Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Sjoerdsma en Sneller over het Rapport van de Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions: Investigation into the unlawful death of Mr. Jamal Khashoggi

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken) (ontvangen 22 juli 2019).

Vraag 1

Bent u bekend met het rapport van de Speciale Rapporteur van de Verenigde Naties over
de moord op de Saoedische journalist Khashoggi?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Hoe apprecieert u de conclusie van de Speciaal Rapporteur dat Khashoggi «het slachtoffer
is geworden van een opzettelijke executie met voorbedachten rade» (par. 235)?

Antwoord 2

Het rapport van de Speciaal Rapporteur voor buitengerechtelijke, standrechtelijke
of willekeurige executies van de Verenigde Naties Agnès Callamard bevat ernstige conclusies,
zoals dat de moord op Jamal Khashoggi een buitengerechtelijke executie vormt die met
voorbedachten rade is uitgevoerd. Dit is uiteraard een ernstige constatering, en Nederland
en de EU blijven daarom Saoedi-Arabië oproepen om volledige medewerking te verlenen
aan alle onderzoeken en om alle informatie over de zaak beschikbaar te maken. De Speciaal
Rapporteur concludeert ook (paragraaf 237) dat haar onderzoek niet in de plaats kan
treden van een onafhankelijk strafproces waarin de strafrechtelijke verantwoordelijkheid
van individuen kan worden vastgesteld. In deel III (paragrafen 258–327) en deel V
(paragrafen 388–418) zet zij uiteen binnen welk kader het strafrechtelijk onderzoek
en de vervolging moeten worden vorm gegeven.

Vraag 3

Hoe apprecieert u de conclusie van de Speciaal Rapporteur dat Saoedi-Arabië verantwoordelijk
is voor de moord onder internationaal recht (par. 235)?

Antwoord 3

De Speciaal Rapporteur concludeert dat Saoedi-Arabië aansprakelijk is voor schendingen
van zijn verplichtingen onder internationale mensenrechten, als gevolg van een opzettelijke
executie met voorbedachten rade, een buitengerechtelijke executie, uitgevoerd door
zijn overheidsfunctionarissen. Ook deze conclusies zijn ernstig. Het rapport geeft
in de eerste plaats steun voor de nabestaanden en Turkije en mogelijk ook aan de Verenigde
Staten om Saoedi-Arabië aansprakelijk te stellen voor schendingen van internationaal
recht. Nederland en de EU hebben Saoedi-Arabië opgeroepen om volledige medewerking
te verlenen aan alle onderzoeken en beschikbare informatie vrij te geven.

Vraag 4

Hoe apprecieert u de aanbeveling van het rapport dat er verder onderzoek moet komen
naar de moord op Khashoggi (par. 473)?

Antwoord 4

Het kabinet, evenals veel gelijkgestemde landen, heeft benadrukt dat er een grote
verantwoordelijkheid op de Saoedische autoriteiten rust om grondig, geloofwaardig
en transparant onderzoek te doen naar de doodsoorzaak en om betrokkenen bij de moord
op Jamal Khashoggi te vervolgen. Het rapport van de Speciaal Rapporteur versterkt
deze oproep aan de Saoedische autoriteiten en toont tegelijk aan dat Saoedi-Arabië
nog niet voldaan heeft aan zijn internationale verplichtingen in dit opzicht. Het
kabinet zal hier in bilateraal en multilateraal verband op blijven aandringen.

Vraag 5 en 6

Hoe beoordeelt u de aanbevelingen die het rapport doet om de veiligheid van journalisten
te vergroten?

Hoe beoordeelt u de aanbevelingen die het rapport doet aan VN-lidstaten? Bent u voornemens
de aanbeveling over te nemen? Zo ja, welke? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 5 en 6

De aanbevelingen van de Speciaal Rapporteur zijn in eerste instantie gericht aan Saoedi-Arabië.
Daarnaast heeft de Speciaal Rapporteur ook een aantal aanbevelingen gedaan aan alle
VN-lidstaten. De eerste aanbeveling voor VN-lidstaten betreft het oproepen voor gerechtigheid
voor de moord op Khashoggi en is in lijn met de oproepen die Nederland en de Europese
Unie meerdere malen hebben gedaan.

De Speciaal Rapporteur heeft daarnaast een aantal aanbevelingen gedaan over het ondersteunen
van vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Deze aanbevelingen ondersteunt Nederland.
Nederland draagt jaarlijks € 27.9 miljoen bij aan projecten en programma’s ter bevordering
van vrijheid van meningsuiting en veiligheid van journalisten. Daarnaast is Nederland
ieder jaar cosponsor van de Safety of Journalists resolutie, zowel in Mensenrechtenraad als in de Algemene Vergadering van de VN.

Wat betreft de aanbeveling over de export van surveillancegoederen: bij alle vergunningsaanvragen
voor uitvoer naar Saoedi-Arabië van gecontroleerde dual use goederen, en zeker ook waar het cyber-gerelateerde goederen betreft, toetst Nederland
al zeer restrictief en wijst Nederland een vergunning af bij elk risico op mensenrechtenschendingen
of mogelijke inzet bij het conflict in Jemen. In algemene zin is Nederland voorstander
van het verder onder controle brengen van cybersurveillancetechnologie waar het risico’s
op mensenrechtenschendingen meebrengt. Nederland zet zich in om dit bij voorkeur in
een zo breed mogelijk multilateraal verband voor elkaar te krijgen.

Tot slot is er een aantal aanbevelingen over het versterken van de capaciteit van
de VN. In het algemeen ziet Nederland het nut en de noodzaak van het versterken van
de onderzoekscapaciteit van het secretariaat van de VN (het kantoor van de Hoge Commissaris
voor de Rechten van de Mens, OHCHR). Nederland is voornemens om de OHCHR op dat punt
financieel te ondersteunen. Nederland gaat de specifieke aanbevelingen voor het instellen
van een Standing Mechanism for Criminal Investigation and Accountability en een Fact Finding Task Forcebespreken met internationale partners, met name met OHCHR.

Vraag 7

Hoe beoordeelt u specifiek de aanbeveling om doelgerichte sancties tegen individuen
en de kroonprins in het bijzonder in te stellen? (par. 498) Bent u voornemens hier
stappen in te nemen? Zo ja, welke? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Het benodigde draagvlak voor het instellen van VN-sancties tegen Saudi-Arabië vanwege
de moord op journalist Jamal Khashoggi is op dit moment afwezig. Om effectief te zijn
is voor sancties brede internationale steun nodig. Zoals u weet zet Nederland zich
actief in voor een EU mensenrechtensanctieregime dat wereldwijd kan worden ingezet.
Met het creëren van het juiste instrumentarium valt op termijn veel te winnen en dit
heeft daarom op dit moment onze prioriteit.

Vraag 8

Welke stappen bent u van plan te nemen richting Saoedi-Arabië, bilateraal en multilateraal,
naar aanleiding van dit rapport?

Antwoord 8

Direct na het uitkomen van het rapport heeft Nederland contact gehad met Europese
partners om te spreken over het rapport en onze reactie hierop. Nederland zal dit
blijven doen. Ook is hierover gesproken met de Saoedische ambassadeur in Den Haag.
Tijdens de interactieve dialoog in de VN Mensenrechtenraad hebben Nederland en de
EU Saoedi-Arabië opgeroepen om volledige openheid te geven over de zaak en om mee
te werken met alle onderzoeken. Het kabinet zal hier in bilateraal en multilateraal
verband op blijven aandringen.

Vraag 9

Bent u bereid in internationaal verband op te trekken om binnen de Verenigde Naties
de conclusies uit het rapport over te nemen en de aanbevelingen uit te voeren? Zo
nee, waarom niet?

Antwoord 9

Zoals gesteld in de beantwoording van vragen 5 en 6 zijn de meeste aanbevelingen uit
het rapport in lijn met het huidige Nederlandse beleid. Waar mogelijk trekt Nederland
op met EU-partners en gelijkgezinde landen om aan de aanbevelingen gehoor te geven.