Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Aukje de Vries over de berichten ‘Italian banks rush to profit from ECB negative rates’ en ‘Italiaanse banken lenen extra miljarden uit noordelijke landen’

Antwoord van Minister Hoekstra (Financiën) (ontvangen 9 december 2019).

Vraag 1

Bent u bekend met de artikelen «Italian banks rush to profit from ECB negative rates»1 en «Italiaanse banken lenen extra miljarden uit noordelijke landen»?2

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u de cijfers bevestigen dat Italiaanse banken «gebruikmaken van de negatieve
rentestanden» en dat veel noordelijke banken al op hun limiet zitten en daarom daar
niet gebruik van kunnen maken?

Antwoord 2

De artikelen in het FD en FT zijn naar aanleiding van een speech die het ECB directielid
Benoît Cœuré hield op 11 november.3 In deze speech geeft hij een overzicht van de ontwikkelingen op de interbancaire
markten van de VS en de EU, in relatie tot overtollige reserves in het systeem. Daarbij
besteedt hij ook aandacht aan het effect van de recent door de ECB aangekondigde tiering
maatregel op deze markten. Op 12 september 2019 kondigde de ECB aan dat banken een
vrijstelling krijgen van negatieve rente op hun overtollige reserves tot een grenswaarde
van zes keer de waarde van hun minimale reserveverplichtingen bij de centrale bank,
de zogenaamde tiering. Banken met overtollige reserves boven de grenswaarde van tiering
kunnen deze in principe uitlenen – op de interbancaire markt – aan banken die nog
ruimte hebben tot de grenswaarde om gebruik te maken van de vrijstelling, de zogenaamde
arbitragemogelijkheid.

Directielid Cœuré wijst in dit kader onder andere op het feit dat de Italiaanse bankensector
op geaggregeerd niveau nog circa 40 miljard euro aan ruimte over had terwijl in landen
als Duitsland, Frankrijk en Nederland op geaggregeerd niveau voldoende reserves aanwezig
zijn om de 0% rente volledig te benutten. In zijn speech gaat directielid Cœuré ook
in op het effect van de tiering maatregel op de Europese interbancaire markt. Daarbij
geeft hij aan dat er een verschuiving – tussen banken binnen de landsgrenzen, en op
geaggregeerd niveau over de landsgrenzen – van overtollige reserves heeft plaatsgevonden
na aankondiging van de maatregel.

De primaire doelstelling van tiering is volgens de ECB het ondersteunen van het monetaire
transmissiekanaal. Hierbij hebben alle banken in de eurozone dezelfde vrijstelling
(tot 6 keer de waarde van hun minimumreserveverplichtingen aan overreserves). Banken
die meer reserves aanhouden (over het algemeen noordelijke banken) kunnen dus makkelijker
de volledige vrijstelling benutten. De banken met reserves onder de grenswaarde van
tiering moeten eerst nog extra reserves aantrekken om de volledige vrijstelling te
benutten.

Vraag 3

Wat vindt u van het feit dat Italiaanse banken in deze mate gebruikmaken van een arbitragemogelijkheid
die wordt geboden doordat banken uit de eurozone zijn vrijgesteld van de negatieve
depositorente van de Europese Centrale Bank (ECB)? Welke mogelijkheden heeft de ECB
om dit tegen te gaan?

Antwoord 3

Het is aan de banken zelf om binnen de prudentiële kaders hun financieringsmix te
bepalen. Deze prudentiële kaders zijn de afgelopen jaren versterkt. Zo dienen banken
ten behoeve van de liquiditeitsdekkingsratio (LCR) voldoende liquide middelen aan
te houden om liquiditeitsuitstromen het hoofd te kunnen bieden en zijn de vereisten
voor interbancaire liquiditeit strenger dan centrale bank liquiditeit. Bovendien is
het in dit kader relevant op te merken dat de grensoverschrijdende interbancaire lenigingen
die directielid Cœuré in zijn speech noemt op basis van onderpand (secured) plaatsvinden in de zogenaamde repomarkt. Dit verkleint het tegenpartijrisico. Tiering
is een beleidsinstrument van de ECB waar alle banken voor een gelijke hoeveelheid
reserves gebruik van kunnen maken. Ik hecht er dan ook aan om te benadrukken dat de
ECB onafhankelijk moet kunnen bepalen welke beleidsinstrumenten zij inzet om aan haar
mandaat te voldoen.

Vraag 4

Vindt u dat banken, uit Italië of elders, gebruik zouden moeten kunnen maken van dergelijke
arbitragemogelijkheden?

Antwoord 4

Als gevolg van tiering kan het voor banken met reserves onder de grenswaarde van zes
keer de waarde van hun minimale reserveverplichtingen bij de centrale bank aantrekkelijk
zijn om liquiditeit aan te trekken en tegen 0% rente bij de ECB te stallen. De stijging
van de reporentes heeft ongeveer een week geduurd. Inmiddels liggen reporentes weer
net boven of net onder de depositorente van -0,50%. De reporentes zijn gedaald omdat
er steeds meer instellingen bereid waren om geld uit te zetten via de repomarkt. Een
groter aanbod aan geld betekent dat de rente, de prijs van geld, daalt. De arbitragemogelijkheid
heeft hierdoor geen grote impact op de geldmarkt gehad.

Het is aan de ECB om te bepalen of de gevolgen van tiering disproportioneel zijn en
of aanpassing van het tieringstelsel nodig is. In algemene zin heeft de ECB aangegeven
dat het wenselijk is dat banken gebruik maken van tiering omdat dit de monetaire transmissie
kan verbeteren. De manier waarop de banken hiervan gebruik maken is voor de ECB van
secundair belang.

Vraag 5

Wat zijn de effecten van de introductie van het tieringstelsel op deze arbitragemogelijkheden?
Vindt u het wenselijk dat, klaarblijkelijk, door de opzet van het tieringstelsel arbitragemogelijkheden
gecreëerd worden?

Antwoord 5

In de praktijk spelen hier meerdere factoren een rol waarbij het aan de banken zelf
is om de risico’s in te schatten en om binnen de prudentiële kaders de optimale financieringsmix
te vinden. De arbitragemogelijkheid is het gevolg geweest van de verschillende hoeveelheden
reserves die banken beschikbaar hadden op het moment dat tiering werd ingevoerd. Tiering
is een monetair beleidsinstrument van de ECB. Het is dan ook aan de ECB zelf om te
beslissen over de wenselijkheid van tiering.

Vraag 6

Valt uit deze ontwikkeling nu af te leiden dat zuidelijke Europese banken een (oneerlijk)
voordeel ervaren uit het introduceren van het tieringsysteem en het verdere aangekondigde
onconventionele monetaire beleid? Vindt u het redelijk dat de Italiaanse banken hier
gebruik van kunnen maken, maar veel noordelijke banken niet, omdat ze al op hun limiet
zitten?

Antwoord 6

Nee, uit deze ontwikkeling valt niet af te leiden dat zuidelijke Europese banken een
(oneerlijk) voordeel ervaren uit het introduceren van het tieringsysteem. Onder het
tieringsysteem wordt voor alle banken eenzelfde hoeveelheid reserves uitgezonderd
van de negatieve rente (6 maal de waarde van hun minimale reserveverplichtingen).
Juist de banken wier reserves volledig gevrijwaard zijn van negatieve rentes (vooral
in de noordelijke landen) profiteren van de maatregel. Deze banken betalen nu op die
reserves geen negatieve rente meer. Door de arbitragemogelijkheid kunnen banken met
reserves onder de grenswaarde van tiering ook gebruik maken van tiering zonder dat
dit ten koste gaat van het voordeel van de banken met reserves boven de grenswaarde
van tiering. Daarbij geldt bovendien dat voor het aantrekken van de reserves, de banken
met ruimte een premie betalen aan de banken zonder ruimte.

Vraag 7 en 8

Wat zijn de (macro-economische) gevolgen van deze ontwikkeling en de stappen van de
Italiaanse bankensector? Wat zijn de risico’s die daaraan verbonden zitten voor de
eurozone als geheel, dan wel voor de noordelijke eurolanden en Nederland?

Wat betekent dit voor de stabiliteit van de Italiaanse economie, de stabiliteit van
de Italiaanse bankensector en de stabiliteit van de eurozone?

Antwoord 7 en 8

In de praktijk spelen hier meerdere factoren een rol, en de precieze effecten zijn
moeilijk in te schatten. Zoals eerder vermeld lijkt de arbitragemogelijkheid niet
een hele grote impact te hebben gehad. Allereerst omdat de ruimte van circa 40 miljard
euro die er was voor vrijstelling van negatieve rentes in Italië niet in verhouding
staat tot het totaal aan liquiditeit op de geldmarkt. Daarnaast is de arbitragemogelijkheid
snel weggewerkt omdat banken met extra overtollige reserves zijn ingestapt. Dit proces
is onderdeel van een efficiënte werking van de geldmarkt en zorgt er voor dat de arbitrage
van korte duur is. Het is ook van belang om in acht te nemen dat de risico’s worden
beperkt door het gebruik van onderpand.

De afgelopen jaren zijn er vele stappen gezet om ervoor te zorgen dat de Europese
banken beter bestand zijn tegen een nieuwe crisis. Alhoewel de Europese bankensector
over de hele linie winstgevend is, worden sommige banken geconfronteerd met structurele
uitdagingen. De oplossingen voor deze uitdagingen liggen in de eerste plaats bij banken
zelf. Als het banken niet lukt om met oplossingen te komen, zijn er in het kader van
de bankenunie afspraken gemaakt hoe hier mee om te gaan.

Vraag 9

Vindt u dat aanvullende stappen of gesprekken noodzakelijk zijn? Zo ja, welke en gaat
u die stappen nemen? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 9

Tiering is een beleidsinstrument van de ECB en de ECB moet onafhankelijk kunnen bepalen
welke beleidsinstrumenten zij wil inzetten om aan haar mandaat te voldoen.