Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Van den Berge, Paternotte en Van den Hul over het manifest van de beurspromovendi

Antwoord van Minister Van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) (ontvangen
16 januari 2020). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2019–2020, nr. 1092.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het artikel «Beurspromovendi eisen dezelfde rechten als
onderzoekers in dienst»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Bent u bekend met het feit dat promotoren vaak een even grote invloed hebben op de
totstandkoming van een onderzoeksvoorstel van beurspromovendi als op de voorstellen
van werknemerspromovendi? Hoe verhoudt dit zich, volgens u, tot het voornemen dat
beurspromovendi extra vrijheid zouden krijgen om hun eigen onderzoeksvoorstel op te
stellen?

Antwoord 2

In de toelichting op het besluit experiment promotieonderwijs is opgenomen dat een
van de rechten van de promotiestudent is dat deze de mogelijkheid hebben om eigen
onderzoeksvoorstellen in te dienen en te realiseren. Er bestaat immers geen arbeidsrechtelijke
gezagsverhouding tussen de promotiestudent en de instelling, zoals het geval is bij
de werknemerpromovendus. In de tussenevaluatie die ik op 28 juni 2019 naar de Tweede
Kamer heb gestuurd, is opgenomen dat bij de Rijksuniversiteit Groningen (hierna: RUG)
een groter deel van de promotiestudenten zelf of voornamelijk zelf het promotietraject
heeft vormgegeven dan bij werknemerpromovendi het geval was (30% versus 12%).2 Tegelijkertijd is in de tussenevaluatie aangegeven dat de vrijheid om het onderzoek
helemaal zelf vorm te geven begrensd is en deels afhankelijk is van de discipline
en de tradities in de onderzoeksgroep.3 Daarnaast blijkt uit de tussenevaluatie ook dat ten tijde van het afnemen van de
survey, 40% van de supervisors nauwelijks of in het geheel niet bekend was met het
programma Promotieonderwijs.4 In de beleidsreactie op de tussenevaluatie heb ik daarom de RUG reeds opgeroepen
om onverminderd in te zetten op het informeren van de supervisors. Uit de eindevaluatie,
voorzien in 2021, zal blijken of de gestelde doelen van het experiment promotieonderwijs
zijn behaald en dit zal het fundament vormen voor de besluitvorming over de structurele
inbedding van de promotiestudent.

Vraag 3

Kunt u zich voorstellen dat wanneer tóch een eigen onderzoeksvoorstel wordt gedaan,
dit minder prioriteit kan hebben bij promotoren? Kunt u zich tevens voorstellen dat
hierdoor de doelstelling van artikel 2 van het Besluit experiment promotieonderwijs5, dat beoogt de mogelijkheden te verbeteren voor een zelfstandig onderzoeksvoorstel,
niet gehaald wordt?

Antwoord 3

Als een promotiestudent een onderzoeksvoorstel indient bij een promotor en daarop
gaat promoveren bij de instelling, dan impliceert dit dat er voor deze promotiestudent
ook voorzien is in begeleiding door een promotor zoals dat voor alle promovendi geldt.
In de eindevaluatie zal duidelijk worden in hoeverre de gestelde doelen van het experiment
zijn gerealiseerd.

Vraag 4

Kunt u op basis van de gegevens die u nu heeft, bevestigen of ontkennen dat de werkzaamheden
van een beurspromovendus nauwelijks verschillen van de werkzaamheden van een werknemerpromovendus?

Antwoord 4

In de tussenevaluatie is vermeld dat bij een rondetafelgesprek promotiestudenten hebben
aangegeven dat zij (vrijwel) hetzelfde werk doen als werknemerpromovendi.6 Bij de tussenevaluatie is dit niet verder onderzocht. Ervan uitgaande dat de werkzaamheden
van een werknemerpromovendus hoofdzakelijk bestaan uit het doen van onderzoek en het
geven van onderwijs, kan ik mij voorstellen dat de werkzaamheden van een promotiestudent
vergelijkbaar zijn, zeker als de promotiestudent besluit om ook onderwijs te geven.
Maar daarnaast heeft een promotiestudent, in tegenstelling tot een werknemerpromovendus,
ook recht op het volgen van onderwijs. Daarvoor zal dus ook ruimte moeten zijn.

Vraag 5

Kunt u zich vinden in de berekening van de beurspromovendi, waarbij zij aangeven dat
door het gemis aan voordelen die een werknemerpromovendus wél heeft, zij in een drie-
of vierjarig traject tot bijna 20.000/30.000 euro in het nadeel zijn? Zo ja, vindt
u dit gerechtvaardigd? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5

Het verschil ligt ongeveer tussen de 20.000 en 30.000 euro, dit hangt af van de individuele
situatie. Dit is het gevolg van het feit dat er tussen een universiteit en een promotiestudent
geen sprake is van een arbeidsrechtelijke gezagsverhouding, zoals het geval is bij
een werknemerpromovendus. Overigens is in de toelichting op het besluit experiment
promotieonderwijs opgenomen dat in de tussenevaluatie wordt nagegaan of universiteiten
promotieonderwijs als kostenbesparend instrument gebruiken. In de tussenevaluatie
is geconstateerd dat dit niet het geval is. In de eindevaluatie zal ik hier wederom
naar kijken.

Als uit de feitelijke invulling van de verhouding tussen universiteit en promotiestudent
blijkt dat het verschil tussen promotiestudenten en werknemerpromovendi neerkomt op
een verschil in financiële tegemoetkoming, wordt de promotiestudent beschermd door
het arbeidsrecht. In een dergelijk geval kan de rechter namelijk een arbeidsovereenkomst
in de zin van artikel 7:610 van het Burgerlijk Wetboek aannemen. Dan is de promovendus
geen promotiestudent, maar een werknemerpromovendus met de daarbij behorende rechten.

Vraag 6

Bent u bekend met het gegeven dat in de praktijk van de meeste beurspromovendi verwacht
wordt dat zij onderwijs geven en dat zij er in sommige gevallen zelfs toe gedwongen
worden? Wat vindt u hiervan?

Antwoord 6

In de tussenevaluatie is aangegeven dat promotiestudenten in veel gevallen graag onderwijs
willen geven, maar dat er ook promotiestudenten zijn die zich op hun onderzoek willen
richten. Uit een rondetafelgesprek kwam ook naar voren dat het weigeren van onderwijstaken
niet altijd mogelijk lijkt voor promotiestudenten en dat zij soms een duidelijke informele
groepsdruk voelen om toch onderwijs te verzorgen.7 De vrijheid van promotiestudenten om zelf te besluiten over het wel of niet geven
van onderwijs is een belangrijk onderdeel van de figuur van de promotiestudent. Van
een verplichting voor promotiestudenten om onderwijs te verzorgen, zou dan ook geen
sprake mogen zijn. Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 2, heb ik in de beleidsreactie
op de tussenevaluatie de RUG reeds opgeroepen om onverminderd in te zetten op het
informeren van de supervisors omdat zij niet altijd goed op de hoogte blijken van
de regels omtrent het programma Promotieonderwijs.8

Vraag 7

Ziet u tevens dat het vrijwel onmogelijk is voor beurspromovendi om het geven van
onderwijs te weigeren, enerzijds door (gevoelde) dwang, anderzijds vanwege het feit
dat dit schadelijk kan zijn voor een verdere academische carrière?

Antwoord 7

In het besluit is eenduidig vastgelegd dat promotiestudenten geen onderwijstaak hebben.
Promotiestudenten hoeven dus geen les te geven, tenzij zij aangeven dat te willen.
Ik heb de RUG opgeroepen om zich te blijven inzetten op het informeren van de supervisors
over de regels omtrent het programma Promotieonderwijs.

Vraag 8

Wat vindt u van het feit dat beurspromovendi op deze manier vrijwel gratis onderwijs
verzorgen aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG)/Universitair Medisch Centrum Groningen
(UMCG)?

Antwoord 8

Zoals ik bij vraag 7 heb aangegeven zouden promotiestudenten geen onderwijs hoeven
te verzorgen, tenzij zij aangegeven hebben dit te willen. Ik heb de RUG reeds opgeroepen
om onverminderd in te zetten op het informeren van de supervisors over de regels omtrent
het programma Promotieonderwijs.

Vraag 9

Wat vindt u van het feit dat beurspromovendi aangeven dat hen niet voldoende duidelijk
is gemaakt dat er groot verschil is tussen een beurspromovendus en een werknemerpromovendus?
Hoe verhoudt dit zich tot artikel 12.1 van het Besluit experiment promotieonderwijs
waarin universiteiten verplicht worden uitgebreide en gedegen informatie te verstrekken
aan (toekomstige) beurspromovendi?

Antwoord 9

In de tussenevaluatie is aangegeven dat uit een rondetafelgesprek bleek dat promotiestudenten
van de RUG vonden dat de communicatie over de voorwaarden, rechten en plichten die
verbonden zijn aan hun status, in hun ogen tekortschiet. In de tussenevaluatie is
aangegeven dat de RUG de informatievoorziening in de loop van het experiment heeft
verbeterd.9 Ik vind het uiteraard van groot belang dat promotiestudenten goed voorgelicht worden
en roep de deelnemers aan het experiment op om onverminderd in te zetten op de verbetering
van de informatievoorziening.

Vraag 10

Wat vindt u van het feit dat beurspromovendi weinig tot geen arbeidsrechtelijke bescherming
genieten?

Antwoord 10

Zoals ik ook bij vraag 5 heb aangegeven is het inherent aan de figuur van een promotiestudent
dat deze niet de status heeft van een werknemer, maar van een student.

Vraag 11

Kunt u bevestigen dat er behalve in de horeca en het betaald voetbal nergens zoveel
met flexibele contracten gewerkt wordt als in de academische wereld? Wat vindt u van
dat gegeven?

Antwoord 11

Het aantal flexibele contracten is hoog, met name jonge wetenschappers en docenten
hebben vaak een tijdelijk contract. Wetenschappers komen in de afgelopen jaren wel
weer vaker in vaste dienst bij universiteiten. Het landelijk aandeel «flexibele wetenschappers»
is afgenomen van 42% in 2015 naar 39% in 2018.10 Over alle sectoren was in 2018 37% van alle werkenden een werknemer met een flexibele
arbeidsrelatie of een zzp’er, dit is een stijging ten opzichte van 2017 (33,8%).11 Er zijn sectoren zijn met een hoger percentage flexibele arbeidsrelaties of zzp’ers,
zoals in de horeca, sport en cultuur en welzijn of academische wereld, maar vanwege
de verschillende aard van werkzaamheden zijn cijfers tussen sectoren niet goed vergelijkbaar.

Ondanks een lichte daling in het aantal tijdelijke contracten onder wetenschappelijk
personeel, zorgt het grote aantal tijdelijke contracten en onvoldoende zicht op goede
loopbaanperspectieven voor veel onzekerheid bij het wetenschappelijke personeel dat
hiermee te maken heeft. Zoals aangekondigd in de Wetenschapsbrief en in de Strategische
Agenda «houdbaar voor de toekomst», wil OCW met de instellingen in gesprek blijven
over meer vaste dienstverbanden en wordt er bij instellingen op aangedrongen om hier
werk van te maken. Ook worden instrumenten zoals sectorplannen zo ingericht dat zij
vaste aanstellingen bevorderen.

Vraag 12

Vindt u dat er stappen genomen moeten worden om psychische – en stressgerelateerde
klachten, voortkomend uit een onzekere (financiële) positie, bij beurspromovendi te
verminderen? Zo ja, bij welke stappen zou u hen kunnen ondersteunen? Zo nee, waarom
niet?

Antwoord 12

Ik ben mij bewust van de klachten van werk- en studiestress. De onderwijsinstellingen
hebben het onderwerp stress en mentale druk hoog op de agenda staan. Er is veel aandacht
voor stress bij studenten. Ik zie dat er op onderwijsinstellingen onderzoek wordt
gedaan naar oorzaken van stress, de juiste aanpak van stress en de begeleiding van
studenten. Ik vertrouw er daarom op dat instellingen de klachten die spelen bij promotiestudenten
ook op het netvlies hebben en inzetten op preventie en een goede begeleiding van deze
doelgroep.

Vraag 13

Bent u bereid om, naast het toegezegde onafhankelijk onderzoek naar de tussenevaluatie
van Center for Higher Education Policy Studies (CHEPS), tevens het manifest van de
beurspromovendi met de RUG/UMCG te bespreken?

Antwoord 13

De RUG heeft mij laten weten het afgegeven signaal uit het manifest serieus te nemen
en is momenteel in gesprek met de initiatiefnemers van het manifest. Ook heeft de
RUG aangegeven dat het manifest in de Universiteitsraad is besproken. Ik heb de RUG
verzocht om mij over de uitkomsten van de gesprekken te informeren. Ik zal uw Kamer
daar te zijner tijd van op de hoogte stellen.

Vraag 14

Bent u bereid het experiment met beurspromovendi per direct stop te zetten en beurspromovendi
te compenseren voor hun gederfde inkomsten ten opzichte van werknemerpromovendi? Zo
nee, waarom niet en bent u dan in elk geval bereid het experiment op te schorten tot
het nader onderzoek naar de CHEPS-evaluatie voltooid is en de beurspromovendi hierbij
schadeloos te stellen?

Antwoord 14

Nee, op grond van artikel 14 van het besluit experiment promotieonderwijs kan ik het
experiment geheel of gedeeltelijk beëindigen indien het experiment ernstige nadelige
effecten heeft op het onderzoeksklimaat bij een of meer universiteiten. In de tussenevaluatie
is vastgesteld dat hier geen sprake van is. Volledigheidshalve kan ik aangeven dat
ik, zoals aangekondigd bij de beantwoording van feitelijke vragen van uw Kamer12, een onafhankelijke partij heb gevraagd om na te gaan of de tussenevaluatie op wetenschappelijke
wijze is uitgevoerd. De uitkomsten van deze review verwacht ik begin 2020 met uw Kamer
te kunnen delen. Uit de eindevaluatie, voorzien in 2021, zal blijken of de gestelde
doelen van het experiment promotieonderwijs zijn behaald en dit zal het fundament
vormen voor de besluitvorming over de structurele inbedding van de promotiestudent.

Vraag 15

Kunt u deze vragen één voor één beantwoorden?

Antwoord 15

Ja.