Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Hijink over aanbestedingen in het sociaal domein

Antwoord van Minister De Jonge (Volksgezondheid, Welzijn en Sport), mede namens de
Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat (ontvangen 18 juni 2019) Zie ook
Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2018–2019, nr. 2522.

Vraag 1

Wat vindt u ervan dat ruim 90% van de gemeenten zorg inkopen buiten de werkingssfeer
van de Europese aanbestedingsregels?1 2

Antwoord 1

Gemeenten kunnen zorg en ondersteuning (jeugdhulp, maatschappelijke ondersteuning)
in het sociaal domein op verschillende manieren realiseren, zoals aanbesteden, open
house, inbesteden of subsidies. Welk instrument het beste is voor het realiseren van
zorg en ondersteuning in de lokale situatie is aan gemeenten.

Uit het in de vraag aangehaalde onderzoek blijkt dat, wanneer gekeken wordt naar de
manier waarop gemeenten de inkoop van hun zorg realiseren, er door gemeenten vaak
geen keuze wordt gemaakt tussen inschrijvers. De uitbesteding kwalificeert daarom
als een zogeheten open house constructie. Hierbij contracteren gemeenten meerdere
– vaak een zeer groot aantal – partijen. De redenen hiervoor kunnen divers zijn, zoals
het garanderen van de continuïteit van de ondersteuning, de keuzevrijheid van de burger,
etc. Ik vermoed dat de in het onderzoeksrapport beschreven knelpunten die gemeenten
ervaren bij het inkoopproces van zorg in het sociaal domein een rol spelen bij de
keuze voor het in te zetten instrument. Uit het onderzoek volgt dat zowel gemeenten
als aanbieders het inkoopproces complex vinden en de juridische kaders ingewikkeld.
Dit zou een reden kunnen zijn voor gemeenten om te kiezen voor open house constructies.
Daarbij is immers geen selectie mogelijk wat een van de meest complexe aspecten is
van een inkoopproces. Ik ben van mening dat gemeenten niet altijd voor open house
kiezen omdat die procedure inhoudelijk de beste zorg oplevert. Overigens constateer
ik dat gemeenten momenteel terug lijken te komen van het gebruik van de inkoop via
open house constructies. Hier zal in het nationaal spoor van mijn aanpak inkoop en
aanbesteden ook nader onderzoek naar worden verricht door middel van een vervolgonderzoek
op de monitor gemeentelijke zorginkoop 2018. De uitvraag voor dit onderzoek wordt
momenteel voorbereid.

Vraag 2

Acht u een aanpassing van de Aanbestedingswet 2012 noodzakelijk om van de aanbestedingen
in de gemeentelijke zorg af te komen? Of is dit overbodig nu blijkt dat slechts 7
tot 9% van de 4560 contracten die nu in de Wmo/Jeugdzorg zijn gesloten onder de Aanbestedingswet
valt? Kunt u uw antwoord toelichten?

Antwoord 2

Indien een gemeente bij het realiseren van zorg een of meerdere aanbieders wil selecteren,
dan gelden de Europese aanbestedingsregels.

Het blijkt voor gemeenten niet eenvoudig om aanbestedingsprocedures zo in te vullen
dat deze uiteindelijk leiden tot de beste en integrale zorg en ondersteuning voor
hun inwoners. Gemeenten lijken het «verlichte regime» (zie voor toelichting antwoord
op vraag5 dat van toepassing is, niet als licht te ervaren: gemeenten ervaren onvoldoende flexibiliteit
en hoge administratieve lasten bij de inkoop van zorg in het sociaal domein. Ik ben
van mening dat de effectiviteit en efficiëntie van de Europese aanbestedingsrichtlijn
op het terrein van zorg in het sociaal domein kan worden verbeterd. In de praktijk
is er niet of nauwelijks interesse van buitenlandse partijen voor opdrachten in het
sociaal domein. Daarom zet ik in Brussel in op een evaluatie van de aanbestedingsrichtlijn.
Hier heb ik uw Kamer bij brief van 17 maart 2019 over geïnformeerd.6 Mocht uit deze evaluatie een aanpassing van de richtlijn voortvloeien dan is het
noodzakelijk dat de Aanbestedingswet 2012 daar ook op aan wordt gepast.

Vraag 3

Klopt het dat Nederland geen nationale – vereenvoudigde – procedure heeft ingevoerd,
waardoor gemeenten nu allemaal hun eigen procedures uitdenken?

Antwoord 3

De Europese aanbestedingsrichtlijn, Richtlijn 2014/24/EU betreffende het gunnen van
overheidsopdrachten, heeft een verlicht regime voor sociale en andere specifieke diensten
geïntroduceerd. Dit betekent dat aanbestedende diensten verplicht zijn opdrachten
voor sociale en andere specifieke diensten met een waarde boven € 750.000 Europees
aan te kondigen en daarbij rekening te houden met de aanbestedingsbeginselen van transparantie,
proportionaliteit en gelijke behandeling. De richtlijn laat het aan de lidstaten om
nadere regels te stellen voor deze diensten.

De richtlijn is geïmplementeerd in de gewijzigde Aanbestedingswet 2012 die in juli
2016 in werking is getreden. In artikel 2.38 en artikel 2.39 zijn de regels ten aanzien
van opdrachten voor sociale en andere specifieke diensten opgenomen (het verlicht
regime). De procedure voor sociale en andere specifieke diensten in de Aanbestedingswet
2012 bevat slechts een beperkt aantal voorschriften om te verzekeren dat voldaan wordt
aan de eisen van de richtlijn. Door de procedure voor sociale en andere specifieke
diensten niet verder uit te werken, hebben aanbestedende diensten ruimte om te kiezen
voor een procedure die het best aansluit bij de omstandigheden van het geval.

Vraag 4

Welke voordelen ziet u aan het instellen van een sterk vereenvoudigde nationale procedure
om heel complexe aanbestedingsprocedures te voorkomen? Welke nadelen ziet u aan het
voorschrijven van een nationale procedure die voor alle gemeenten geldt (als zij tenminste
kiezen voor aanbesteden)?

Antwoord 4

Het invullen van een procedure voor sociale en andere specifieke diensten zou aanbestedende
diensten mogelijk meer duidelijkheid bieden over de te zetten stappen. Echter, dit
betekent ook dat aanbestedende diensten de ruimte die zij nu hebben om een procedure
zo goed mogelijk aan te laten sluiten bij hun specifieke behoeften kwijtraken. Met
het oog op het behouden van deze ruimte, kan duidelijkheid worden gegeven via andere
middelen. In het kader van het programma inkoop in het sociaal domein worden verschillende
acties ondernomen gericht op de ondersteuning van inkopers en de ontwikkeling van
standaarden en handreikingen.7 Zie ook het antwoord op vraag vijf.

Vraag 5

Welke andere mogelijkheden heeft het Rijk om meer uniforme procedures en tarieven
in te voeren voor de zorg, hulp en ondersteuning binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning
(Wmo) en de Jeugdwet? Is het mogelijk om voor beide wetten één inkoopregeling met
landelijke tarieven af te spreken zodat zorgaanbieders weten waar ze aan toe zijn
en bureaucratie bestreden wordt?

Antwoord 5

In het kader van de Wmo 2015 en de Jeugdwet zijn gemeenten verantwoordelijk voor het
bieden van jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning. De Jeugdwet en de Wmo 2015
verplichten de gemeenteraad om bij verordening regels te stellen ter waarborging van
een goede verhouding tussen de prijs voor de levering van een voorziening en de eisen
die worden gesteld aan de kwaliteit van diezelfde voorziening. Daarnaast wordt binnen
het nationale spoor van mijn aanpak inkoop en aanbesteden in het sociaal domein gewerkt
aan het ondersteunen van gemeenten en het verminderen van de ervaren problematiek
binnen de bestaande regelgeving, waar mogelijk. Hierbij spelen de mogelijkheden om
in samenwerking en overleg met gemeenten en (zorg)aanbieders best practices te bevorderen
en tot (meer) uniforme procedures te komen een belangrijke rol. Hiertoe wordt onder
meer gewerkt aan:

– het oprichten van een speciale opleiding voor gemeenten. In dit kader komen ook gemeenten
bij elkaar in een focusgroep waarin zij de knelpunten binnen de inkooppraktijk in
het sociaal domein proberen te verminderen; en

– het organiseren van een open dialoog tussen gemeenten en zorgaanbieders ter bevordering
van de transformatie in het kader van de Jeugdwet en Wmo. Met behulp van gedeelde
ervaringen van betrokken partijen uit het veld worden daar bij verschillende handreikingen
(ten aanzien van onder andere kwaliteit en dialoog bij inkoop en aanbesteding binnen
het sociaal domein) door mijn ministerie ontwikkeld ter verbetering van de inkoop
van de zorg.

De huidige wet- en regelgeving bevat ruimte voor het stellen van specifieke, functionele
eisen, die gemeenten beter kunnen benutten in hun aanbesteding. Het Rijk zal de gemeenten
hierbij ondersteunen. Daarbij inventariseren we knelpunten die gemeenten niet zelf
kunnen oplossen. Waar deze knelpunten leiden tot de wens om de EU-regelgeving op onderdelen
aan te passen, zetten we daarop in.