Antwoord schriftelijke vragen : Antwoord op vragen van de leden Ronnes en Van Dam over het bericht ‘De Nederlandsche Bank laat bewust leemte in toezicht op witwaswet’

Antwoord van Minister Hoekstra (Financiën) mede namens de Ministers van Justitie en
Veiligheid en voor Rechtsbescherming (ontvangen 22 november 2018).

Vraag 1

Herinnert u zich uw antwoorden op de Kamervragen over de miljoenenschikking die ING
met OM heeft getroffen in witwaszaken?

Antwoord 1

Ja.

Vraag 2

Kunt u kortheidshalve uiteen zetten wat de inhoud is van de door ING gerealiseerde
stappen en het nog uit te voeren grootschalige herstel- en verbeterplan? Kunt u uitleggen
hoe De Nederlandsche Bank (DNB) hier (feitelijk) toezicht op gaat houden, hoe lang
dit specifieke toezicht verwacht wordt en welke normen daarbij door DNB (op welke
criteria) gehanteerd (gaan) worden? Anders gezegd, hoe zal toetsbaar zijn en getoetst
worden dat ING op het vlak van de bestrijding van witwassen weer handelt conform de
geldende regelgeving?

Antwoord 2

Zoals in het feitenrelaas van het Openbaar Ministerie (OM) is aangegeven heeft ING
zich gecommitteerd aan een meerjarig herstel- en verbeterplan. Het doel van het herstelprogramma
is om de geconstateerde misstanden voortvarend en duurzaam aan te pakken en voor de
toekomst blijvend te verhelpen. Concreet moet dit leiden tot een adequaat systeem
van cliëntenonderzoek met inbegrip van risicoclassificering voor vereist verscherpt
cliëntenonderzoek, het adequaat monitoren van transacties en het onverwijld melden
van ongebruikelijke transacties. Ten behoeve daarvan zorgt ING voor structurele aanpassingen
op het gebied van beleids- en werkinstructies, governance en uitvoering, systemen
ten aanzien van klanten en de monitoring daarvan en de monitoring van transacties
en data-analyse. Integraal onderdeel van de verbetering is de blijvende aandacht aan
de cultuur van de gehele organisatie zoals detone at the top, eenduidige prioriteitstelling en integriteitsprogramma’s en trainingen.

Zoals aangegeven in de brief van DNB van 24 september jl. ziet DNB er op verschillende
manieren op toe dat ING haar rol als poortwachter naar behoren gaat vervullen. DNB
houdt de voortgang bij de uitvoering van het herstel- en verbetertraject door ING
onder andere in de gaten door beoordeling van:

– Systematische integriteitsrisicoanalyses, beleid, procedures en IT-systemen;

– Klant- en transactiedossiers aan de hand van de normen in de Wet ter voorkoming van
witwassen en financieren van terrorisme;

– (Deel)resultaten van het project;

– Validatierapporten, (periodieke) interne rapportages en vastleggingen;

– Toelichtingen van programmamanagers en andere sleutelfunctionarissen.

Naast bovenstaande beoordelingen bespreekt DNB periodiek de voortgang en realisatie
van het herstel- en verbetertraject met (leden van) de Raad van Bestuur en Raad van
Commissarissen van ING. DNB ziet er strikt op toe dat de geïdentificeerde veranderingen
uit het plan daadwerkelijk door ING worden doorgevoerd. Indien blijkt dat ING niet
tijdig en volledig de opgelegde verbeteringen heeft doorgevoerd, zal DNB haar toezichtinstrumentarium
benutten.

Vraag 3

In hoeverre is uit het onderzoek van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst
(FIOD) en/of het Openbaar Ministerie dan wel uit het eigen toezichtswerk van DNB de
afgelopen jaren, duidelijk geworden of ING gebruik maakt van het Incidentenwaarschuwingssysteem
Financiële Instellingen (IFI) van de Nederlandse Vereniging van Banken? Welke criterium
heeft ING gehanteerd bij het (eventuele) gebruik van IFI: het eigen commerciële belang
of de financiële integriteit van de gehele bancaire sector?

Antwoord 3

Het OM heeft onderzocht of ING conform de wet heeft gehandeld. Het al dan niet gebruik
maken van het IFI maakte geen onderdeel uit van het onderzoek.

Over het gebruik van het systeem door ING kan DNB geen informatie verstrekken. Het
betreft informatie die DNB in het kader van haar toezicht heeft verkregen en die betrekking
heeft op een individuele instelling. Uit hoofde van haar wettelijke geheimhoudingsplicht
kan DNB deze informatie noch met mij noch met uw Kamer delen.

Vraag 4

Wilt u de Kamer een overzicht verstrekken voor de jaren 2013, 2014, 2015, 2016 en
2017 waarin per Nederlandse grootbank (ING, ABN Amro, Rabobank en Volksbank) per maand
wordt aangegeven hoeveel ongebruikelijke transactie zij hebben gemeld aan de Financial
Intelligence Unit (FIU)?

Antwoord 4

Hieronder staat het aantal meldingen van ongebruikelijke transacties door ING, ABN
AMRO, Rabobank en de Volksbank bij de FIU-Nederland per maand voor de jaren 2013 tot
en met 2017. Bij de bijgevoegde aantallen wordt het volgende opgemerkt.

Van het jaar 2013 zijn alleen de gegevens van de maanden november en december beschikbaar
in verband met de wettelijke bewaartermijn van meldingen van ongebruikelijke transacties
voor een periode van vijf jaar. In het algemeen wordt opgemerkt dat de verschillen
in aantallen tussen de banken niet zomaar te vergelijken zijn. Dit hangt samen met
de verschillen tussen banken, onder meer wat betreft de grootte van de bank, het type
en aantal klanten, het type dienstverlening en de internationale context waarin een
bank zich beweegt.

In de openbare jaaroverzichten van de FIU-Nederland is reeds het aantal meldingen
van ongebruikelijke transacties per sector en groep instellingen alsook het aantal
melders per meldsoort opgenomen. Het gaat bij deze meldingen om een transactie waarbij
een instelling aanleiding heeft om te veronderstellen dat deze verband kan houden
met witwassen of financieren van terrorisme. De FIU-Nederland analyseert de meldingen
van ongebruikelijke transacties, waarna de FIU-Nederland in bepaalde gevallen tot
een verdacht verklaring komt. In dat geval wordt de beschikbare informatie met betrekking
tot de verdacht verklaarde transactie verstrekt aan diverse (bijzondere) opsporingsinstanties,
inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Op grond van artikel 13 g van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van
terrorisme heeft de FIU-Nederland tot taak inlichtingen te geven aangaande het meldgedrag
van de instellingen aan de toezichthoudende autoriteiten, het Openbaar Ministerie
en de overige ambtenaren belast met de opsporing van strafbare feiten. De verschillende
Wwft-toezichthouders houden toezicht op de naleving van de verplichting voor instellingen
om ongebruikelijke transacties te melden bij de FIU-Nederland. De Wwft-toezichthouders
kunnen bestuursrechtelijk optreden indien de verplichtingen uit de Wwft, waaronder
het melden van ongebruikelijke transacties, niet worden nageleefd. Het Openbaar Ministerie
kan zo nodig strafrechtelijk hiertegen optreden. Naast deze repressieve kant heeft
elke toezichthouder zogenoemde guidance documenten opgesteld om de onder hun toezicht
gestelde instellingen nader te informeren over deze verplichting. Ook de FIU-Nederland
geeft hierover regelmatig voorlichting aan de desbetreffende instellingen om de compliance
op dit gebied te bevorderen.

ABN AMRO

2013

2014

2015

2016

2017

Januari

 

52

147

115

156

Februari

 

82

101

75

81

Maart

 

104

89

103

140

April

 

81

111

143

103

Mei

 

101

122

90

103

Juni

 

76

35

184

141

Juli

 

94

7

115

134

Augustus

 

124

143

94

147

September

 

213

175

191

184

Oktober

 

107

199

132

109

November

29

67

169

185

101

December

97

133

118

151

104

Totaal

126

1.234

1.416

1.578

1.503

ING

2013

2014

2015

2016

2017

Januari

 

261

665

1.127

367

Februari

 

192

264

277

633

Maart

 

181

160

283

706

April

 

172

176

245

787

Mei

 

217

205

285

698

Juni

 

209

115

275

1.227

Juli

 

252

327

400

968

Augustus

 

204

152

378

975

September

 

103

141

272

1.169

Oktober

 

531

330

260

846

November

46

337

449

308

964

December

229

602

584

362

804

Totaal

275

3.261

3.568

4.472

10.144

Gezien de grote stijging in het aantal meldingen bij ING van 2016 op 2017, is bij
ING om een toelichting gevraagd. ING geeft aan dat dit verband houdt met het opnieuw
inrichten van het transactiemonitoringssysteem, hetgeen tot meer alerts en meldingen
heeft geleid, en met het feit dat ING in 2017 is gestart met het herbeoordelen van
alerts en meldingen in de jaren voor 2017.

Rabobank

2013

2014

2015

2016

2017

Januari

 

552

124

108

114

Februari

 

361

129

89

155

Maart

 

225

125

36

176

April

 

201

93

47

170

Mei

 

130

107

55

152

Juni

 

53

108

61

140

Juli

 

127

136

171

236

Augustus

 

125

127

116

121

September

 

85

101

70

244

Oktober

 

108

167

97

278

November

39

91

147

111

123

December

245

105

170

118

246

Totaal

284

2.163

1.534

1.079

2.155

Volksbank

2013

2014

2015

2016

2017

Januari

 

6

11

16

39

Februari

 

12

24

24

48

Maart

 

8

8

22

188

April

 

11

63

27

221

Mei

 

36

88

19

222

Juni

 

22

39

31

228

Juli

 

11

63

20

235

Augustus

 

42

97

84

282

September

 

16

69

49

228

Oktober

 

33

14

57

776

November

6

11

21

74

596

December

14

2

41

68

420

Totaal

20

210

538

491

3.483

Ter duiding van de stijging van het aantal gemelde transacties in 2017 is van belang
dat de Volksbank tot 2017 de SNS Bank betrof en dat met ingang van 1 januari 2017
een herstructurering heeft plaats gevonden waarbij twee zelfstandige dochters onderdeel
van de Volksbank werden.

Vraag 5

Kunt u aangeven in hoeverre door de diverse accountants in de jaren 2010 tot en met
2016 ten aanzien van de Nederlandse grootbanken in de jaarverslagen dan wel in andere
documenten opmerkingen zijn gemaakt over de kwaliteit en effectiviteit van het werkproces
van deze banken in het tegengaan van witwassen?

Antwoord 5

In de openbare jaarverslagen van de grootbanken wordt in de gevraagde jaren slechts
beperkt stilgestaan bij witwassen en de kwaliteit en effectiviteit van het werkproces
voor het tegengaan hiervan. Directe oordelen of getallen hierover worden in de jaarverslagen
niet genoemd. In algemene zin lijkt er wel een trend te zijn dat tussen 2010 en 2016
meer aandacht aan integriteit in de jaarverslagen wordt besteed en de integriteitrisico’s
worden benoemd. Daarbij wordt aandacht besteed aan cliëntenonderzoek waarbij in twee
gevallen ook het opleiden van personeel wordt benoemd. Op de werkprocessen bij het
cliëntenonderzoek wordt slechts in een enkel geval in gegaan, zonder uitspraken te
doen over de effectiviteit daarvan.

Vraag 6

Deelt u de opvatting dat de strafwet tekort schiet in het kunnen vervolgen van leidinggevenden
van organisaties die of waarbinnen strafbare feiten worden gepleegd, zoals in deze
casus bij ING? Deelt u de opvatting dat de huidige wetgeving te veel gericht is op
een actief handelen van de leidinggevenden (bewust handelen, opzet) terwijl juist
maatschappelijk wenselijk zou zijn dat ook een niet-handelen (schuld, omissie) strafrechtelijk
te verwijten is aan leidinggevenden? Bent u bereid hier een wetenschappelijke verkenning
naar te laten verrichten?

Antwoord 6

Er zijn geen signalen bekend dat de strafwet tekort schiet in het kunnen vervolgen
van leidinggevenden van organisaties waarbinnen strafbare feiten worden gepleegd.
De opvatting dat de huidige wetgeving teveel gericht is op een actief handelen van
de leidinggevenden kan ik dan ook niet onderschrijven. Uit de rechtsgeleerde literatuur
blijkt dat feitelijk leidinggeven ook kan bestaan uit «opzettelijk bevorderen» en
daarvan kan ook sprake zijn bij bewust niet-ingrijpen, bij nalaten en stilzitten.
«Horen, zien en zwijgen» bij de verantwoordelijke kan onder omstandigheden (want louter
toelaten is niet per se opzettelijk bevorderen) leiden tot de kwalificatie: feitelijk
leidinggeven.»1 Mede in dit licht is het niet noodzakelijk om een wetenschappelijke verkenning te
verrichten naar de vraag of de huidige wetgeving op het punt van de strafrechtelijke
aansprakelijkheid wegens het leiding geven aan een strafbaar feit dat wordt begaan
door een rechtspersoon te veel gericht is op een actief handelen van de leidinggevenden
en onvoldoende op niet-handelen.