Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Ouwehand over een nieuw onderzoek waaruit blijkt dat het gebruik van landbouwgif kan leiden tot de ontwikkeling van ALS

Antwoord van Minister Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit), mede namens
de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat en de Minister voor Medische
Zorg (ontvangen 24 april 2019). Zie ook Aanhangsel Handelingen, vergaderjaar 2018–2019,
nr. 2002.

Vraag 1

Heeft u kennisgenomen van de studie van het ALS Center of Excellence aan de Universiteit
van Michigan, gepubliceerd in het tijdschrift Journal of Neurology, Neurosurgery &
Psychiatry, dat ervoor waarschuwt dat blootstelling aan pesticiden en andere vervuilende
stoffen de kans vergroot op ontwikkeling van ALS, en de aftakeling als gevolg van
deze neurogeneratieve ziekte zal versnellen?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u bevestigen dat deze nieuwe studie de uitkomsten van eerder onderzoek bevestigt,
waaruit bleek dat patiënten met ALS verhoogde niveaus van pesticiden in hun bloed
hebben?

Antwoord 2

Het Amerikaanse onderzoek richt zich op een verband tussen het voorkomen van bepaalde
verontreinigingen in het bloed en de snelheid van het verloop van de ziekte amyotrofische
laterale sclerose (ALS). Het gaat hierbij om zogenaamde persistentie organische verontreinigingen
(Persistent Organic Pollutants, POP’s), dit zijn bekende milieuverontreinigende stoffen
die dermate schadelijk zijn dat er een wereldwijde overeenkomst is (Verdrag van Stockholm)
dat gericht is op het uitfaseren van dergelijke stoffen. In dit verdrag zijn zowel
werkzame stoffen voor bestrijdingsmiddelen als andere chemicaliën opgenomen. Deze
stoffen zijn in de Europese Unie al uitgefaseerd. In het artikel wordt ook een metaboliet
van DDT genoemd. DDT is een insecticide dat in de westerse wereld al zeer lang niet
meer is toegelaten.

Vraag 3

Wat vindt u van de bevindingen die opnieuw bevestigen dat mensen ernstige gezondheidsrisico’s
lopen door blootstelling aan landbouwgif?

Antwoord 3

Zoals ik in mijn antwoord op vraag 2 heb aangegeven, gaat het in het onderzoek om
persistentie organische verontreinigingen die in de EU niet meer zijn toegelaten.
Dit onderstreept het belang van herbeoordelingen en het betrekken van nieuwe wetenschappelijke
inzichten bij de toelating van stoffen.

Vraag 4

Herinnert u zich dat Frankrijk vanuit het voorzorgsbeginsel een verbod heeft ingesteld
op de verkoop van het glyfosaathoudende middel Roundup?

Antwoord 4

Ik heb uw Kamer op 11 februari jl. geïnformeerd over een uitspraak van een Franse
rechtbank over Roundup Pro 360 (Kamerstuk 27 858, nr. 441). ANSES – de Franse toelatingsautoriteit – heeft op 6 maart 2017 het besluit genomen
om Roundup Pro 360 toe te laten in Frankrijk. Dit middel bevat de werkzame stof glyfosaat.
De Rechtbank van Lyon heeft dit besluit op 15 januari 2019 vernietigd. De rechtbank
vond dat ANSES het voorzorgsprincipe niet goed heeft toegepast door bij de beoordeling
onder andere geen rekening te houden met de eigenschappen van de hulpstoffen in het
product en de classificatie van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek
(de IARC). ANSES kan zich niet vinden in deze uitspraak van de rechtbank en gaat in
beroep.

Verordening (EG) nr. 1107/2009 voor het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen
bevat het voorzorgsprincipe «nee, tenzij». Dit betekent dat een werkzame stof of een
gewasbeschermingsmiddel op basis van deze werkzame stof niet in de Europese Unie mag
worden gebruikt, tenzij de werkzame stof is goedgekeurd op Europees niveau en een
gewasbeschermingsmiddel is toegelaten op nationaal niveau.

Vraag 5

Erkent u dat u ook de wettelijke mogelijkheid heeft om het voorzorgsbeginsel toe te
passen om mensen te beschermen tegen de gevaren van landbouwgif?2

Antwoord 5

Verordening (EG) 1107/2009 gaat uit van het voorzorgsbeginsel en biedt de mogelijkheid
om waar nodig in te grijpen op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Het kabinet
heeft laten doen naar blootstelling van omwonenden onder coördinatie van het RIVM.
De resultaten van dat onderzoek nu geven geen aanleiding om in te grijpen. Wel laat
het kabinet vervolgonderzoek uitvoeren door de Gezondheidsraad. Ik verwijs hiervoor
naar de Kamerbrief van 10 april jl.

Vraag 6

Erkent u dat de Staat aansprakelijk kan worden gesteld als hij op de hoogte is van
risico’s voor de volksgezondheid van het gebruik van bepaalde middelen en toch adequate
maatregelen ter bescherming van de volksgezondheid achterwege laat?

Antwoord 6

Het Europese geharmoniseerde toelatingsbeleid voor gewasbeschermingsmiddelen draagt
er zorg voor dat alleen middelen op de markt mogen worden gebracht waarvan uit een
risicobeoordeling is gebleken dat ze veilig voor mens, dier en milieu toegepast kunnen
worden. Niet zal worden nagelaten om in Nederland in te grijpen in het gebruik van
gewasbeschermingsmiddelen indien dat vanuit het oogpunt van volksgezondheid noodzakelijk
is.

Vraag 7

Bent u bereid het voorzorgsbeginsel toe te passen en een moratorium af te kondigen
op het gebruik van pesticiden in de landbouw? Zo nee, waarom niet?

Antwoord 7

Verordening (EG) 1107/2009 gaat uit van het voorzorgsbeginsel en biedt de mogelijkheid
om waar nodig in te grijpen op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten. Niet
zal worden nagelaten om in Nederland in te grijpen in het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen
indien dat vanuit het oogpunt van volksgezondheid noodzakelijk is. Uit de beoordeling
van het Ctgb van de gevonden gehaltes van gewasbeschermingsmiddelen in de bodem en
op gewassen bij de inwoners in Westerveld blijkt dat er geen grenswaarden zijn overschreden.
Bovendien blijkt ook uit het OBO-blootstellingsonderzoek dat alle meetresultaten beneden
de veilige grenswaarden zijn gebleven.

Vraag 8

Herinnert u zich dat de Partij voor de Dieren-fractie in januari 2011 al, evenals
artsen, toxicologen, milieudeskundigen en burgers, waarschuwde voor de effecten van
landbouwgif voor de gezondheid van de omwonenden van landbouwgronden waarop pesticiden
worden gebruikt?3 4

Antwoord 8

Ja.

Vraag 9

Herinnert u zich dat het kabinet daarop de Gezondheidsraad om advies heeft gevraagd,
dat op 29 januari 2014 is verschenen en waarin werd erkend dat blootstelling aan landbouwgif
kan leiden tot de ontwikkeling van leukemie bij kinderen en ernstige aandoeningen
aan het zenuwstelsel zoals Parkinson?5

Antwoord 9

De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) had eerder
de Gezondheidsraad gevraagd om het onderwerp «risico’s van omwonenden door de toepassing
van gewasbeschermingsmiddelen» op te nemen in het werkprogramma van de Gezondheidsraad
voor 2011. In april 2011 heeft de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, mede
namens de Staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, dit verzoek
nader gespecificeerd tot een advies over blootstelling naar aanleiding van zorgen
bij een aantal bewonersgroepen.

In het advies van de Gezondheidsraad werd melding gemaakt van epidemiologisch onderzoek
(in binnen- en buitenland) onder agrariërs waarbij associaties zijn gevonden tussen
blootstelling aan gewasbeschermingsmiddelen en het optreden van uiteenlopende gezondheidseffecten
zoals de ziekte van Parkinson en leukemie bij kinderen van agrariërs. De Gezondheidsraad
constateerde echter ook dat buitenlandse bevindingen niet zo maar naar de Nederlandse
situatie zijn door te trekken en dat de onderzoeksresultaten uit eigen land dateren
van enige tijd geleden. (Kamerstuk 27 858, nr. 230).

Vraag 10

Wat is de reden dat het blootstellingsonderzoek dat de Gezondheidsraad aanbeval vertraging
heeft opgelopen?

Antwoord 10

Het onderzoek «Bestrijdingsmiddelen en Omwonenden» onder coördinatie van het RIVM
is enigszins vertraagd doordat de geplande analyses meer tijd kostten dan aanvankelijk
ingeschat. Op 10 april jl. is uw Kamer over het onderzoek geïnformeerd.

Vraag 11

Herinnert u zich dat u beloofde in gesprek te gaan met de omwonendenorganisatie Bollenboos,
die zich al sinds het jaar 2000 inzet voor de gezondheid van omwonenden van bollenvelden
en andere agrarische percelen waarop (veel) pesticiden worden gebruikt?

Antwoord 11

Ja. Ik heb begrip voor de zorgen die bij omwonenden leven in verband met de aanwezigheid
van (sporen van) gewasbeschermingsmiddelen in de omgeving. Ik neem deze zorgen serieus
en ben daarom ook met deze omwonenden op 8 april jl. in gesprek gegaan.

Vraag 12

Heeft u de stichting Bollenboos al uitgenodigd voor een gesprek? Zo ja, wanneer? Zo
nee, bent u bereid uw belofte alsnog na te komen en – nu het zo lang heeft geduurd
– spoedig af te reizen naar Westerveld om ter plaatse in gesprek te gaan met deze
hardwerkende vrijwilligers voor een gezonde leefomgeving?6

Antwoord 12

Ik verwijs naar het antwoord op vraag 11.

Vraag 13

Kunt u zich voorstellen dat mensen die in de buurt van landbouwpercelen wonen enorm
schrikken bij berichten over onderzoeken waaruit blijkt dat je zelfs een ernstige
progressieve spierziekte zoals ALS kunt ontwikkelen als op de akkers in hun omgeving
landbouwgif wordt gebruikt?

Antwoord 13

Ik kan mij dat voorstellen. Ik ben op 8 april jl. ook in gesprek gegaan met omwonenden
van landbouwpercelen om te praten over hun zorgen. Tegelijkertijd is van groot belang
dat binnen grenswaarden wordt gewerkt, dat toegelaten stoffen en middelen periodiek
worden herbeoordeeld en dat op basis van nieuwe wetenschappelijke inzichten kan worden
ingegrepen. Zoals aangegeven in het antwoord op vraag 2 gaat het in dit geval om stoffen
die in de EU niet meer zijn toegelaten.

Dat neemt niet weg dat we toe moeten naar weerbare teelten. Mijn ambities richten
zich op weerbare planten en teeltsystemen, het verbinden van landbouw en natuur en
als er dan toch behoefte is aan gewasbeschermingsmiddelen, dan nagenoeg zonder emissies
naar de leefomgeving en nagenoeg zonder residuen op producten. Dat is de kern van
de «Toekomstvisie gewasbescherming 2030» die recent aan uw Kamer is aangeboden.

Vraag 14

Kunt u deze vragen één voor één beantwoorden?

Antwoord 14

Ja.

Vraag 15

Kunt u deze vragen binnen de gebruikelijke termijn van drie weken en in ieder geval
voor het nog te plannen algemeen overleg Gewasbeschermingsmiddelen beantwoorden?

Antwoord 15

Ja.