Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Omtzigt over de kosten van pensioenen en de mogelijkheden van het in rekening brengen van te hoge kosten bij individuele rekeningen

Antwoord van Minister Koolmees (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) (ontvangen 23 augustus
2019). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2018–2019, nr. 2976.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van het rapport van de commissie-Hayne in Australië, die onderzoek
gedaan heeft naar misstanden in de financiële sector en waarbij aan het licht kwam
dat de financiële industrie zeer forse kosten in rekening bracht bij individuele pensioenrekeningen?

Antwoord 1

Ja, ik heb kennisgenomen van dit rapport.

Vraag 2

Heeft u kennisgenomen van het feit dat de kosten van pensioenen in Australië fors
zijn opgelopen en dat «superannuation funds» [pensioenfondsen met individuele rekeningen],
die onderdeel waren van banken, allerlei manieren gevonden hadden om verborgen kosten
in rekening te brengen en er zelfs niet voor terugschrokken om kosten in rekening
te brengen bij mensen die al overleden waren of kosten in rekening te brengen waar
geen dienstverlening tegenover stond?1

Antwoord 2

Ja, dat heb ik begrepen uit dit rapport.

Vraag 3

Heeft u kennisgenomen van het feit dat Australische pensioendeelnemers meer dan 30
miljard Australische dollars (20 miljard euro) per jaar aan kosten betaalden bij een
totaal vermogen dat ongeveer net zo groot is als het totale Nederlandse stelsel?

Antwoord 3

Ja, daarvan heb ik kennisgenomen.

Vraag 4

Is het u opgevallen dat dit soort schandalen na hervormingen naar individuele rekeningen
vaker zijn voorgekomen, zeker wanneer het in combinatie gebeurde met een beweging
naar meer professionalisering (zoals in het Verenigd Koninkrijk met «misselling»)?

Antwoord 4

Ik heb niet onderzocht of er in het buitenland schandalen zijn opgetreden na een hervorming
van een pensioenstelsel naar individuele rekeningen, in combinatie met een beweging
naar meer professionalisering.

Vraag 5

Bent u bereid om een onafhankelijk, extern en gezaghebbend advies in te winnen hoe
voorkomen kan worden dat, nu Nederland de beweging maakt naar meer premieregelingen
en meer aanbieders waarbij er potentiële belangenverstrengeling plaatsvindt, dit soort
schandalen voorkomen?

Antwoord 5

Ik begrijp en deel de zorgen over kosten. Zoals ik uw Kamer al eerder schreef: «Elke
euro, die opgaat aan kosten, is niet beschikbaar om rendement mee te genereren.»2 Die zorgen begrijp ik des te meer nu er een principe-akkoord ligt over de vernieuwing
van het pensioenstel, waarvan de transitie van uitkerings- naar premieregelingen een
belangrijk onderdeel uitmaakt. Naarmate het risico van de resultaten uit beleggingen
directer en individueler voor rekening en risico komen van deelnemers wordt beheersing
van kosten belangrijker.

In mijn brief van 1 februari jl. heb ik u in dit verband het volgende geschreven.
Het kabinet heeft bij de vernieuwing van het pensioenstelsel, in lijn met het Regeerakkoord,
expliciet aandacht voor transparantie en beheersing. Datzelfde geldt waar mogelijk
voor verlaging van uitvoeringskosten.»3

Zoals ik heb toegezegd in het debat van 19 juni jl. over het pensioenakkoord zal ik,
ter uitvoering van de motie4 terzake, onderzoek laten doen naar uitvoeringskosten. Ik zal ook nagaan welke waarborgen
er kunnen komen voor lage kosten in het nieuwe stelsel, en daarbij ook buitenlandse
ervaringen laten meenemen. Ik verwacht uw Kamer uiterlijk eind dit jaar te kunnen
informeren over de uitkomsten van dit onderzoek.

Alle betrokkenen moeten ondertussen primair zelf hun verantwoordelijkheid nemen om
onnodige kosten voor of benadeling van deelnemers te vermijden. De pensioenwetgeving
eist van pensioenuitvoerders aandacht voor kosten. En eist dat informatie beschikbaar
is over kosten. De financiële toezichtwetgeving en de invulling daarvan door de AFM
eisen dat een adviseur, die een werkgever adviseert over een premieregeling voor diens
werknemers, onder andere (beleggings)kosten betrekt bij zijn advies.5

Ik voeg daaraan toe dat De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten
(AFM) al geruime tijd aandacht hebben voor kosten bij pensioenen. Mandaat daartoe
hebben DNB en de AFM op grond van diverse wettelijke bepalingen inzake kosten.6 Beide toezichthouders hebben de afgelopen jaren onderzoek gedaan naar en gepubliceerd
over kosten.7

Vraag 6

Bent u bereid om een reactie te geven op de conclusies van het onderzoek van de Autoriteit
Financiële Markten (AFM) naar de invulling van de Wet verbeterde premieregeling (Wvp),
die een variabele pensioenuitkering mogelijk maakt?8

Antwoord 6

Ik heb kennisgenomen van het Jaarverslag 2018 van de AFM en van de bevindingen van
de AFM uit onderzoeken naar premieregelingen. Ik heb mij op 8 april jl. tijdens een
werkbezoek aan de AFM specifiek hierover laten informeren. Premieregelingen hebben
mijn aandacht en die van de AFM. En terecht, gezien de risico’s die deelnemers aan
premieregelingen lopen. Die risico’s verdienen zorgvuldige aandacht voor rendement,
risico en kosten, die op elkaar inwerken en onmiddellijker effect hebben op het pensioen
dan bij uitkeringsregelingen.

Sommige conclusies van de AFM richten zich tot verzekeraars:

«Bij vijf verzekeraars is onderzocht hoe de variabele uitkeringsproducten waar deelnemers
op pensioengerechtigde leeftijd voor kunnen kiezen, zijn ontwikkeld. Dit is nog onvoldoende
zorgvuldig gebeurd. De AFM heeft de verzekeraars hierop aangesproken. Zij hebben aangegeven
zich hierin te herkennen en zijn gestart met het doorvoeren van verbeteringen.»

Andere conclusies zien op pensioenfondsen:

«Uit het onderzoek blijkt dat de 22 onderzochte pensioenfondsen de keuzebegeleiding
van deelnemers voorafgaand aan pensionering moeten verbeteren. Informatie moet duidelijk
en evenwichtig zijn, en het is vooral belangrijk dat deelnemers het belang en de gevolgen
van hun keuze goed snappen.»

Het doel van de Wet verbeterde premieregeling is dat een variabele uitkering een meerwaarde
kan hebben ten opzichte van een vaste uitkering. Wie kans wil kunnen maken op een
hogere uitkering kan kiezen voor doorbeleggen en een variabele uitkering. En om een
kans te maken op dat beoogde hogere rendement moeten deelnemers beleggingsrisico nemen.

Het is dan wel belangrijk dat deelnemers tenminste evenwichtige en keuze-ondersteunende
informatie krijgen. Deze informatie moet hen in staat stellen een weloverwogen keuze
te maken tussen vast en zekerder of variabel en onzekerder. Dat de AFM snel na de
invoering van de Wvp onderzoek heeft gedaan bij verzekeraars en pensioenfondsen naar
(de informatie over en keuzebegeleiding bij) premieregelingen en uitkeringen vind
ik een goede zaak.9Aanpassingen bleken nodig. Die heeft de AFM afgedwongen.

Vraag 7

Wat vindt u van deze conclusie van de AFM over variabele uitkeringen: «Zo ziet de
AFM dat verzekeraars niet zeker stellen dat variabele uitkeringen alleen terechtkomen
bij deelnemers die de risico’s willen en kunnen dragen. Dit is belangrijk, omdat een
uitkering in één jaar met wel 15% kan stijgen, maar ook dalen. Ook lijkt het erop
dat deelnemers worden verleid, bijvoorbeeld door een zo hoog mogelijke uitkering in
het eerste jaar aan te bieden»?

Antwoord 7

Met u vind ik deze conclusie relevant en belangrijk. Deze vraag ziet op respectievelijk
verkoop en inrichting van variabele pensioenuitkeringen.

Verkoop van variabele pensioenuitkeringen

De normen wat betreft verkoop (distributie) zijn helder. De verzekeraar moet ervoor
zorgen dat zij beschikt over adequate procedures en maatregelen. Deze moeten onder
andere waarborgen dat de doelgroep van het financieel product is afgebakend, waarbij
is geanalyseerd en omschreven wat de beoogde doelstelling van de doelgroep is. Ook
moet de distributie van het financieel product zijn afgestemd op de doelgroep.10

De AFM concludeert dat een of meerdere van de 5 onderzochte verzekeraars, die een
variabele uitkering aanbieden, deze norm niet of onvoldoende heeft/hebben geïmplementeerd.
Waar nodig zijn aanpassingen aan de orde. Het doet mij deugd dat het Verbond van Verzekeraars
heeft toegezegd verbeteringen door te voeren, in verband met de onderzoeken van de
AFM.11

Ik hecht er wel aan te vermelden dat de AFM tot deze conclusie kòn komen en de betreffende
verzekeraars hierop formeel mòcht aanspreken. De financiële toezichtwetgeving kent
de AFM namelijk de bevoegdheid toe om toezicht te houden op het zogeheten productontwikkelingsproces
van verzekeraars en premiepensioeninstellingen.

In haar recente wetgevingsbrief heeft de AFM aandacht gevraagd voor het ontbreken
in de pensioenwetgeving van een vergelijkbare bevoegdheid jegens pensioenfondsen die
premieregelingen uitvoeren. Ik het licht van de uitkomsten van de onderzoeken van
de AFM begrijp ik, zoals ik uw Kamer eerder berichtte, het belang van deze wetgevingswens
van de AFM, reden waarom ik het verzoek van de AFM nader zal verkennen.12

Inrichting van variabele pensioenuitkeringen

Het tweede deel van de vraag ziet op de keuze van de aanbieder voor het verloop in
de hoogte van de variabele uitkering. De wet staat variatie in het verloop van de
variabele uitkering toe, zij het gelimiteerd.13 Binnen die limieten heeft de aanbieder de vrijheid om de variabiliteit vorm te geven.
Een hoge aanvangsuitkering kan voorzien in de behoefte van de pensioengerechtigde.
De aanbieder moet inventariseren of de variabele uitkering, met eventueel een hoge
aanvangsuitkering, past bij de financiële positie, doelstelling, risicobereidheid,
kennis en ervaring van de pensioengerechtigde. Ten opzichte van een vaste kan een
variabele uitkering, zelfs met een hoge aanvangsuitkering, meerwaarde hebben als deze
vorm voorziet in de geïnventariseerde behoefte en wensen van de pensioengerechtigde.

De keuze is uiteindelijk aan de pensioengerechtigde. Deze moet een keuze kunnen maken
op basis van eerlijke en evenwichtige informatie. Deze keuze moet de pensioengerechtigde
vooral kunnen maken in een neutrale keuze-omgeving. Het eenzijdige benadrukken van
de voordelen van een hoge aanvangsuitkering, zonder vermelding van de nadelen van
de latere, navenante daling in de hoogte, past daar niet bij en acht ik niet getuigen
van het handelen in het belang van de pensioengerechtigde.

Ik roep aanbieders van deze soort uitkeringen dan ook op deze normen ter harte te
nemen. Voor zover nodig is er onafhankelijk en extern toezicht van DNB en de AFM,
als stok achter de deur. Mocht, tot slot, uit de evaluatie van de Wet verbeterde premieregeling
en mijn aangekondigd nader onderzoek blijken dat aanpassingen aan de orde zijn, dan
zal ik wettelijke maatregelen overwegen.

Vraag 8

Kunt u deze vragen één voor één en binnen de reguliere termijn beantwoorden?

Antwoord

Ik heb de vragen zo snel als mogelijk beantwoord.