister beluisterd, maar ik heb eerlijk
gezegd weinig concreets gehoord. Dat werd een beetje verklaard met de dooddoener:
ja, dit debat gaat overal en dus nergens over. Nu kunnen we allemaal naar huis gaan
en that's it, maar de Minister had dat natuurlijk kunnen aangrijpen om te zeggen:
dat gaan we niet laten gebeuren; we gaan vandaag stappen zetten. De Kamer heeft heel
veel goede suggesties gedaan, maar die zijn helaas weinig opgepakt. Ik noem er eentje,
waar u ook niet op bent ingegaan. Dat is het geweldige voorstel van de linkse oppositie,
dat gisteravond werd gepresenteerd in Amsterdam, om de verlaging van de winstbelasting,
ter waarde van 2,4 miljard euro, van tafel te halen en daar goede dingen mee te gaan
doen voor de samenleving.

Voorzitter. Ik heb ook gevraagd wat de Minister en de regering vinden van het nieuwe
boek van Thomas Piketty, Kapitaal en ideologie. Het gaat in de tweede termijn niet
meer lukken om daar een goed debat over te voeren. Mag ik de Minister dan vragen – dat
is mijn enige echte wens – om daar schriftelijk op te reageren, zodat we wel een keer
een goed debat kunnen voeren over dat boek en over de groeiende ongelijkheid? Wat
is de opvatting van het kabinet over de analyse van Piketty? Deelt het die of deelt
het die niet?

Tot slot. Het is leuk dat ik de antwoorden op mijn Kamervragen over de dubbele nationaliteit
krijg op 21 juni, maar dat is eigenlijk natuurlijk onacceptabel. Die vragen zijn gesteld
in september vorig jaar. Antwoorden moeten binnen vier weken gegeven worden. Het zou
netjes zijn als u ze gewoon voor volgende week dinsdag aan de Kamer stuurt.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Dijk. Mevrouw Tielen.

Mevrouw Tielen (VVD):

Voorzitter, dank u wel. Ik heb niet zo veel toe te voegen in tweede termijn. Ondanks
dat het een heel breed en ingewikkeld debat is, omdat het over alles gaat, gaat het
volgens mij in de kern wel over wat mensen thuis en op hun werk raakt, namelijk je
inzetten en daar ook voor gewaardeerd en beloond worden en het gevoel hebben dat je
vooruit kan. Ik heb een aantal antwoorden gekregen waar ik voorlopig zeker mee verder
kan, maar waar we volgens mij ook nog echt wel een aantal keer over door zullen spreken
in verschillende, meer diepgaande debatten. Dus wordt vervolgd, zou ik zeggen.

De voorzitter:

Dank u wel, mevrouw Tielen. De heer Smeulders.

De heer Smeulders (GroenLinks):

Dank u wel, voorzitter. Dank aan de Minister voor de beantwoording. Het is niet makkelijk
om zo'n debat in minder dan drie uur te doen. Ik zou het ook heel interessant vinden
om een kabinetsreactie te krijgen op de voorstellen van de heer Piketty, en met name
op het rapport dat gisteren verschenen is over de toenemende ongelijkheid in Nederland.
Ik mag hopen dat dat wel gaat gebeuren. Ik zie de Minister nee schudden op Piketty,
maar ik mag toch hopen dat er wel een reactie komt op het rapport dat gisteren gekomen
is. Dan kunnen we daar een debat over voeren. Ik ben in ieder geval blij dat er een
reactie binnen is ...

Minister Koolmees:

Welk rapport is dat?

De heer Smeulders (GroenLinks):

Het CPB-rapport over de ongelijkheid. Dat zou toch interessant zijn? Dan kunnen we
daar een debat over voeren. Ik ben blij dat er inmiddels wel een reactie binnen is
op het rapport van het SER Jongerenplatform. Het lijkt me goed om daar als commissie
binnenkort een apart AO over te organiseren, maar dat moeten we in een procedurevergadering
regelen.

De voorzitter:

Exact. U stelt de vraag en u geeft het antwoord. Dank u wel. De heer Peters.

De heer Peters (CDA):

Dank u wel, voorzitter. En dank u wel, excellentie, voor de beantwoording van de vragen,
tenminste de meeste. De antwoorden op de vragen over dakloosheid en de voortgang met
betrekking tot die moties is hij even vergeten. Maar dat is niet zo'n probleem; dat
kan ook wel schriftelijk. Als het maar gebeurt, en snel.

Ik schrik toch wel een beetje van de antwoorden als het gaat om het overbodig willen
maken van de maatschappelijke organisaties. Dat het doel moet zijn om armoede te bestrijden,
daarover zijn we het natuurlijk snel eens, maar die maatschappelijke organisaties
zijn er voor veel meer dan alleen maar koopkracht. Ze zijn ontzettend belangrijk.
Ik vind dat we daar niet voldoende aandacht voor hebben, in ieder geval aan deze zijde
van de Kamer.

Ten slotte ben ik blij met het verhaal van de Minister over het doorgeslagen gelijkheidsdenken.
Dat zorgt inderdaad voor juridisering en dingen als «computer says no». Dat willen
we niet, dat maakt maatwerk onmogelijk en daar moeten we iets aan doen.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Peters. Het woord is aan de heer De Jong.

De heer De Jong (PVV):

Voorzitter. Het is weer teleurstellend. De Minister komt eigenlijk met niks. Er is
geen vooruitgang voor gewone hardwerkende Nederlanders. In het interruptiedebatje
met betrekking tot de koopkracht haalde hij zelfs nog de energierekening erbij. Nou,
ik kan u vertellen dat die in 2019 met meer dan € 300 is gestegen. Als het CBS zo
meteen gelijk krijgt en die rekening komend jaar met € 170 daalt, dan is dat nog steeds
een sigaar uit eigen doos. Dan is er per saldo nog steeds sprake van een stijging
van de energielasten, die mensen elke keer weer voelen. Ik kan er dus niets anders
van maken dan wat in het rapport De sociale staat van Nederland staat, namelijk dat
heel veel mensen er gewoon geen vertrouwen in hebben. Heel veel mensen zeggen: Kamerleden
en Ministers geven eigenlijk heel weinig om ons. Dit debat is daar weer een prachtig
voorbeeld van. Dat is teleurstellend, maar ook te verwachten. Laten we hopen dat het
de volgende keer wat beter gaat.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer De Jong. Het woord is aan de heer Gijs van Dijk.

De heer Gijs van Dijk (PvdA):

Dank, voorzitter. Dank voor de antwoorden van de Minister. Die tweedeling is inderdaad
complex. Dat erkent de Minister. Er zijn allerlei initiatieven, ook vanuit het kabinet.
Maar als het gaat om het bestrijden van een van de grootste maatschappelijke problemen
van Nederland, namelijk het feit dat mensen in armoede leven in zo'n welvarend land
– het gaat om ongeveer een miljoen mensen, waaronder honderdduizenden kinderen – moet
er een stevige ambitie komen vanuit het kabinet. Vanuit de Kamer is die in ieder geval
gewild. Het gaat om vragen als «hoeveel kinderen gaan we uit de armoede helpen?» en
«wanneer gaan we de voedselbanken sluiten?» Dit kabinet heeft nog een jaar de tijd.
Het zou toch mooi zijn als het een begin kan maken met concrete doelstellingen, zodat
wij over een aantal jaar in dit prachtige, welvarende land geen mensen meer achterlaten.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Gijs van Dijk. Het woord is aan de heer Van Otterloo.

De heer Van Otterloo (50PLUS):

Dank u wel, voorzitter. Dank voor de uitvoerige uiteenzetting en zorgvuldige beantwoording
van de Minister, voor zover dat binnen zijn mogelijkheden en zijn portefeuille lag.
Vele onderwerpen zijn de revue gepasseerd, maar ondanks onze grote gemiddelde welvaart
moet je constateren dat er een hardnekkige tweedeling in de maatschappij blijft tussen
mensen die meekomen en mensen die niet meekomen, de zwakkeren in de samenleving, jong
en oud, met en zonder werk. Aan die tweedeling heeft het kabinet tot nu toe fundamenteel
weinig kunnen veranderen. De vraag is of die nieuwe voorstellen dat wel doen. De maatschappelijke
protesten en onvrede in de samenleving illustreren dat helaas. De vele positieve cijfers
en wapenfeiten die het kabinet noemt – al kun je over de koopkracht fors van mening
verschillen – overbruggen die kloof toch nog onvoldoende. Daarvoor is meer nodig.
Daarom blijven we het kabinet oproepen om daar meer aan te doen.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Otterloo. Als laatste in de rij de heer Van Weyenberg.

De heer Van Weyenberg (D66):

Dank u wel, voorzitter. We zullen hier in allerlei andere debatten vaak nog preciezer
op inzoomen. Kinderarmoede is er daar inderdaad zeker een van. Daarin heeft de heer
Gijs van Dijk helemaal gelijk. We moeten vooral voorkomen dat die kloof toeneemt en
dat de plek waar je wieg stond of het inkomen of opleidingsniveau van je ouders een
grotere rol gaat spelen in de kansen die je krijgt om je talenten te ontwikkelen,
terwijl dat juist een kleinere rol moet gaan spelen en je alle kansen moet krijgen.
Daarbij gaat het over onderwijs, de tweedeling op de arbeidsmarkt en discriminatie.
Er is nog een lange weg te gaan.

Maar voor we ook weer al te somber eindigen: wie mij, toen we uit de crisis kwamen
met het werkloosheidspercentage van destijds, had voorspeld dat we hier vandaag zouden
zitten met een historisch lage werkloosheid en dat heel veel mensen een baan hebben
gevonden, had ik voor gek verklaard. Dat is overigens niet zozeer een compliment aan
de politiek, hoewel ook het vorige kabinet nog steeds een pluim verdient voor de manier
waarop het in de crisis heeft gehandeld. Het zegt vooral iets over de veerkracht in
onze samenleving. Als je naar heel veel indicatoren kijkt, zie je dat heel veel Nederlanders
wel gelukkig zijn. Het feit dat juist de groep die helemaal aan de onderkant bungelt,
groeit en die afstand voelt – de heer De Jong noemde dat terecht – is een grote reden
van zorg. Daar moeten we wat aan doen. Maar laten we ook niet vervallen in doorgeslagen
somberheid.

Dank u wel, voorzitter.

De voorzitter:

Dank u wel, meneer Van Weyenberg. De heer Jasper van Dijk heeft nog een nabrander.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Excuus, voorzitter. Ik was vergeten een VAO aan te vragen om een motie in te kunnen
dienen. Dat is een hele geruststelling, nietwaar?

De voorzitter:

Hierbij. Daarmee zijn we aan het einde gekomen van de termijn van de Kamer. Kunt u
direct antwoorden, Minister, of heeft u een schorsing nodig? U kunt direct antwoorden.
Het woord is aan de Minister.

Minister Koolmees:

Voorzitter, ik dacht dat u zelf ook nog het woord wilde voeren, maar dat is niet het
geval.

Oké, ik zal proberen om de vragen snel te beantwoorden. Ik houd daarbij de volgorde
van de Kamerleden aan. De heer Jasper van Dijk vroeg om een reactie op de plannen
van de linkse oppositie van gisteren. Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet gekeken heb.
Ik heb wel een verslag gelezen in de krant van vanmorgen. Ik las op twitter dat er
af en toe ook «boe» werd geroepen, maar ik weet niet precies wat de context daarvan
was.

O, dat was de heer De Jong.

De heer Jasper van Dijk (SP):

Dat was vanwege de slechte vragen van journalisten.

Minister Koolmees:

U geeft journalisten de schuld?

Dat gezegd hebbende, ik hoor vaker kritiek op het kabinetsbeleid als het gaat over
het beleid ten aanzien van het bedrijfsleven en de lastenverlichting. Om dat even
in perspectief te plaatsen: ik heb net gezegd dat de lasten voor de burgers gedurende
deze kabinetsperiode met 4 miljard euro dalen terwijl de lasten voor het bedrijfsleven
juist stijgen. Dus ja, dat vind ik altijd wel een ingewikkeld verwijt, zeg ik u eerlijk.
Daar zijn goede redenen voor, waar we ook bij de formatie en in het regeerakkoord
voor hebben gekozen, juist ook om die lastenverlichting voor burgers te kunnen realiseren.
Als ik dan steeds hoor dat dat leidt tot kritiek vanuit de linkse oppositie, dan vraag
ik me af of zij daarbij ook het totaalplaatje in ogenschouw neemt. Maar dat volledig
terzijde.

Als u het goedvindt, ga ik geen recensie over het boek van de heer Piketty schrijven.
Dan kan ik recensies gaan schrijven over alle boeken die zijn verschenen. Als u een
debat met mij wilt over ongelijkheid, dan moet u dat aanvragen. Daar ben ik graag
toe bereid. Dan zal ik daar ook een reactie op geven bij het VAO. U heeft immers al
een VAO aangekondigd. Dan hoor ik dat graag. Ik wil wel zeggen dat twee jaar geleden,
en ook vijf jaar geleden toen het eerste boek van de heer Piketty verscheen en de
heer Klaver daar heel veel aandacht voor heeft gevraagd, er verschillende kabinetsbrieven
zijn geschreven over de ontwikkeling van de inkomens- en vermogensongelijkheid in
de afgelopen 20, 30 jaar. Uit mijn hoofd was de conclusie dat de inkomensongelijkheid
in die 20, 30 jaar nauwelijks was toegenomen. Over de vermogensongelijkheid kun je
nog een discussie voeren, omdat een deel van het vermogen in Nederland in de pensioenfondsen
zit, waar in andere landen het vermogen vaak privé is, omdat mensen sparen voor hun
pensioen en de pensioenen via een pay-as-you-go, een omslagstelsel, door de staat
worden betaald. Daar vallen allerlei nuancerende opmerkingen over te maken. Meten
we dat nou goed? Is de ginicoëfficiënt de betere of is het deciel 9 gedeeld door deciel
1? Maar daar zijn in de afgelopen jaren heel veel brieven over gestuurd. Mijn indruk
is dat die analyse in de kern niet veranderd is. In de CPB-cijfers van gisteren zie
je bijvoorbeeld ook dat de arbeidsinkomensquote de komende jaren weer fors stijgt
als gevolg van hogere contractloonontwikkelingen en krapte op de arbeidsmarkt.

Maar als uw Kamer dat wil, dan kom ik natuurlijk altijd. Want ik ben dol op de debatten
met uw Kamer. Maar ik ga geen boekrecensies schrijven, als u dat goedvindt.

Ik ga kijken hoe het staat met de beantwoording van de Kamervragen over de dubbele
nationaliteit. Dat vergt dus interdepartementale afstemming. Ik heb net al een rijtje
opgesomd van mensen die erbij betrokken zijn. Het is een ingewikkelde materie. Maar
ik zal uw Kamer laten weten wanneer de reactie er kan zijn. Dat is het enige wat ik
nu kan toezeggen, want ik kan het niet helemaal overzien, zeg ik eerlijk.

Mevrouw Tielen zei dat we over heel veel onderwerpen nog diepgravende debatten kunnen
voeren. Ja graag! Dat is voor mij ook aantrekkelijker en bevredigender dan over alles
in hoofdlijnen praten.

De heer Smeulders vroeg ook om een boekrecensie. Dat ga ik dus niet doen. Maar als
de heren Smeulders en Jasper van Dijk een motie indienen of een debat aanvragen om
over ongelijkheid te debatteren, dan ...

De voorzitter:

Dat kunnen ze heel goed doen via de commissievergadering, Minister.

Minister Koolmees:

Ja.

De heer Peters had in eerste termijn een vraag over dakloosheid gesteld. Excuus dat
ik die niet beantwoord heb. Ik zal de heer Blokhuis vragen om daarop terug te komen.
Ik heb niet gesuggereerd dat ik maatschappelijke organisaties overbodig wil maken.
Juist niet. Ik heb gezegd dat armoede een probleem is dat we willen aanpakken. Ik
heb zelf in mijn dagelijkse werk heel veel te maken met maatschappelijke organisaties,
bijvoorbeeld met de vakbonden, de werkgeversorganisaties en een heleboel nieuwe modern
werkenden organisaties. Dat zijn ontzettend belangrijke organisaties voor ons land.

Over de juridisering en de computers zijn we het onmiddellijk eens. Ik wil daar wel
een kanttekening bij maken. Er is behoefte aan de menselijke maat. Dat is iets anders
dan maatwerk. Gelijkheid en rechtvaardigheid zijn ook belangrijke uitgangspunten van
overheidshandelen. Dus als mensen ongelijk behandeld worden, is dat ook iets wat we
met elkaar niet moeten willen. Maar de menselijke maat is wel een belangrijk punt.
Dat is een kleine nuancering naar aanleiding van de opmerking van de heer Peters.
Maar wij het daar met elkaar over eens, hoor.

De heer De Jong is het niet met mij eens. Dat is overigens al eerder gebeurd. Ik hoor
hem buiten de microfoon zeggen «iemand moet de oppositie zijn». Dat is waar.

De heer Gijs van Dijk stelde nog een vraag over kinderarmoede en over de voedselbanken.
Hij vroeg om een reductiedoelstelling. Dat is ook al een aantal keren aan de orde
geweest in de Eerste Kamer. De heer Kox van de SP heeft daar in de Eerste Kamer ook
een aantal moties over ingediend. Er is op 21 januari jongstleden een mondeling overleg
over geweest. De Staatssecretaris heeft vier ambities geformuleerd voor het reduceren
van kinderarmoede. Die zijn daarin besproken. Maar ook de Eerste Kamer heeft gevraagd
om daar een kwantitatief streefcijfer bij te noemen. Dat is heel ingewikkeld, omdat
je verschillende definities hebt. Ik noem het SCP, het Nibud en het CBS. Maar de Staatssecretaris
is op dit moment aan het bezien wat de mogelijkheden zijn. Zij zal de Eerste Kamer
hierover binnenkort informeren. Ik zal haar vragen om een afschrift van die brief
naar uw Kamer te sturen, zodat u daar ook van op de hoogte bent.

De heer Van Otterloo is ervan overtuigd dat er meer nodig is. Ik ook. We zijn als
kabinet hard bezig om ook meer mogelijk te maken en te leveren.

Ik ben het zeer eens met de laatste opmerking van de heer Van Weyenberg. Ik begon
mijn eigen inleiding met de opmerking dat de sociale staat van Nederland eigenlijk
begint met een heleboel goed nieuws. Het gemiddelde cijfer is een 7,8. Er zijn een
heleboel positieve ontwikkelingen. We staan in de top 5 van het World Happiness Report.
Dat betekent niet dat er geen problemen zijn. Die problemen zijn er. En die kloven
en de tweedelingen zijn er ook. We moeten beleid voeren om die aan te pakken. Maar
als je zo naar dit debat luistert, vraag ik me af of dat een representatief beeld
is van Nederland. Ik doe daarmee niets af aan de problemen die er zijn – daarvoor
zullen we ook stappen moeten zetten – maar dit wilde ik toch nog even gezegd hebben
als laatste woorden in dit debat.

Dank u wel.

De voorzitter:

Dank u wel. Ik heb nog een aantal procedurele opmerkingen. Er staat een VAO genoteerd
met als eerste spreker de heer Jasper van Dijk van de SP. De commissiegriffier zal
dat doorgeven aan de Griffie.

We hebben een aantal toezeggingen genoteerd.

– De Kamer ontvangt voor de zomer, te weten voor 21 juni, informatie over de uitvoering
van de moties van GroenLinks en D66 over verlofregelingen en het manifest over rouwverlof
van GroenLinks en de SGP. Dat is een toezegging aan de heer Smeulders.

– De Kamer ontvangt voor de zomer een nadere uitwerking van het beleid ten aanzien van
ouderenwerkloosheid. Dat is een toezegging aan de heer Van Otterloo.

– De Kamer ontvangt voor de zomer een brief over een leven lang ontwikkelen 2.0. Dat
is een toezegging aan mevrouw Tielen.

Minister Koolmees:

Dat is eigenlijk al een oude toezegging.

De voorzitter:

Oké. Dan staat die in ieder geval nog een keer genoteerd. We konden zo snel niet nagaan
of die al in de planningsbrief was opgenomen.

– De Kamer ontvangt een reactie op het manifest van Marokkaanse Nederlanders over dubbele
nationaliteiten en de beantwoording van gestelde Kamervragen over dit onderwerp.

– Daarbij was het voor ons niet duidelijk of u aangaf dat dit voor de zomer komt of
dat u nog informatie geeft over wanneer die reactie zal volgen.

Minister Koolmees:

In mijn antwoord stond: dit voorjaar. Toen werd gevraagd: tot wanneer loopt het voorjaar.
Daarop zei ik: tot de zomer.

De voorzitter:

Tot de zomer. Dus voor 21 juni?

Minister Koolmees:

Dus voor 21 juni. Maar het zou ook eerder kunnen. Maar dat weet ik op dit moment niet.
We moeten even navraag doen. Dat heb ik in tweede termijn in reactie op een vraag
van de heer Jasper van Dijk gezegd. Ik zal de Kamer laten weten wanneer die antwoorden
komen. Als dat snel kan, dan stuur ik gewoon de antwoorden. Maar dat weet ik op dit
moment niet. Dat ligt ook aan de interdepartementale afstemming.

De voorzitter:

Uiterlijk 21 juni, maar hoe eerder, hoe beter.

Ik lees de laatste toezegging voor.

– De Kamer ontvangt een afschrift van de reactie van het kabinet op een aantal moties
over kinderarmoede die zijn ingediend in de Eerste Kamer. Die toezegging volgt op
vragen van de heer Gijs van Dijk.

Daarmee zijn wij gekomen aan het einde van dit algemeen overleg. Ik dank de Minister
en de ondersteuning voor de antwoorden. Ik dank de Kamerleden uiteraard voor hun bijdrage.
Ik dank de kijkers op de publieke tribune voor hun komst en ik wens de kijkers via
internet nog een hele fijne namiddag.

Sluiting 17.03 uur.