Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Amhaouch, Van den Berg en Van Helvert over het voornemen van Italië om zich aan te sluiten bij het Chinese Belt and Road investeringsprogramma

Antwoord van Minister Blok (Buitenlandse Zaken), mede namens de Minister voor Buitenlandse
Handel en Ontwikkelingssamenwerking en de Staatssecretaris van Economische Zaken en
Klimaat (ontvangen 12 april 2019).

Vraag 1

Kent u het bericht «Italië bakt zoete broodjes met China»?1

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Deelt u de mening dat deze verdeel-en-heerspolitiek van China de EU uit elkaar drijft
en daarmee grote geopolitieke bedreigingen met zich meedraagt?

Antwoord 2

Het kabinet is van mening dat de Europese – en Nederlandse – belangen gebaat zijn
bij een EU die effectief en eensgezind optreedt in de relatie met China. Het is daarom
goed dat er de afgelopen tijd in EU-verband zowel op ministersniveau als op het niveau
van regeringsleiders uitgebreid over China is gesproken, in aanloop naar de EU-Chinatop
op 9 april. Zo onderstreepte de Europese Raad op 22 maart jl. nog het belang de Europese
waarden te laten reflecteren in de relatie met China, en werd het belang van een eensgezinde,
ambitieuze en niet-naïeve opstelling van de EU door verschillende Europese regeringsleiders,
waaronder Minister-President Rutte, benadrukt. Hierover is uw Kamer geïnformeerd middels
de geannoteerde agenda op 15 maart jl. (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1417) en het verslag op 26 maart jl. (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1428) van de Europese Raad.

Vraag 3

Wat houdt het Chinese Belt and Road programma precies in? Welke afspraken heeft Italië
met China gemaakt?

Antwoord 3

Het Belt and Road Initiative (BRI) is een grootschalig Chinees initiatief dat verbindingen («nieuwe zijderoutes»)
tussen continenten en hun aangrenzende zeeën wil stimuleren. Dit gebeurt onder andere
door de aanleg van wegen, spoorlijnen, havens en luchthavens, het faciliteren van
investeringen en handel, financiële samenwerking, maar ook people-to-people contacten en culturele uitwisseling. Het BRI dient China’s economische en geopolitieke
belangen, en samenwerking in het kader van BRI kan daarnaast ook voor andere landen
(economisch) interessant zijn. Sinds enkele jaren gebruikt China BRI als ordenend
principe in vrijwel al zijn internationale relaties, en worden uiteenlopende vormen
van samenwerking door China bij voorkeur onder de noemer BRI geschaard.

Tijdens het staatsbezoek van de Chinese president Xi Jinping aan Italië (21-23 maart
2019) hebben Italië en China een memorandum van overeenstemming (MoU) ondertekend
over samenwerking in het kader van het BRI. Het betreft een intentieverklaring zonder
juridische verplichtingen over de bilaterale samenwerking in het kader van het BRI
op gebieden van beleidsdialoog; vervoer, logistiek en infrastructuur; ongehinderde
handel en investeringen; financiële samenwerking; people-to-people contacten; en samenwerking groene ontwikkeling. De 19 institutionele en 10 commerciële
overeenkomsten die tijdens het bezoek zijn getekend, worden gepresenteerd als resultaten
van deze intentie tot nauwere samenwerking.

Vraag 4

Welke middelen heeft de Europese Unie om Italië op andere gedachten te brengen?

Antwoord 4

Het staat EU-lidstaten vrij bilaterale relaties te onderhouden met derde landen, en
ook om met deze landen – al dan niet juridisch bindende – afspraken te maken, zolang
deze vallen binnen de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten, de niet-uitgeoefende
gedeelde bevoegdheden van de lidstaten en de Unie, of wanneer de Unie enkel ondersteunende
of parallelle bevoegdheden heeft. Ook de Nederlandse overheid maakt afspraken met
China wanneer dit het Nederlandse belang dient, en wanneer deze complementair zijn
aan EU-beleid – bijvoorbeeld over versterking van economische samenwerking in derde
markten, of op het gebied van douanesamenwerking. Het MoU dat Italië heeft getekend
met China over samenwerking in het kader van BRI betreft een soortgelijke afspraak.

Vraag 5

Kunt u een schatting maken of Nederlandse bedrijven in Italië problemen kunnen ondervinden
als gevolg van een hechtere samenwerking tussen Italië en China?

Antwoord 5

Op dit moment is het niet mogelijk hiervan een inschatting te maken. Zo hangt de eventuele
impact op Nederlandse bedrijven in Italië mede af van de specifieke invulling van
de samenwerking die Italië en China aan zullen gaan aan de hand van de getekende overeenkomsten
en de specifieke sectoren waarin Nederlandse bedrijven actief zijn.

Vraag 6

Krijgen Chinese bedrijven op deze manier toegang tot de Italiaanse en daarmee de Europese
Interne markt?

Antwoord 6

In beginsel hebben bedrijven uit alle landen, waaronder China, toegang tot de Europese
en daarmee ook de Italiaanse markt. Uiteraard moeten alle bedrijven die actief zijn
op de Europese markt onverkort voldoen aan Europese (en indien van toepassing additionele
landelijke) wet- en regelgeving.

Vraag 7

Bent u in staat dit akkoord, dat naar verwachting op 22 maart tussen Italië en China
wordt getekend, te voorkomen?

Antwoord 7

Nee, zie ook het antwoord op vraag 4. Overigens hebben verschillende Europese regeringsleiders
waaronder Minister-President Rutte en marge van de Europese Raad de Italiaanse regering opgeroepen niet naïef te zijn in haar
relatie met China.

Vraag 8 en 9

Bent u bereid om tijdens de vergadering in Brussel, daags voor Xi's bezoek aan Italië,
over het standpunt van de 27 EU-landen ten opzichte van Chinese investeringen de toenadering
en individuele handelwijze van Italië richting China sterk te veroordelen?

Bent u bovendien bereid om namens de Nederlandse regering deze aanstaande samenwerking
tussen Italië en China publiekelijk te veroordelen?

Antwoord 8 en 9

Minister-President Rutte heeft tijdens de Europese Raad op 22 maart jl. het belang
benadrukt dat de EU eensgezind en als waardengemeenschap optreedt richting China.
Bilaterale MoU’s tussen EU-lidstaten en China hoeven die eensgezindheid niet te ondergraven,
zolang lidstaten zich maar blijven committeren aan afspraken die in EU-verband zijn
gemaakt. Veroordeling van Italië is niet aan de orde, zie ook het antwoord op vraag
4.

Vraag 10 en 11

Wat is de status van het Duitse en Franse voornemen om in gemeenschappelijk EU-verband
strenge criteria vast te leggen om Chinese projecten tegen het licht te houden?

In hoeverre belemmert de toenadering van Italië tot China de initiatieven om te komen
tot een Europese strategie om Chinese investeringen kritischer tegen het licht te
houden?

Antwoord 10 en 11

De Duitse en Franse Ministers van Economische Zaken hebben in een manifest van 19 februari
jl. hun visie uiteengezet op een Europees industriebeleid dat klaar is voor de 21e eeuw. Zij pleiten voor grootschalige investeringen in innovatie in Europa, het aanpassen
van het Europese regelgevingskader, en het treffen van maatregelen om Europa te beschermen.
Onder deze laatste pijler valt onder meer de implementatie van het Europese kader
voor screening van buitenlandse, en daarmee ook Chinese, investeringen. De onderhandelingen
daarover zijn reeds afgerond, en op 19 april 2019 zal de Verordening in werking treden
die voorziet in een Europees raamwerk en samenwerkingsmechanisme voor de toetsing
door individuele lidstaten van buitenlandse investeringen aan nationale veiligheidsbelangen
en de openbare orde. Deze verordening verplicht lidstaten om jaarlijks inzicht te
geven in de investeringen uit derde landen. Dit geldt ook voor Chinese investeringen.

Vraag 12

Wanneer komt de Europese lange termijn visie op China? Wanneer komt de Nederlandse
visie op China? En als die er al is hoe past deze ontluikende liefde tussen China
en Italië daar dan in?

Antwoord 12

De EU-Chinastrategie uit 2016 is nog altijd geldig. Het kabinet vindt dat het EU-beleid
ten aanzien van China regelmatig moet worden geactualiseerd naar aanleiding van nieuwe
ontwikkelingen. In dat licht heeft het kabinet de Gezamenlijke Mededeling van de Europese
Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid
van 12 maart jl. verwelkomd, waarin een strategische visie op de EU-Chinarelaties
is verwoord. Uw kamer kwam in de geannoteerde agenda voor de Europese Raad van maart
een appreciatie toe van deze Mededeling, die complementair is aan de kabinetsbrede
Chinanotitie die uw Kamer dit voorjaar zal toegaan. Het kabinet meent dat het Chinese
BRI en de EU-strategie voor de verbinding van Europa en Azië zowel voor de EU als voor de lidstaten kansen bieden voor nauwere samenwerking op
het gebied van connectiviteit, zolang dat op duurzame en transparante wijze gebeurt
en met aandacht voor een gelijk speelveld, goed bestuur en internationale normen.

Vraag 13

Welke risico’s en welke kansen in dit Chinese Belt and Road programma ziet u voor
Europa en voor Nederland?

Antwoord 13

Nederland en China vinden elkaar op het gebied van connectiviteit – zolang die duurzaam
is, binnen de EU-lijnen valt en concrete kansen en projecten voor beide partijen biedt.
Het BRI biedt de kans om Nederland als logistieke hotspot verder op de kaart te zetten. Ook de opkomst van het spoorgoederenvervoer tussen
China en Europese landen biedt kansen voor het bedrijfsleven, bijvoorbeeld risicospreiding
ten aanzien van vervoersmodaliteiten. De lagere CO2-uitstoot ten opzichte van lucht- en zeevracht biedt daarbij voordelen voor het klimaat.
Door ontsluiting van tot nu toe relatief onontwikkelde gebieden biedt het BRI ook
economische kansen buiten de directe BRI-hotspots. Wel zal er blijvend aandacht uitgaan naar de mogelijk toegenomen invloed van China
in landen langs de «nieuwe zijderoutes» en op de Nederlandse en Europese infrastructuur,
onder meer vanuit het oogpunt van economische veiligheid.

Vraag 14

Welke verplichtingen zijn Griekenland en Portugal reeds aangegaan met China? En welke
bezittingen (bedrijven, infrastructuur etc.) heeft China al in deze landen?

Antwoord 14

De samenwerking tussen Griekenland en China in het kader van BRI is neergelegd in
een MoU tussen beide landen. Hoewel dat geen formele verplichtingen met zich meebrengt,
kan het wel worden gezien als een Griekse intentieverklaring om mee te werken aan
de verwezenlijking van de Chinese plannen in het kader van de BRI op de Balkan.

Er bestaan voor zover bekend geen overzichten van de Chinese bezittingen in Griekenland.
Duidelijk is dat deze bezittingen divers zijn, omdat een deel van de bezittingen eigendom
is van Chinese burgers. Het gaat daarbij onder andere om portefeuilles van onroerend
goed in Athene. Bovendien is een deel van de bezittingen indirect in eigendom van
Chinese (staats-)bedrijven. Chinese bedrijven hebben, als investeerder in het Griekse
privatiseringsprogramma, bezittingen in verschillende sectoren van de Griekse economie.
De meest noemenswaardige investeringen betreffen het twee-derde eigendom van de havenautoriteit
van Piraeus, alsmede het eigendom van twee van de drie daar gelegen haventerminals
en bijna een kwart eigendom van het elektriciteitsdistributiebedrijf ADMIE.

Voor zover bekend is ook van de Chinese bezittingen in Portugal geen totaaloverzicht
beschikbaar. Wel heeft Portugal een MoU over economische samenwerking in het kader
van BRI getekend met China in december 2018. Chinese bedrijven hebben aanzienlijke
aandelen in de Portugese gezondheidszorg, verzekerings-, energie-, water-, en financiële
sector. Zo is bijna een kwart van Energias de Portugal, het grootste Portugese energiebedrijf, in Chinese handen. Chinese bedrijven zijn
volledig eigenaar van Fidelidade, de grootste verzekeraar, Luz Saude, de grootste private ziekenhuisgroep, een kwart van Redes Energéticas Nacionais, de nationale netwerkbeheerder en ruim een kwart van Millennium bcp, de grootste bank van Portugal.

Vraag 15

Kunt u een overzicht geven van het stemgedrag van Griekenland en Portugal sinds ze
het Chinese Belt and Road programma hebben ondertekend?

Antwoord 15

In het stemgedrag in internationale gremia maken EU-lidstaten hun eigen afweging,
binnen de kaders van het EU-acquis. Indien het vermoeden bestaat dat lidstaten vanwege
afhankelijkheid van China geneigd zijn besluitvorming in EU-verband te blokkeren omdat
zij de banden met China niet op het spel willen zetten is het aan andere lidstaten,
waaronder Nederland, om deze lidstaten daarop aan te spreken. Het is niet aan het
kabinet om mededelingen te doen over opstelling van individuele lidstaten in de Raad.

Vraag 16

Welke overige Europese landen hebben zich gecommitteerd aan het Chinese Belt and Road
programma? Welke Europese landen niet? En welke motivatie hadden deze landen daarbij?

Antwoord 16

Van de EU-lidstaten hebben verder Bulgarije, Estland, Griekenland, Hongarije, Kroatië,
Letland, Litouwen, Malta, Polen, Portugal, Roemenië, Slovenië, Slowakije en Tsjechië
overeenkomsten getekend met China over samenwerking in het kader van BRI. Voor zover
bekend is de motivatie van deze landen vooral gestoeld op het versterken van de bilaterale
economische samenwerking met China, met name op het gebied van connectiviteit. Overigens
geldt voor alle EU-lidstaten dat zij zich eveneens hebben gecommitteerd aan het versterken
van de samenwerking tussen Europa en Azië op het gebied van connectiviteit, zoals
verwoord in de EU-strategie voor verbinding van Europa en Azië die in oktober 2018 door de Europese Ministers van Buitenlandse Zaken is aangenomen.

Vraag 17

Klopt het dat het Verenigd Koninkrijk een aanbod van China heeft afgewezen? Op welke
gronden heeft het Verenigd Koninkrijk dat gedaan?

Antwoord 17

Er is tijdens het bezoek van premier May aan China in januari 2018 geen MoU met betrekking
tot het BRI ondertekend. Over de redenen hiervoor heeft de Britse regering voor zover
bekend geen uitspraken gedaan.

Vraag 18

Welke ruimte heeft een individuele lidstaat om dergelijke vergaande economische akkoorden
met derde landen, in dit geval China, aan te gaan?

Antwoord 18

Welke ruimte een lidstaat heeft om zelf (economische) akkoorden met derde landen aan
te gaan, hangt af van de materie die in het akkoord wordt geregeld. Deze ruimte is
er niet meer wanneer de EU exclusief bevoegd is. Dat is onder meer het geval wanneer
dit volgt uit het EU-werkingsverdrag, zoals bij gemeenschappelijke handelspolitiek,
of wanneer een optreden op internationaal niveau interne EU-regels kan aantasten of
de strekking daarvan kan wijzingen. Naast dat de lidstaat dan niet langer bevoegd
is juridische bindende handelingen vast te stellen, is zij ook verplicht – op basis
van het beginsel van loyale samenwerking – zich te onthouden van alle maatregelen
die de verwezenlijking van de doelstellingen van de Unie in gevaar kunnen brengen.

In het MoU tussen Italië en China over samenwerking in het kader van BRI staat met
zoveel woorden dat er geen internationaalrechtelijke rechten of plichten uit voortvloeien,
en dat Italië bij de uitvoering van het MoU is gehouden aan zijn verplichtingen op
basis van het EU-lidmaatschap.

Vraag 19

Welke gevolgen heeft het aansluiten van Italië bij het Chinese Belt and Road programma
voor Europese bedrijven en in welke mate staan Nederlandse bedrijven bloot aan Chinese
overname?

Antwoord 19

Er zijn geen directe gevolgen van het Italiaanse besluit als het gaat om overnames
van Europese en/of Nederlandse bedrijven. De Europese wet- en regelgeving blijven
onverminderd van kracht. De intentie van Italië en China om nauwer samen te werken
in het kader van BRI heeft als zodanig niet direct concrete gevolgen.

Vraag 20

Krijgt u signalen dat Europese landen of Europese bedrijven onder druk worden gezet
door investeringen die de Chinezen doen?

Antwoord 20

Er is een groeiend besef bij Europese overheden en bedrijven dat economische activiteiten,
temeer wanneer deze staatsgeleid zijn, niet altijd uitsluitend economische belangen
dienen. Er vindt op dit moment zowel in de EU als in Nederland een herbezinning plaats
over beleid ten aanzien van buitenlandse investeringen, waarbij dit aspect de volste
aandacht heeft.

Vraag 21

Beïnvloeden de Chinezen volgens u, door deze vergaande inmenging in Europese economieën,
het Europese of zelfs nationale besluitvormingsprocessen?

Antwoord 21

De economische activiteiten die China ontplooit zijn van invloed op de beeldvorming
over het land bij Europese beleidsmakers, wat zowel in het voordeel als in het nadeel
van China kan uitpakken.

Vraag 22

Welke kansen ziet u in de toekomstige relatie met China?

Antwoord 22

Nederland is er voorstander van dat de EU haar relatie met China op strategische wijze
vormgeeft, waarbij de EU ambitie toont en niet naïef is. De EU dient de economische
en politieke samenwerking te zoeken met China als dit de Europese belangen dient,
waarbij moeilijke onderwerpen niet uit de weg worden gegaan en waarbij de EU pal blijft
staan van haar waarden en standaarden. Ook voor de bilaterale relatie geldt dat er
volop kansen zijn om de samenwerking met China te verbreden en te verdiepen. Daarbij
is het wel zaak belangen zorgvuldig af te wegen en niet naïef te zijn. De kabinetsbrede
Chinanotitie die uw Kamer dit voorjaar zal toegaan, zal hier nader op ingaan.

Vraag 23

Wat is de laatste status van de 16+1 landen strategie van China, waarvan 11 landen
lid zijn van de EU, en hoe verhoudt deze samenwerking tussen China en deze Europese
landen zich ten opzichte van de eenheid en regelgeving van de Europese markt?

Antwoord 23

Het 16+1 initiatief, waarbij China met zestien Centraal- en Oost-Europese landen samenwerkt
op het gebied van onder meer infrastructuur, is nog altijd actief. Het kabinet is
met andere lidstaten en de EU van mening dat dit initiatief nuttig is zolang het complementair
is aan EU-beleid, en zolang transparant is wat in 16+1-verband wordt afgesproken.
Alle EU-lidstaten – waaronder de elf landen die deelnemen aan het initiatief – zijn
gebonden aan EU- regelgeving, en zijn gebaat bij een EU die eensgezind is in haar
optreden richting China.

Vraag 24

Deelt u de vrees dat de nieuwe zijderoute Chinese bedrijven bevoordeelt, de ontvangende
landen opzadelt met grote schulden en door Beijing wordt gebruikt om zijn greep op
de wereld te vergroten?

Antwoord 24

De EU en Nederland zijn niet naïef over de risico’s van financiële afhankelijkheid
en de strategische belangen van China bij het BRI. Zo worden in bepaalde gevallen
inderdaad Chinese bedrijven bevoordeeld, worden Chinese standaarden geëxporteerd,
dient BRI deels om nieuwe afzetmarkten te openen voor de Chinese industrie die kampt
met overcapaciteit in producten als staal, en helpt BRI om Chinese toegang tot grondstoffen
in betrokken landen veilig te stellen. Het is daarom van belang de ontwikkelingen
op het gebied van BRI nauwgezet te volgen, en duidelijke voorwaarden te stellen aan
Europese samenwerking met China in het kader van BRI. Dat neemt niet weg dat BRI en
de EU-strategie voor de verbinding van Europa en Azië zowel voor de EU als voor de lidstaten kansen bieden voor nauwere samenwerking op
het gebied van connectiviteit, zolang dat op duurzame en transparante wijze gebeurt
en met aandacht voor een gelijk speelveld, goed bestuur en internationale normen.

Vraag 25

Herkent u zich er in dat landen die overeenkomsten met China hebben gesloten zich
steeds meer naar Chinese maatstaven gaan gedragen? En zijn daar voorbeelden van te
geven? Zo niet, bent u dan van mening dat de Europese standaarden en maatstaven niet
worden beïnvloed onder Chinese druk?

Antwoord 25

Er zijn geen aanwijzingen dat Europese standaarden en maatstaven worden beïnvloed
onder Chinese druk. Nederland roept in EU-verband regelmatig op in de relatie met
China pal te staan voor EU-waarden en -standaarden. In dat licht verwelkomt het kabinet
de Gezamenlijke Mededeling over de EU-Chinarelatie van de Europese Commissie en de
Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid van
12 maart jl., waarin deze inzet wordt onderschreven.