Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van het lid Alkaya over de voortgang van het VN-verdrag over mensenrechten en bedrijven

Antwoord van Minister Kaag (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking) (ontvangen
24 april 2019).

Vraag 1

Bent u bekend met de berichten dat de huidige Europese Commissie zou hebben besloten
niet deel te nemen aan de nieuwe onderhandelingen over het VN-verdrag over mensenrechten
en bedrijven en kunt u bevestigen dat deze kloppen?1

Antwoord 1

Ja, daar ben ik mee bekend. De Europese Commissie heeft besloten het voorstellen van
een EU onderhandelingsmandaat aan de Raad, over te laten aan het volgende College
van Commissarissen. Dit College treedt na de verkiezingen voor het Europees parlement
(23 tot 26 mei 2019) aan.

Vraag 2

Deelt u de mening dat de Europese Unie hoe dan ook dient deel te nemen aan de volgende
onderhandelingsronde in oktober? Bent u bereid dit uit te spreken bij de eerstvolgende
Raad Buitenlandse Zaken?

Antwoord 2

De EU spreekt al langer haar zorgen uit over de intergouvernementele werkgroep in
Geneve, zowel met betrekking tot de inhoud van de concepttekst van het VN-verdrag
over mensenrechten en bedrijven, als rondom het proces. Tot dusver is de voorzitter
van de intergouvernementele werkgroep, Ecuador, niet tegemoet gekomen aan deze inhoudelijke
en procedurele bezwaren van de EU. Mede om die reden is er binnen de EU onvoldoende
draagvlak voor het opstellen van een onderhandelingsmandaat, hetgeen een vereiste
is voor deelname van de EU aan de onderhandelingen.

Nederland streeft naar een doordachte mix van maatregelen, zoals de UN Guiding Principles on Business and Human Rights (UNGPs) voorschrijven. Nederland zet zich doorlopend in voor een actief en coherent
EU beleid op het gebied van mensenrechten & bedrijfsleven en maatschappelijk verantwoord
ondernemen. Zo werden op 9 april 2019, mede op aandringen van Nederland, nieuwe Raadsconclusies
aangenomen. Deze Raadsconclusies bevestigen dat de OESO-richtlijnen voor Multinationale
Ondernemingen (OESO-richtlijnen) en de UNGPs de basis moeten vormen voor een robuust
EU beleid, inclusief een EU Actieplan maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Vraag 3

Heeft u contact gehad met de Europese Commissie over hun besluit? Wat was de precieze
aanleiding voor hun terugtrekking? Aan welke inbreng zou naar hun mening onvoldoende
gehoor zijn gegeven?

Antwoord 3

Het EU standpunt inzake een mogelijk VN-verdrag voor mensenrechten en bedrijfsleven
wordt voorbereid in Raadswerkgroep-verband, onder voorzitterschap van de Europese
Dienst voor het Externe Optreden (EDEO) en met deelname van de Europese Commissie.
Nederland heeft actief deelgenomen aan de discussies over de EU-opstelling ten opzichte
van de onderhandelingen. Voorzitter Ecuador heeft tot nu toe geen gehoor gegeven aan
de inbreng van de EU dat een mogelijk VN-verdrag gebaseerd moet zijn op de UN Guiding Principles on business and human rights (UNGPs). Ook is geen gehoor gegeven aan de inbreng dat een mogelijk VN-verdrag zich
moet richten op alle bedrijven (zoals de UNGPs dat ook voorschrijven) in plaats van
alleen transnationale bedrijven.

Naast deze inhoudelijke standpunten heeft de EU ook gereageerd op het proces. Er bestaat
onduidelijkheid over de looptijd van het mandaat van de Open-Ended Intergovernmental Working Group (OEIGWG), dat wordt verstrekt door de Mensenrechtenraad. Daarom heeft de EU aangegeven
dat het wenselijk is dat de OEIGWG de resultaten van de eerste drie bijeenkomsten
voorlegt aan de Mensenrechtenraad, zodat deze het mandaat of het werkprogramma formeel
kan verlengen. Dit is tot op heden niet gebeurd.

Ook heeft de EU het belang onderstreept van een onafhankelijke voorzitter. De huidige
voorzitter, Ecuador, is tevens de initiatiefnemer van het verdrag en daarmee niet
onafhankelijk. De EU vindt dat de gebruikelijke regels (UN Rules & Procedures) moeten worden gevolgd. Tot slot heeft de EU te kennen gegeven dat een mogelijk VN-verdrag
alleen een kans van slagen heeft als er mondiale steun voor is. Op dit moment heeft
een groot aantal traditionele partners van de EU, zoals Canada, Japan, Zuid-Korea,
de VS en Australië reeds aangegeven niet langer deel te willen nemen aan het proces.
Voorzitter Ecuador neemt tot nu toe weinig stappen om deze landen weer aan boord te
krijgen.

Vraag 4

Bent u bereid om, indien de Europese Commissie niet namens Nederland deelneemt aan
de komende onderhandelingsronde, zelfstandig, eventueel samen met gelijkgezinde lidstaten,
deel te nemen aan de onderhandelingsronde in oktober?

Antwoord 4

Nederland is terughoudend met zelfstandige deelname aan de onderhandelingen vanwege
de onduidelijkheid over het mandaat van de intergouvernementele werkgroep. Er moet
zorgvuldig worden omgegaan met de mandaten die de Mensenrechtenraad aan werkgroepen
verleent, anders schept dit een precedent voor andere trajecten. Daarnaast zijn de
uitdagingen op het gebied van mensenrechten en bedrijfsleven complex en van mondiale
aard. Eigenstandig opereren is dan niet de meest voor de hand liggende keuze, maar
gezamenlijk optreden, zoals op EU-niveau, juist wel. Onderdelen van het voorgestelde
Verdrag vallen bovendien onder gezamenlijke bevoegdheid van de EU en de lidstaten,
en mogelijk zelfs onder de exclusieve bevoegdheid van de EU.

Dat betekent niet dat Nederland niets doet. Nederland heeft zich steeds ingezet om
tot een EU-standpunt te komen, hetgeen heeft geleid tot het EU non-paper. Vooralsnog
blijf ik mij inzetten om met gelijkgezinde lidstaten te werken aan een EU standpunt,
mede met het oog op het aantreden van het nieuwe College van Commissarissen. Tevens
pleit Nederland via een EU Actieplan voor maatschappelijk verantwoord ondernemen voor
manieren om een betere naleving van de UNGPs en de OESO-richtlijnen wereldwijd te
bewerkstelligen.