Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Omtzigt en Van der Molen over onbeantwoorde vragen over artikel 68 van de grondwet, de inlichtingenplicht van de regering

Antwoord van Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), mede
namens de Staatssecretaris van Financiën (ontvangen 15 juli 2019).

Vraag 1

Herinnert u zich dat u op 2 mei, na meer dan 13 weken wachten, de Kamervragen beantwoordde
over de reikwijdte van artikel 68 van de Grondwet en dat u op 22 vragen slechts 5
antwoorden gaf?

Antwoord 1

Op 29 april heb ik mede namens de Staatssecretaris van Financiën de antwoorden op
de Kamervragen aan de Kamer gestuurd. Vanwege interdepartementale afstemming vergde
het opstellen van de antwoorden enige tijd. Daarover bent u bij brief van 21 februari
jl. geïnformeerd. Kamervragen worden wel vaker in clusters beantwoord. In dit geval
zijn de vragen in vijf clusters beantwoord vanwege de samenhang tussen en de leesbaarheid
van de antwoorden.

Vraag 2

Erkent u dat u een fors aantal vragen, zoals u bijvoorbeeld de vragen over staatgeheimen
of de vragen over het bewust vertragen van WOB- verzoeken, het belang van de staat,
in het geheel niet beantwoord is?

Antwoord 2

Alle vragen zijn zo goed mogelijk beantwoord.

Vraag 3

Wilt u onderstaande vragen dus een voor een – en echt een voor een – en uitgebreid
beantwoorden?

Antwoord 3

De vragen worden hierna een voor een beantwoord.

Vraag 4

Hoe vaak gaat een Wob-verzoek over een onderwerp waarover door een of meerdere Kamerleden
al specifiek is gevraagd in een debat of in Kamervragen?

Antwoord 4

Er wordt niet bijgehouden hoe vaak een Wob-verzoek een onderwerp betreft waarnaar
door een of meerdere Kamerleden is gevraagd. Het beleid van het kabinet is dat de
Kamer gelijktijdig wordt geïnformeerd over het Wob-besluit als de informatie die daardoor
openbaar wordt, relevant wordt geacht voor de Kamer.

Vraag 5

Kunt u de sinds uw aantreden gemaakte afwegingen over het al dan niet actief informeren
van de Kamer over de besluitvorming over Wob-verzoeken op de beleidsterreinen van
u en van de Minister van Financiën naar de Kamer sturen?

Antwoord 5

Er wordt niet bijgehouden wat de afwegingen zijn omtrent het al dan niet actief informeren
van de Kamer over de afdoening van Wob-verzoeken. Elke bewindspersoon maakt van geval
tot geval daarover een eigen afweging. Het feit dat een onderwerp de belangstelling
heeft van de Kamer, blijkend uit bijvoorbeeld vragen daarover, zal daarin in ieder
geval een rol spelen.

Vraag 6

Kunt u een overzicht geven, met betrekking tot alle ministeries, van de keren in de
afgelopen vijf jaar dat de desbetreffende Minister via een Wob-verzoek informatie
openbaar maakte, waarom de Kamer eerder had gevraagd, maar die de Kamer toen niet
(of niet volledig) gekregen had?

Antwoord 6

Zoals gezegd maakt elke bewindspersoon van geval tot geval een eigen afweging omtrent
het al dan niet actief informeren van de Kamer over de afdoening van een Wob-verzoek.
Zoals bij het antwoord op vraag 5 is aangegeven, zijn de gegevens voor het gevraagde
overzicht niet beschikbaar. Wel is van belang op te merken dat de verschillen in de
regimes van de Wob en de inlichtingenplicht leiden tot een andere wijze van informatieverstrekking.
Naar aanleiding van een Wob-verzoek worden vaak tientallen en soms honderden documenten
verstrekt. Daardoor kunnen er verschillen ontstaan in (de gedetailleerdheid van) de
verstrekte informatie aan de Wob-verzoeker en de Kamer.1 Het is niet de bedoeling dat de Kamer pas wordt geïnformeerd over voor haar relevante
informatie of details naar aanleiding van een Wob-verzoek, terwijl zij al eerder daarom
heeft gevraagd. Het streven en de inzet van het kabinet is er daarom immer op gericht
de Kamer zo snel mogelijk te informeren, wanneer zij vragen stelt over een bepaald
onderwerp of wanneer (een lid van) het kabinet van mening is dat informatie relevant
is voor de Kamer.

Vraag 7

Wilt u bij de vorige vraag in elk geval betrekken de volgende voorvallen, waarin,
via de Wob, informatie naar boven kwam die de Kamer niet gekregen had: de business
case over investeren in het toezicht van de Belastingdienst, die de toenmalige Staatssecretaris
Wiebes weigerde te sturen aan de Kamer; de non lethal assistance (NLA-steun) en andere
steun aan Syrische «rebellen»; de naheffing van de EU, die destijds al lang bekend
was bij de toenmalige Minister Dijsselbloem; en zeker tien andere voorbeelden, die
u bekend zijn?

Antwoord 7

Over de genoemde voorbeelden bent u destijds geïnformeerd door de betreffende bewindspersonen.
Deze hebben daarbij elk hun eigen afwegingen gemaakt over het informeren van de Kamer.
Mocht het dus onverhoopt zo zijn dat in een van de vele Wob-verzoeken die worden gedaan,
voor de Kamer relevante zaken naar voren komen, dan is het uiteraard aan de betreffende
bewindspersoon om de Kamer daarover te informeren. Zoals gezegd is het streven en
de inzet van het kabinet er immer op gericht de Kamer zo snel mogelijk te informeren.

Vraag 8

Wat kan een parlement doen, indien de regering een jaar na een vraag informatie blijkt
achter te houden?

Antwoord 8

Indien dit zou blijken, dan is het aan de Kamer of zij daaraan gevolgen wil verbinden.
Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de eerdere kabinetsnota’s over artikel
68 Grondwet.2

Vraag 9

Bij welke gelegenheden is de afgelopen vijf jaar informatie aan de Kamer geweigerd
op grond van het belang van de staat en kunt u daarvan een uitputtende lijst geven?

Antwoord 9

Hier wordt geen overzicht van bijgehouden. Ik wil voorop stellen dat het kabinet hecht
aan een transparante en open overheid. Zo wordt er door overheden en netwerkpartners
uitvoering gegeven aan de actiepunten die zijn geformuleerd in het Nationaal Actieplan
Open Overheid.3 Ook wijs ik erop dat Nederland hoog scoort op internationale metingen over Open Overheid.
Zo staan we in de top 10 van de Transparency International Index.4 Het kabinet is dan ook van mening dat het inroepen van het belang van de staat een
uitzondering behoort te zijn. Inlichtingen worden dan ook slechts sporadisch geweigerd
met een beroep op het belang van de staat.5

Vraag 10

Bij welke gelegenheden heeft het kabinet het besluit om een document niet te verschaffen
achteraf getoetst (omdat het kabinet persisteerde bij niet-openbaarmaking)? Kunt u
een lijst geven van die gelegenheden en de uitkomst van elk van de besluiten?

Antwoord 10

Een voornemen een beroep te doen op het belang van de staat dient vooraf te worden
getoetst. Indien een bewindspersoon voornemens is daarop een beroep te doen, moet
dit eerst worden besproken in de ministerraad.6 In welke gevallen dit gebeurt wordt niet bijgehouden.

Vraag 11

Hoe kan een Kamerlid controleren of iets ook echt staatsgeheim is, wanneer de bewindspersoon
zegt dat het staatgeheim is?

Antwoord 11

Rubricering van informatie als staatsgeheim dient weloverwogen plaats te vinden, mede
vanwege de daaraan verbonden gevolgen bij compromittering (vgl. artikel 98 e.v. WvSr).
Voor de wijze waarop informatie wordt gerubriceerd zijn Rijksbrede voorschriften opgenomen
in het Besluit Voorschrift Informatiebeveiliging Rijksdienst Bijzondere Informatie
2013 (VIRBI 2013).7 Als een bewindspersoon zich erop beroept dat informatie als staatsgeheim is gerubriceerd,
dan moet een Kamerlid erop kunnen vertrouwen dat dat ook zo is. Indien een Kamerlid
het niet eens is met het oordeel van de bewindspersoon en de daarvoor gegeven argumentatie,
lost zich dat uiteindelijk op in toepassing van de vertrouwensregel. Overigens komt
dit vraagstuk periodiek op, zo ook in 2002. Toen heeft de voormalig vicePresident
van de Raad van State uw Kamer geadviseerd naar aanleiding van een suggestie die was
gedaan in de Kamerstukken, namelijk om een externe instantie te laten beslissen over
een geschil tussen de Tweede Kamer en een bewindspersoon over de nakoming van de inlichtingenplicht.
Naar aanleiding daarvan schreef ook de vicePresident: «In ons parlementaire stelsel
is (...), als het gaat om de beoordeling van het optreden van bewindslieden, niet
zijnde strafrechtelijke gedragingen, geen andere instantie dan de Kamer zelf competent.
In een geschil tussen de Kamer en een bewindspersoon zijn er maar twee mogelijkheden:
òf de Kamer laat zich door de bewindspersoon overtuigen, òf de bewindspersoon legt
zich bij de wens van de Kamer neer. Dat geldt ook als een individueel lid van de Kamer
of een Kamerminderheid ex artikel 68 van de Grondwet om inlichtingen verzoekt. Het
is de essentie van de vertrouwensregel (...).»8 Voor een nadere toelichting wordt ook verwezen naar de eerdere kabinetsnota’s over
dit onderwerp.9

Vraag 12

Op welke wijze kan de Kamer inzage krijgen in staatsgeheimen?

Antwoord 12

Over het algemeen zal een bewindspersoon staatsgeheime informatie niet kunnen verstrekken
en daarbij een beroep doen op het belang van de staat. Voor wat betreft het functioneren
van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten kan staatsgeheime informatie aan de Commissie
voor de Inlichtingen- en veiligheidsdiensten (CIVD) worden verstrekt. Hiertoe opent
de Wiv 2017 expliciet de mogelijkheid. Verder constateer ik dat in uitzonderlijke
gevallen onder voorwaarde van strikte geheimhouding aan Kamercommissies de mogelijkheid
tot inzage is geboden in staatsgeheime informatie.

Vraag 13

Op welke wijze kan de Kamer vragen stellen over staatsgeheimen?

Antwoord 13

Het staat de Kamer vrij om daarover vragen te stellen. Het is aan de Kamer om te bepalen
op welke wijze zij dit doet.

Vraag 14

Hoeveel documenten die staatsgeheim verklaard zijn, zijn vervolgens in de afgelopen
vier jaar gedeclassificeerd naar niet-staatsgeheim? Kunt u een overzicht van die documenten
aan de Kamer doen toekomen?

Antwoord 14

Er is geen informatie bekend over het aantal documenten dat de laatste vier jaar is
gedeclassificeerd van staatsgeheim naar niet-staatsgeheim. Rubriceringen worden verbonden
aan een maximum tijdsverloop of aan een bepaalde gebeurtenis. Na die periode of na
die gebeurtenis wordt opnieuw gewogen of herziening, dan wel beëindiging van de rubricering,
aan de orde is. Dit hoeft alleen niet wanneer de rubricering betrekking heeft op bijzondere
informatie die krachtens een internationaal verdrag of overeenkomst is verkregen of
als het gaat om staatsgeheimen die door de wet als zodanig zijn aangewezen.10 Tevens kan worden vermeld dat bij overbrenging van bijzondere informatie naar het
nationaal archief, de rubricering vervalt tenzij de zorgdrager, na advies van de algemene
rijksarchivaris, bepaalt dat deze gehandhaafd dan wel herzien moet worden.11

Vraag 15

Hoe vaak krijgen journalisten een besluit op Wob-verzoeken van ministeries binnen
de normale wettelijke termijn (in percentage van alle Wob-verzoeken van journalisten)?

Antwoord 15

Over de snelheid van afhandeling van Wob-verzoeken van journalisten zijn geen gegevens
bekend. Overigens wordt een substantieel deel van de vragen om informatie van journalisten
zeer snel afgehandeld zonder dat deze als formeel Wob-verzoek in behandeling wordt
genomen.

Vraag 16

Worden Wob-verzoeken wel eens bewust vertraagd door ministeries?

Antwoord 16

De Wob stelt termijnen voor het afhandelen van een verzoek. Het beleid is dat verzoeken
zo snel mogelijk worden afgehandeld.

Vraag 17

Kunt u voorbeelden geven van Wob-verzoeken, die bewust vertraagd zijn door de regering?

Antwoord 17

Nee. De beantwoordingstermijn van een concreet Wob-verzoek is afhankelijk van de bestuurlijke
aangelegenheid in kwestie, de reikwijdte van het verzoek, de omvang van de hoeveelheid
informatie en de mogelijkheden dergelijke informatie snel te verwerken.

Vraag 18

Heeft een enkel Kamerlid gewoon recht op alle documenten die een normale burger via
de Wob kan vragen? Indien het antwoord niet eenduidig ja luidt, wilt u dan precies
aangeven in welke gevallen het Kamerlid dat recht niet heeft?

Antwoord 18

De inlichtingenplicht is een verplichting die geldt in de constitutionele en politieke
verhouding tussen regering en Staten-Generaal. De Wob is niet op die verhouding van
toepassing, maar geldt tussen bestuursorganen en burgers. In algemene zin geldt dat
de inlichtingenplicht aan de Kamer verder reikt dan informatie die op grond van de
Wob wordt verstrekt. Informatie die aan burgers kan worden verstrekt kan uiteraard
niet aan de Kamer worden onthouden op grond van artikel 68 Grondwet. Het belang van
een goed geïnformeerd Kamerlid is immers van een andere orde dan het belang van de
openbaarheid van bestuur jegens de burger. Het recht op inlichtingen van de Kamer
is in een aantal opzichten ook breder dan het recht op openbaarheid onder de Wob.
Een Minister kan op verzoek van de Kamer en voor zover redelijkerwijs mogelijk,12 nieuwe informatie op tafel krijgen en deze informatie met de Kamer delen. De Wob
kent deze mogelijkheid niet. De Wob heeft immers betrekking op in bestaande documenten
neergelegde informatie. Wob-verzoeken worden afgewezen als het bestuursorgaan geen
documenten heeft waarin de gevraagde informatie is opgenomen. Het inlichtingenrecht
kan ook op wijzen worden geëffectueerd die niet in de Wob zijn geregeld, zoals mondelinge
informatieverstrekking in een besloten vergadering, beantwoording van schriftelijke
vragen, technische briefings door ambtenaren of vertrouwelijke inzage van documenten.
Dit kan allemaal niet in het kader van de Wob.

Vraag 19

Wilt u deze vragen binnen 3 weken beantwoorden, wat hier een royale termijn is, aangezien
de vragen al in januari zijn ingediend?

Antwoord 19

Deze termijn is niet gehaald omdat ik mij heb bezonnen op een reactie. Zie hiervoor
de aanbiedingsbrief.