Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Futselaar over het duidelijk verslechterde economisch beeld van het midden- en kleinbedrijf (mkb)

Antwoord van Staatssecretaris Keijzer (Economische Zaken en Klimaat) (ontvangen 29 oktober
2019).

Vraag 1, 2

Herkent u het beeld dat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) schetst in de
conjunctuurklok voor het derde kwartaal van 2019?1

Deelt u de mening dat de indicatoren die het CBS toont op deze conjunctuurklok een
grillig verloop hebben, maar dat het conjunctuurverloop niet louter positief is voor
het Nederlandse mkb?

Antwoord 1, 2

Het mkb is het fundament van de Nederlandse economie. Daarom volg ik het economisch
beeld van het mkb op de voet via de «mkb conjunctuurklok». De klok is samengesteld
uit factoren die het economisch beeld voor het mkb beïnvloeden. Het bericht waar het
lid Futselaar op doelt beschrijft dat de ontwikkeling van onder andere export, ondernemersvertrouwen
en aantal vacatures afneemt. Dit zijn belangrijke voorspellende factoren voor de conjunctuur.
Sinds het derde kwartaal van 2016 zijn alle indicatoren «boven trend», en liggen daarmee
boven het langjarig gemiddelde van de afgelopen 10 jaar. Deze klok zorgt ervoor dat
we de conjunctuur ontwikkelingen van het mkb op de voet kunnen volgen.

De resultaten laten zien dat het nog steeds goed gaat met het mkb, maar ook dat de
stemming onder ondernemers het afgelopen kwartaal is verslechterd. Dat is ook niet
zo gek: na lange tijd van aanhoudende hoge economische groei, ligt een afvlakking
binnen de verwachtingen. Dit sluit aan bij andere voorspellingen, zoals de Augustusraming
van het CPB die lagere economische groei voor 2020 voorspelt.

Deze afvlakking wordt deels veroorzaakt door binnenlandse factoren: personeelsschaarste
zorgt ervoor dat bedrijven minder snel kunnen groeien. Anderzijds wordt deze afvlakking
veroorzaakt door ontwikkelingen in het buitenland. De onzekerheid rondom de Brexit,
en de handelsoorlog tussen de VS en China raken ook de Nederlandse economie. Zo hebben
deze ontwikkelingen een impact op investeringen en de uitvoer.

Sinds 1 oktober staat ook de tool «MKBarometer» online op www.staatvanhetmkb.nl. Dit is een afgeleide van de mkb conjunctuurklok en geeft in één blik weer wat de
stand van de conjunctuur van het mkb is (zie figuur 1).

Figuur 1: MKBarometer in het 3e kwartaal van 2019

Vraag 3

Hoe verhouden de algemene conjunctuurklok en de MKB-conjunctuurklok zich tot elkaar?
Kan een vergelijkbare conjunctuurklok voor het grootbedrijf worden gemaakt om verschillen
in prestaties en resultaten van uw beleid aan te tonen?

Antwoord 3

Er is bij de uitwerking van de MKB-conjunctuurklok gestreefd om zo goed mogelijk aan
te sluiten bij de methodologie en het conjuncturele gedachtengoed van de bestaande
CBS conjunctuurklok voor de hele Nederlandse economie.

De conjunctuurklok beoogt een beeld te geven van de stand van de economie, niet om
de prestaties en resultaten van mijn beleid te evalueren. Daarom voer ik regelmatig
monitoring, evaluaties en onderzoeken uit naar het ingestelde beleid. Zo kom ik dit
najaar met een visie op de financieringsmarkt naar aanleiding van een onderzoek naar
de werking van die markt en het ingestelde financieringsinstrumentarium.

Vraag 4

Hoe is het huidige conjuncturele beeld voor het grootbedrijf en hoe verschilt dit
met dat voor het mkb? Kunt u aangeven of uw beleid hiermee succesvoller het mkb stimuleert
of eerder het grootbedrijf?

Antwoord 4

De conclusie van de conjunctuurklok over het economisch beeld geldt niet alleen voor
het mkb, maar voor alle Nederlandse bedrijven. De CBS conjunctuurklok laat namelijk
ook zien dat het conjunctuurbeeld minder gunstig geworden is, evenals de ramingen
van het CPB. Deze bronnen gaan uit van het hele bedrijfsleven en niet alleen het mkb.

Het generieke deel van het bedrijvenbeleid is zowel ingesteld voor grote als kleine
bedrijven. Voor zover er specifiek beleid is, richt zich dat vooral op het mkb.

Zo heb ik vorig jaar het MKB-actieplan gepresenteerd om het mkb te versterken.

Hierin staan verschillende maatregelen op diverse thema’s, waaronder digitalisering,
financiering, menselijk kapitaal en internationaal ondernemen. Ik vind het mkb erg
belangrijk omdat het de motor is van onze economie. Het is daarom van belang dat het
mkb de aandacht krijgt die het verdient. Voor de zomer heb ik u de voortgangsrapportage
van het MKB-actieplan toegezonden (Kamerstuk 32 637, nr. 379), waarin de ontwikkelingen op de verschillende thema’s zijn aangegeven. De voortgangsrapportage
laat zien dat er het afgelopen jaar mooie resultaten zijn geboekt, zoals de start
van MKB!dee, de start van de regionale Smart Industry Hubs en de MKB-werkplaatsen
om het mkb te helpen met digitalisering, de invoering van de MKB-toets voor nieuwe
wet- en regelgeving. Deze en de andere initiatieven uit het MKB-actieplan zal ik de
komende periode verder uitbouwen.

Vraag 5

Deelt u de mening dat binnenlandse bestedingen een aanzienlijke factor zijn in de
prestaties van het mkb en dat het achterblijven hiervan ten opzichte van de economische
groei het mkb ernstig hindert?2

Antwoord 5

De binnenlandse bestedingen zijn een belangrijke factor in de prestaties van het mkb.
Het merendeel van de mkb-bedrijven is georiënteerd op Nederland en exporteert geen
goederen of diensten naar het buitenland (Nederland Handelsland, CBS, 2019).

Het is echter voorbarig om te stellen dat het achterblijven van de binnenlandse bestedingen
het mkb ernstig heeft gehinderd. Veel mkb ondernemingen bedienen zakelijke markten
en daardoor is ook de uitvoer een aanzienlijke factor in de prestaties van het mkb.
Deze bedrijven leveren namelijk ook goederen en diensten aan Nederlandse bedrijven
die exporteren.

Deze kanttekening geldt ook bij de binnenlandse bestedingen. Hogere binnenlandse bestedingen
komen naast goederen en diensten van het mkb ook aan het grootbedrijf toe.

Data van De Staat van het mkb en het CBS laten zien dat de groei van de toegevoegde
waarde van het mkb de groei van de totale economie volgt.

Figuur 2: Ontwikkeling van de toegevoegde waarde van het mkb (business economy) index: 2011=100, bron: CBS

Vraag 6

Deelt u de mening dat binnenlandse bestedingen het effectiefst gestimuleerd kunnen
worden door het besteedbaar inkomen van degenen met de laagste inkomens te vergroten?
Zo ja, bent u bereid om een loongolf in Nederland te helpen tot stand te komen om
dit te bereiken?

Antwoord 6

Het CBS heeft recent laten zien dat de consumptie achterblijft bij de groei van het
bruto binnenlands product omdat een groter deel van het inkomen van huishoudens naar
schuldaflossing is gegaan.3 Gegeven besparingen en aflossing worden binnenlandse bestedingen niet noodzakelijk
het sterkst aangewakkerd door het besteedbaar inkomen van huishoudens te vergroten.
Overheidsconsumptie kan dan bijvoorbeeld effectiever zijn om de binnenlandse bestedingen
te vergroten.

Bij de huidige stand van de conjunctuur en krapte op de arbeidsmarkt hoort een relatief
hoge loongroei. Het CPB raamt voor 2019 en 2020 een loongroei van 2,5%. Hierdoor stijgt
de arbeidsinkomensquote de komende twee jaar met 1,8%-punt. Daarnaast wordt ook de
verwachte economische groei in 2019 en 2020 voornamelijk gedragen door de binnenlandse
bestedingen. De Sociale Partners onderhandelen over de lonen. De loonsverhoging die
passend is, verschilt per sector.