Home
Kamerstukken

Memorie van toelichting : Memorie van toelichting

Tweede Kamer der Staten-Generaal

InhoudsopgaveGeraamde uitgaven en ontvangstenA. Artikelsgewijze toelichting bij het begrotingswetsvoorstelB. Artikelsgewijze toelichting bij de begrotingsartikelen1 Leeswijzer2 Beleidsagenda2.1 Beleidsprioriteiten2.1.1 Meer regie op betaalbare en duurzame woningen voor iedereen2.1.2 Meer regie op een evenwichtige en duurzame verdeling van ruimte2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties2.3 Overzicht Herstel- en Veerkrachtplan2.4 Openbaarheidsparagraaf2.5 Strategische Evaluatie Agenda2.6 Overzicht risicoregelingen3 Beleidsartikelen3.1 Artikel 1. WoningmarktA. Algemene doelstellingB. Rol en verantwoordelijkheidC. BeleidswijzigingenD. Budgettaire gevolgen van beleidE. Toelichting op de financiële instrumenten3.2 Artikel 2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteitA. Algemene doelstellingB. Rol en verantwoordelijkheidC. BeleidswijzigingenD. Budgettaire gevolgen van beleidE. Toelichting op de financiële instrumenten3.3 Artikel 3. Ruimtelijke ordening en OmgevingswetA. Algemene doelstellingB. Rol en verantwoordelijkheidC. BeleidswijzigingenD. Budgettaire gevolgen van beleidE. Toelichting op de financiële instrumenten3.4 Artikel 4. Uitvoering RijksvastgoedbeleidA. Algemene doelstellingB. Rol en verantwoordelijkheidC. BeleidswijzigingenD. Budgettaire gevolgen van beleidE. Toelichting op de financiële instrumenten4 Niet-beleidsartikelen4.1 Artikel 11. Centraal apparaat4.2 Artikel 12. Algemeen4.3 Artikel 13. Nog onverdeeld5 Begroting agentschappen5.1 Rijksvastgoedbedrijf (RVB)5.2 Dienst van de Huurcommissie (DHC)6 Bijlagen6.1 Bijlage 1: ZBO's en RWT's6.2 Bijlage 2: Specifieke uitkeringen6.3 Bijlage 3: Subsidieoverzicht6.4 Bijlage 4: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda

36 800 XXII Vaststelling van de begrotingsstaten van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (XXII) voor het jaar 2026

Nr. 2 MEMORIE VAN TOELICHTING

Vergaderjaar 2025–2026

GERAAMDE UITGAVEN EN ONTVANGSTEN

Figuur 1 Geraamde uitgaven verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 9.366.858.000

Figuur 2 Geraamde ontvangsten verdeeld over beleidsartikelen en niet-beleidsartikelen (bedragen x € 1 mln.). Totaal € 520.264.000

A. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ HET BEGROTINGSWETSVOORSTEL

Wetsartikel 1

De begrotingsstaten die onderdeel zijn van de Rijksbegroting worden op grond van artikel 2.3, eerste lid, van de Comptabiliteitswet 2016 elk afzonderlijk bij de wet vastgesteld.

Het wetsvoorstel strekt ertoe om de onderhavige begrotingsstaten voor het aangegeven jaar vast te stellen.

Alle voor dit jaar vastgestelde begrotingswetten tezamen vormen de Rijksbegroting voor dat jaar. Een toelichting bij de Rijksbegroting als geheel is opgenomen in de Miljoenennota.

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de uitgaven, verplichtingen en de ontvangsten vastgesteld. De in de begrotingsstaten opgenomen begrotingsartikelen worden in onderdeel B van deze memorie van toelichting toegelicht (de zogenoemde begrotingstoelichting).

Wetsartikel 2

Met de vaststelling van dit wetsartikel worden de baten en de lasten, het saldo van de baten en de lasten en de kapitaaluitgaven en -ontvangsten van de in de staat opgenomen baten-lastenagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld en worden de verplichtingen, ontvangsten en uitgaven van verplichtingen-kasagentschappen voor het onderhavige jaar vastgesteld. De in die begrotingen opgenomen begrotingsartikelen worden toegelicht in onderdeel B (begrotingstoelichting) van deze memorie van toelichting en wel in de paragraaf inzake de agentschappen.

De Minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening,M.C.G.Keijzer

B. ARTIKELSGEWIJZE TOELICHTING BIJ DE BEGROTINGSARTIKELEN

1 Leeswijzer

Algemeen

Voor u ligt de begroting 2026 van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (XXII). Deze begroting is ingediend door het demissionaire kabinet-Schoof.

Groeiparagraaf

De begroting 2026 bouwt voort op de ontwikkeling van de begroting 2025 van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO).

De begroting 2026 bevat een aantal wijzigingen ten opzichte van 2025. De belangrijkste wijzigingen zijn:

– De tabel ‘staat van baten en lasten’ in de begroting van de agentschappen is gewijzigd. De omzet van de agentschappen wordt nu uitgesplitst in baten als tegenprestatie voor de levering van producten en/of diensten en baten als tegenprestatie voor levering van input.

– De verdiepingsbijlage en de bijlage «Moties en toezeggingen» zijn niet opgenomen in de ontwerpbegroting.

Motie-Welzijn (36725 XXII, nr. 17)

Bij het debat over de eerste suppletoire begroting 2025 van VRO is de motie-Welzijn aangenomen. Deze motie verzoekt om bij de begrotingen per woningbouwinstrument een verplichte indicator toe te voegen bestaande uit het aantal te realiseren woningen per jaar, de verwachte startbouw en het aandeel in het betaalbare segment. Het realiseren van deze aanpassing vergt zorgvuldige uitwerking, waaronder het ontwikkelen van eenduidige definities, het verzamelen van betrouwbare gegevens en het inbedden in de begrotingssystematiek. Het kabinet is bezig met de uitwerking hiervan en streeft ernaar om bij de ontwerpbegroting 2027 de eerste resultaten te presenteren.

Beleidsagenda

De beleidsagenda geeft een overzicht van de hoofdlijnen van het beleid en wordt afgesloten met de volgende overzichten:

– Overzichtstabel met de belangrijkste beleidsmatige mutaties;

– Overzicht Herstel- en Veerkrachtplan;

– Openbaarheidsparagraaf;

– Strategische evaluatieagenda;

– Overzicht van risicoregelingen.

In het overzicht van risicoregelingen zijn de tabellen 'Garanties‘ en ‘Achterborgstellingen‘ opgenomen. Het betreft de herplaatsingsgarantie, de achterborgstellingen voor het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) en het Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW).

Beleidsartikelen

In de beleidsartikelen staan de beleids- en de financiële informatie over de voorgenomen uitgaven. De begroting van het ministerie van VRO bevat vier beleidsartikelen:

– artikel 1. Woningmarkt

– artikel 2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

– artikel 3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

– artikel 4. Uitvoering Rijksvastgoedbeleid

Een beleidsartikel is opgebouwd uit de volgende elementen:

A. Algemene doelstelling

B. Rol en verantwoordelijkheid

C. Beleidswijzigingen

D. Budgettaire gevolgen van beleid en budgetflexibiliteit

E. Toelichting op de instrumenten

Voor de toelichting op het niveau van de financiële instrumenten wordt, conform de Rijksbegrotingsvoorschriften 2025, gebruik gemaakt van onderstaande staffel.

Tabel 1 Ondergrens (staffel) op basis van Rijksbegrotingsvoorschriften 2025

Artikel

Beleidsmatige mutaties (ondergrens in € miljoen)

Technische mutaties (ondergrens in € miljoen)

1. Woningmarkt

Verplichtingen/Uitgaven: 10 mln.Ontvangsten: 5 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 20 mln.Ontvangsten: 10 mln.

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

Verplichtingen/Uitgaven: 10 mln.Ontvangsten: 1 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 20 mln.Ontvangsten: 2 mln.

3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

Verplichtingen/Uitgaven: 5 mln.Ontvangsten: 1 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 10 mln.Ontvangsten: 2 mln.

4. Uitvoering Rijksvastgoedbeleid

Verplichtingen/Uitgaven: 5 mln.Ontvangsten: 2 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 10 mln.Ontvangsten: 4 mln.

11. Centraal apparaat

Verplichtingen/Uitgaven: 2 mln.Ontvangsten:1 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 4 mln.Ontvangsten: 2 mln.

12. Algemeen

Verplichtingen/Uitgaven: 1 mln.Ontvangsten:1 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 2 mln.Ontvangsten: 2 mln.

13. Nog onverdeeld

Verplichtingen/Uitgaven: 1 mln.Ontvangsten:1 mln.

Verplichtingen/Uitgaven: 2 mln.Ontvangsten: 2 mln.

Budgetflexibiliteit

De peildatum van de gepresenteerde budgetflexibiliteit (op basis van juridische verplichtingen) is 1 januari 2026.

Niet-beleidsartikelen

De begroting van VRO bevat drie niet-beleidsartikelen:

– artikel 11. Centraal apparaat

– artikel 12. Algemeen

– artikel 13. Nog onverdeeld

Begroting agentschappen

De begroting van VRO kent de volgende twee baten-lastenagentschappen:

– Rijksvastgoedbedrijf (RVB)

– Dienst van de Huurcommissie (DHC)

Bijlagen

De begroting van VRO bevat de volgende bijlagen:

1. Zelfstandige Bestuursorganen en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak

2. Specifieke uitkeringen

3. Subsidieoverzicht

4. Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda

2 Beleidsagenda

2.1 Beleidsprioriteiten

Nederland staat voor grote maatschappelijke opgaven die vragen om scherpe keuzes en daadkrachtig optreden van het Rijk. De komende jaren staan in het teken van het waarmaken van fundamentele beloften: voldoende betaalbare woningen, een kwalitatief goede leefomgeving en een zorgvuldige, toekomstgerichte verdeling van onze schaarse ruimte. In 2026 zetten we met kracht door op deze ambities, met hernieuwde regie op volkshuisvesting én ruimtelijke ordening.

Voor veel mensen is een betaalbare woning nog steeds onbereikbaar. Terwijl de vraag naar woningen blijft stijgen, stokt het aanbod, zeker in het betaalbare segment. Het kabinet werkt daarom in 2026 verder aan structurele versnelling van de woningbouw. Tegelijkertijd wordt met gerichte stimuleringsmaatregelen, zoals de realisatiestimulans en een aangepaste woningbouwimpuls, ingezet op de realisatie van woningen in complexe gebieden. Gemeenten worden daarnaast ondersteund bij het beter benutten van de bestaande woningvoorraad en leefomgeving. Ook maken we werk van een toekomstbestendige woningvoorraad door sterk in te zetten op verduurzaming en het aanpakken van funderingsproblematiek.

Waar volkshuisvesting gaat over de beschikbaarheid, kwaliteit en betaalbaarheid van woningen, draait ruimtelijke ordening om het maken van integrale keuzes over hoe we de beperkte ruimte in Nederland benutten. In 2026 is de beoogde inwerkingtreding van de nieuwe Nota Ruimte. Om uitvoering te geven aan deze visie worden ontwikkelperspectieven en uitvoeringsagenda’s in de zestien NOVEX-gebieden verder doorontwikkeld. Daarnaast worden verstedelijkingsstrategieën uitgewerkt voor drie nieuwe regio’s: Twente, Stedendriehoek en Centraal Limburg.

Het Rijk werkt samen met provincies, gemeenten en maatschappelijke partijen aan ruimtelijke kwaliteit en het versnellen van gebiedsgerichte uitvoering. Via programma’s als Mooi Nederland en de Regio Deals wordt ingezet op een leefomgeving die niet alleen functioneel is, maar ook aantrekkelijk en toekomstbestendig. Hiervoor zijn meervoudig ruimtegebruik, ontwerpgericht werken en maatschappelijke participatie sleutelbegrippen.

Goede besluitvorming vraagt om goede informatie. Daarom wordt het datafundament van de fysieke leefomgeving versterkt. De Omgevingswet, die in 2024 in werking is getreden, biedt hiervoor belangrijke instrumenten. In 2026 zetten we vervolgstappen om de samenwerking binnen en tussen overheden verder te verbeteren en het Digitaal Stelsel Omgevingswet gebruiksvriendelijker en breder inzetbaar te maken.

2.1.1 Meer regie op betaalbare en duurzame woningen voor iedereen

Beschikbaarheid

Beschikbaarheid: bouwen

Onze woning is de basis waarop we ons leven bouwen. Helaas is wonen voor steeds meer mensen juist een bron van zorgen en onzekerheid. Hoge huren en huizenprijzen vergroten de ongelijkheid. Er is jarenlang te weinig gebouwd om de groeiende vraag te kunnen bijbenen. Ruim 400.000 huishoudens zijn op zoek naar een woning en dat aantal neemt toe. Vooral voor mensen met een laag inkomen of middeninkomen is het erg moeilijk om een betaalbare woning te vinden. Het terugdringen van het woningtekort is daarom prioriteit van het kabinet. We richten ons daarbij op drie doelen:

– Nieuwbouw van meer passende en betaalbare woningen;

– Beter benutten en verbeteren van de leefbaarheid in de bestaande woningvoorraad en bestaande gebouwen;

– Sneller het tekort aanpakken door minder belemmeringen en meer realisatie.

1. Nieuwbouw van meer passende en betaalbare woningen

Regie op volkshuisvesting

De woningbouwopgave is groot en complex. Samen met betrokken partijen werken we aan het terugdringen van het woningtekort. Daarin voert het Rijk regie. In de woondeals hebben we bestuurlijke afspraken vastgelegd over aantallen te bouwen woningen. In 2026 richten we ons op de uitvoering van deze afspraken. In december 2024 hebben we met een groot aantal partijen afspraken gemaakt hoe we gezamenlijk werken aan 100.000 woningen, waarvan tweederde betaalbaar en 30% sociaal. Eind 2025 bepalen we tijdens een volgende Woontop de prioriteiten binnen het woningbouwbeleid voor 2026 en verder.

In 2026 is de beoogde inwerkingtreding van het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting en de onderliggende regelgeving. Het wetsvoorstel zorgt ervoor dat overheden weer kunnen sturen op hoeveel, waar en voor wie zij gaan bouwen. De wet moet leiden tot voldoende betaalbare woningen. Van de 100.000 te bouwen woningen per jaar, moet tweederde betaalbaar zijn en 30% sociaal. Voorts zorgt het wetsvoorstel voor kortere procedures en wordt de ladder voor duurzame verstedelijking voor woningbouw geschrapt. Dat maakt bouwen buiten de bebouwde kom minder omslachtig. In 2026 ondersteunen we gemeenten, provincies, corporaties en zorg- en welzijnspartijen bij de implementatie van deze regelgeving, door het organiseren van bijeenkomsten, webinars en handreikingen.

Stimuleren van voldoende betaalbare woningen

Het terugdringen van het woontekort is een gezamenlijke opgave. Om recht te doen aan de verschillende opgaven waar gemeenten en regio’s in de woningbouw voor staan, hebben we een samenhangend pakket van financiële regelingen ontwikkeld. Het kabinet heeft € 5 mld. gereserveerd voor woningbouw tot en met 2029. In 2026 zetten we de volgende financieringsinstrumenten in om de woningbouw te versnellen:

– De Realisatiestimulans is een nieuw en laagdrempelig instrument dat een bijdrage levert per gerealiseerde woning met zo min mogelijk administratieve lasten. Een deel van deze middelen reserveren we voor extra ondersteuning aan gemeenten voor specifieke bouwopgaven zoals zorggeschikte en geclusterde woningen, woningbouw in kwetsbare gebieden en het versterken van de ambtelijke capaciteit bij gemeenten.

– De huidige Woningbouwimpuls wordt aangepast om juist complexe en essentiële gebiedsontwikkelingen te ondersteunen waarvoor grotere investeringen nodig zijn. Bijvoorbeeld voor grotere ingrepen zoals bedrijfsuitplaatsingen, bodemverontreiniging of binnenplanse infrastructuur waarvoor naast een bijdrage uit de realisatiestimulans extra middelen nodig zijn.

– Het Gebiedsbudget stelt gemeenten in staat om binnen grootschalige woningbouwgebieden in bredere gebiedsontwikkeling te investeren, bijvoorbeeld in bodemsanering, de openbare ruimte of energievoorziening.

– De woningbouwopgave binnen het convenant van Rijk en Brainportregio over investeringen in het ondernemingsklimaat voor de microchipsector.

– Met de Grondfaciliteit ondersteunen we gemeenten die een actief grondbeleid voeren.

Daarbovenop investeert het kabinet via het Mobiliteitsfonds € 2,5 mld. voor het ontsluiten van (nieuwe) woningbouwlocaties en de aanleg van infrastructuur voor mobiliteit.

Om de woningbouwdoelstellingen te realiseren, is daarnaast een aantrekkelijk investeringsklimaat in woningen van belang. Met marktpartijen werken we aan een eenduidig beeld door middel van het Structureel Overleg Investeringsklimaat (SOI). Naar aanleiding van de Woontop doen we onderzoek naar het investeringsklimaat voor middenhuurwoningen, waarin onder andere het huurbeleid en de fiscaliteit worden meegenomen. Het onderzoek moet uitwijzen of het huidige investeringsklimaat voldoende is om de woningbouwdoelstellingen te halen.

Monitoring

We blijven de interbestuurlijke Landelijke Monitor Voortgang Woningbouw doorontwikkelen. Over de uitkomsten rapporteren we elk half jaar in de rapportage Plancapaciteit. Daarnaast werken we aan een datahub om gegevens over de voortgang van de woningbouwdoelstellingen publiek te maken.

We zetten in op het continu uitbreiden van ons kennisnetwerk om aan te sluiten bij wetenschappelijke en onderzoeksontwikkelingen. Op deze manier maken we blijvend gebruik van de actueelste kennis in onze beleidsvorming.

2. Beter benutten van bestaande gebouwen en verbeteren van de leefbaarheid

Om het woningtekort terug te dringen telt iedere woning. Daarom willen we bestaande gebouwen en bijbehorende omgeving ten volste benutten. De potentie is immers groot.

Tijdens de Woontop in december 2024 hebben we afgesproken om gemeenten te ondersteunen om samen met corporaties en marktpartijen scans uit te voeren om de potentie van het beter benutten in hun gebied in kaart brengen. Met de potentiële woningen concreet in beeld maken zij afspraken over een opschaalbare aanpak voor de realisatie van die woningen. We ondersteunen de ontwikkeling van de eerste locaties in enkele gemeenten met expertise en een (financiële) experimenteerbijdrage. Om de omgeving beter te benutten hebben we samen met het ministerie van LVVN, gemeenten en provincies aan RVO gevraagd om onderzoek te doen naar functiecombinaties van wonen, landbouw en/of natuur in het buitengebied. In 2026 zal het onderzoek handvatten opleveren voor functiecombinaties in het landelijk gebied.

In het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting is opgenomen dat gemeenten in hun volkshuisvestingsprogramma opnemen welke beleidsmaatregelen zij nemen om de woningvoorraad beter te benutten, waaronder het bestrijden van leegstand. We willen leegstand in Nederland tot een minimum beperken, om die reden wijzigen we de Leegstandswet. De inwerkingtreding hiervan is voorzien op 1 januari 2027.

Ook willen we hospitaverhuur en woningdelen makkelijker maken. Met het wetsvoorstel Hospitaverhuur nemen we belangrijke belemmeringen weg rond hospitaverhuur, onder meer door het introduceren van een tijdelijke huurovereenkomst en een opzeggingsgrond bij (executie)verkoop en overlijden. Daarnaast verkent het kabinet wat de consequenties zijn als kostendelersnormen van een aantal socialezekerheidswetten (Participatiewet, Anw en Toeslagenwet) worden aangepast of afgeschaft en welk effect dit heeft op woningdelen en voor de uitvoering van de huurtoeslag. De resultaten worden begin 2026 verwacht. Ook verkennen we als Rijk hoe we woningsplitsing en woningdelen verder kunnen stimuleren door landelijke regelgeving aan te passen. Hier spelen verschillende factoren een rol, zoals de vrijheid van gemeenten om zelf beleid te maken, de leefbaarheid van de omgeving en de wens voor duidelijk landelijk beleid.

We ondersteunen gemeenten financieel door de Realisatiestimulans in te zetten voor gerealiseerde woningen. Ook kan de stimuleringsregeling Flex- en transformatiewoningen ingezet worden voor optoppen. Conform de motie van het lid De Groot (32847, nr. 1368) gaan we in 2026 tevens landelijke regie nemen op de transformatie van vakantieparken. Verder informeren we partijen door handreikingen, informatiebladen en webinars over het beter benutten van de bestaande gebouwen en bijbehorende omgeving.

3. Sneller het tekort aanpakken door minder belemmeringen en meer realisatie

We voeren vereenvoudigingen door in het kader van STOER (Schrappen Tegenstrijdige en Overbodige Eisen en Regelgeving) om de woningbouw te versnellen en goedkoper maken. Het betreft de thema’s bouwregelgeving (Besluit bouwwerken leefomgeving, Bbl), ruimtelijke en inhoudelijke beoordelingsregels (zoals natuur, milieu, verkeer, water en bodem, ruimtelijke kwaliteit en betaalbaarheidseisen) en procedures (waaronder vergunningplichten, beslistermijnen en bezwaar- en beroepsprocedures). In 2026 wordt verder gewerkt aan nieuwe wijzigingen van het Bbl ter verbetering van de regels, onder andere in verband met maatschappelĳke behoeften. In het najaar 2025 zal het kabinet aangeven waar regels worden geschrapt of beter kunnen worden toegepast.

Tijdens de Woontop zijn afspraken gemaakt over de inzet van innovatieve werkwijzen om de woningbouwopgave te versnellen en betaalbaarder en duurzamer te maken. We zetten in op parallel plannen, dat bijvoorbeeld als standaardvoorwaarde wordt opgenomen in subsidies die het Rijk inzet. Via het Programma Innovatie en Opschaling werken we aan een betere inzet van datagedreven werken, efficiëntere processen in de bouw, industrialisatie en innovaties voor het wegnemen van mogelijke woningbouwbelemmeringen als knelpunten rond infrastructuur en geluid. De ambitie is om de doorlooptijd van planvorming tot realisatie in 2030 met 25% te verkorten. In 2026 zijn we op 25 tot 30 locaties aan de slag. Daaronder vallen ook locaties uit de City Deal Toekombestendige Gebiedsontwikkeling en de aanpak Samen Slim. Daarnaast werken we aan een investerings- en ontwikkelklimaat waarin industriële woningbouwers kunnen opschalen naar 50% industriële nieuwbouw van de bouwopgave in 2030. Ook werken we aan digitalisering in de hele bouwketen, zodat 50% van de woningbouwprojecten in 2030 versneld kan worden dankzij datagedreven werken.

Beschikbaarheid: corporaties en specifieke doelgroepen

Met het programma ‘Een thuis voor iedereen’ werken we aan voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen, met een evenwichtige verdeling over gemeenten en met de juiste zorg, ondersteuning en begeleiding. Met de beoogde inwerkingtreding van het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting worden de belangrijkste pijlers van het programma gecodificeerd. Voorts slaat de wet een brug tussen het fysieke en sociale domein. Van gemeenten verlangen we dat ze de woonbehoefte van aandachtsgroepen in beeld brengen, alsmede de behoefte aan zorg en ondersteuning. De reeds bestaande woonzorgvisies worden onderdeel van de gemeentelijke volkshuisvestingsprogramma’s. In 2026 worden de bestuurlijke afspraken (woondeals) verrijkt met de opgave om aandachtsgroepen te huisvesten en woningen voor deze groepen (met uitzondeling van ouderen) te realiseren via nieuwbouw, of via de bestaande voorraad.

Over de opgave van 290.000 geschikte woningen voor ouderen in 2030 zijn afspraken gemaakt met de woondealregio’s. In 2026 gaan de gemeenten aan de slag om deze opgave in te passen op concrete locaties. Ter financiële ondersteuning van de bouw van geclusterde en zorggeschikte woningen wordt in 2026 een financiële regeling uitgewerkt die aansluit bij de bestaande regelingen voor geclusterde en zorggeschikte woningen die in 2025 nog openstaan (zoals de Stimuleringsregeling Zorggeschikte Woningen). Via het wetsvoorstel Versterking regie volkshuisvesting worden alle overheden verplicht om in hun volkshuisvestingsprogramma te beschrijven hoe in de bouw van nultredenwoningen, geclusterde en zorggeschikte woningen wordt voorzien en wordt het mogelijk om vergunningsvrij mantelzorg- en familiewoningen op het eigen erf te plaatsen. Ook worden er afspraken gemaakt zodat doorstroming wordt gestimuleerd. In 2026 stellen we informatie en kennis over woon- en verhuiswensen van ouderen beschikbaar aan de regio’s. Tevens blijven we gerealiseerde verhuisbewegingen door ouderen monitoren. Tot slot blijven we gemeenten en ontwikkelaars stimuleren om extra aandacht te geven aan de eisen voor een geschikte leefomgeving voor ouderen rondom de woningen.

Voor de groepen acuut woningzoekenden, zoals mensen die uitstromen uit de jeugdzorg of met een ernstige medische noodzaak, vergroten we de beschikbaarheid van (tijdelijke) woonplekken die snel gerealiseerd kunnen worden. Ook wordt met inwerkingtreding van de wet verlangd dat alle gemeenten een huisvestingsverordening hebben, met daarin opgenomen een urgentieregeling. Gemeenten moeten in de woningmarktregio afspraken maken over het percentage toe te wijzen vrijkomende huurwoningen dat beschikbaar wordt gesteld aan urgent woningzoekenden.1Op deze manier wordt extra bescherming voor de kwetsbaarste bewoners geboden. Doordat alle gemeenten een urgentieregeling moeten hebben, ontstaat meer kansengelijkheid op een woning voor deze groepen. Daarmee worden de urgent woningzoekenden beter verdeeld over alle gemeenten. Ook geeft dit regulier woningzoekenden een betere kans op een woning, met name in gemeenten die nu bovengemiddeld veel urgent woningzoekenden huisvesten.

Voor statushouders zal het vinden van huisvesting veranderen bij de voorgenomen inwerkingtreding van het verbod op het geven van voorrang bij de toewijzing van sociale huurwoningen aan deze groep. Vanaf de ingang van het verbod zijn statushouders zelf verantwoordelijk voor het vinden van huisvesting, bijvoorbeeld via hun eigen netwerk, werkgever of in een opstartwoning. We zetten in op de ondersteuning van gemeenten bij de omslag naar deze nieuwe situatie en het terugdringen van de achterstanden in de asielopvang. Doel is om dit onder andere te doen door middel van ondersteuning van de realisatie van opstartwoningen voor statushouders en andere spoedzoekers. Verder zullen we woningdelen stimuleren en kijkt het kabinet naar de rol van werk bij de huisvesting van statushouders.

Om de positie van arbeidsmigranten op de woningmarkt te verbeteren passen we wet- en regelgeving aan, met als doel de huurbescherming en huurprijsbescherming voor deze groep te verbeteren. We houden hierbij rekening met de specifieke situatie van arbeidsmigranten die hier vaak tijdelijk verblijven en bieden passende instrumenten om meer zekerheid in de huur van woonruimte te kunnen bieden. Daarnaast is er aandacht voor de kwaliteitsnormen van de woonruimtes, met als doel deze omhoog te brengen. We verkennen de mogelijkheid om breder gebruik te maken van de bedrijfseffectrapportage door gemeenten, zodat bij het verlenen van vergunningen de huisvestingsvraag direct wordt meegenomen. Ook verkennen we hoe medeoverheden meer ruimte kunnen laten voor huisvesting op het eigen terrein van de werkgever. Ten slotte ondersteunen we gemeenten bij het beter in beeld krijgen van de woonopgave voor arbeidsmigranten.

Bij bewoners, gemeenten en provincies groeit de interesse in coöperatief wonen. Deze manier van wonen biedt kansen voor mensen die zich willen inspannen om samen een gezamenlijke woonwens te realiseren en met elkaar te zorgen voor meer betaalbare woningen, waarbij bewoners voorzieningen delen en omzien naar elkaar. Een belangrijk knelpunt is de financiering. Het kabinet stelt daarom € 60 mln. subsidie beschikbaar aan het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten om het fonds op te starten en uit te voeren (32847, nr. 1289). Naar verwachting zal het fonds in 2026 operationeel worden.

Toezegging WGO Jaarverslag 2022

Onderstaande tabel is afkomstig uit de Staat van de Volkshuisvesting, waarin jaarlijks wordt gerapporteerd over de huidige situatie van de woningmarkt. Deze tabel geeft een overzicht van de doelen en indicatoren voor de beschikbaarheid van woningen, zoals toegezegd tijdens het WGO Jaarverslag 2022 (BZK) van 12 juni 2023.

Tabel 2 Beschikbaarheid

Doel

Kernindicator

Staat 2023

Staat 2024

Toewerken naar de realisatie van 100.000 woningen per jaar

Aantal gerealiseerde woningen

90.200 (2022)

88.200 (2023)

Voldoende plancapaciteit, 130%, voor de resterende bouwopgave van de woondeals (t/m 2030)

Aantal woningen in de plannen (netto plancapaciteit tot en met 2030 in absoluut aantal en als percentage van de resterende bouwopgave)

129% (najaar 2023)

126% (najaar 2024)

Bouw van 300.000 woningen door corporaties

Aantal gerealiseerde woningen door corporaties

13.100 (2022)

14.300 (2023)

Voldoende betaalbare woningen voor alle aandachtsgroepen, met een evenwichtige verdeling over gemeenten.

Sociale huurvoorraad (van corporaties) t.o.v. woningvoorraad (toegroeien naar 30%)

26,1% (2021)

25,9% (2022)

Bouwen voor ouderen

Aandeel ouderen in nieuwbouw

14,9% (2021)*

15,5% (2022)

Doorstroming van ouderen verbeteren

Aandeel ouderen (65+) dat verhuisd is

4,71% (2022)

4,50% (2023)

Bron: Staat van de Volkshuisvesting 2024*Cijfers zijn berekend op basis van de CBS Woonbase, waardoor ze iets afwijken van vorige versies van de Staat.

Betaalbaarheid

In 2026 werken we aan de betaalbaarheid van woningen voor lage inkomens, middeninkomens en koopstarters.

Met de Wet betaalbare huur is aan middenhuurders huurprijsbescherming geboden en zijn de maximale huurprijzen dwingend geworden. Daarbij is het wel noodzaak dat woningverhuur rendabel blijft en dat er voldoende aanbod aan middenhuurwoningen is. Om verhuurders meer flexibiliteit te bieden bij de verhuur van hun woning, werken we aan aanpassingen aan het woningwaarderingsstelsel voor zelfstandige woonruimten (36496, nr. 74). Daarmee krijgen verhuurders in specifieke gevallen meer ruimte om rendabel te blijven verhuren. Deze wijzigingen zullen naar verwachting in 2026 ingaan.

In 2026 werken we verder aan een stabiel en aantrekkelijk investeringsklimaat voor de bouw van woningen. Hier vallen onder de overdrachtsbelasting, borging middenhuurwoningen en het onderzoek naar het investeringsklimaat naar aanleiding van de afspraken op de Woontop dat rond Prinsjesdag 2025 verschijnt. Naar aanleiding van de uitkomsten van dit onderzoek zal er een beleidsreactie komen.

We maken het investeren in huurwoningen aantrekkelijker door in 2026 de overdrachtsbelasting te verlagen. In 2026 voeren we een nieuw en gunstiger algemeen woningtarief van 8% in voor de overdrachtsbelasting (voorheen 10,4%). Hiermee vergroten we het aanbod van huurwoningen.

Op de Woontop en in de NPA is met woningcorporaties een ingroeipad afgesproken zodat zij kunnen opschalen naar de jaarlijkse gewenste realisatie van 5.000 middenhuurwoningen per jaar vanaf 2029. Uiteindelijk zal dit leiden tot een netto toename van 33.733 middenhuurwoningen in tien jaar tijd. Het kunnen borgen van financiering van middenhuur door het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) is voorwaardelijk om tot dit aantal te kunnen komen. Hiertoe is een aanpassing van de Europese staatsteunregels noodzakelijk, op dit proces blijft intensief ingezet worden. Daarnaast werken we de aanpassing van wet- en regelgeving uit zodat deze in werking kan treden als nieuwe staatssteunregels daadwerkelijk van kracht worden. Hiermee kan voor de financiering van middenhuurwoningen door woningcorporaties mogelijk ook gebruik worden gemaakt van het bestaande borgstelsel met vergelijkbare voorwaarden als voor de financiering van DAEB gelden. Het betrekken van de inbreng van de belanghebbenden en het doorlopen van het reguliere besluitvormingsproces zullen deel uitmaken van deze uitwerking.

We onderzoeken samen met gemeenten en andere stakeholders of en in welke vorm een huurregister meerwaarde heeft voor de huursector, de uitvoering van bestaande wetgeving en het monitoren en verbeteren van beleid. In 2026 nemen we het besluit over het invoeren van een huurregister.

In 2026 versimpelen we de servicekosten door de introductie van een limitatieve lijst met zaken en diensten waarvoor servicekosten in rekening gebracht mogen worden. Dat geeft duidelijkheid over de berekening van servicekosten. Hierdoor verminderen we het aantal geschillen tussen huurders en verhuurders.

Het zorgen voor snelle en kwalitatief hoogwaardige geschilbeslechting in huur(prijs)geschillen is de primaire taak van de Huurcommissie. In 2026 versterken we de uitvoering van de Huurcommissie door de financiering toekomstbestendig te maken. Daarnaast zullen de Wet modernisering servicekosten en de Wet toekomstbestendige Huurcommissie naar verwachting in 2026 in werking treden. Met deze wetten wordt beoogd het uitvoeringskader van de Huurcommissie te verbeteren en de geschilbeslechting te vereenvoudigen. Hierdoor kan de Huurcommissie huurders en verhuurders nog beter helpen bij het oplossen van hun huurgeschil.

Op 20 mei 2026 treedt de Europese verordening Dataverzameling en -deling kortetermijnverhuur van accommodatie in werking. Deze verordening zorgt voor een uniforme manier van registratie van toeristische verhuur van woningen in de EU en het verzamelen en delen van data door online platforms met overheden voor regulering en handhaving door overheden. Hierdoor wordt het inzichtelijk waar toeristische verhuur plaatsvindt en kunnen gemeenten makkelijker handhaven.

We ondersteunen koopstarters op de woningmarkt met het Nationaal Fonds Betaalbare Koopwoningen dat in 2024 is opgericht (32847, nr. 1199). In totaal is € 100 mln. fondsvermogen vrijgemaakt voor het verlenen van kopersondersteuningen aan starters op de koopmarkt. Het fonds is revolverend, wat betekent dat het geld terugvloeit naar het fonds wanneer starters hun woning weer verkopen. Zo blijft het budget beschikbaar voor toekomstige starters. De eerste tranches zullen in 2025 en in 2026 geopend worden. Ook in 2026 is er dus budget beschikbaar voor het Nationaal Fonds Betaalbare Koopwoningen.

Toezegging WGO Jaarverslag 2022

Onderstaande tabel is afkomstig uit de Staat van de Volkshuisvesting, waarin jaarlijks wordt gerapporteerd over de huidige situatie van de woningmarkt. Deze tabellen geven een overzicht van de doelen en indicatoren voor de betaalbaarheid van woningen, zoals toegezegd tijdens het WGO Jaarverslag 2022 (BZK) van 12 juni 2023.

Tabel 3 Betaalbaarheid

Doel

Kernindicator

Staat 2023

Staat 2024

Te hoge woonlasten aanpakken voor mensen met een laag inkomen

Aandeel hurende huishoudens met te hoge woonlasten (boven indicatieve huurquote)

8,2% (235.000) (2021)

8,0% (231.000) (2022)

Meer betaalbare woningen

Aantal woningen betaalbaar voor lage en middeninkomens

5.207.000 (2021)

5.204.600 (2022)

Bron: Staat van de Volkshuisvesting 2024

Kwaliteit

In 2026 zetten we stevig in op de verduurzaming van woningen, gebouwen en wijken. Dit draagt bij aan een lagere energierekening, meer comfort, een beter binnenklimaat en minder uitstoot van broeikasgassen. We blijven inzetten op een inclusieve aanpak, zodat ook mensen met een laag inkomen kunnen profiteren van de energietransitie. De gebiedsgerichte aanpak van de warmtetransitie krijgt in 2026 verder vorm met de beoogde inwerkingtreding van de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) per 1 juli 2026. Tegelijkertijd onderzoeken we of we de overstap naar collectieve warmtevoorzieningen aantrekkelijker kunnen maken door subsidieregelingen voor aansluit- en inpandige kosten te stroomlijnen. We streven ernaar dit in 2026 in werking te laten treden.

Ook voor de individuele woningeigenaren zetten we door. Het Nationaal Warmtefonds blijft in 2026 financieringsmogelijkheden bieden voor woningeigenaren en Verenigingen van Eigenaren (VvE’s), waaronder 0% rente voor huishoudens met een verzamelinkomen tot € 60.000. Daarnaast wordt het Kennis- en Expertisecentrum Verduurzaming VvE’s uitgebreid met een helpdesk voor VvE-besturen. De besluitvorming bij VvE’s wordt vereenvoudigd via een wijziging in het Burgerlijk Wetboek, en de opleiding voor VvE-procesbegeleiders wordt voortgezet.

De verduurzaming van huurwoningen wordt gestimuleerd via de Subsidieregeling Verduurzaming en Onderhoud Huurwoningen (SVOH), die in 2025 is verlengd tot 2029 en beter aansluit bij de doelgroep. In het Besluit bouwwerken leefomgeving worden normen opgenomen die voorschrijven dat alle huurwoningen vanaf 2029 minimaal energielabel D moeten hebben. Het Ondersteuningspakket Verduurzaming Particuliere Verhuurders helpt verhuurders deze normen te behalen.

Voor de utiliteitsbouw wordt in 2026 een brede instrumentenmix ingezet: van subsidies en fiscale voordelen tot ontzorging en financiering voor maatschappelijke instellingen, het mkb en bedrijventerreinen. De implementatie van de Europese EPBD IV-richtlijn leidt tot strengere eisen voor gebouwen met de slechtste energieprestaties vanaf 2030 en zet publieke instellingen in een koploperspositie.

We zetten circulair bouwen voort. In 2026 treden wijzigingen in het Besluit bouwwerken leefomgeving in werking die de milieuprestatie-eisen voor kantoren aanscherpen en uitbreiden naar andere gebouwfuncties. Via richtlijnen, financiële stimulansen en het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023–2030 wordt circulair en biobased bouwen gestimuleerd. De Nationale Aanpak Biobased Bouwen krijgt in 2026 uitvoering, evenals de actualisatie van het Klimaatfonds. Ook wordt de bekostiging van de Nationale Milieudatabase geactualiseerd.

In 2026 wordt verder gewerkt aan wijzigingen in het Besluit bouwwerken leefomgeving en de implementatie van de herziene Europese Verordening Bouwproducten (CPR).

We werken in 2026 verder aan een nationale aanpak funderingsproblematiek. De komende jaren investeren we in betere informatievoorziening, gebiedsgerichte ondersteuning en het stimuleren van herstelmaatregelen. Hiertoe is afgelopen december een bedrag van € 56 mln. beschikbaar gesteld voor de periode 2025–2028 (28325, nr. 277). Daarnaast is € 20 mln. gereserveerd om het Fonds Duurzaam Funderingsherstel landelijk werkend te maken. We betrekken hierbij het advies van ABDTOPConsult voor de meerjarige doorontwikkeling van het beleid.

Er is landelijk een toename te zien van vocht- en schimmelproblematiek in woningen en samen met woningcorporaties is afgesproken dat zij zich maximaal inzetten om dit op te lossen of beheersbaar te houden. Daar waar het aan het gebruik van de woning ligt, helpen woningcorporaties proactief om samen met de huurder de problematiek aan te pakken. Daar waar onduidelijkheid bestaat over de oorzaak van de problematiek (gebouw of bewoning) kunnen vaak onafhankelijke experts worden ingezet via gemeenten of corporaties die dit beoordelen. We pakken in 2026 gezamenlijk met de VNG en Aedes de invulling en bekostiging van deze onafhankelijke experts op. Ook zetten we in op meer bewustwording van huurders voor ventilatie, omdat dit bijdraagt aan schimmelproblematiek. Bijvoorbeeld op «verbeterjehuis.nl» en in de campagne ‘Wie isoleert, profiteert’.

Het kabinet draagt bĳ aan de vitalisering van wĳken, regio’s en gebieden waar de leefbaarheid onder druk staat, zoals stedelĳke focusgebieden en regio’s aan de randen van het land die centraal staan in de aanpak van 'Elke regio telt!'. Om de leefsituatie en het perspectief van 1,3 miljoen inwoners te verbeteren is in 2022 gestart met het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Door een integrale aanpak op gebiedsniveau pakken we in twintig stedelijke focusgebieden de fysieke leefomgeving aan en zetten we langjarig in op onderwĳs, werk, gezondheid en een afname van armoede. In deze gebieden kunnen circa 122.000 woningen worden gerealiseerd, waarvan 50.000 tot en met 2030. We ondersteunen de bouw van deze woningen via deels bestaande regelingen met een bedrag van maximaal € 600 mln. Daarnaast blijven we investeren in de preventie van jeugdcriminaliteit en de weerbaarheid van jongeren. In overleg met de alliantiepartners in de gebieden stemmen we de rĳksinzet daarop af. In vervolg op de regeling voor 2023-2025 wordt in 2026 aan de specifieke uitkering (SPUK) Kansrijke wijk een vervolg gegeven. Vanuit OCW, SZW en VRO worden middelen beschikbaar gesteld voor re-integratie en preventie geldzorgen, school en omgeving, de ontwikkeling van het jonge kind, maatschappelijke samenhang, financiële educatie en de ondersteuning van de lokale programmaorganisatie. Ten opzichte van de regeling in de eerste periode wordt in de nieuwe SPUK de lokale beleidsvrijheid voor de in te zetten middelen vergroot en is de aanvraagprocedure vereenvoudigd. Hiermee zorgen we ervoor dat de lokale partners beter in staat worden gesteld om de uitvoering voor de bewoners in de gebieden verder te optimaliseren.

Toezegging WGO Jaarverslag 2022

Onderstaande tabel is afkomstig uit de Staat van de Volkshuisvesting, waarin jaarlijks wordt gerapporteerd over de huidige situatie van de woningmarkt. Deze tabel geeft een overzicht van de doelen en indicatoren voor de kwaliteit van woningen, zoals toegezegd tijdens het WGO Jaarverslag 2022 (BZK) van 12 juni 2023.

Tabel 4 Kwaliteit

Doel

Kernindicator

Staat 2023

Staat 2024

Verbeteren van de fysieke leefomgeving en Vergroten van de veiligheid

Aandeel woningen in focusgebieden met Leefbaarheid zwak of lager

54% (2020)

52% (2022)

Verbeteren slechte woningen in 20 focusgebieden

Aandeel slechte ‘woningvoorraad’ in Leefbaarometer

5% (2020)

6% (2022)

Verminderen CO₂-uitstoot door de gebouwde omgeving. doel in 2023: restemissie 13,2 Mton in 2030

CO₂-uitstoot door de gebouwde omgeving (temperatuurgecorrigeerd)

21,9 MT (2022)*

18,8 MT (2023)

Verlagen van het gasgebruik

Gasverbruik woningen (temperatuurgecorrigeerd)

267 PJ (2022)*

222 PJ (2023)

Isoleren van 2,5 miljoen woningen met nadruk op uitfaseren slechte labels (E, F, G)

Aantal woningen met slechte labels (E, F of G)

17,6% (01-01-2023)

16,7% (01-01-2024)**

Meer woningen aardgasvrij

Aandeel aardgasvrije woningen

8,8% (2022)

10,1% (2023)

Bron: Staat van de Volkshuisvesting 2024*Cijfers bijgesteld door het CBS en het PBL. **Cijfers bijgesteld door het Kadaster en VRO.

Volkshuisvesting en ruimtelijk beleid Caribisch Nederland

Op Caribisch Nederland (CN) liggen er uitdagingen op het vlak van beschikbaarheid, kwaliteit en vooral betaalbaarheid. VRO werkt daarom in 2026 samen met de openbare lichamen Bonaire, St. Eustatius en Saba aan de uitvoering van de nieuwe Beleidsagenda Volkshuisvesting en Caribisch Nederland die in 2025 wordt opgesteld.

Ook in 2026 is het verbeteren van de levensstandaard en het bestrijden van armoede het belangrijkste doel voor CN. De volkshuisvestelijke instrumenten die daarvoor kunnen worden ingezet, zoals de bouw van betaalbare woningen en subsidiëren van huur in de sociale en particuliere huursectoren, staan daarbij voorop. Verder worden op rijksniveau een aantal wetten aangepast, waardoor het verstrekken van middelen voor de betaalbaarheid van wonen eenvoudiger wordt (VROMBES) en waardoor het stelsel van huurcommissies in CN beter gaat functioneren (WMHCN). Er wordt ook een nieuwe Woningwet BES opgesteld, waarmee woningstichtingen in CN op termijn toegelaten instellingen kunnen worden en ze door geborgde leningen eenvoudiger de bouw van betaalbare woningen kunnen financieren. Daarnaast zal een wetsvoorstel opgesteld worden om het eilandelijke beleid rond huurlastenverlichting en aanpalende regelgeving vast te leggen in wetgeving.

Verder bevorderen we de bestendigheid van de uitvoerende capaciteit van de eilanden op het vlak van volkshuisvesting en zal er worden gezorgd voor meer actuele basisgegevens over de volkshuisvesting in CN. Ook geven we uitvoering aan het Ruimtelijk Ontwikkelingsprogramma Caribisch Nederland, het rijksbeleid voor ruimtelijke ordening op de eilanden.

2.1.2 Meer regie op een evenwichtige en duurzame verdeling van ruimte

Nationaal ruimtelijk beleid

Hoe Nederland er in de toekomst uitziet wordt bepaald door de keuzes die we nu maken. Het Rĳk werkt in 2026 aan het definitief maken van de nieuwe Nota Ruimte waarmee de nationale regie op de ruimte wordt hernomen en waarin de grote ruimtelĳke keuzes worden gemaakt die nodig zĳn voor de ontwikkeling van Nederland voor nu, straks en later. De nieuwe Nota Ruimte biedt een langetermĳnvisie op ons land en zal antwoord geven op de vraag hoe we met de schaarse ruimte omgaan en tegelĳkertĳd onze ambities kunnen waarmaken en hoe we met elkaar vorm en richting willen geven aan de grote opgaven waarvoor we gesteld staan. Daarnaast werken we met andere ministeries, andere overheden en maatschappelĳke partners continu aan actualisatie van het ruimtelĳk beleid.

Nationaal grondbeleid

Waar het ruimtelĳk beleid is verbonden met de maatschappelĳke opgaven in Nederland, gaat het bĳ grondbeleid om de ontwikkeling en realisatie van die ruimte. Beschikbaarheid van grond en de betaalbaarheid daarvan zĳn essentieel voor gebiedsontwikkeling. De prĳs moet passen bĳ de functie en het programma. Kosten van gebiedsontwikkeling moeten, voor zover redelĳk, kunnen worden betaald uit de waardestĳging van de grond.

We zetten allereerst in op het verbeteren van de huidige wet- en regelgeving, dat is een continu proces. Daarnaast wordt er gewerkt aan een systeem om de waardestĳging als gevolg van een functiewĳziging te benutten voor gebiedsontwikkelingen en specifieker voor de bereikbaarheid en de realisatie van betaalbare huur- en koopwoningen. Tot slot geven we verder uitvoering aan de modernisering van het grondbeleid, om gebiedsontwikkeling voor zowel ontwikkelaar als gemeente haalbaar en betaalbaar te maken.

Voor de beschikbaarheid van grond voor de (tijdige) realisatie van verschillende nationale opgaven neemt het Rijk waar noodzakelijk een actieve houding aan. We werken bijvoorbeeld aan de contouren van een landelijke integrale grondbank die de realisatie van nationale opgaven kan ondersteunen.

Ruimtelijke informatie

Voor een evenwichtige verdeling van de schaarse ruimte, maar ook een effectieve uitvoering van beleid, is ruimtelĳke informatie essentieel. In de planfase kan met behulp van data over de ondergrond, bodemdaling en het eigendom sneller en betere besluitvorming plaatsvinden. Bij de uitvoering kunnen problemen worden voorkomen doordat bĳvoorbeeld bĳ de aanleg van wegen en gebouwen de locatie van bodemverontreiniging inzichtelĳk is.

In lĳn met de meerjarenvisie ‘Zicht op Nederland’ stimuleren we datagedreven werken aan de fysieke leefomgeving. We versterken het datafundament en faciliteren het delen, analyseren en visualiseren van ruimtelijke data. Zo werken we toe naar het streefbeeld waarin elke burger, ondernemer en overheidsorganisatie gebruik kan maken van dezelfde betrouwbare en samenhangende informatie bĳ het maken, doorwerken, uitvoeren en evalueren van ruimtelĳke plannen op lokaal, provinciaal of nationaal niveau. We werken daarbĳ, net als bĳ het vormgeven van het ruimtelĳk beleid zelf, nauw samen met medeoverheden en betrokken departementen.

Ruimtelijke kwaliteit

We staan voor complexe opgaven, zoals onder meer woningbouw, de energietransitie, defensie, toekomstbestendige landbouw en duurzame economische ontwikkeling. Deze vraagstukken kunnen een grote impact hebben op onze leefomgeving en de ruimtelijke kwaliteit hiervan. Een goede ruimtelĳke ordening op rĳksniveau is onontbeerlĳk om de vele transities tot stand te brengen en ruimtevragers een goede plek te geven. Er wordt aandacht gegeven aan het meervoudige ruimtegebruik en aan het behoud of creëren van een goede kwaliteit van onze steden, dorpen en landschappen. Dit is niet alleen een verdelingsvraagstuk, maar ook een vraagstuk dat actief stuurt op de kwaliteit van de gebieden. Het gaat hier om de gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde. Vanuit het programma «Mooi Nederland» werken we aan concrete en innovatieve oplossingen met ruimtelĳke kwaliteit als uitgangspunt. Daar waar de ruimtelijke puzzel zeer complex is en de ruimtelijke kwaliteit mogelijk in het geding komt vanwege de veelheid aan ruimteclaims, wordt er samen met gemeenten en provincies gewerkt in zogenaamde werkplaatsen. In de werkplaatsen worden gebiedsgericht oplossingen getest zodat de uitvoering versneld kan worden. Per jaar worden er vier werkplaatsen gerealiseerd. Daarnaast wordt ontwerpend onderzoek als instrument ingezet om toekomstperspectieven voor gebieden inzichtelijk te maken. Door het organiseren van de maatschappelijke dialoog brengt Mooi Nederland de partĳen die hiervoor nodig zijn samen. Om de uitvoeringskracht verder vorm te geven, brengen we de opgaven concreet in beeld en ontwikkelen we handreikingen die helpen het proces te organiseren en mogelijke oplossingen te kiezen.

Gebiedsgerichte uitvoering

Er is aandacht voor het gebiedsgericht langjarig gezamenlĳk investeren en samenwerken om de doelen op gebiedsniveau te realiseren. In het programma NOVEX wordt gewerkt om gebiedsgericht en in samenspraak met de medeoverheden de uitvoering van de huidige Nationale Omgevingsvisie te versnellen en de ruimtelĳke opgaven gezamenlĳk aan te pakken. Dat doen we via twee sporen, namelijk de samenwerking met de provincies en de gebiedsgerichte aanpak in de zestien NOVEX-gebieden.

De samenwerking met de provincies stond in 2025 in het teken van de ruimtelĳke arrangementen, waarin Rĳk en provincies wederkerige, bestuurlĳke afspraken vastleggen die nodig zĳn voor het ruimtelĳk inpassen en uitvoeren van de nationale opgaven. De ruimtelĳke arrangementen zijn in 2025 voor het eerst vastgesteld en zullen jaarlijks worden geactualiseerd. In 2026 vindt een eerste doorontwikkeling plaats op deze eerste ronde van dit provinciale spoor.

In het programma NOVEX leidde de gebiedsgerichte aanpak in 2024 tot het gereedkomen van een toekomstvisie van de NOVEX-gebieden in de vorm van zestien gezamenlĳke ontwikkelperspectieven. Daarin zĳn ook de mogelĳkheden meegenomen die het Rĳksvastgoedbedrijf (RVB) biedt om bĳ te dragen aan de gewenste ontwikkelingen. Deze ontwikkelperspectieven vormen het uitgangspunt om per NOVEX-gebied een uitvoeringsagenda op te stellen met concrete stappen over wie wanneer wat doet. Het opstellen van de eerste ronde van uitvoeringsagenda’s wordt in 2025 afgerond. In 2026 vindt een doorontwikkeling van de ontwikkelperspectieven en uitvoeringsagenda’s plaats, mede vanwege de beoogde implementatie van de Nota Ruimte. Er wordt toegewerkt naar verstedelijkingsstrategieën met de drie nieuwe verstedelĳkingsregio’s Twente, Stedendriehoek en Centraal Limburg (langs intercitystations).

Regio Deals

Via Regio Deals werkt het kabinet samen met medeoverheden, bedrĳven, kennisinstellingen en maatschappelĳke organisaties aan het verbeteren van het leven, wonen en werken van inwoners en ondernemers in heel Nederland. Er zĳn Regio Deals gesloten in 2023 en 2024, in november 2025 wordt de zesde ronde Regio Deals gesloten. De komende jaren (tot 2029) zitten deze Regio Deals volop in de uitvoering, waarbij concrete resultaten bereikt worden, gekoppeld aan opgaven van een gebied.

Het kabinet heeft aangegeven Regio Deals te willen doorontwikkelen. Deze doorontwikkeling wordt zoveel mogelijk gekoppeld aan de bestaande en lopende programma’s en trajecten, zoals het NPLV, NOVEX en het Nationaal programma Vitale Regio’s (NPVR).

Omgevingswet

De Omgevingswet, in werking getreden op 1 januari 2024, beoogt het juridische stelsel voor de ontwikkeling en het beheer van de fysieke leefomgeving te vereenvoudigen. Met het juridisch instrumentarium, het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en de integrale werkwijze van bevoegde gezagen wordt gewerkt aan het behalen van de doelen van de wet en het aanpakken van de opgaven in de fysieke leefomgeving. De inzet is om via snellere besluitvorming, betere participatie en integrale samenwerking zorg te dragen voor een veilige en gezonde leefomgeving met goede omgevingskwaliteit waarbij het doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van de maatschappelijke behoeften centraal staat.

Het Rijk, medeoverheden, maatschappelĳke partners en bedrĳven hebben onder de Omgevingswet allemaal de opgave om anders te gaan werken. In 2026 zetten zij vervolgstappen om uiteindelijk te werken als één overheid. Dit doen ze langs de beleidscyclus en met de (kern)instrumenten uit de Omgevingswet. De afgelopen jaren zijn bevoegde gezagen via het interbestuurlijk programma Aan de slag met de Omgevingswet ondersteund in het gebruik van de (kern)instrumenten onder de Omgevingswet. In 2025 is deze ondersteuning geborgd door de activiteiten van het programma Aan de slag op te nemen in de lijnorganisatie van het ministerie van VRO. In 2026 wordt verder gewerkt aan de verdere afbouw, doorontwikkeling en uitbouw van de Landelijke voorziening van het DSO en de gebruiksvriendelijkheid van het Omgevingsloket. Om de gebruiksvriendelijkheid te vergroten voeren we ook in 2026 gebruikerstesten uit. De ervaringen uit deze testen worden doorvertaald in concrete verbeteringen in de digitale voorzieningen. Daarnaast wordt stapsgewijs verder gewerkt aan de verdere digitale ontsluiting van informatie over de leefomgeving. Dit komt de inzichtelijkheid en voorspelbaarheid van het omgevingsrecht ten goede en vergroot het gebruiksgemak van het DSO.

Monitoring en evaluatie 2026

Met verschillende monitors – de Monitor Werking Omgevingswet, de (interbestuurlijke) financiële monitoring en de monitoring van het DSO – houden we de komende jaren zicht op de werking van de Omgevingswet en het behalen van de doelen van de wet. De onafhankelijke Evaluatiecommissie Omgevingswet brengt een jaarlijks tussenrapport uit en publiceert in 2029 de volledige wetsevaluatie. Met behulp van input uit de uitvoeringspraktijk en de invoeringstoets houden we zicht op de implementatie van de Omgevingswet. We sturen bij als de monitoring en evaluatie daar aanleiding voor geven.

Tot slot speelt ook de regeringscommissaris Omgevingswet een belangrijke rol in het bewaken en borgen van de kwaliteit en eenheid van het stelsel. Hij stimuleert een optimaal gebruik van de mogelijkheden van het stelsel en heeft hierbij de taak om gevraagd en ongevraagd te adviseren over belangrijke ontwikkelingen rondom het stelsel.

Rijksvastgoedbedrijf

In 2026 (en de opvolgende jaren) zet het RVB in op verschillende maatschappelijke opgaven waaronder het samen met het ministerie van DEF realiseren van vastgoed dat past bij een moderne en groeiende krijgsmacht en de verdere verduurzaming van zijn vastgoedportefeuille. Daarnaast houdt het RVB de grondportefeuille op peil middels de regeling voor compensatiegronden. Ook wordt er blijvend ingezet op grote, lopende projecten, waaronder het Binnenhof.

2.2 Belangrijkste beleidsmatige mutaties

In onderstaande tabellen zijn de belangrijkste beleidsmatige uitgaven- en ontvangstenmutaties opgenomen ten opzichte van de vastgestelde begroting 2025. Hieronder worden de belangrijkste mutaties toegelicht die plaatsvinden bij de ontwerpbegroting 2026.

Deze tabellen bevatten ook de belangrijkste mutaties die bij de eerste suppletoire begroting 2025 hebben plaatsgevonden. Toelichtingen op die mutaties zijn opgenomen in de eerste suppletoire begroting 2025 (36725 XXII, nr. 2) en de nota van wijziging op de eerste suppletoire begroting 2025 (36725 XXII, nr. 3).

Tabel 5 Belangrijkste beleidsmatige uitgavenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

Artikel

Uitgaven 2025

Uitgaven 2026

Uitgaven 2027

Uitgaven 2028

Uitgaven 2029

Uitgaven 2030

Vastgestelde begroting 2025

9.395.732

9.273.855

9.488.231

9.292.334

9.382.143

Mutaties eerste suppletoire begroting 2025

‒ 214.612

803.511

431.698

‒ 88.196

‒ 511.328

8.777.743

Raming uitgaven huurtoeslag

‒ 236.000

‒ 317.700

‒ 254.500

‒ 271.900

‒ 251.600

‒ 287.200

Kasschuif grootschalige woningbouw gebiedsbudget

‒ 180.000

‒ 35.500

303.500

‒ 88.000

Huurbevriezing 2025 en 2026

‒ 135.000

‒ 381.000

‒ 492.000

Boodschappenbonus door verhogen huurtoeslag

83.333

916.667

Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen

‒ 43.782

‒ 11.049

54.831

Wet Regie

‒ 36.950

Desaldering RVB Flexwoningen

29.800

Dienst Huurcommissie

8.269

12.103

10.463

9.945

Plafondbijstelling Zuiderhage

‒ 4.155

2.599

3.752

9.960

2.155

2.204

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

107.978

133.344

Huurregister

2.000

4.000

Uitvoering woningbouw

‒ 1.875

‒ 9.375

‒ 12.250

Verduurzamingsaanpak Nij Begun maatregel 29

179.000

185.077

194.709

118.024

117.200

116.000

Subsidie duurzaam maatschappelijk vastgoed

‒ 34.290

25.630

8.660

ISDE Groningen maatregel 29

16.500

23.000

Kasschuif emissiearm aanbesteden

‒ 13.312

5.000

3.312

Kasschuif duurzame rijksgebouwen

‒ 10.856

‒ 9.130

3.446

4.916

‒ 2.184

13.808

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

11.000

LVBB incidenteel

11.215

14.590

15.660

7.209

600

Ruimtelijke Informatie / NGII

5.300

9.400

9.900

10.400

13.095

Regiodeals

‒ 105

‒ 13.842

Voortzetting programma Ruimtelijke Ordening

7.255

7.005

6.935

Uitbouw DSO-LV

7.900

7.800

Aankoop gronden

10.000

Renovatie Binnenhof

3.060

36.700

Vennootschapsbelasting RVB

24.441

Indexatie VRO

15.000

Reservering investering sociale huur

270.000

405.000

Eindejaarsmarge Nationaal Groeifonds

2, 3

2.871

Eindejaarsmarge VRO

Alle

31.852

Loon- en prijsbijstelling tranche 2025

Alle

17.003

18.111

14.115

7.668

7.598

7.613

Alternatieve invulling taakstelling Hoofdlijnenakkoord

Alle

‒ 2.366

‒ 7.823

‒ 9.198

‒ 11.141

‒ 11.482

‒ 11.463

Aanvullende taakstelling apparaat (amendement-Bontenbal)

Alle

‒ 1.384

‒ 1.204

Toekomstbestendige programmabudgetten

Alle

1.254

2.000

3.000

4.500

8.000

Dekking bestendiging VRO

Alle

‒ 1.000

‒ 35.100

‒ 48.850

‒ 24.700

‒ 15.350

‒ 25.000

Extrapolatie

Alle

9.339.665

Overige mutaties

Alle

48.750

14.079

18.095

31.791

31.839

15.095

Stand eerste suppletoire begroting 2025

9.181.120

10.077.366

9.919.929

9.204.138

8.870.815

8.777.743

Mutaties nota van wijziging eerste suppletoire begroting 2025

200

30.000

61.305

143.712

57.000

30.000

Stand eerste suppletoire begroting 2025 incl. nota van wijziging

9.181.320

10.107.366

9.981.234

9.347.850

8.927.815

8.807.743

Mutaties ontwerpbegroting 2026

48.299

‒ 740.508

178.766

294.740

664.070

599.856

Terugdraaien huurbevriezing 2025 en 2026

135.000

381.000

492.000

Desaldering ontvangsten NHG

91.499

Terugdraaien boodschappenbonus

‒ 83.333

‒ 916.667

Kasschuif Woningbouwimpuls

‒ 40.000

15.000

10.000

43a

Doelgroepflexibele regeling

‒ 29.200

‒ 11.900

‒ 58.900

43b

Doelgroepflexibele regeling

22.600

89.000

66.900

NPLV Financiële educatie

5.700

Kasschuif SAH vastrecht

‒ 12.500

900

1.060

1.480

1.360

7.700

Desaldering SAH

10.000

Kasschuif aanpak funderingsschade

‒ 9.324

3.108

6.216

Kasschuif SVVE

9.250

‒ 4.750

‒ 4.500

Kasschuif SAH

8.600

‒ 5.800

‒ 2.800

Kasschuif FIXbrigade

‒ 8.431

2.272

622

993

ISDE (Nij Begun maatregel 29)

1.670

23.670

Voorfinanciering Social Climate Fund

47.160

Dekking voorfinanciering Social Climate Fund

‒ 47.160

Verduurzaming rijksvastgoed (tranche II)

‒ 27.807

Landelijke werking Fonds Duurzaam Funderingsherstel

20.291

Kasschuif ontwikkeling DSO

‒ 16.400

14.500

1.900

Overboeking apparaatsbudget van BZK naar VRO

84.722

81.621

80.373

79.970

79.960

Toekomstbestendige financiering toeslagen

‒ 3.651

Terugdraaien reservering investering sociale huur

‒ 270.000

‒ 405.000

Overige mutaties

Alle

‒ 4.881

‒ 4.889

‒ 5.615

‒ 7.671

‒ 10.452

‒ 4.467

Stand ontwerpbegroting 2026

9.229.619

9.366.858

10.160.000

9.642.590

9.591.885

9.407.599

Toelichting uitgavenmutaties

39) Terugdraaien huurbevriezing 2025 en 2026

Het plan om de huren te bevriezen in 2025 en 2026 is ingetrokken, naar aanleiding van het advies van de Raad van State, de politieke ontwikkelingen en om rust en voortgang te brengen in de volkshuisvesting. De besparing op de huurtoeslag die de huurbevriezing met zich meebracht, wordt daardoor niet gerealiseerd. Met deze mutatie wordt dat gecorrigeerd.

40) Desaldering ontvangsten NHG

Jaarlijks betaalt de Stichting Waarborgfonds Eigenwoning (WEW) voor de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) een achterborgvergoeding van 0,3% aan de Staat. Met deze mutatie worden de geraamde ontvangsten verwerkt en kunnen deze worden doorgestort naar de risicovoorziening.

41) Terugdraaien boodschappenbonus

Het plan om de huurtoeslag in 2026 incidenteel te verhogen met € 1 mld. vindt geen doorgang meer. Omdat de huurtoeslag voor januari 2026 in december 2025 wordt uitgekeerd, werkt dit zowel in 2025 als 2026 door.

42) Kasschuif Woningbouwimpuls

Een deel van de middelen voor de Woningbouwimpuls voor 2025 wordt in een realistischer kasritme gezet. Er schuift € 40 mln. uit 2025 naar de jaren 2027, 2028 (beide jaren € 15 mln.) en 2029 (€ 10 mln.).

43) Doelgroepflexibele regeling

Om versneld tot (opstart)woningen te komen voor kwetsbare doelgroepen, waaronder spoedzoekers, ontheemden en vergunninghouders, wordt de Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen (SFT) uitgebreid. Gemeenten ontvangen in totaal € 20.000 per nieuw te realiseren woning, waaronder een component voor sociaal beheer. Van de woningen moet 30% bestemd zijn voor spoedzoekers, statushouders of ontheemden uit Oekraïne. Hiervoor wordt aanvullend € 79 mln. beschikbaar gesteld, bovenop reeds beschikbare € 100 mln. in de SFT (cumulatief € 179 mln.) op het instrument Versnelling Huisvesting.

Voor de doelgroepflexibele regeling wordt de Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen (€ 100 mln. cumulatief) uitgebreid en in het juiste kasritme op het instrument Versnelling Huisvesting geplaatst.

44) NPLV Financiële educatie

Binnen het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid (NPLV) draagt het ministerie van SZW eenmalig € 6 mln. bij voor het onderdeel Financiële Educatie voor de periode 2026-2028. Daarvan wordt € 5,7 mln. overgeboekt naar de begroting van VRO en het overige deel naar het btw-compensatiefonds.

45) Kasschuif SAH vastrecht (stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen)

De subsidie voor vastrecht warmtenetten is opengesteld en het gehele budget is aangevraagd. Bij aanvraag wordt 50% subsidie toegekend. Het budget wordt op basis van de uitfinanciering en vaststelling in het juiste kasritme gezet.

46) Desaldering SAH

Een groot aantal aanvragers heeft een nieuwe aanvraag ingediend omdat de regeling uitgebreid is. Van deze dubbele aanvragers worden de reeds aangevraagde subsidies verrekend met de nieuwe aanvraag. De terugontvangsten worden gedesaldeerd en voor deze aanvragers ingezet.

47) Kasschuif aanpak funderingsschade

Er vindt een kasschuif plaats om de beschikbare middelen voor de aanpak van de funderingsproblematiek in het juiste kasritme te zetten. In 2025 zit de gebiedsgerichte ondersteuning in de opstartfase, waardoor in latere jaren meer middelen nodig zijn voor de uitvoering. Hiervoor schuift € 9,3 mln. uit 2025 naar 2027 (€ 3,1 mln.) en 2028 (€ 6,2 mln.).

48) Kasschuif SVVE (subsidieregeling verduurzaming voor vve's)

De subsidieaanvragen trekken aan. Op basis van de aanvragen tot nu en de prognose van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is meer kasbudget nodig in 2025.

49) Kasschuif SAH

De subsidie SAH is eind 2024 aangepast met ook de mogelijkheid van subsidie voor vastrecht warmtenetten. Er is meer subsidie aangevraagd ten opzichte van de raming en tevens is het volume van de aanvragen groter. Hiervoor wordt kasbudget naar voren gehaald.

50) Kasschuif FIXbrigade

Voor het amendement-Rooderkerk (36600 XXII, nr. 60) is € 10 mln. beschikbaar gesteld voor niet-commerciële organisaties om lokale initiatieven, zoals coachings- en fixingsaanpak (FIXbrigades) in te zetten voor huishoudens die te maken hebben met energiearmoede. Dit heeft geleid tot een programma met een looptijd van vier jaar. Het budget wordt op basis van de subsidieaanvragen voor Actienetwerk Energiehulp en uitfinanciering in het juiste kasritme gezet.

51) ISDE (Nij Begun maatregel 29)

Voor maatregel 29 van Nij Begun wordt isolatiebudget voor de ISDE (investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing) beschikbaar gesteld, in totaal € 127,5 mln. voor de jaren 2025-2030. Een deel van het overeengekomen budget is reeds eerder overgeheveld vanuit het ministerie van KGG, nu gebeurt dat voor het resterende deel.

Over maatregel 29 van Nij Begun heeft de Tweede Kamer eerder in een aparte brief een onderbouwing conform de rijksbrede werkwijze Beleidskeuzes uitgelegd (CW 3.1) ontvangen (36725 XXII, nr. 4).

52) en 53) Voorfinanciering en dekking voorfinanciering Social Climate Fund (SCF)

Er wordt € 47,2 mln. toegevoegd aan het budget voor het Warmtefonds voor 2026. Hiermee worden onder andere middelen voorgefinancierd die bij het SCF zijn aangevraagd om mensen zonder leenruimte een lening te kunnen bieden. Voorfinanciering is nodig, omdat de budgetten uit het SCF telkens na voltooiing van de activiteiten worden uitgekeerd. Door deze herschikking is er naar verwachting voldoende budget tot en met augustus 2026. Dekking voor de voorfinanciering komt vanuit de regeling DUMAVA (duurzaam maatschappelijk vastgoed). Bij voorjaarsbesluitvorming 2026 wordt bezien hoe het voorfinancieren van SCF-middelen over de gehele periode geregeld wordt en of (een deel van) het budget terug kan vloeien naar DUMAVA.

54) Verduurzaming rijksvastgoed (tranche II)

Deze middelen komen uit het Klimaatfonds ten behoeve van de verduurzaming van rijksvastgoed. Door middel van een aanvraagproces en beoordelingsproces zijn deze middelen verstrekt. Dit betreft de bijdrage voor de rijksgebouwen van het COA en de politie.

55) Landelijke werking Fonds Duurzaam Funderingsherstel

Het Fonds Duurzaam Funderingsherstel krijgt landelijke werking. Stichting Volkshuisvesting Nederland ontvangt hiervoor in 2026 een bijdrage van € 20 mln. Deze middelen komen van de Aanvullende Post van het ministerie van FIN.

Hierover ontvangt de Tweede Kamer in een aparte brief een onderbouwing conform de rijksbrede werkwijze Beleidskeuzes uitgelegd (CW 3.1).

56) Kasschuif ontwikkeling DSO

In 2025 is voornamelijk gewerkt aan de versteviging van het fundament van de LVBB/STOP. Het ontwikkelwerk aan de DSO-LV wordt daardoor in een langer periode gerealiseerd. Er vindt een kasschuif op de bijdragen aan ZBO's en RWT's plaats om de verwachte uitgaven in het juiste ritme te plaatsen.

57) Overboeking apparaatsbudget van BZK naar VRO

Het VRO-beleidsdeel van de apparaatsbudgetten worden overgeboekt van de begroting van BZK naar de begroting van VRO. Het betreft de directe loonkosten van de beleidsdirecties van het ministerie van VRO, de kosten van externe inhuur, de kosten van de Landsadvocaat en de volledige kosten van de kasdiensten Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (TloKB) en Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW).

58) Toekomstbestendige financiering toeslagen

Er is sprake van een budgettair tekort bij Dienst Toeslagen voor de uitvoeringskosten van de toeslagen. Er zijn afspraken gemaakt om te komen tot een structurele oplossing bij de voorjaarsbesluitvorming 2026. Dit betreft de bijdrage van VRO voor 2026, waarvan de betaling in 2025 plaatsvindt.

59)Terugdraaien reservering investering sociale huur

Het wetsvoorstel om de huren te bevriezen in 2025 en 2026 is niet ingediend. Hierdoor is ook de gereserveerde investering in sociale huur ter compensatie van de terugvallende huurinkomsten door de huurbevriezing komen te vervallen.

Tabel 6 Belangrijkste beleidsmatige ontvangstenmutaties t.o.v. vorig jaar (bedragen x € 1.000)

Artikel

Ontvangsten 2025

Ontvangsten 2026

Ontvangsten 2027

Ontvangsten 2028

Ontvangsten 2029

Ontvangsten 2030

Vastgestelde begroting 2025

483.899

478.670

467.427

468.062

463.559

Mutaties eerste suppletoire begroting 2025

139.291

38.594

49.018

61.963

53.301

515.754

Raming ontvangsten huurtoeslag

31.200

27.600

38.000

50.300

49.400

47.900

RVB Flexwoningen

30.500

Herijking regeling tegemoetkoming herplaatsing flexwoningen

‒ 3.400

2.000

Plafondbijstelling Zuiderhage

3.058

1.194

1.218

1.863

1.901

1.939

Afrekening RVB

42.961

Bijdrage apparaatskosten RVB

3.000

7.800

Extrapolatie

Alle

463.915

Overige mutaties

Alle

31.972

Stand eerste suppletoire begroting 2025

623.190

517.264

516.445

530.025

516.860

515.754

Mutaties ontwerpbegroting 2026

122.958

3.000

Desaldering ontvangsten NHG

91.499

Desaldering Regeling huisvesting aandachtsgroepen

4.700

Desaldering Woningbouwimpuls Nordeast-Fryslân

3.728

Desaldering ontvangsten projectsubsidie

3.000

Desaldering SAH

10.000

Desaldering aardgasvrije proeftuinen

5.426

Beheerbijdrage DSO 2025

5.537

Overige mutaties

Alle

2.068

Stand ontwerpbegroting 2026

746.148

520.264

519.445

533.025

519.860

518.754

Toelichting ontvangstenmutaties

9) Desaldering ontvangsten NHG

10) Desaldering Regeling huisvesting aandachtsgroepen

Omdat een deel van de projecten die een aanvraag hebben gedaan niet meer voldoet aan de eisen van de Regeling Huisvesting Aandachtsgroepen (RHA), zijn middelen vanuit een aantal gemeenten teruggevorderd. Deze worden middels deze mutatie gedesaldeerd en toegevoegd aan het budget voor de RHA 2025.

11) Desaldering Woningbouwimpuls Nordeast-Fryslân

Dit betreft een woningbouwproject met meerdere deelnemende gemeenten waarvoor de beschikking wordt gesplitst, zodat de deelnemende gemeenten hun deel van de uitgaven kunnen verantwoorden.

12) Desaldering ontvangsten projectsubsidie

Dit betreft een desaldering waarbij in de jaren 2026-2030 € 3 mln. wordt geheven bij corporaties en als projectsubsidie wordt uitgekeerd aan corporaties die projectsteun hebben aangevraagd.

13) Desaldering SAH

14) Desaldering aardgasvrije proeftuinen

Een aantal aardgasvrije proeftuinen zijn vastgesteld en afgerekend. De terugontvangsten worden gedesaldeerd voor aanvullende aanvragen van aardgasvrije wijken.

15) Beheerbijdrage DSO 2025

Dit betreft de beheerbijdrage 2025 voor het Digitaal Stelsel Omgevingswet.

2.3 Overzicht Herstel- en Veerkrachtplan

Het Nederlandse Herstel- en Veerkrachtplan (HVP) is op 4 oktober 2022 goedgekeurd door de Europese Commissie. Het plan omvat 49 hervormingen en investeringen, waarvan het ministerie van VRO verantwoordelijk is voor vijf maatregelen op het gebied van de woningmarkt en maatschappelijk vastgoed. Sinds de goedkeuring wordt gewerkt aan de implementatie van de betreffende maatregelen binnen de daarvoor gestelde termijnen en randvoorwaarden.

Nederland heeft inmiddels twee betaalverzoeken ingediend en toegekend gekregen. Het eerste verzoek, ingediend in het voorjaar van 2024, had een waarde van € 1,4 mld. Het tweede verzoek volgde in december 2024 en werd na goedkeuring in maart 2025 uitbetaald. In beide gevallen zijn de onderliggende mijlpalen en doelstellingen erkend door de Europese Commissie.

De indiening van het derde betaalverzoek stond oorspronkelijk gepland voor medio 2025, maar is inmiddels verschoven naar de tweede helft van het jaar. Deze verschuiving hangt samen met de noodzaak om op onderdelen het plan technisch aan te passen en enkele mijlpalen in de tijd te herschikken. Deze wijzigingen zijn in het voorjaar van 2025 goedgekeurd door de Ecofinraad en betreffen onder meer investeringen op het gebied van energie, infrastructuur en wetgevingstrajecten die van belang zijn voor de uitvoering. Voor de maatregelen onder verantwoordelijkheid van VRO geldt dat de bijbehorende wet- en regelgeving deels nog in behandeling is. De uitbetaling die samenhangt met het derde betaalverzoek zal naar verwachting in 2026 plaatsvinden.

Voor deze betaalverzoeken geeft VRO uitvoering aan de volgende vier maatregelen: Informatiemanagement Overheid, de Woningbouwimpuls, Regie op de aanbodszijde van de woningmarkt en de subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed.

De uitvoering van het HVP vindt plaats in een complexe beleidsomgeving. VRO werkt binnen de beschikbare kaders aan het realiseren van de afgesproken inspanningen, maar de uiteindelijke uitkomsten zijn mede afhankelijk van externe factoren en de voortgang van wetgevende processen. Daarbij blijft VRO verantwoordelijk voor het waarborgen van de rechtmatige besteding van de Europese middelen en het tijdig signaleren van mogelijke risico’s, onder meer op het vlak van uitvoering, capaciteit en rechtmatigheid.

2.4 Openbaarheidsparagraaf

In het kader van de rijksbrede taakstelling werkt één werkorganisatie voor de departementen BZK en VRO. Programma Transparant ondersteunt zowel BZK als VRO in openbaarmaking en verbetering van de informatiehuishouding.

Actieve openbaarmaking

In 2026 werkt VRO verder aan het actief openbaar maken van de verplichte informatiecategorieën. Hiervoor worden werkprocessen ingericht en contactpersonen aangewezen binnen de organisatie.

Ook werkt VRO aan het proactief openbaar maken van de zogenaamde ‘topdossiers’. Programma Transparant van BZK en VRO ondersteunt het departement hierbij met gerichte advisering en het ontwikkelen van instrumenten voor het selecteren en beoordelen van de juiste documenten.

Passieve openbaarmaking

Het Woo-team van BZK en VRO heeft de afgelopen jaren een goede basis gelegd voor het ondersteunen van beide departementen bij het afhandelen van Woo-verzoeken. In 2026 gaat het programma door met het optimaliseren van het Woo-proces. Onder andere door het werken met een zaaksysteem. Ook wordt een meer data-gedreven werkwijze ontwikkeld. Hierdoor krijgt de organisatie beter inzicht in het verloop van Woo-processen.

Verbetering van de informatiehuishouding

Programma Transparant voerde in 2025 een nulmeting uit op de informatiehuishouding. Ook ontwikkelde het programma een eerste versie van een kwaliteitssysteem. Op basis hiervan adviseren de informatiecoördinatoren van het programma de organisatie hoe de informatiehuishouding verder op orde te krijgen.

Afgelopen jaren werkte het programma aan het vergroten van bewustzijn over omgaan met informatie. In 2026 worden twee interne bewustzijnscampagnes gelanceerd op basis van het rijksbrede ‘Zorgvuldig en Open – ZO’ concept.

De activiteiten voor het verbeteren van de informatiehuishouding sluiten als volgt aan bĳ de vier actielĳnen van het rĳksbrede programma Open Overheid:

Actielĳn 1 Informatieprofessionals

Er is een uitgebreid cursus- en trainingsaanbod ontwikkeld. In 2026 verbetert Programma Transparant het voorlichtings- en trainingsmateriaal verder in samenwerking met onder andere het Rijksprogramma voor Duurzaam Digitale Informatiehuishouding (RDDI) en Programma Open Overheid (PROO).

Actielĳn 2 Aard en volume van informatie

Dit jaar gaat Programma Transparant door met de ingezette opschoning van dossiers. Hierbij wordt steeds meer gebruik gemaakt van innovatieve technieken zoals tools voor het analyseren en automatisch opschonen van netwerkschijven.

Actielĳn 3 Informatiesystemen

VRO werkt in 2026 met andere departementen samen om de technische ondersteuning van informatiehuishouding en openbaarmaking op een hoger plan te krijgen. Bijvoorbeeld door middel van technische systemen die het openbaar maken van documenten automatisch kunnen regelen en online samenwerken beter kunnen ondersteunen.

Actielĳn 4 Bestuur en naleving

De informatiecoördinatoren rapporteren ieder kwartaal de stand van zaken rond informatiehuishouding aan directies. Ook worden periodiek de dossiers in het documentmanagementsysteem gecontroleerd. Afdelingshoofden voeren minimaal twee keer per jaar informatiehuishouding op als bespreekpunt in het afdelingsoverleg.

2.5 Strategische Evaluatie Agenda

De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) laat zien hoe VRO de komende jaren werkt aan het voortbrengen van inzichten over de (voorwaarden voor) de doeltreffendheid en doelmatigheid van ons beleid. Door voldoende (goed) evaluatieonderzoek te programmeren neemt het aantal bruikbare inzichten toe. Conform afspraak met de Kamer wordt periodiek (indicatie 4-7 jaar) per thema verantwoording afgelegd over de doeltreffendheid en doelmatigheid van het gevoerde beleid. Dit gebeurt via een periodieke rapportage (voorheen: beleidsdoorlichting). Hieronder is de planning van deze syntheseonderzoeken opgenomen.

Tabel 7 Planning Periodieke rapportages

Thema/Periodieke rapportage

Eerstvolgende periodieke rapportage

Begrotingsartikelen

Woningmarkt en woningbouw

2028

1.1, 1.2

Energietransitie en de gebouwde omgeving

2026

2.1

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

2027

2.2

Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

2027

Uitvoering Rijksvastgoedbeleid

2027

Bijlage 6: Uitwerking Strategische Evaluatie Agendabevat een nadere toelichting op de SEA. Daarnaast is daar ook de programmering van alle (deel)evaluatieonderzoeken te vinden.

Voor het recentste overzicht van afgeronde evaluaties en Periodieke Rapportages zie: Bijlage 3: Afgerond evaluatie- en overig onderzoek | Ministerie van Financiën - Rijksoverheid

2.6 Overzicht risicoregelingen

Tabel 8 Overzicht verstrekte garanties (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

Uitstaande garanties 2024

Geraamd te verlenen 2025

Geraamd te vervallen 2025

Uitstaande garanties 2025

Geraamd te verlenen 2026

Geraamd te vervallen 2026

Uitstaande garanties 2026

Garantieplafond

Artikel 1 Woningmarkt

Herplaatsingsgarantie

24.290

80.000

104.290

80.000

184.290

783.000

Totaal

24.290

80.000

104.290

80.000

184.290

783.000

Tabel 9 Overzicht uitgaven en ontvangsten garanties (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

Uitgaven 2024

Ontvangsten 2024

Stand risicovoorziening 2024

Saldo 2024

Uitgaven 2025

Ontvangsten 2025

Stand risicovoorziening 2025

Saldo 2025

Uitgaven 2026

Ontvangsten 2026

Stand risicovoorziening 2026

Saldo 2026

Artikel 1 Woningmarkt

Herplaatsingsgarantie

393

261.000

393

2.000

261.000

2.000

261.000

2.000

Totaal

393

261.000

393

2.000

261.000

2.000

261.000

2.000

Herplaatsingsgarantie

Toelichting

Om de woningnood aan te pakken zet het kabinet onder andere in op een financiële herplaatsingsgarantie voor flexwoningen. Kern van de garantie is het vergroten van de kans op vervolglocaties na de eerste exploitatie op de tijdelijke locatie en, in het geval dat dat niet lukt, een mogelijke financiële uitkering als de woning verkocht moet worden. De garantie kent een totale looptijd van maximaal veertig jaar. Op 2 mei 2023 is het toetsingskader financiële herplaatsingsgarantie gepubliceerd (32847, nr. 1037, bijlage 1089724) en is de regeling opengesteld voor aanvragen.

Het kabinet heeft voor deze risicoregeling € 220 mln. beschikbaar gesteld en het garantieplafond vastgesteld op maximaal € 783 mln. De genoemde ramingen zijn gebaseerd op het expert judgement van Finance Ideas (32847, nr. 1037, bijlage 1089725). Naar verwachting creëert de garantie een multipliereffect, waarbij slechts een deel van de woningen die onder de garantie vallen daadwerkelijk een uitkering uit de garantie behoeven. Bij het aangaan van een garantie kan voor het eerst na tien jaar exploitatie een uitkering plaatsvinden. De financiële uitkering is dan gebaseerd op het verschil tussen de marktwaarde en de vastgestelde boekwaarde, gepaard met een risicoverdeling tussen partijen waarbij het Rijk 60% en de gemeente 25% betaalt en de investeerder een eigen risico van 15% draagt. Daarnaast leveren investeerders een eigen bijdrage van € 1.000 per woning als een garantie aan hen wordt verleend. Deze bijdrage wordt toegevoegd aan het budget voor de garantieregeling. De middelen bedoeld voor eventuele uitkeringen worden ondergebracht in een risicovoorziening.

Om overschrijding van de beschikbaar gestelde middelen te voorkomen, wordt jaarlijks een prognose en verantwoording over het aantal verstrekte garanties verstrekt. De garantie wordt na één jaar incidenteel en na vijf jaar meerjarig geëvalueerd. Na het twaalfde jaar, twee jaar nadat de eerste aanspraken zich hebben voorgedaan, volgt een tweede incidentele evaluatie.

Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW)

Tabel 10 Achterborgstellingen Sociale Woningbouw (WSW) (bedragen x € 1 mln.)

Omschrijving

20241

20252

20262

Achterborgstelling

94.937

102.000

109.000

Bufferkapitaal

606

617

663

Obligo

2.463

2.652

2.834

Stand risicovoorziening

n.v.t.

X Noot

Bron: Jaarrekening WSW.

X Noot

Prognose

Toelichting

Het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) zorgt dat de deelnemende woningcorporaties toegang hebben tot de kapitaalmarkt tegen zo optimaal mogelijke financieringskosten. Dit doet het WSW door borg te staan voor de rente- en aflossingsverplichting van door het WSW geborgde leningen van woningcorporaties. Op het moment dat een woningcorporatie niet aan de rente- en aflossingsverplichting voor een door WSW geborgde lening voldoet, kan een geldverstrekker aanspraak doen op het WSW.

Het Rijk en de gemeenten vormen de achtervang voor het WSW. Dit houdt in dat het Rijk en de gemeenten (beide voor 50%) een renteloze lening aan het WSW verstrekken, indien het WSW onvoldoende liquide middelen heeft om aan zijn verplichtingen te voldoen.

WSW beschikt over een eigen risicovermogen/bufferkapitaal en kan daarnaast indien nodig een jaarlijkse obligoheffing van maximaal 0,25% van het uitstaande saldo van geborgde leningen in rekening brengen bij de deelnemende woningcorporaties, evenals gecommitteerd obligo opvragen tot 2,6% van het saldo geborgde leningen. De door het WSW geborgde leningen worden gedekt door onderliggend woningbezit met een maximale Loan to Value (LTV) van 70%.

Financiële problemen bij corporaties worden in eerste instantie dus opgevangen door WSW en de corporatiesector zelf via bufferkapitaal en obligo. Pas daarna komen Rijk en gemeenten in beeld via de achtervang. De achtervang is tot op heden nog nooit aangesproken. In de opzet, toepassing en beheersing van zijn activiteiten spant WSW zich optimaal in om te sturen op een omvang van het risicokapitaal dat met een kans van 99% voldoende is om mogelijke verliezen van WSW te dekken. De Autoriteit Woningcorporaties ziet toe op de naleving van de afspraken over het risicomanagement bij WSW. Uit de meest recente kapitaaltoereikendheidstoets blijkt dat het beschikbare kapitaal van het WSW boven het vereiste niveau ligt.

Per eind 2024 heeft WSW € 94,9 mld. aan leningen geborgd, een stijging van € 6,4 mld. ten opzichte van 2023. Het totale obligo is met € 166 mln. gestegen. Het bufferkapitaal nam in 2024 met € 22 mln. toe, voornamelijk als gevolg van obligoheffing.

Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW)

Tabel 11 Achterborgstelling Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) (bedragen x € 1 mln.)

Omschrijving

20241

20252

20262

Achterborgstelling

213.900

222.456

234.173

Risicodragend gegarandeerd vermogen

6.100

geen prognose

Bufferkapitaal

1.750

1.790

1.835

Obligo

n.v.t.

Stand risicovoorziening

446

538

599

X Noot

Bron: Jaarrekening WEW.

X Noot

Prognose

Toelichting

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is de uitvoerder van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Het Rijk vormt de achtervang van het WEW. Dit betekent dat het Rijk een achtergestelde renteloze lening aan het WEW zal verschaffen zodra het WEW onvoldoende vermogen heeft om aanspraken op de garantstelling te kunnen betalen. Tot 2011 vormde het Rijk samen met de gemeenten de achtervang van het WEW. Vanaf 1 januari 2011 vervult alleen het Rijk deze rol. Voor de oude gevallen blijven de gemeenten verantwoordelijk voor 50% van de achtervang. Een geldnemer betaalde in 2024 voor een hypothecaire lening met NHG een eenmalige premie van 0,6% aan het WEW, waarvan het WEW 0,3%-punt afdraagt aan het Rijk als vergoeding voor diens rol als achtervanger. Deze achtervang vergoeding wordt gestort in de in de tabel genoemde risicovoorziening waaruit een eventuele aanspraak op de achtervang allereerst zal worden opgevangen. De premiemethodiek, waaronder de afdracht aan het Rijk, is in 2024 geëvalueerd. Vanaf 2025 is de premie 0,4%, waarvan het WEW 0,2% afdraagt aan het Rijk.

Het gegarandeerd vermogen is het bedrag aan hypotheken waarop een NHG is afgegeven verminderd met het bedrag aan garanties dat is vervallen door volledige aflossing, oversluiting of gedwongen verkopen verminderd met de annuïtaire daling van de garantie. Nieuwe garanties zullen een positief effect op het gegarandeerd vermogen hebben. Het gegarandeerd vermogen is geen weergave van het risico dat het WEW en de overheid (als achtervanger van het fonds) lopen. Tegenover de hypothecaire leningen staat de actuele waarde van de desbetreffende woningen. Het risicodragend gegarandeerd vermogen is het vermogen gecorrigeerd voor de waarde van de desbetreffende woningen bij gedwongen verkoop en is daarmee een inschatting van de maximale schadelast voor het WEW als alle lopende hypotheekgaranties uitmonden in een gedwongen verkoop. Eind 2024 bedroeg het risicodragend gegarandeerd vermogen € 6,1 mld.

3 Beleidsartikelen

3.1 Artikel 1. Woningmarkt

A. Algemene doelstelling

Een vrij toegankelijke, vraaggerichte woningmarkt met steun voor degenen die dat nodig hebben.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Het zo toegankelijk, betaalbaar en toekomstbestendig mogelijk maken van de woningmarkt lukt alleen door veel samen te werken en alle belangen af te wegen. Dit doen we als Rijksoverheid, samen met provincies, gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, investeerders, projectontwikkelaars, bouwers, makelaars en vele anderen. Ieder heeft een eigen rol, maar altijd samen met anderen.

De minister van VRO jaagt die samenwerking aan door zoveel mogelijk belemmeringen weg te nemen, perspectief te bieden in wetten en regels en door het bewaken van de kwaliteit en duurzaamheid van bouwen en wonen, zodat prettig en betaalbaar wonen voor iedereen mogelijk is én blijft.

Beleid en regelgeving

Onder meer via de Wet op de huurtoeslag (WHT), de huur(prijs)regulering en maatregelen ten aanzien van de koopwoningmarkt is de minister verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving met betrekking tot de betaalbaarheid van het wonen. Tevens is de minister medeverantwoordelijk voor de regelgeving met betrekking tot de fiscale behandeling van de eigen woning en de hypothecaire leennormen.

De minister is verantwoordelijk voor het beleid en de regelgeving inzake de huurtoeslag. Ook is de minister verantwoordelijk voor het budgettair beheer van de huurtoeslag op grond van de WHT.

Stimuleren

De minister is er verantwoordelijk voor om de leefsituatie en het perspectief van bewoners in de kwetsbaarste gebieden te verbeteren en stimuleert de interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking via het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. De minister faciliteert alle betrokken partijen door zorg te dragen voor kennisontwikkeling en –verspreiding.

Regisseren

De minister voert de regie over een heldere verdeling van rollen en verantwoordelijkheden van de verschillende partijen op het terrein van wonen. Tevens voert de minister de regie ten aanzien van het bevorderen van een evenwichtige omvang en verdeling van de woningvoorraad.

De minister is verantwoordelijk voor de regelgeving ten aanzien van (het stelsel van) woningcorporaties. Woningcorporaties zijn via de Woningwet (Wonw) gebonden aan een begrensd werkdomein waarbinnen zij werkzaamheden met staatssteun mogen uitvoeren. Deze zijn het bouwen, verhuren en beheren van woningen met een lage huur voor huishoudens met een laag inkomen en andere doelgroepen die op de reguliere woningmarkt moeilijk een woning kunnen vinden.

Tevens draagt de minister zorg voor het kapitaalmarktbeleid betreffende investeringen in de woningmarkt, bijvoorbeeld via het beleid ten aanzien van de Nationale Hypotheekgarantie (NHG) en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Uitvoeren

De minister draagt zorg voor een adequate uitvoering van een laagdrempelige beslechting van huurgeschillen. In het Burgerlijk Wetboek (art. 7:249 t/m 7:261) is vastgelegd dat huurders en verhuurders een beroep kunnen doen op de Huurcommissie. De organisatie en werkwijze van de Huurcommissie, evenals de administratieve ondersteuning door de Dienst van de Huurcommissie (DHC), is vastgelegd in de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte (Uhw).

C. Beleidswijzigingen

Huurtoeslag

Het wetsvoorstel om de huren te bevriezen in 2025 en 2026 is niet ingediend naar aanleiding van het advies van de Raad van State, de politieke ontwikkelingen en om rust en voortgang te brengen in de volkshuisvesting. Dit werkt door in hogere uitgaven voor de huurtoeslag. Doordat het wetsvoorstel is vervallen zijn ook de gereserveerde middelen (€ 270 mln. voor 2026 en € 405 mln. voor 2027 en 2028) voor investeringen in sociale huur ter compensatie van de terugvallende huurinkomsten door de huurbevriezing komen te vervallen. De incidentele verhoging in 2026 van de huurtoeslag met € 1 mld., de zogenaamde boodschappenbonus, vindt geen doorgang meer. Omdat de huurtoeslag voor januari 2026 in december 2025 wordt uitgekeerd, werkt dit zowel in 2025 (€ 83,3 mln.) als 2026 (€ 916,7 mln.) door.

Instructieregel permanente bewoning recreatiewoningen

De instructieregel permanente bewoning recreatiewoningen komt voort uit het Hoofdlijnenakkoord. Dit beleid heeft gevolgen voor de post huurtoeslag, omdat permanente bewoning kan leiden tot recht op huurtoeslag. Omdat er weinig zicht is op de kenmerken van de woonsituaties op vakantieparken (eigendom of huur, hoogte van de huren, hoogte van de inkomens) en daarmee op de mogelijke effecten op de huurtoeslag, en nog niet bekend is wat de geschatte uitvoeringskosten voor de Dienst Toeslagen zijn bij het invoeren van de instructieregel, is het niet goed mogelijk een goede raming te maken. Het ministerie van VRO benut het komende halfjaar om middels (steekproefsgewijs) onderzoek een aannemelijkere raming te maken van de extra uitgaven die dit beleid met zich meebrengt voor de post huurtoeslag. De extra kosten van de intensivering zal binnen de post huurtoeslag worden gedekt. Daarnaast zal Dienst Toeslagen berekenen wat de uitvoeringskosten zijn die met dit beleid gepaard gaan.

Huurregister

Het kabinet onderzoekt samen met gemeenten en andere stakeholders of en in welke vorm een huurregister meerwaarde heeft voor de huursector, de uitvoering van bestaande wetgeving en het monitoren en verbeteren van beleid. Hier is structureel € 4,0 mln. voor beschikbaar gemaakt.

Woningbouw

Op 19 mei 2025 is in een Kamerbrief het financieel instrumentarium op het gebied van woningbouw nader toegelicht (32847, nr. 1344). Dit financieel instrumentarium biedt met in totaal € 5 mld. financiële ondersteuning aan het kabinetsdoel om in heel Nederland meer woningen te bouwen. Het doel is 100.000 woningen per jaar te realiseren. Om recht te doen aan de verschillende opgaven waar gemeenten en regio’s in de woningbouw voor staan, ontwikkelen wij een samenhangend pakket van financiële regelingen om hen hierbij te ondersteunen; de Realisatiestimulans, de Woningbouwimpuls, het Gebiedsbudget en de Grondfaciliteit. De Realisatiestimulans is een nieuw instrument dat dient om de bouw te ondersteunen van meer betaalbare woningen voor mensen met een laag of middeninkomen: betaalbare koopwoningen, sociale huurwoningen en middenhuurwoningen. Middelen die beschikbaar zijn voor dit instrument zullen in 2026 voor het eerst worden uitgekeerd aan gemeenten.

Deze nieuwe Realisatiestimulans zorgt ervoor dat niet het plan, maar de prestatie wordt beloond. Bovendien worden hierdoor de administratieve lasten voor gemeenten voor het aanvragen van subsidies aanzienlĳk verlaagd. Via deze middelen kan nadrukkelĳk worden bĳgedragen aan bestaand beleid op het gebied van kleinschalige woningbouw in dorpen en kernen (het 'straatje erbĳ'). Via deze afspraken gaan ook middelen naar het beter benutten van bestaande gebouwen. Ook nieuwe woningen die worden gecreëerd door onder andere transformatie of «optoppen» ontvangen een bĳdrage uit de Realisatiestimulans.

Ook maken we afspraken over het vergroten van het aanbod voor ouderen en specifieke doelgroepen. Vanwege de specifieke eisen aan deze woningen kunnen gemeenten voor de bouw van deze woningen aanspraak maken op een aanvullende bĳdrage per woning uit de Realisatiestimulans. Daarnaast zal er binnen de Realisatiestimulans een aanvullende bijdrage komen voor kwetsbare gebieden uit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid met een grote woningbouwpotentie.

We blĳven actief sturen op woningbouw met aanvullende middelen uit de € 5 mld. in grootschalige woningbouwgebieden. Om woningbouw mogelijk te maken in de bestaande en nieuwe grootschalige woningbouwgebieden, zijn er grotere investeringen in de bredere gebiedsontwikkeling noodzakelijk. Denk hierbij aan bodemsaneringen, het verplaatsen van hindergevende activiteiten of (delen van) spooremplacementen, (her)inrichting van de openbare ruimte (bijvoorbeeld riolering, parken of pleinen) of maatregelen in de (tijdelijke) energievoorziening. Deze investeringen sluiten deels aan bĳ het bestaande beleid op het gebied van grootschalige woningbouw en de Woningbouwimpuls. Op basis van de ervaringen met deze instrumenten worden ze aangepast. Hierbĳ wordt aangesloten op de inzet van andere departementen in de grootschalige woningbouwgebieden. Als sluitstuk van het financieel instrumentarium wordt er een grondfaciliteit ontwikkeld. Dit een instrument dat het risico voor grondaankopen ten behoeve van woningbouw samen met gemeenten gaat delen.

Ook zĳn er middelen beschikbaar voor het opschalen van de woningbouwproductie en het wegnemen van belemmeringen. We benutten de mogelĳkheden van conceptuele en industriële bouw om de woningbouw sneller, betaalbaarder en duurzamer te maken. Deze middelen zullen onder andere benut worden voor het ophogen van de industriële woningbouwproductie en het beter benutten van de bestaande gebouwen en de bijbehorende omgeving. We verminderen belemmeringen voor woningbouw. We kĳken onder andere naar de stapeling van lokale regels en procedures, en schrappen waar mogelĳk nationale koppen op Europees beleid.

We zetten in op het vergroten van de investeringsbereidheid in huurwo ningen voor zowel woningbouwcorporaties als private verhuurders, bĳvoorbeeld door verlaging van de overdrachtsbelasting. We verlagen het algemene tarief van de overdrachtsbelasting voor beleggers in woningen naar 8% per 1 januari 2026.

Beleidskeuzes uitgelegd

In antwoorden op de begrotingsrapporteurs van de vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening over het departementale jaarverslag 2024 is toegezegd om in het begrotingsartikel een verwijzing op te nemen naar eerder verstuurde kaders «beleidskeuzes uitgelegd» (36740 VII, nr. 16). Dit om daarmee het inzicht in de koppeling tussen doelen en ingezette middelen op dit begrotingsartikel verder inzichtelijk te maken. Onderstaande tabel toont de eerder met de Tweede Kamer gedeelde onderbouwing van instrumenten die in dit begrotingsartikel terugkomen.

Tabel 12 Eerder verstuurde «Beleidskeuzes uitgelegd» (artikel 1)

Naam instrument

Kamerstuk

Datum onderbouwing

Stimuleringsregeling ontmoetingsruimten in ouderenhuisvesting

36550-VII, nr. 3

April 2024

Stimuleringsregeling flex en transformatiewoningen

Kamerstuk 32847, nr. 1187

Juni 2024

Nationaal Fonds Betaalbare Koopwoningen

Kamerstuk 32847, nr. 1199

Juni 2024

Opschalen woningbouw

36600-XXII, nr. 9

Oktober 2024

Uitvoering woningbouw

36600-XXII, nr. 9

Oktober 2024

Grootschalige woningbouwgebieden (incl. grondfaciliteit)

36600-XXII, nr. 9

Oktober 2024

Woningbouwimpuls 2.0 en realisatiestimulans

36600-XXII, nr. 9

Oktober 2024

Transformatiefaciliteit

36600-XXII, nr. 63

November 2024

Volkshuisvestingsfonds

36600-XXII, nr. 63

November 2024

D. Budgettaire gevolgen van beleid

De stand voor 2024 valt formeel niet onder het begrotingshoofdstuk van VRO, maar wordt hier voor de inzichtelijkheid wel getoond. De gerealiseerde begrotingsstand voor het jaar 2024 is formeel verantwoord onder artikel 3 van het jaarverslag van BZK.

Tabel 13 Budgettaire gevolgen van beleid art. 1 Woningmarkt (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

6.736.408

8.025.863

7.811.850

8.046.579

8.191.356

8.306.225

7.694.261

Uitgaven

6.651.199

6.831.464

7.700.975

8.466.244

8.143.356

8.232.025

8.228.061

01.1

Woningmarkt

5.638.958

6.363.504

6.792.113

7.080.180

7.269.265

7.363.122

7.580.849

Subsidies (regelingen)

92.825

120.536

35.103

11.516

9.854

12.023

9.492

Betaalbare Koopwoningen Starters

70.000

30.000

Bevordering eigen woningbezit

5.091

5.600

500

Stimuleringsmiddelen wooncoöperaties

Ouderenhuisvesting

9.308

16.257

25.104

1.500

2.300

Stimuleringsmiddelen wooncoöperaties

61.654

626

603

432

315

150

Woningmarkt

6.013

5.711

4.496

4.521

4.530

4.516

4.450

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

2.400

1.314

1.377

1.892

Projectsteun woningcorporaties

3.000

Opdrachten

86.272

98.648

7.892

9.432

9.448

10.895

9.399

WSW risicovoorziening

11.078

NHG risicovoorziening

70.071

91.499

Woningmarkt

4.306

5.490

6.835

8.890

8.906

10.353

8.857

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

817

1.659

1.057

542

Inkomensoverdrachten

5.319.287

5.894.838

6.498.890

6.795.810

6.987.330

7.212.730

7.434.900

Huurtoeslag

5.319.287

5.894.838

6.498.890

6.795.810

6.987.330

7.212.730

7.434.900

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

3.360

3.799

3.787

3.768

3.762

3.767

Woningmarkt

3.360

3.799

3.787

3.768

3.762

3.767

Bijdrage aan medeoverheden

111.905

216.114

218.685

235.182

235.202

100.036

99.620

Caribisch Nederland

9.142

18.100

12.100

13.200

14.200

Grote gezinnen

522

2.000

1.600

Opvang Evacuees

282

1.500

Uitvoeringskosten Wetsvoorstellen Regie en Betaalbare Huur

96.229

74.860

74.900

74.920

74.336

73.920

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

101.959

98.285

128.625

145.582

10.000

Bijdrage aan agentschappen

24.304

28.153

26.593

23.261

22.461

Dienst van de Huurcommissie

24.304

26.227

24.979

22.876

22.461

RVO (Uitvoeringskosten BEW)

1.926

1.614

385

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

1.005

1.416

1.163

1.211

1.208

1.210

Financiën (IXB)

Infrastructuur en Waterstaat (XII)

1.005

1.416

1.163

1.158

1.156

1.157

01.2

Woningbouw

1.012.241

467.960

908.862

1.386.064

874.091

868.903

647.212

Subsidies (regelingen)

72.839

28.026

28.547

28.166

26.683

21.703

4.485

Woningbouw

2.839

1.029

249

1.683

1.703

Binnenstedelijke Transformatiefaciliteit

70.000

Opschalen Woningbouw

26.997

28.298

28.160

25.000

20.000

2.782

Garanties

3.000

Doorbouwgarantie

3.000

Opdrachten

11.814

9.927

8.165

8.157

7.422

9.016

2.520

Grootschalige woningbouwgebieden

1.226

4.318

3.584

3.684

3.250

500

Tijdelijke uitvoeringsorganisatie

7.447

Volkshuisvestingsfonds

1.331

770

142

Woningbouw

1.755

4.650

4.439

4.473

4.172

5.766

2.020

Woningbouwimpuls

117

Storting/onttrekking begrotingsreserve

122.873

Herplaatsingsgarantie

122.873

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

320

CBS

320

Bijdrage aan medeoverheden

780.373

372.877

837.525

1.318.440

810.100

815.600

617.700

Flexpools

36.374

Grootschalige woningbouwgebieden

50.893

94.838

208.250

624.750

Kwetsbare groepen

34.700

Studentenwoningenstartbouwimpuls

29.287

30.000

Versnelling huisvesting

7.224

20.766

28.585

37.190

89.000

66.900

Overlooplocaties

41.400

Start-bouwimpuls

Vestigingsklimaat

68.750

78.750

40.000

25.000

Volkshuisvestingsfonds

319.383

Woondeals

8.772

Woningbouwimpuls

286.963

123.778

95.000

100.000

Realisatiestimulans

336.900

416.500

496.100

548.700

617.700

Grondfaciliteit

90.000

100.000

Bijdrage aan agentschappen

24.249

53.810

34.305

30.981

29.566

22.264

22.187

Grootschalige Rijksprojecten

13.716

19.738

21.084

19.566

12.264

12.629

RVB

24.122

39.400

4.900

RVO

127

694

9.667

9.897

10.000

9.558

Ontvangsten

618.727

563.334

410.729

411.608

425.238

419.873

418.817

Geschatte budgetflexibiliteit

Tabel 14 Geschatte budgetflexibiliteit artikel 1

2026

juridisch verplicht

91%

bestuurlijk gebonden

beleidsmatig gereserveerd

nog niet ingevuld/vrij te besteden

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 1 is 91% juridisch verplicht. Dit betreft met name de volgende instrumenten:

Inkomensoverdrachten

Het huurtoeslagbudget 2025 is voor 100% juridisch verplicht. Jaarlijks wordt een verplichting aangegaan voor het gehele huurtoeslagbudget voor het begrotingsjaar.

Bijdrage aan medeoverheden

De uitgaven voor de bijdragen aan medeoverheden zijn voor 41% juridisch verplicht. Dit betreft vooral bijdragen aan medeoverheden voor het Wetsvoorstel Wet Regie op de Volkshuisvesting, het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid en diverse woningbouwregelingen.

Bijdrage aan agentschappen

De uitgaven aan bijdrage aan agentschappen zijn voor 97% juridisch verplicht. Het betreft met name bijdragen aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) voor de uitvoering van woningbouwregelingen en het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) voor gebieds- en vastgoedontwikkeling in grootschalige rijksprojecten.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

1.1 Woningmarkt

Subsidies (regelingen)

Bevordering eigen woningbezit (BEW)

De Wet bevordering eigen woningbezit is gericht op de bevordering van het eigen woningbezit onder lagere inkomensgroepen. Zoals gemeld aan de Tweede Kamer is voor nieuwe toekenningen op grond van de Wet bevordering eigen woningen geen budget meer beschikbaar (32123 XVIII, nr. 74). De meerjarige beschikbare middelen dienen uitsluitend voor de betaling van in het verleden aangegane verplichtingen. Het budget van de BEW bestaat uit reguliere betalingen en de uitbetaling van de contante waarde van de bijdrage voor de laatste vijftien jaar. Volgens de wet moet voor de aanvragers in het zestiende uitvoeringsjaar worden bepaald of ze recht hebben op een uitbetaling van de contante waarde van de bijdrage voor de laatste vijftiende jaar. Naar verwachting zullen de laatste betalingen in 2026 plaatsvinden.

Ouderenhuisvesting

De Stimuleringsregeling Ontmoetingsruimten in ouderenhuisvesting stimuleert de bouw van ontmoetingsruimten voor ouderen, ook wanneer zĳ een zware zorgvraag hebben. De regeling is bedoeld voor woningcorporaties, marktpartĳen, burgerinitiatieven en zorgaanbieders. Deze partĳen kunnen een beroep op de regeling doen voor de realisatie van ontmoetingsruimten, in zowel nieuw als bestaand vastgoed.

Tranche één uit 2022 en tranche twee uit 2023 worden de komende jaren uitbetaald, 90% hiervan uiterlĳk in 2026.

Stimuleringsmiddelen wooncoöperaties

Wooncoöperaties creëren woongemeenschappen die kunnen bijdragen aan betaalbaar en passend wonen en gemeenschapsvorming. Om financiële belemmeringen voor coöperatief wonen weg te nemen, wordt een subsidie gegeven aan Stichting Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (SVn), zodat SVn een revolverend fonds kan oprichten. Dit fonds is bedoeld als passende oplossing om kansrijke coöperatieve woonvormen te financieren en langjarig bij te dragen aan een derde sector. Daarnaast zijn de middelen bedoeld om de kennisorganisatie voor wooncoöperaties te ondersteunen.

Woningmarkt

Dit betreft diverse subsidies voor onderzoek en kennisoverdracht op het terrein van wonen om te komen tot evidence-based beleidsvorming. Het gaat om enkele structurele subsidies, zoals voor de Woonbond om de positie van huurders op de woningmarkt te versterken en voor Platform31, die als onafhankelijke organistie medeoverheden, corporaties, bewoners en overige stakeholders ondersteunt met kennis.

Daarnaast gaat het om incidentele subsidies met name gericht op kennisontwikkeling en verspreiding van kennis op verschillende thema's binnen de volkshuisvesting door verschillende partijen.

Opdrachten

Woningmarkt

Om te kunnen zorgen dat iedereen betaalbaar en prettig kan wonen moet er veel onderzoek gedaan worden. Bijvoorbeeld naar de groei van het aantal huishoudens, de ontwikkeling van huur- en koopprijzen en de stand van zaken van lokaal beleid. Daartoe worden opdrachten verstrekt aan onderzoeksbureaus en kennisinstellingen voor verkenningen, dataverzameling en monitoring. Zo zorgen we dat we kunnen uitgaan van actuele gegevens om het beleid zoveel mogelijk op feiten te baseren.

Tevens worden uit dit budget de kosten betaald voor tijdelijke opvang van evacués met een Nederlands paspoort en/of verblijfsvergunning. De minister van VRO heeft de zorgtaak voor de tijdelijke en duurzame huisvesting voor evacués met een Nederlands paspoort of een Nederlandse verblijfsstatus. Deze mensen zijn door het ministerie van BZ in georganiseerd verband naar Nederland overgebracht.

Het gaat hier om Nederlanders in het buitenland die zich in ernstige politiek-militaire conflictsituaties bevinden waarbij de veiligheid zodanig in het geding is dat het kabinet besluit dat evacuatie noodzakelijk is. Daarmee gaat het om zeer specifieke situaties en doorgaans om enkele tientallen tot honderden evacués per keer die ook huisvesting nodig hebben. Wanneer er geen grootschalige conflicten zijn, zijn er ook geen te huisvesten evacués en zullen deze kosten zich niet voordoen. Een evacuatie vindt plaats op basis van een besluit van de minister van BZ, waar nodig in afstemming binnen het kabinet.

Het merendeel van de geëvacueerde Nederlanders is bij aankomst in Nederland zelfredzaam. Een deel echter niet en deze groep heeft hulp van de overheid nodig voor huisvesting. Bij evacuatie geldt dat de minister van VRO na aankomst in Nederland verantwoordelijk is voor het voorzien in tijdelijke huisvesting en doorstroom naar reguliere woonruimte in samenwerking met gemeenten en woningcorporaties. Het tijdelijk huisvesten gebeurt nu vooral op vakantieparken. Deze reeks in de begroting is bedoeld om die kosten te dekken. Nederlanders die worden gerepatrieerd zijn zelf verantwoordelijk voor hun huisvesting. Een voorwaarde voor repatriëring is dat zij ingeschreven staan in een woning in Nederland. Tijdelijke huisvesting verzorgd door de overheid is dan ook niet aan de orde voor deze groep.

Inkomensoverdrachten

Huurtoeslag

Circa 1,5 miljoen huishoudens ontvangen huurtoeslag. De huurtoeslag is een bijdrage in de huurlasten en kan worden aangevraagd wanneer de huur hoog is in verhouding tot het inkomen. De huurtoeslag is een bewezen effectief middel om huurders met een laag inkomen in hun woonlasten te ondersteunen.

Per 2026 worden de maximum huurgrenzen (jongeren en niet-jongeren) als voorwaarde voor het recht op huurtoeslag afgeschaft. Huurders met een laag inkomen en hoge huur worden geholpen door deze maatregel. Het bedrag aan huurtoeslag wordt wel berekend op basis van het bedrag van de maximum huurgrens. Huishoudens krijgen dus geen huurtoeslag over het huurdeel boven de maximum huurgrens.

Tevens wordt de hoogte van de huurtoeslag gebaseerd op de kale huur (subsidiëring van servicekosten wordt afgeschaft). Een vereenvoudiging voor zowel de huurder als Dienst Toeslagen. De leeftijdsgrens voor het verkrijgen van volledig recht op huurtoeslag wordt verlaagd van 23 naar 21 jaar, waarmee een harmonisatie met de leeftijdsgrens van het wettelijk minimumloon wordt bewerkstelligd.

De eigen bijdrage wordt structureel verlaagd met per saldo € 7,58. Verder wordt er een lineaire inkomensafhankelijke afbouw ingevoerd van 27% voor eenpersoonshuishoudens en 22% voor meerpersoonshuishoudens. Door de inkomensafhankelijke afbouw lineair in te stellen, wordt de marginale druk over het hele inkomensbereik gelijkgetrokken en gaat werken meer lonen.

Het wetsvoorstel om de huren te bevriezen in 2025 en 2026 is niet ingediend naar aanleiding van het advies van de Raad van State, de politieke ontwikkelingen en om rust en voortgang te brengen in de volkshuisvesting. Dit werkt door in hogere uitgaven voor de huurtoeslag. Doordat het wetsvoorstel is vervallen zijn ook de gereserveerde middelen (€ 270 mln. voor 2026 en € 405 mln. voor 2027 en 2028.) voor investeringen in sociale huur ter compensatie van de terugvallende huurinkomsten door de huurbevriezing komen te vervallen. De incidentele verhoging in 2026 van de huurtoeslag met € 1 mld., de zogenaamde boodschappenbonus, vindt geen doorgang meer. Omdat de huurtoeslag voor januari 2026 in december 2025 wordt uitgekeerd, werkt dit zowel in 2025 (€ 83,3 mln.) als 2026 (€ 916,7 mln.) door.

Om inzicht te geven in de uitwerking van de huurtoeslag op de huurlasten voor ontvangers van huurtoeslag, tonen onderstaande grafieken het aandeel van de bruto huur dat per saldo (na aftrek van de huurtoeslag) nog netto door ontvangers van huurtoeslag is verschuldigd. Het percentage is berekend voor voorbeeldhuishoudens met een minimum inkomen en een huur op exact 90% van de diverse huurgrenzen van de huurtoeslag. Vanaf 2025 is het aantal huishoudentypen binnen de huurtoeslag gewijzigd van vier naar twee en zijn de parameters gewijzigd ten opzichte van voorgaande jaren. Daardoor treedt enige vertekening ten opzichte van eerdere jaren op.

In 2026 neemt als gevolg van de incidentele en structurele verlaging van de eigen bijdrage voor elk huishouden de verhouding van de bruto- en nettohuur af.

Figuur 3 Eenpersoonshuishouden

Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag, gedeeld door de bruto huur (%netto huur = (bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Eigen berekening ministerie van VRO.

Figuur 4 Meerpersoonshuishouden, twee personen

Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag, gedeeld door de bruto huur (%netto huur = (bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Eigen berekening ministerie van VRO.

Figuur 5 Meerpersoonshuishouden, drie of meer personen

Het percentage netto huur is de te betalen huurprijs (bruto huur) minus de huurtoeslag, gedeeld door de bruto huur (%netto huur = (bruto huur -/- huurtoeslag)/bruto huur).

Eigen berekening ministerie van VRO.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Woningmarkt

De activiteiten voor (basis)onderzoek en kennisoverdracht hebben betrekking op het terrein van wonen en bouwen, specifiek in samenwerking met bijvoorbeeld het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) en het Kadaster. De ontwikkelingen op de woningmarkt vragen om actuele gegevens over de woningmarkt. Het budget wordt besteed aan onder meer verkenningen, monitoring en op feiten gebaseerd onderbouwen van beleid, dataverzamelingen en ontwikkeling van ramingsmodellen.

Bijdrage aan medeoverheden

Caribisch Nederland

In Caribisch Nederland wordt via diverse wegen bijgedragen aan de betaalbaarheid van wonen. Middels de verhuurderssubsidie (VHS) wordt in de sociale huursector een lastenverlichting gerealiseerd op Bonaire, Saba en Sint Eustatius. Hiermee worden naar verwachting in 2026 respectievelijk ca. 1100, 80 en 140 huishoudens bereikt, waarbij in totaal circa € 5 mln. aan VHS uitgekeerd zal worden, in latere jaren oplopend naar ca. € 10 mln. Op Bonaire loopt momenteel de pilot Bijdrage Particuliere Verhuur (BPV) waarin deze verhuurderssubsidie ook in de particuliere sector verstrekt wordt. Hiermee worden naar verwachting in 2026 ruim 500 huishoudens bereikt.

Daarnaast worden de huurcommissies in Caribisch Nederland gefinancierd, waardoor huurders en verhuurders ook in Caribisch Nederland een laagdrempelige toegang tot geschilbeslechting hebben. Dit is van belang in het kader van het ‘comply or explain’-principe. De huurcommissies dragen bij aan betaalbaarheid van wonen, bijvoorbeeld door te toetsen of er een eerlijke huurprijs gevraagd wordt voor huurwoningen.

Grote gezinnen

Deze regeling biedt financiële ondersteuning aan gemeenten en indirect aan woningcorporaties bij het huisvesten van grote gezinnen (zes personen of meer) met een verblijfsvergunning.

Uitvoeringskosten Wetsvoorstellen Regie en Betaalbare Huur

De middelen op dit instrument zijn bedoeld om de kosten van de wetsvoorstellen regie op de volkshuisvesting en betaalbare huur te dekken. Deze middelen worden verstrekt aan de uitvoerder van deze wetten, de provincies en gemeenten.

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

Het ministerie van BZK voerde in 2023-2025 de interdepartementale Regeling Kansrijke Wijk uit (30995, nr. 103), met als doel het versterken van de leefbaarheid en veiligheid in lokale gebieden. Nu is het ministerie van VRO hiervoor verantwoordelijk. Op deze regeling kunnen twintig kwetsbare gebieden verbonden aan het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid een beroep doen. Dit programma wordt voortgezet in de jaren 2026-2028.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst van de Huurcommissie

De Huurcommissie bestaat uit twee onderdelen die zich tezamen als één toegankelijke organisatie presenteren. Het Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO) zonder eigen rechtspersoonlijkheid bestaat uit een bestuur, de zittingsvoorzitters en de zittingsleden. Dit ZBO wordt ondersteund door het agentschap de Dienst van de Huurcommissie (DHC). Door de verwevenheid van het ZBO met DHC zijn de kosten van het ZBO in de begroting van de Dienst van de Huurcommissie opgenomen.

Huurders en verhuurders in het lage- en middenhuursegment kunnen bij de Huurcommissie terecht met geschillen over onder andere huurprijzen, (onderhouds)gebreken, huurverhogingen en servicekosten. In de vrije sector kunnen (ver)huurders bij de Huurcommissie terecht met geschillen over servicekosten, huurverhogingen of – in bepaalde gevallen – (aanvangs)huurprijzen, of als zij met elkaar hebben afgesproken dat zij in geval van een geschil de Huurcommissie om advies kunnen vragen.

Voor de uitoefening van haar taken ontvangt de Huurcommissie een bijdrage van het ministerie van VRO. Het zorgen voor snelle en kwalitatief hoogwaardige geschilbeslechting in huur(prijs)geschillen is de primaire taak van de Huurcommissie. Uiteraard neemt de Huurcommissie ook in 2026 weer alle benodigde stappen om een goede uitvoering van deze kerntaak te waarborgen. Daarnaast treden dit jaar de Wet modernisering servicekosten en het Wetsvoorstel toekomstbestendige Huurcommissie in werking, die beide gevolgen hebben voor de Huurcommissie. Deze wetten zorgen voor een helderder uitvoeringskader en eenvoudigere procedures, als gevolg waarvan de Huurcommissie huurders en verhuurders nog beter kan helpen.

RVO (uitvoeringskosten BEW)

RVO ontvangt een bijdrage voor de uitvoering van de Wet bevordering eigen woningbezit. RVO voert uitsluitend nog de afwikkeling van al eerder aangegane verplichtingen uit, waardoor de kosten en de bijdrage aan de uitvoeringskosten uiteindelijk zullen afnemen.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Financiën (IXB)

Dienst Toeslagen voert de huurtoeslag uit voor het ministerie van VRO en ontvangt uitvoeringskosten voor beleidswijzigingen, die het ministerie van VRO invoert.

Infrastructuur en Waterstaat (XII)

De Inspectie voor de Leefomgeving en Transport (ILT) ontvangt jaarlijks een bijdrage voor het WNT-toezicht bij woningcorporaties door de Autoriteit woningcorporaties (Aw) en voor de uitvoering van SBR-wonen.

1.2 Woningbouw

Subsidies

Opschalen woningbouw

Vanuit de woningbouwmiddelen uit het Hoofdlijnenakkoord zijn middelen beschikbaar gesteld voor het opschalen van de woningbouwproductie door het wegnemen van belemmeringen in het woningbouwdomein, stimuleren van innovatie (waaronder industrialisering en digitalisering) en verkorten van de doorlooptijden in de planfase, onder andere door snellere processen en procedures en meer uitvoeringskracht.

Bijdrage aan medeoverheden

Grootschalige woningbouwgebieden

Middels het gebiedsbudget ontvangen medeoverheden een bijdrage voor gebiedsmaatregelen in de grootschalige woningbouwgebieden. Tĳdens het Bestuurlĳke Overleg over het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (BO MIRT) van eind 2025 worden naar verwachting afspraken gemaakt over de inzet van de gereserveerde middelen (cumulatief € 833 mln.). Deze afspraken dragen bĳ aan de financiële haalbaarheid van de gebiedsontwikkeling. In 2026 is het eerste deel van circa € 208 mln. beschikbaar.

Versnelling huisvesting

Voor de doelgroepflexibele regeling wordt de Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen (SFT) in 2026 en 2027 uitgebreid. Dit om versneld tot (opstart)woningen te komen voor kwetsbare doelgroepen, waaronder spoedzoekers, ontheemden en vergunninghouders. Hiervoor wordt aanvullend € 79 mln. beschikbaar gesteld, bovenop reeds beschikbare € 100 mln. in de SFT (cumulatief € 179 mln.). Uitbetaling vindt plaats bij de start van de bouw, uiterlijk 18 maanden na het besluit op de aanvraag. Hierdoor vinden de kasuitgaven plaats tot en met 2029. Gemeenten ontvangen in totaal € 20.000 per nieuw te realiseren woning, waaronder een component voor de onrendabele top en een component voor sociaal beheer. Van de woningen moet 30% bestemd zijn voor statushouders en of ontheemden uit Oekraïne.

Vestigingsklimaat

In het voorjaar 2024 zijn middelen beschikbaar gesteld naar aanleiding van het Convenant van Rijk en Brainportregio over investeringen in ondernemingsklimaat microchipsector. Het ministerie van VRO draagt als onderdeel hiervan zorg voor verschillende maatregelen op het gebied van woningbouw, te weten het realiseren van additionele (studenten)woningen en gebiedsmaatregelen. Voor de periode 2025-2028 wordt cumulatief € 212,5 mln. beschikbaar gesteld op de begroting van het ministerie van VRO. In 2026 is er € 78,7 mln. beschikbaar.

Woningbouwimpuls

De wens om betaalbare woningen te realiseren kan op sommige locaties ertoe leiden dat, ondanks inzet van alle partijen, plannen een financieel tekort kennen. Veelal mede als gevolg van specifieke eisen en locatiegebonden beperkingen. Voor die locaties wordt de Woningbouwimpuls in aangepaste vorm voortgezet. Het kabinet heeft van 2025 tot 2029 € 515 mln. vrijgemaakt, als onderdeel van de € 5 mld. die door dit kabinet beschikbaar is gesteld voor de ondersteuning van (betaalbare) woningbouw. Voor 2026 is circa € 100 mln. beschikbaar gesteld voor een nieuwe tranche van de Woningbouwimpuls.

Realisatiestimulans

Met een totaalbudget van circa € 2,5 mld. is de Realisatiestimulans het grootste instrument. Hiervoor zijn middelen vanaf 2026 beschikbaar, onderdeel van de € 5 mld. aan woningbouwmiddelen uit het Hoofdlijnenakkoord. De regeling is naar verwachting aan het einde van 2025 gereed. Deze regeling zal een bijdrage aan de bouw van betaalbare woningen aan gemeenten zijn. In 2026 zullen de eerste uitkeringen plaatsvinden, over de woningen waarvan de bouw in 2025 gestart is. Op dit moment is er voor deze eerste uitkeringen in 2026 ca. € 361,9 mln. gereserveerd op de begroting van VRO. Dit is echter een inschatting op basis van het aantal woningen waarvan de bouw in 2025 zal starten. Op basis van het daadwerkelijke aantal woningen waarvan de bouw is gestart, wordt conform de reguliere begrotingssystematiek bezien of het geraamde bedrag moet worden bijgesteld.

Grondfaciliteit

Zoals aangekondigd in het Regeerprogramma, mede naar aanleiding van het IBO-rapport «Op grond kun je bouwen» (32847, nr. 1198), wordt gewerkt aan een regeling om grondaankopen voor woningbouw door gemeenten te stimuleren. De regeling is een instrument dat het risico voor grondaankopen ten behoeve van woningbouw samen met gemeenten moet gaan delen. Op 14 juli 2025 is een Kamerbrief (34682, nr. 230) gestuurd waarin de contouren van de regeling worden geschetst.

Voor deze faciliteit is in totaal € 390 mln. beschikbaar, waarvan € 90 mln. in 2026. Met deze middelen zal er in 2026 een start worden gemaakt door met deze middelen een uitvoerder in staat te stellen grondaankopen samen met gemeenten te gaan doen.

Bijdrage aan agentschappen

Grootschalige Rijksprojecten

Het RVB is gestart met fase 1 van het grootschalige woningbouwproject Zuiderhage in Lelystad. Hier worden in de komende jaren, in samenwerking met de provincie en gemeente, 14.000 woningen gebouwd op rĳksgrond. De benodigde middelen zijn bij de eerste suppletoire begroting 2024 beschikbaar gesteld en bij de eerste suppletoire begroting 2025 is het kasritme herijkt. In 2026 is er circa € 19,7 mln. beschikbaar.

RVB

Het Rĳksvastgoedbedrĳf (RVB) ontvangt een bijdrage voor de verschillende opdrachten in het kader van gebieds- en vastgoedontwikkeling.

RVO

De Rĳksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) ontvangt een bĳdrage voor de voorbereiding, uitvoering en beheer van woningbouwregelingen en het Expertteam Woningbouw. RVO verzorgt de technische ondersteuning aan gemeenten en vervult de loketfunctie voor de aanvragen.

Ontvangsten

De vorderingen op de af te rekenen huurtoeslagvoorschotten bedragen in 2025 € 366,6 mln.

Daarnaast zĳn er ontvangsten à € 5,4 mln. geraamd voor de Regeling Tegemoetkoming Herplaatsing Flexwoningen (RTHF, voorheen financiële herplaatsingsgarantie).

Extracomptabel

Naast de in dit begrotingsartikel genoemde instrumenten zijn er fiscale regelingen die betrekking hebben op de woningmarkt. De minister van Financiën is hoofdverantwoordelijk voor de wetgeving en uitvoering van deze regelingen en voor de budgettaire middelen. In onderstaande tabel is ter informatie het budgettaire belang van deze regelingen vermeld. De cijfers zijn ontleend aan de corresponderende bijlage ‘Fiscale regelingen’ in de Miljoenennota. Naast de fiscale regelingen die in onderstaande tabel zijn opgenomen, hebben de vrijstellingen van de overdrachtsbelasting (OVB) voor wijkontwikkelingsmaatschappijen en wooninvesteringsfondsen betrekking op dit beleidsartikel. Voor een beschrijving van de regeling, de doelstelling, verwijzing naar de wettekst, verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en de ramingsgrond wordt verwezen naar de paragraaf ‘Toelichting op de fiscale regelingen’ in de bijlage ‘Fiscale regelingen’ van de Miljoenennota.

Tabel 15 Fiscale regelingen 2024-2026, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (bedragen x € mln.)1

2024

2025

2026

Hypotheekrenteaftrek

8.750

9.997

11.270

Aftrek financieringskosten eigen woning

517

522

531

Aftrek periodieke betalingen erfpacht, opstal en beklemming

Aftrek rente en kosten van geldleningen over restschuld vervreemde eigen woning

Aftrek wegens geen of geringe eigenwoningschuld

388

380

372

Schenk- en erfbelasting Eenmalige vrijstelling eigen woning

‒

Eigenwoningforfait

‒ 2.693

‒ 2.868

‒ 2.807

OVB Verlaagd tarief woning niet-starters

6.010

6.598

5.626

OVB Vrijstelling woning starters

663

802

859

OVB Vrijstelling terugkoop VoV woningen

Algemeen woningtarief 8% overdrachtsbelasting

398

Vermindering verhuurderheffing

‒

Kamerverhuurvrijstelling

X Noot

[-] = regeling is in dat jaar niet van toepassing; [0] = budgettair belang van de regeling bedraagt in dat jaar afgerond nihil.

3.2 Artikel 2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

A. Algemene doelstelling

Stimuleren van een goede kwaliteit van de gebouwde omgeving op de aspecten duurzaamheid, energiezuinigheid, veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en toegankelijkheid.

Met deze doelstelling doet het ministerie van VRO recht aan diverse publieke waarden:

– De energietransitie in de gebouwde omgeving maakt onze energievoorziening minder afhankelijk van instabiele regio's, zorgt voor vermindering van de CO2-uitstoot op de lange termijn en maakt huishoudens weerbaarder tegen schokken in energieprijzen.

– Gebouwen voldoen aan de eisen van bouwregelgeving op het gebied van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid en duurzaamheid.

– Vermindering van het gebruik van primaire grondstoffen in de bouw door onder meer zo hoogwaardig mogelijk gebruik van bouw- en sloopafval draagt bij aan de beschikbaarheid en betaalbaarheid van producten en diensten op de langere termijn.

Deze publieke waarden worden op onderdelen concreet gemaakt in de volgende op termijn te bereiken resultaten:

– Vermindering van de CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving door in 2030 een CO2-reductie van 55% te bereiken ten opzichte van 1990.

– In de bestaande bouw is het streven om uiterlijk in 2030 2,5 miljoen woningen te isoleren, 120.000 gebouwen vergaand te verduurzamen en 500.000 nieuwe aansluitingen op warmtenetten te realiseren.

– Huurwoningen met een EFG-label worden de komende jaren versneld verduurzaamd zodat vanaf 2029 alleen nog woningen met minimaal label D verhuurd worden.

– Voor de utiliteitsbouw zal de implementatie van de vastgestelde EPBD IV afgerond worden.

– In 2050 een volledig circulaire economie met als richtinggevend doel het gebruik van primaire abiotische grondstoffen in 2030 te halveren. Het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023–2030 (NPCE) is een belangrijke stap in de richting om deze doelen te realiseren.

– Om ervoor te zorgen dat Nederland in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust is ingericht, wordt in de nationale aanpak klimaatadaptatie gebouwde omgeving (fase I) gewerkt aan een aantal actielijnen, waaronder het minder vrijblijvend maken van klimaatadaptief bouwen en inrichten. Hiertoe is de landelijke maatlat groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving gepubliceerd gericht op nieuwbouw. We werken aan juridische borging van de landelijke maatlat en doorontwikkeling van de maatlat naar bestaand bebouwd gebied.

– We werken toe naar een gezamenlijke nationale aanpak funderingsschade met publieke en private partners.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is de inzet van burgers, instellingen, bedrĳven en de gehele overheid noodzakelĳk. Met alle betrokken partĳen wordt intensief gesproken over de noodzakelĳke acties en te nemen maatregelen. Samen met medeoverheden, corporaties, netbeheerders, energiebedrĳven, de financiële sector, de ontwerp-, bouw-, en technieksector en talloze andere bedrĳven, instellingen en maatschappelĳke organisaties gaan we, ieder vanuit de eigen verantwoordelĳkheid, mensen helpen met het verduurzamen van hun huis of gebouw. We maken wetgeving, stellen normen aan de huursector, de utiliteitsbouw en stimuleren energiezuinige installaties. De minister van VRO heeft hierbĳ een stimulerende, regisserende en wetgevende rol.

Stimuleren

Op basis van artikel 120 van de Woningwet, hoofdstuk 4 van de Wet milieubeheer en de Kadasterwet is de minister verantwoordelijk voor het stimuleren van energiebesparing en reductie van CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving. De minister geeft invulling aan deze verantwoordelĳkheid door kaderstelling (wet- en regelgeving), het uitvoeren van acties, ondersteuning van innovatie (onder andere door middel van subsidies) en monitoring. De minister stimuleert energietransitie in de gebouwde omgeving met verschillende (subsidie)instrumenten, afspraken en ondersteuningsmaatregelen.

Regisseren

Op basis van artikel 2 van de Woningwet is de minister verantwoordelĳk voor het opstellen en het beheer van de bouwregelgeving en stelselverantwoordelĳk voor het borgen van de bouwkwaliteit. Op grond van deze verantwoordelĳkheid worden in ieder geval regels gesteld over het bouwen van nieuwe bouwwerken, de staat van bestaande bouwwerken en het gebruiken en slopen van bouwwerken. Deze regels worden gesteld vanuit het oogpunt van veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid of milieu. Door naleving van deze regels is de minimumkwaliteit van bouwwerken gewaarborgd. Toezicht en handhaving hierop berust bĳ gemeenten.

C. Beleidswijzigingen

1. Gebiedsgerichte aanpak warmtetransitie

De collectieve wĳkgerichte aanpak heeft vertraging opgelopen. De collectieve verduurzamingsoplossingen (met de laagste maatschappelĳke kosten) zĳn nog te vaak onvoldoende aantrekkelĳk (waaronder betaalbaar) voor de individuele eindgebruiker. Om de aansluiting op het warmtenet aantrekkelĳker te maken wordt onderzocht om de verschillende subsidies ten aanzien van de aansluitkosten en inpandige kosten bĳ een overstap op een warmtenet met elkaar te stroomlĳnen. Het streven is om dit in 2026 in werking te laten treden. Deze actie loopt samen met de inzet van het ministerie van KGG om de kosten van warmtenetten omlaag te brengen voor de eindgebruiker. In 2025 zal het wetstraject van de Wet gemeentelĳke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) verder worden gebracht met oog op de beoogde inwerkingtreding is 1 juli 2026.

2. Verduurzaming individuele aanpak woningen

Verduurzaming koopwoningen en Verenigingen van Eigenaren

In het regeerprogramma is opgenomen door te gaan met rentevrije leningen voor energiebesparende maatregelen voor woningeigenaren met een laag- of middeninkomen via het Nationaal Warmtefonds. Dit is een investering in bestaanszekerheid en de middelen hiervoor zijn afkomstig van het ministerie van VRO, het Klimaatfonds van het ministerie van KGG en het Social Climate Fund. Dit is een Europees Fonds waarvoor het ministerie van SZW een aanvraag zal doen. Met deze middelen kan het Warmtefonds komende jaren doorgroeien.

In 2026 wordt het beleid voor verduurzaming van koopwoningen en Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) doorgezet en op een aantal manieren versterkt. Het Kennis en Expertisecentrum verduurzaming VvE’s continueert in 2026 en wordt uitgebreid met de helpdesk voor VvE-besturen. Daarnaast loopt in 2026 de opleiding voor VvE-procesbegeleiders bĳ de Hogeschool Utrecht door. Verder zullen meer woningeigenaren gebruik kunnen maken van een groter bouwdepot voor verduurzaming bĳ het afsluiten van een hypotheek. In het kader van wetgeving worden in 2026 de besluitvormingsregels voor VvE’s in het burgerlĳk wetboek aangepast.

Huurwoningen

De stimulering van verduurzaming van huurwoningen wordt in 2026 voortgezet. De minister van VRO onderzoekt hoe de verschillende subsidies op inpandige kosten warmtenetten (met name SVVE, ISDE, SAH) voor de verschillende doelgroepen beter gestroomlijnd kunnen worden, zodat het subsidielandschap beter toe te passen is in de wijkaanpak van gemeenten. In 2026 zal naar verwachting een nieuwe of aangepaste regeling in werking treden. Actielijnen uit het in 2025 gepresenteerde Ondersteuningspakket verduurzaming particuliere verhuur worden verder uitgewerkt, waaronder de wetswijziging voor een aanpassing van het initiatief- en instemmingsrecht bij verduurzaming. Er worden eisen in het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) geïntroduceerd waaruit volgt dat per 1 januari 2029 huurwoningen ten minste verduurzaamd moeten zijn naar energielabel D. De verlengde subsidieregeling verduurzaming en onderhoud huurwoningen (SVOH) helpt private verhuurders bij het uitfaseren van de slechte energielabels.

3. Verduurzaming utiliteitsbouw

De verduurzaming van de utliteitsbouw wordt doorgaand gestimuleerd met een instrumentenmix van subsidies, fiscale regelingen, financiering, ontzorging voor MKB, maatschappelĳk vastgoed en bedrĳventerreinen. Daarnaast zal in 2026 de implementatie van de vastgestelde European Performance Buildings Directive (EPBD IV) afgerond worden. Dit zal onder meer leiden tot normering voor de gebouwen met de slechtste energieprestatie vanaf 2030, en een koplopersrol voor publieke instanties.

Circulair bouwen

We continueren in 2026 in samenwerking met partĳen in de bouw en andere overheden de uitvoering van de Beleidsagenda normering en stimulering circulair bouwen (32852, nr. 223). In 2026 vindt de inwerkingtreding plaats van een wijziging van het Besluit bouwwerken leefomgeving en een bijbehorende wijziging van de Omgevingsregeling voor de aanscherping van de milieuprestatie-eis voor kantoren en de uitbreiding van de eis naar andere gebruiksfunctie. Daarnaast zijn er ook een aantal technische verbeteringen met betrekking tot de berekening van de milieuprestatie van gebouwen (28325, nr. 279). Tevens geven we uitvoering aan het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023‒2030 (32852, nr. 225) en aan de actualisatie die in september 2025 is aangeboden aan de Kamer. Verder wordt in 2026 uitvoering gegeven aan de Nationale Aanpak Biobased Bouwen, conform het Ontwerp-Meerjarenprogramma Klimaatfonds 2026 (Voorjaarsbesluitvorming Groene Groei; 33043, nr. 114). De bekostiging van de stichting Nationale Milieudatabase (NMD) is met ingang van 2026 geactualiseerd.

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Sinds 1 januari 2024 is het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) in werking getreden alsmede de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) voor eenvoudige nieuwbouw (gevolgklasse 1). In 2026 wordt verder gewerkt aan nieuwe wĳzigingen van het Bbl ter verbetering van de regels, onder andere in verband met maatschappelijke behoeften, bijvoorbeeld in het kader van STOER (schrappen tegenstrijdige en overbodige regels). Ook wordt er gewerkt aan wijzigingen van het Bbl in verband met de implementatie van EU-regelgeving, zoals de Europese Richtlijn energieprestatie van gebouwen (EPBDIV), de Giga-bit infrastructuur verordening (GIA) en de herziene Verordening Bouwproducten (CPR).

4. Aanpak funderingsschade

We werken in 2026 verder aan een nationale aanpak funderingsproblematiek. In de voortgangsbrief van 3 december 2024 (28325, nr. 277) is aangegeven dat, om het bewustzijn en de informatiepositie van mensen rond funderingsschade te vergroten en woningeigenaren te stimuleren aan de slag te gaan met schade- en funderingsherstel, we de volgende stappen gaan zetten: 1) het verbeteren van de informatievoorziening; 2) woningeigenaren gebiedsgericht ondersteunen met onderzoek, advies en begeleiding; startend in enkele gebieden waar urgente funderingsproblemen zijn met uiteenlopende oorzaken. Voor de periode 2025 tot en met 2028 is hiervoor door het kabinet een bedrag van € 56 mln. vrijgemaakt. Daarnaast is aanvullend € 20 mln. gereserveerd voor het landelijke werkend maken van het Fonds Duurzaam Funderingsherstel. Bij de verdere uitwerking van de nationale aanpak wordt het in de voortgangsbrief van december 2024 aangekondigde advies van ABDTOPConsult over de invulling en vormgeving van een meerjarige aanpak op nationaal niveau betrokken.

Beleidskeuzes uitgelegd

In antwoorden op de begrotingsrapporteurs van de vaste commissie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening over het departementale jaarverslag 2024 is toegezegd om in het begrotingsartikel een verwijzing op te nemen naar eerder verstuurde kaders «beleidskeuzes uitgelegd» (36740 VII, nr. 16). Dit om daarmee het inzicht in de koppeling tussen doelen en ingezette middelen op dit begrotingsartikel verder inzichteljk te maken. Onderstaande tabel toont de eerder met de Tweede Kamer gedeelde onderbouwing van instrumenten die in dit begrotingsartikel terugkomen.

Tabel 16 Eerder verstuurde «Beleidskeuzes uitgelegd» (artikel 2)

Naam instrument

Kamerstuk

Datum onderbouwing

Maatregelen Meerjarenprogramma klimaatfonds 2025: Perceel verduurzaming gebouwde omgeving

Kamerstuk 32813, nr. 1374

April 2024

Maatregelen Meerjarenprogramma klimaatfonds 2026: Perceel verduurzaming gebouwde omgeving

Kamerstuk 33043, nr. 114

April 2025

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe (Nij begun)

Kamerstuk 36725-XXII, nr. 4

Mei 2025

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 17 Budgettaire gevolgen van beleid art. 2 Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

1.727.694

2.162.589

890.977

1.022.060

859.955

701.042

574.811

Uitgaven

1.448.138

1.675.689

1.086.912

1.200.950

1.006.717

804.433

635.654

02.1

Energietransitie en duurzaamheid

1.427.197

1.637.417

1.023.752

1.159.465

965.316

790.042

620.766

Subsidies (regelingen)

521.804

795.354

715.341

862.766

701.465

544.423

367.011

Energiebesparing Koopsector

19.392

34.808

20.000

31.550

28.500

38.000

Energietransitie en duurzaamheid

23.259

31.475

17.384

17.512

12.848

11.252

10.623

Kennis- en innovatieprogramma bouwproductie stikstof

1.899

4.407

2.000

Maatschappelijk vastgoed fonds

49.910

30.000

55.000

30.000

Nationaal Groeifonds

26.198

26.571

14.022

5.460

1.000

Nationaal Isolatie Programma

980

Ontzorgen Vereniging van Eigenaren

1.373

6.258

7.259

5.730

5.303

3.072

Renovatieversneller

19.226

37.940

23.435

7.608

9.442

5.500

SAH

14.297

62.401

17.100

37.760

30.980

6.360

7.700

Subsidie verduurzaming en onderhoud huurwoningen

5.450

13.800

20.521

45.396

41.091

23.384

2.761

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

317.710

335.788

324.430

439.220

319.521

285.075

160.075

Warmtefonds

93.000

112.500

159.460

138.300

220.300

139.300

112.300

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

1.746

1.000

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe Wooncorperaties

76.750

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe innovatie

1.000

500

Opdrachten

5.265

7.460

4.900

3.500

5.700

Energietransitie en duurzaamheid

3.461

3.790

2.900

1.500

3.700

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

1.804

3.018

2.000

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

652

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

736

4.058

3.084

2.750

1.750

1.250

Energietransitie en duurzaamheid

736

2.804

2.084

2.000

1.000

500

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

1.254

1.000

750

Bijdrage aan medeoverheden

845.837

745.543

153.353

164.154

159.985

148.356

156.973

Aardgasvrije wijken

153

Ventilatie in scholen

1.028

Nationaal Groeifonds

498

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

10.891

17.500

9.000

NIP (Lokale aanpak woningisolatie)

709.882

474.834

NIP (Soortenmanagement)

50.730

834

281

186

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

4.368

10.352

8.854

6.436

6.501

5.677

4.477

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

68.785

490

13.496

9.798

595

10.595

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe ontzorgingsprogramma

3.500

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe isolatie en ventilatie

232.535

126.718

126.536

126.186

124.584

124.401

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe uitvoeringsorganisatie

5.000

Bijdrage aan agentschappen

53.555

81.134

39.349

29.175

30.546

29.105

27.855

Dienst Publiek en Communicatie

2.025

2.303

1.760

RVB

9.156

14.638

10.050

7.850

9.562

8.750

7.500

RVO (Energietransitie en duurzaamheid)

39.214

39.656

16.359

9.646

8.753

8.653

RVO (Uitvoering Energieakkoord)

209

2.688

11.180

9.919

10.471

9.942

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

2.951

21.849

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

3.868

107.725

97.120

65.870

61.208

61.977

EGO (innovatie)

2.748

17.414

22.809

16.744

16.184

17.309

Handhaving energielabel C

1.600

Uitfaseren van slechte labels

911

1.000

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

209

87.711

72.711

47.526

43.424

43.068

02.2

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

20.941

38.272

63.160

41.485

41.401

14.391

14.888

Subsidies (regelingen)

15.959

18.764

19.139

14.761

13.067

2.280

Biobased bouwen

8.706

13.492

11.238

7.406

5.712

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

7.253

4.572

2.801

2.255

2.280

Aanpak funderingsschade

700

5.100

Opdrachten

4.978

16.009

17.249

16.637

15.037

9.537

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

4.978

15.524

12.749

12.137

10.537

9.537

Aanpak funderingsschade

485

4.500

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Overige bijdragen

Bijdrage aan medeoverheden

2.626

24.791

7.608

10.716

Aanpak funderingsschade

2.626

24.791

7.608

10.716

Bijdrage aan agentschappen

857

1.981

2.479

2.581

2.574

3.071

RVB

857

1.981

2.479

2.581

2.574

3.071

Ontvangsten

27.574

17.742

Geschatte budgetflexibiliteit

Tabel 18 Geschatte budgetflexibiliteit artikel 2

2026

juridisch verplicht

58%

bestuurlijk gebonden

41%

beleidsmatig gereserveerd

nog niet ingevuld/vrij te besteden

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 2 is 58% juridisch verplicht. Dit betreft met name de volgende instrumenten:

Subsidies (regelingen)

De uitgaven voor subsidies zijn voor 49% juridisch verplicht. De subsidies voor energietransitie en duurzaamheid betreffen onder andere subsidies voor verduurzaming en onderhoud huurwoningen, Energiebesparing Koopsector, het Kennis- en innovatieprogramma emissiearme bouwproducten (stikstof), Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed, Energietransitie en duurzaamheid, Renovatieversneller, Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen, het Warmtefonds, het Nationaal Groeifonds en het Ontzorgen van Vereniging van Eigenaren. De subsidies voor Bouwregelgeving en bouwkwaliteit betreffen onder andere subsidies voor Biobased bouwen, de Nationale Milieudatabase en de Nederlandse Normen.

Bijdrage aan medeoverheden

De bijdragen aan medeoverheden zijn voor 81% juridisch verplicht. Het betreft voornamelijk voor het Nationaal Isolatie Programma (Lokale aanpak woningisolatie en soortenmanagement), Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed, Verduurzaming in Groningen en Noord-Drenthe en aanpak funderingsschade.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

De bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken zijn voor 81% juridisch verplicht en bestaan voornamelijk uit verduurzaming maatschappelijk vastgoed, uitfaseren slechte labels en handhaving energielabel C.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

2.1 Energietransitie en duurzaamheid

Subsidies

Energiebesparing Koopsector

Om ondersteuning te bieden aan woningeigenaren van Verenigingen van Eigenaren (VvE's) die hun woning verduurzamen, is de subsidie energiebesparing eigen huis (SEEH) voor VvE’s voortgezet (32813, nr. 667) onder een nieuwe benaming subsidie verduurzaming voor Verenigingen voor Eigenaars (SVVE). Aan deze regeling zijn klimaatfondsmiddelen toegekend en is budget beschikbar beschikbaar tot en met 2030.

Energietransitie en duurzaamheid

In het kader van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving verstrekt het ministerie van VRO subsidies aan enkele partĳen, waaronder aan Energiemodule CBS, Woonbond en DGSO die zich richten op de versnelling van de digitale keten samenwerking in de gebouwde omgeving.

Aan de voorlichtingsorganisatie Stichting Milieu Centraal wordt voor de basisactiviteiten jaarlijks maximaal € 1,5 mln. toegekend voor de periode 2026 tot en met 2029. Dit bedrag heeft betrekking op de verlening van een subsidie aan Milieu Centraal voor het uitvoeren van de basisactiviteiten gericht op de kerntaak van consumentenvoorlichting en het zijn van een onafhankelijke vraagbaak voor consumenten en media op verschillende duurzaamheidsthema’s. De onafhankelijke positie van Milieu Centraal en de wetenschappelijke kennisbasis die hieraan ten grondslag liggen, zijn belangrijk voor consumenten om duurzamere keuzes te maken.

Deze begrotingsvermelding vormen de wettelijke grondslag voor de hier bedoelde subsidieverlening(en) aan Milieu Centraal als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.

Kennis- en innovatieprogramma bouwproductie stikstof

Met het kennis- en innovatieprogramma bouwproductie Stikstof wordt een bĳdrage geleverd aan kennis en ontwikkeling van emissiearme bouwconcepten en bouwlogistiek, zodat dit in de toekomst emissiereductiemaatregelen worden die effectief kunnen worden opgeschaald. Voor het vervolg van dit programma zijn aanvullende middelen toegevoegd voor de jaren 2024 tot en met 2026 voor het digivaardig maken van personeel, onder meer via digicoaches en de opzet van digital experience centers. Deze worden vanuit de organisatie van het Digitaal Stelsel Gebouwde Omgeving (DSGO) gefaciliteerd.

Maatschappelijk Vastgoed Fonds

Om voordelige leningen ter verduurzaming van monumentale panden maatschappelijk vastgoed te kunnen realiseren, worden gelden gereserveerd voor het Nationaal Restauratie Fonds (NRF), regionale energiefondsen en het Bank Nederlandsche Gemeenten (BNG) duurzaamheidsfonds.

Daarnaast zijn voor de jaren 2026 tot en met 2030 middelen toegevoegd uit het Klimaatfonds voor subsidie aan InvestNL waarmee een borgstellingsfaciliteit wordt ingericht voor het verduurzamen, integraal renoveren en vervangende nieuwbouw van maatschappelijk vastgoed. Doel is om eigenaren in het maatschappelijk vastgoed te ondersteunen bij het financieren van het maatschappelijk vastgoed. Hiermee wordt het verkrijgen van financiering voor het verduurzamen van het maatschappelijk vastgoed toegankelijker.

Nationaal Groeifonds

Vanuit het Nationaal Groeifonds lopen momenteel twee projecten. Met het project Werklandschappen van de Toekomst wordt toegewerkt naar een nieuw normaal, waarin bedrijventerreinen transformeren naar groene, gezonde, energie-efficiënte en klimaatbestendige werklandschappen van de toekomst. Het project Toekomstbestendige Leefomgeving geeft een impuls aan het modernisering van de ontwerp-, bouw- en technieksector (OBT). Het voorstel bestaat uit deelprojecten op het gebied van digitalisering, duurzame kademuren en gevels, nieuwe renovatietechnieken, duurzame woningbouw en biobased bouwen.

Nationaal Isolatie Programma

Voor doe-het-zelvers is subsidie beschikbaar gesteld uit het Klimaatfonds meerjarig tot en met 2030 zodat burgers kosten kunnen besparen bij het isoleren van hun huis en schaarse professionals vooral kunnen worden ingezet voor complexe werkzaamheden.

Ontzorgen VvE

Voor de ontzorging van Verenigingen van Eigenaars (VvE’s) wordt in samenwerking met Milieu Centraal een landelijk kennis- en expertisecentrum opgericht om VvE’s te helpen bij het ingewikkelde verduurzamingsproces. Dit is nodig omdat VvE’s in vergelijking met andere soort bebouwing in de gebouwde omgeving achterlopen om hun bijdragen te leveren aan de verduurzaming van de gebouwde omgeving.

Renovatieversneller

Om de opschaling van de verduurzaming van (huur)woningen te bevorderen, is de huidige subsidieregeling Renovatieversneller aangepast voor vraag- en aanbodbundeling van marktpartĳen die op grote schaal willen renoveren. De resterende middelen zijn in lijn met de eerdere doelstellingen van de renovatieversneller gekoppeld aan drie onderdelen: het ondersteuningsprogramma Verbouwstromen, de procesondersteuningsregeling Subsidieregeling procesondersteuning opschaling renovatieprojecten (SPOR) en de subsidie voor industriële aanpak uitfasering EFG-labels woningcorporaties.

Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH)

De Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH) verleent subsidies aan gemengde VvE's en sociale en particuliere verhuurders voor het aardgasvrij maken van woningen.

Subsidie verduurzaming en onderhoud huurwoningen

De regeling is een tegemoetkoming voor uitgaven die verhuurders doen in het kader van onderhoud en verduurzaming.

Verduurzaming maatschappelijk vastgoed

Voor de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed zijn aan de bestaande subsidieregeling DUMAVA uit het Klimaatfonds middelen toegekend voor de jaren 2024 tot en met 2030 voor verduurzaming van gebouwen en voor verduurzaming op portefeuilleniveau. Tevens zijn middelen vrijgemaakt voor energielabels in het maatschappelijk vastgoed en handhaving van de normering ter uitfasering van de slechtste labels. De subsidie voor Caribisch Nederland voor dit doel is toegevoegd onder het instrument bijdrage aan medeoverheden.

Vanuit deze regeling is € 47,16 mln. overgeboekt naar het Warmtefonds voor 2026 voor onder andere de voorfinanciering van het Social Climate Fund (SCF). Bij voorjaarsbesluitvorming 2026 wordt op basis van nieuwe besluitvorming rond het SCF bezien of (een deel van) het budget terug kan vloeien naar DUMAVA in 2026.

Warmtefonds

Het Warmtefonds biedt bredere financieringsmogelĳkheden, in het bĳzonder voor woningeigenaren met een laag inkomen en VvE’s. Het budget van het Warmtefonds wordt vanuit het Klimaatfonds meerjarig opgehoogd (2028 met € 108 mln. en 2029 met € 27 mln.) voor de voortzetting van het fonds van de doelgroep voor 0% rente tot woningeigenaren met huishoudinkomens tot € 60.000 bruto en een rentekorting van 1,5% voor VvE's.

In deze stand is de besluitvorming rond het SCF verwerkt. Er is € 47,16 mln. toegevoegd aan het budget voor het Warmtefonds voor 2026. Hiermee worden onder andere middelen voorgefinancierd die bij het SCF zijn aangevraagd om mensen zonder leenruimte een lening te kunnen bieden. Deze toevoeging aan het Nationaal Warmtefonds wordt mogelijk gemaakt met middelen van de regeling DUMAVA. Bij voorjaarsbesluitvorming 2026 wordt op basis van nieuwe besluitvorming rond het SCF bezien of (een deel van) het budget terug kan vloeien naar DUMAVA in 2026.

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe Wooncorporaties

Aan de woningcorporaties in Groningen en Noord-Drenthe worden voor de isolatie- en verduurzamingsmaatregelen en tevens ontzorging middelen beschikbaar gesteld uit het totale toegekende budget voor verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe, in het kader van Nij Begun (Maatregel 29).

Opdrachten

Energietransitie en duurzaamheid

Ter uitvoering van de afspraken voor energietransitie in de gebouwde omgeving verstrekt het ministerie van VRO diverse onderzoeksopdrachten, waaronder voor de Helpdesk Energielabel.

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

Het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) is een interbestuurlĳk programma van het Rĳk, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) en ondersteunt gemeenten bĳ de lokale warmtetransitie door kennis en expertise beschikbaar te stellen over het vormgeven en uitvoeren van de lokale warmtetransitie. Voor de uitvoering van het Programma is budget beschikbaar gesteld tot en met 2030. Jaarlijks is € 2 mln. beschikbaar.

Bijdrage aan medeoverheden

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

Het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) is een interbestuurlĳk programma van het Rĳk, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) en ondersteunt gemeenten bĳ de lokale warmtetransitie door kennis en expertise beschikbaar te stellen over het vormgeven en uitvoeren van de lokale warmtetransitie. Onderdeel van het NPLW is een regionale ondersteuningsstructuur. Hiervoor zijn tot en met 2030 € 9 mln per jaar beschikbaar.

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

Uit het totale toegekende budget voor verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe «Nij Begun» (Maatregel 29) zijn middelen toegekend voor de uitvoeringscapaciteit voor diverse onderdelen als communicatie, VvE desk en bijdrage woningplannen.

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe isolatie en ventilatie

Uit het totale toegekende budget voor verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe «Nij Begun» (Maatregel 29) zijn middelen toegekend voor voor het treffen van isolatie- en verduurzamingsmaatregelen van woningen in de provincie Groningen en in Noord-Drenthe. Tevens is ook budget beschikbaar voor de uitvoeringsorganisatie, jaarlijks € 5 mln.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie (DPC)

Via DPC is een meerjarige publiekscampagne «Verbeterjehuis.nl» met de pay off ‘Wie isoleert profiteert’ in gang gezet. De campagne is gericht op isoleren en verduurzaming en het informeren over de subsidies en leningen die hiervoor beschikbaar zijn. Hierbij is extra aandacht voor de kwetsbare huishoudens die via het Nationaal Warmtefonds in aanmerking komen voor een lening met 0% rente en voor doe-het-zelfisolatie.

Rijksvastgoedbedrijf (RVB)

In het kader van het stikstofbeleid wordt een bijdrage verstrekt om aanbestedende rijksdiensten in staat te stellen om structureel uitstootverminderende criteria te stellen bij aanbestedingen.

RVO.nl (energietransitie en duurzaamheid)

In opdracht van het ministerie van VRO voert RVO.nl het jaarprogramma uit, voornamelijk op het gebied van energietransitie in de gebouwde omgeving. Het programma behelst kennisverspreiding, beleidsonderbouwing en uitvoering van subsidieregelingen. Daarnaast betreft dit ook de bijdrage voor de RVO.nl voor de uitvoering van diverse regelingen.

RVO.nl (uitvoering Energieakkoord)

Dit betreft onder andere de middelen voor de uitvoering van het Kennis en Innovatieplatform Maatschappelĳk Vastgoed, de Stimuleringsregeling Aardgasvrĳe Huurwoningen (SAH), subsidie verduurzaming voor Verenigingen voor Eigenaars (SVVE) en de uitvoering van de lokale aanpak woningisolatie en kennis- en innovatieplatform.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

EGO (Energietransitie gebouwde omgeving) (innovatie)

In het kader van de Integrale Kennis en Innovatieagenda van het Klimaatakkoord en van het topsectorenbeleid is de missie vastgesteld en geïnstrumenteerd om te komen tot een CO2-vrije gebouwde omgeving in 2050. Dit gebeurt via een aantal innovatieprogramma's als de Meerjarig Missiegedreven Innovatieprogramma (MMIP) en de Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI). Binnen de programma’s ondersteunt het Rijk Research en Development (R&D) investeringen van grootschalige samenwerkingsverbanden tussen marktpartijen en kennisinstellingen. Deze ondersteuning krijgt vorm via Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI-regeling). Daarnaast wordt geïnvesteerd in kennisopbouw en uitwisseling rondom maatschappelijk vastgoed, via het kennis- en innovatieplatform maatschappelijk vastgoed. Hieraan zijn voor het MMIP vanuit het Klimaatfonds, onderdeel Nationaal Isolatie Programma, middelen toegevoegd.

Verduurzaming Maatschappelijk Vastgoed

In het Kennis- en innovatieplatform verduurzaming maatschappelijk vastgoed (KIP MV) bundelen organisaties van de sectoren zorg, sport, monumenten, musea, onderwijs en gemeenten hun krachten om binnen hun maatschappelijke sector te faciliteren en te ondersteunen bij het verduurzamen van gebouwen.

Daarnaast zijn middelen beschikbaar voor het verduurzamen van rijksvastgoed. Dit betreffen projecten die verder gaan dan de minimale wettelijke vereisten met betrekking tot het verduurzamen van rijksvastgoed. Hierbij worden projecten ondersteund die ten minste richting de renovatiestandaard gaan. Daarmee wordt de voorbeeldrol van het Rijk steeds zichtbaarder.

2.2 Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Subsidies (regeling)

Biobased Bouwen

Vanuit het Klimaatfonds is € 11,2 mln. beschikbaar gesteld voor 2026 voor de normering van bouwmaterialen ter stimulering van biobased bouwen.

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

In 2026 verstrekt het ministerie van VRO diverse subsidies in het kader van onderzoek naar mogelijke aanpassingen in de bouwregelgeving en overige onderwerpen die betrekking hebben op de veiligheid, toegankelijkheid, duurzaamheid en gezondheid van gebouwen en het versterken van de positie van de bouwconsument.

Opdrachten

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Het ministerie van VRO verstrekt ten behoeve van een goed functionerend stelsel van bouwregelgeving in 2026 opdrachten voor werkzaamheden van het Nederlands Normalisatie-instituut (NEN), de stichting Nationale Milieu Database (NMD), de Helpdesk bouwregelgeving en de Adviescommissie toepassing en gelijkwaardigheid bouwvoorschriften. Vanuit de kerntaak «het wettelijk waarborgen van een maatschappelijk noodzakelijk minimum kwaliteitsniveau van bouwwerken» worden waar nodig wijzigingen in het Besluit bouwwerken leefomgeving aangebracht.

Bijdragen aan medeoverheden

Aanpak funderingsschade

De middelen voor aanpak funderingsschade zijn bestemd voor het verbeteren van de informatievoorziening en voor onderzoeken naar hoe mensen met funderingsproblemen op lokaal niveau geholpen kunnen worden met funderingsonderzoek en advies.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Deze middelen zijn bestemd voor het stimuleren van hergebruik en recyclaat in bouwmaterialen met rijksinkoop. Dit geeft een impuls richting de markt via de voorbeeldrol en inkoopkracht van het Rijk met circulair inkopen en aanbesteden (32852, nr. 59).

3.3 Artikel 3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

A. Algemene doelstelling

Een goede kwaliteit van de leefomgeving

Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige, gezonde en aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarnaast werkt het ministerie van VRO aan de invoering van de herziening van het stelsel van omgevingsrecht, dat nationale wettelijke kaders en instrumenten geeft waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk werken aan veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Stimuleren

Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de minister de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via de Regio Deals.

Regisseren

De minister van VRO is samen met de sectorale vakministers verantwoordelĳk voor het beleid voor de leefomgeving:

– De minister is systeemverantwoordelĳk voor de Nationale Omgevingsvisie (NOVI), waaronder kennisontwikkeling voor de uitvoering en de evaluatie en monitoring van de NOVI;

– De minister is stelselverantwoordelĳk voor de Omgevingswet;

– Het zorgdragen voor een gestructureerde afstemming met de medeoverheden in het bestuurlĳk overleg Wonen, Ruimte en Omgevingswet en met de regio in de vorm van het Bestuurlĳk Overleg Leefomgeving;

– Het – via de omgevingsagenda’s – in kaart brengen van de inhoudelĳke samenhang tussen de verschillende onderdelen van het ruimtelĳk-fysieke domein (onder andere woningbouw, bereikbaarheid, economie, energie, natuur en waterveiligheid);

– Het ontwikkelen van nationale ruimtelĳke visies, zoals een ruimtelĳke vertaling voor duurzame energieopwekking, -opslag en transport in 2050 en een visie op verstedelĳking en het landelĳk gebied;

– De inbreng van ontwerp in ruimtelĳke projecten en programma’s bĳ het ministerie van VRO en het stimuleren van ontwerp bĳ projecten en programma’s, zowel interdepartementaal als bĳ andere overheden.

De minister van VRO heeft een regisserende rol ten aanzien van de geo-informatie in Nederland en heeft in dat kader een systeemverantwoordelĳkheid voor de Nationale Geo-Informatie Infrastructuur (NGII). De minister van VRO geeft aan deze verantwoordelĳkheid invulling door:

– Het opstellen, onderhouden en coördineren van nationale en Europese kaders en wet- en regelgeving ten aanzien van interbestuurlĳke geo-informatie en de bĳbehorende informatievoorziening;

– Het vertalen en implementeren van relevante Europese beleidskaders op het terrein van de geo-informatie;

– Het stimuleren van de samenwerking tussen overheid, bedrĳfsleven en wetenschap in het kader van de toekomstvisie GeoSamen;

– Het zorgen voor een toekomst vaste exploitatie van de geo-basisregistraties en basisvoorzieningen en de verdere doorontwikkeling van de NGII in het kader van de ontwikkelvisie Doorontwikkeling in Samenhang (DiS-Geo).

De minister van VRO heeft een ontwikkelende, een faciliterende en een regisserende rol in de uitvoering van de Omgevingswet:

– Onder interbestuurlijk opdrachtgeverschap van het Rijk, de VNG, het IPO en de Unie van Waterschappen (UvW) wordt gewerkt aan het ondersteunen van burgers, bedrijven en overheden bij de stelselherziening. Het in beheer zijnde Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO) wordt verder af-, uitgebouwd en doorontwikkeld op basis van gebruikerservaringen.

De minister coördineert aan rijkszijde de integrale aanpak van de grootstedelijke problematiek vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid.

De minister kan op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de minister stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

Daar waar het juridisch instrumentarium ontoereikend is voor het oplossen van de grootstedelijke problematiek en een integrale aanpak in de weg staat, zal door de minister meer ruimte worden gecreëerd voor experimenten en maatwerk.

C. Beleidswijzigingen

Zicht op NL

Door inzet van de aanvullende middelen die bij Voorjaarsnota 2025 aan de begroting VRO zijn toegevoegd, worden in 2026 en de daarop volgende jaren stappen gezet in de doorontwikkeling van de NGII naar een volwaardige infrastructuur die geschikt is voor datagedreven werken in de fysieke leefomgeving. In de werkagenda die behoort bij de beleidsvisie «Zicht op Nederland» worden concrete acties opgenomen. Deze acties versterken de informatiepositie van alle partijen (burgers, bedrijven, overheden) die bij de inrichting en het beheer van de fysieke leefomgeving betrokken zijn.

Omgevingswet

Na de inwerkingtreding van de Omgevingswet zijn de uitvoerende taken van het interbestuurlijke programma 'Aan de Slag', waaronder de ondersteuning van bevoegd gezagen bij de uitvoering, in de loop van 2025 overgedragen aan de lijnorganisatie van het ministerie van VRO, waar deze ook in 2026 en verder belegd zal zijn. Dit betekent dat naast de uitvoering van de wet, waaronder de ontwikkeling en het beheer van het DSO-LV, er ook blijvend invulling wordt gegeven aan de bestuurlijke afspraken die met de koepels en het Rijk zijn gemaakt. De verdere implementatie van de Omgevingswet en invoeringsondersteuning aan bevoegd gezagen (koepels) wordt ook in de lijn belegd.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 19 Budgettaire gevolgen van beleid art. 3 Ruimtelijke ordening en Omgevingswet (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

543.328

412.559

163.511

183.213

172.521

156.721

153.540

Uitgaven

471.349

477.072

264.407

183.213

172.521

156.721

153.540

03.1

Ruimtelijke ordening

58.556

68.233

67.825

66.148

65.016

67.914

65.333

Subsidies (regelingen)

1.702

1.701

1.186

774

Programma Ruimtelijk Ontwerp

670

Basisregistraties

540

581

474

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

300

VNG

425

820

305

Basisregistraties Ondergrond

Opdrachten

5.502

11.018

17.183

16.395

15.657

13.911

13.937

Basisregistraties Ondergrond

973

1.113

998

298

Gebiedsontwikkeling

151

923

3.828

3.837

3.780

3.719

Geo-informatie

174

327

188

Nationaal Groeifonds

141

201

194

Programma Ruimtelijk Ontwerp

1.411

4.231

4.804

4.811

4.511

3.911

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

2.783

4.397

7.224

7.248

6.974

6.087

6.113

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

41.803

37.440

36.740

36.229

35.645

33.552

Geo-informatie

Diverse bijdragen

605

ICTU

2.295

Geonovum

2.545

2.575

2.675

2.493

Kadaster (basisregistraties)

35.235

32.837

33.180

32.928

32.870

31.059

Nationaal Groeifonds

1.096

1.528

985

626

100

Natuurherstelverordening

500

Bijdrage aan medeoverheden

3.067

9.698

215

134

2.841

234

Gebiedsontwikkeling

1.552

Basisregistratie ondergrond

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

6.483

2.581

Nationaal Groeifonds

215

134

260

234

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

1.240

3.000

Bijdrage aan agentschappen

6.482

8.376

5.001

4.706

4.306

3.841

ICTU

2.980

250

RIVM

126

RVB

3.372

3.230

2.680

2.630

2.413

RWS (leefomgeving)

3.110

2.040

1.945

1.950

1.550

1.302

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

7.500

8.000

8.500

12.995

Beheer NGII

5.000

6.800

Ontwikkeling NGII

2.500

3.000

3.500

6.195

03.2

Omgevingswet

98.249

76.625

95.303

116.682

107.122

88.424

87.824

Subsidies (regelingen)

6.147

2.581

2.285

4.104

2.500

2.000

Eenvoudig Beter

6.147

2.581

2.285

4.104

2.500

2.000

Opdrachten

1.239

2.284

6.386

5.559

5.650

2.150

Aan de Slag

1.019

2.069

6.206

5.379

5.500

2.000

Serviceteam Rijk

220

215

180

150

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

61.263

51.302

62.080

85.640

79.105

72.918

Kadaster

60.988

51.302

62.080

85.640

79.105

72.918

Geonovum

155

ICTU

120

Bijdrage aan agentschappen

29.600

20.458

24.552

21.379

19.867

11.356

10.756

Aan de Slag

25.293

15.827

20.095

17.422

16.260

8.249

7.649

RWS (STR)

2.625

3.344

3.083

2.583

2.383

1.883

Serviceteam Rijk

1.682

1.287

1.374

1.224

03.3

Regio

314.544

332.214

101.279

383

Subsidies (regelingen)

Regiodeals

Opdrachten

417

263

353

Regiodeals

417

263

353

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

427

477

Regiodeals

427

477

Bijdrage aan medeoverheden

313.640

331.474

100.896

Regiodeals

313.640

331.474

100.896

Ontvangsten

18.647

11.127

3.824

Geschatte budgetflexibiliteit

Tabel 20 Geschatte budgetflexibiliteit artikel 3

2026

juridisch verplicht

46%

bestuurlijk gebonden

46%

beleidsmatig gereserveerd

nog niet ingevuld/vrij te besteden

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget op artikel 3 is 46% juridisch verplicht. Dit betreft met name de volgende instrumenten:

Bijdrage aan medeoverheden

Het budget voor de bijdragen aan medeoverheden is voor 100% juridisch verplicht. Dit betreft met name bijdragen voor de Regio Deals.

Bijdrage aan ZBO’s/RWT’s

Het budget voor bijdragen aan ZBO’s/RWT’s is voor 13% juridisch verplicht. Het betreft met name een bijdrage aan het Kadaster voor beheer en ontwikkeling van de landelijke voorziening van basisregistraties. Daarnaast betreft het ook een bijdrage aan het Kadaster voor hun rol als tactisch en operationeel beheerder van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO).

Bijdrage aan agentschappen

Het budget voor bijdragen aan agentschappen is voor 12% juridisch verplicht. Het betreft bijdragen aan Rijkswaterstaat (RWS) en het Kennis- en Exploitatiecentrum Officiele Overheidspublicaties (KOOP) ten behoeve van de Ruimtelijke Inpassingsplannen, Toepasbare Rijksregels en voor dienstverlening in het kader van Informatiepunt Leefomgeving (IPLO). Tot slot betreft het een bijdrage aan Logius/KOOP voor de ontwikkeling en beheer van het DSO. Bijdrage aan het RVB is voor gebiedsverkenningen, -analyses en -projecten met maatschappelijke meerwaarde door inzet van rijksvastgoed.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

3.1 Ruimtelijke ordening

Subsidies

Basisregistraties

Dit betreft een subsidie aan de Stichting Geonovum voor het ontwikkelen en beheren van geo-standaarden, kennisoverdracht en advisering over geo-informatie en geo-informatie infrastructuur.

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

Dit budget is bedoeld voor incidentele initiatieven die een bijdrage leveren aan een goede kwaliteit van de leefomgeving.

Opdrachten

Basisregistratie Ondergrond

De Basisregistratie Ondergrond (BRO) is een centrale registratie met publieke gegevens over de Nederlandse ondergrond. Dit betreft voornamelijk de programmakosten voor de opname van gegevens over Milieukwaliteit in de BRO. Hiervoor wordt budget ingezet in diverse opdrachten. Daarnaast wordt een deel van de beheertaak voor standaarden milieukwaliteit van de BRO in opdracht gegeven.

Programma Ruimtelĳk Ontwerp

Het (nog vast te stellen) Actieprogramma Ruimtelĳk Ontwerp 2025-2028 richt zich op het uitbouwen en bestendigen van een effectieve inzet van ruimtelijk ontwerpend onderzoek bĳ urgente en complexe maatschappelĳke opgaven op lokaal en regionaal niveau. De op dit moment voorziene belangrĳkste operationele doelen van het programma zĳn:

– het ondersteunen én verduurzamen van de samenwerking, met behulp van ruimtelijk ontwerpend onderzoek, tussen ontwerpers en alle relevante niet-ontwerpende partijen aan de grote opgaven op lokale en regionale schaal;

– het verzamelen en duiden van kennis over en ervaring met ruimtelijk ontwerpend onderzoek om de concrete toegevoegde waarde van ruimtelijk ontwerpend onderzoek voor iedereen die ermee aan de slag gaat inzichtelijk én praktisch hanteerbaar te maken;

– het versterken van het vermogen om ruimtelijk ontwerpend onderzoek in te zetten als instrument om samen te werken aan de grote, maatschappelijke, transitieopgaven;

– het breed, doelgericht en hanteerbaar delen van de gezamenlijke kennis van en ervaring met ruimtelijk ontwerpend onderzoek als instrument om in samenwerking aan de grote maatschappelijke opgaven te werken.

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

Financiële middelen voor het Ruimtelijk instrumentarium worden ingezet voor:

– De totstandkoming van de Nota Ruimte inclusief Plan-MER, het participatieproces en de NOVI-conferentie (de dag van de Ruimtelijke Ordening);

– De monitor van de NOVI en de inrichting van de beleidsevaluatie van de NOVI;

– De kosten voor de Evaluatie Commissie Omgevingswet, inclusief onderzoeken en de financiële monitoring van de Omgevingswet;

– Het beheer en onderhoud van het ruimtelijk deel van het stelsel van de Omgevingswet;

– Het Programma Grondbeleid.

Bijdrage aan ZBO's/RWT's

Geonovum

Dit betreft een structurele bijdrage aan Geonovum. De bijdrage is bestemd voor het realiseren van afspraken, standaarden en modellen met betrekking tot de volgende onderwerpen:

– Europese digitaliserings- en databeleid/INSPIRE;

– Digitale Ruimtelijke Ordening (DRO);

– Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT);

– Basisregistratie Ondergrond (BRO);

– Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK);

– Advisering GeoSamen;

– Datafundament binnen Zicht op Nederland;

– EDIC Digital Twin;

– Mondiale, Europese en nationale kaders.

Kadaster (basisregistraties)

Dit betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. Deze bijdrage is bestemd voor het beheer, adaptief onderhoud en de doorontwikkeling van de landelijke voorzieningen van basisregistraties in het geo-informatiedomein. Dit gebeurt als onderdeel van het Datafundament binnen het programma 'Zicht op Nederland'. In enkele gevallen is de bijdrage ook bedoeld voor het actueel houden van de inhoud van de registraties.

Het gaat hierbij om de volgende basisregistraties:

– de Basisregistratie Kadaster (BRK);

– de Basisregistratie Topografie (BRT);

– de Landelijke Voorziening Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG);

– de Basisregistratie Grootschalige Topografie (BGT);

– en de ontsluiting van de Basisregistratie Ondergrond (BRO).

Daarnaast betreft het het beheer en de doorontwikkeling van gezamenlijke verstrekkingsvoorzieningen voor geo-informatie, zoals:

– Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK);

– het Nationaal Geo-Register (NGR) in relatie tot de Europese richtlijn INSPIRE;

– de High Value Datasets;

– en het landelijke online portaal voor ruimtelijke plannen.

Nationaal Groeifonds

VRO neemt deel aan het programma Dutch Metropolitan Innovations (DMI, een programma van het ministerie van IenW) met het project voor Flevoland ('Zicht op Flevoland'), waarvoor een bijdrage uit het Nationaal Groeifonds (NGF) is verkregen.

In «Zicht op Flevoland» ontwikkelt VRO in samenwerking met Geonovum een digitaal afsprakenstelsel om de domeinen mobiliteit, openbare ruimte en woningbouw te voorzien van digitale tweelingen. Dit zijn instrumenten die de complexe vraagstukken in de fysieke leefomgeving visualiseren en inzichtelijk maken ter ondersteuning van de beeld-, oordeels-, en besluitvorming.

Geonovum ontvangt een bijdrage van VRO voor het ontwikkelen van standaarden ten behoeve van het interoperabel en platformonafhankelijk maken van Digitale Tweelingen.

Bijdrage aan medeoverheden

Nationaal Groeifonds

In het kader van «Zicht op Flevoland» ontvangen de provincie Flevoland en de gemeente Almere een decentrale uitkering voor het realiseren van digitale tweelingen ten behoeve van de stedelĳke en provinciale opgaven in de fysieke leefomgeving.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) ontvangt een (jaarlijkse) bijdrage voor gebiedsverkenningen, -analyses en -projecten met (mogelijk) maatschappelijke meerwaarde door inzet van rijksvastgoed (gronden en gebouwen). Bij voorkeur gaat het hier om integrale trajecten met een bijdrage aan meerdere beleidsdoelen, zoals volkshuisvesting, energietransitie en stikstof.

RWS (leefomgeving)

Rijkswaterstaat ontvangt een bijdrage voor diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het domein van de fysieke leefomgeving.

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Beheer NGII

De Nationale Geo-Informatie Infrastructuur (NGII) bestaat uit geobasisregistraties met geografische gegevens over de fysieke leefomgeving. Om de basis van bestaande systemen op orde te houden en te kunnen voldoen aan de wettelĳke eisen zijn structurele middelen vrĳgemaakt. Dit betreft de bijdrage voor de beheerkosten van de basisregistratie binnen de NGII.

Ontwikkelingen NGII

Dit betreft de bijdrage voor de ontwikkelingen van de basisregistraties binnen de NGII.

3.2 Omgevingswet

Subsidies

Eenvoudig beter

Dit betreft subsidies aan de VNG, de UvW en het IPO, voor ondersteuning van de bevoegde gezagen bij het (leren) werken met de Omgevingswet. Daarnaast betreft dit een subsidie aan de TU Delft voor de leerstoel omgevingsrecht.

Opdrachten

Aan de Slag

Ter ondersteuning van bevoegd gezagen bij het werken met de Omgevingswet en het implementeren van het DSO worden werkplaatsen, workshops en webinars georganiseerd. Dit alles helpt bevoegde gezagen bij het werken met het DSO. Daarnaast worden diverse opdrachten verstrekt voor onderzoeken en evaluaties.

Bijdrage aan ZBO's / RWT's

Kadaster

Het Kadaster is de tactische beheerorganisatie (TBO) van het DSO. Het Kadaster ontvangt een bijdrage van het ministerie van VRO voor zowel de coördinerende tactische taken als voor de rol van gedelegeerd opdrachtgever voor de operationele beheerorganisaties (OBO’s) Rijkswaterstaat (RWS), Geonovum en Kadaster. Deze bijdrage is bestemd voor werkzaamheden in het kader van de afbouw, implementatie, het beheer en de exploitatie, alsook de doorontwikkeling en uitbouw van de DSO-LV.

Gezien de stand van zaken met de Landelijke Voorziening Bekendmaken en Beschikbaar stellen (LVBB), waarbij in 2025 voornamelijk wordt gericht op het verstevigen van de LVBB en het fundament, is er minder capaciteit beschikbaar voor ontwikkelwerk aan de DSO-LV. Hierdoor loopt de ontwikkeling van STOP 1.3 vertraging op en worden de werkzaamheden van STOP 1.4 ook vooruitgeschoven. Tevens worden de beheermiddelen doorgeschoven door de vertraging, deze middelen zijn opgehaald bij interbestuurlijke partijen. Het kasritme is aangepast aan de huidige planning en de middelen worden geschoven van 2025 naar 2027.

Bijdrage aan agentschappen

Aan de Slag

Dit betreft allereerst een bijdrage aan Rijkswaterstaat (RWS) voor het beheer van het Informatiepunt Leefomgeving (IPLO). De bijdrage aan RWS als OBO verloopt via het Kadaster als TBO.

Logius, organisatieonderdeel Kennis- en Exploitatiecentrum voor Officiële Overheidspublicaties (KOOP), ontvangt een bijdrage voor het beheer en doorontwikkeling van de LVBB en de Standaard Officiële Publicaties (STOP), beide onderdeel van het DSO.

RWS (STR)

Het Serviceteam Rijk (STR) verzorgt voor het Rijk de digitalisering van regelgeving onder de Omgevingswet ten behoeve van bekendmaking en ontsluiting in het DSO-LV. Daartoe ontvangt VRO bijdragen van de ministeries van IenW, OCW, KGG, LVVN en DEF. RWS voert in opdracht van STR werkzaamheden uit. Dit betreft het omzetten van juridische regels in toepasbare regels en het beheer daarvan.

Serviceteam Rijk

Logius/KOOP voert eveneens in opdracht van STR werkzaamheden uit. Voor Logius/KOOP betreft dit het omzetten van wijzigingsbesluiten in de juiste digitale standaarden ten behoeve van bekendmaking in de Staatscourant en ontsluiting in het DSO.

Ontvangsten

Dit betreft de bijdrage van de Unie van Waterschappen aan het Kadaster voor de basisregistraties.

3.3 Regio

Bijdrage aan medeoverheden

Regio Deals

In 2026 vindt de laatste betaling plaats in het kader van de Regio Deals. Dat betreft de tweede termijnbetaling voor de zestien regio’s die geselecteerd zijn voor de zesde tranche Regio Deals. In totaal wordt er in 2026 € 100,4 mln. overgeboekt naar de Regio’s.

In totaal is begroot dat daarmee in vier jaar tijd € 913,1 mln. wordt overgemaakt aan 50 regio’s. De Regio Deals hebben een looptijd van gemiddeld vier jaar. Komende jaren zullen alle aangesloten Regio Deals in het kader van de vierde tot en met de zesde tranche vol in de uitvoering zijn en werken aan concrete resultaten voor inwoners en ondernemers.

3.4 Artikel 4. Uitvoering Rijksvastgoedbeleid

A. Algemene doelstelling

Het ministerie van VRO geeft uitvoering aan het rĳksvastgoedbeleid door het verzorgen van de rĳkshuisvesting van Hoge Colleges van Staat, het ministerie van AZ en het Koninklĳk Huis, het beheren van monumenten die, naar hun aard, niet geschikt zĳn voor rĳkshuisvesting en het uitvoeren van het rĳkshuisvestingsbeleid. Daarnaast realiseert het ministerie van VRO een optimaal financieel resultaat en maatschappelĳk rendement bĳ het verwerven, beheren, ontwikkelen en vervreemden van materiële activa van/voor het Rĳk voor de realisatie van rĳksdoelstellingen, gerelateerd aan de strategische opgaven van het kabinet. Tot slot wordt er vanuit het Rijk ingezet op het op peil houden van de grondportefeuille, middels de regeling voor compensatiegronden.

B. Rol en verantwoordelijkheid

Uitvoeren

De minister van VRO is, als opdrachtgever en uitvoerder, verantwoordelĳk voor:

– de huisvesting van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van AZ;

– de huisvesting van het Koninklĳk Huis, voor zover vallend onder de verantwoordelĳkheid van de Staat;

– het beheer en onderhoud van de monumenten die aan het Rĳksvastgoedbedrĳf (RVB) zĳn toevertrouwd en die naar hun aard niet geschikt zĳn voor de huisvesting van rĳksdiensten;

– de doelmatige uitvoeringspraktĳk van de rĳkshuisvesting binnen de wettelĳke en afgesproken kaders.

Daarnaast is de minister als uitvoerder op het terrein van rĳksvastgoed verantwoordelĳk voor:

– het materieel beheer van onroerende zaken die aan de Staat toebehoren dan wel zĳn toevertrouwd, een en ander voor zover de verantwoordelĳkheid voor dat beheer niet bĳ of krachtens de wet bĳ een of meer andere ministers is gelegd, zoals de portefeuille met agrarische (domein)gronden;

– de vertegenwoordiging namens het Rĳk bĳ gebiedsontwikkelingsprojecten waarbĳ meervoudige rĳksdoelstellingen aanwezig zĳn. Ook hierbĳ wordt gestreefd naar een optimale inzet van (overtollige) rĳksactiva en/of financiële bĳdragen van het Rĳk;

– ingebruikgeving en vervreemding van (overtollige) onroerende zaken van andere ministeries. Voor zover er op basis van de huidige begrotingsregels van het kabinet sprake is van een generieke middelen afspraak met een minister, wordt de opbrengst uit ingebruikgeving en/of vervreemding door de betreffende minister begroot en verantwoord op de eigen begroting.

C. Beleidswijzigingen

Er zijn geen beleidswijzigingen voorgenomen voor 2026.

D. Budgettaire gevolgen van beleid

Tabel 21 Budgettaire gevolgen van beleid art. 4 Uitvoering Rijksvastgoedbeleid (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

199.410

207.499

214.784

214.834

227.795

309.008

300.656

Uitgaven

199.410

207.499

214.784

214.834

227.795

309.008

300.656

04.1

Doelmatige Rijkshuisvesting

102.965

113.720

126.819

127.790

140.798

229.776

221.424

Bijdrage aan agentschappen

102.965

113.720

126.819

127.790

140.798

229.776

221.424

RVB (Bijdrage voor huisvesting HCvS)

71.282

75.282

85.622

88.416

101.477

190.418

182.616

RVB (Bijdrage voor huisvesting Koninklijk Huis)

15.696

18.524

18.495

18.446

18.429

18.441

RVB (Bijdrage voor huisvesting Ministerie van AZ)

3.612

7.674

10.662

10.535

10.528

10.533

9.983

RVB (Bijdrage voor monumenten)

4.931

4.453

4.916

3.299

3.273

3.298

RVB (Bijdrage voor rijkshuisvesting)

7.444

7.787

7.124

7.094

7.091

7.086

04.2

Beheer materiële activa

96.445

93.779

87.965

87.044

86.997

79.232

Bijdrage aan agentschappen

96.445

93.779

87.965

87.044

86.997

79.232

RVB

16.380

19.016

23.816

23.678

15.878

RVB (Bijdrage voor compensatiegronden en erfpachtrecht)

8.500

15.000

5.000

RVB (Onderhoud en beheerkosten)

5.096

5.314

4.779

4.129

RVB (Zakelijke lasten)

66.469

54.449

54.370

54.237

54.190

54.225

Ontvangsten

174.860

153.945

105.620

103.922

103.872

96.072

96.022

Geschatte budgetflexibiliteit

Tabel 22 Geschatte budgetflexibiliteit artikel 4

2026

juridisch verplicht

96%

bestuurlijk gebonden

beleidsmatig gereserveerd

nog niet ingevuld/vrij te besteden

Juridisch verplicht

Van het totale uitgavenbudget van artikel 4 is 96% juridisch verplicht. Dit betreft het volgende instrument:

Bijdrage aan agentschappen

Het budget is voor 96% juridisch verplicht. Het betreft onder andere de gebruiksvergoedingen en de bevoorschotting.

E. Toelichting op de financiële instrumenten

4.1 Doelmatige Rijkshuisvesting

Bijdrage aan agentschappen

RVB (Bijdrage voor huisvesting Hoge Colleges van Staat)

Uit de beschikbare middelen in de begroting worden rente en afschrĳving, onderhoud en kleine investeringen bekostigd ten behoeve van de huisvesting van de Hoge Colleges van Staat. In 2026 zijn in dit budget zowel de kosten voor rente en afschrijving van de tijdelijke huisvesting van de Binnenhofgebruikers als de kosten voor de renovatie van het Binnenhof verwerkt.

RVB (Bijdrage voor huisvesting Koninklijk huis)

Krachtens artikel vier van de Wet financieel statuut van het Koninklijk Huis worden drie paleizen ter beschikking gesteld aan de Koning. Dit zijn paleis Huis ten Bosch, paleis Noordeinde en het Koninklijk Paleis te Amsterdam. De bekostiging hiervan vindt plaats via de begroting van VRO.

De bijdrage aan het RVB voor huisvesting van het Koninklijk Huis bedraagt circa € 18,5 mln. en is opgebouwd uit de volgende componenten:

– Circa € 9 mln. rente en afschrijving voor investeringen die via de leenfaciliteit zijn gefinancierd en zijn geactiveerd op de balans van het RVB;

– Circa € 8,1 mln. voor regulier onderhoud. Hiermee worden onder meer technische installaties onderhouden, worden storingen verholpen en worden gebouwen onderhouden en hersteld. Voor het onderhoud aan de paleizen geldt - vanwege het veelal monumentale karakter van de objecten - een hogere norm dan voor kantoren;

– Het restant van circa € 1,4 mln. betreft betalingen voor met name kleinere investeringen op basis van wet- en regelgeving (onder andere brandveiligheid) en kosten voor kleinere aanpassingen.

Conform een door de minister-president gedane toezegging bij de behandeling van de ontwerpbegroting 2016 van de Koning, geeft onderstaande meerjarenplanning inzicht in geplande onderzoeken naar en het meerjarig groot onderhoud en renovatie van de paleizen. Over de wijze waarop zulke projecten gefinancierd worden is de Tweede Kamer geïnformeerd in de brief van 2 december 2015 (34300 XVIII, nr. 45).

Tabel 23 Onderzoek en renovatie huisvesting Koninklijk Huis

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Paleis Huis ten Bosch

Geen

Koninklijk Paleis Amsterdam

Geen

Start onderhoud dak

Lopend

Geen

Paleis Noordeinde

Geen

De werkzaamheden met betrekking tot het groot onderhoud aan het dak van het Koninklijk Paleis Amsterdam zijn in 2023 gestart. De investeringskosten voor het groot onderhoud zijn begroot op circa € 23 mln. conform de brief aan de Kamer uit maart 2022 (35925 VII, nr. 139). Na oplevering van het groot onderhoud worden de kosten geactiveerd in 2026.

RVB (Bijdrage voor huisvesting ministerie van AZ)

Uit de beschikbare middelen in de begroting worden rente en afschrijving, onderhoud en kleine investeringen bekostigd ten behoeve van de huisvesting van het ministerie van AZ.

RVB (Bijdrage voor monumenten)

Dit betreft de bijdrage aan het RVB voor het beheer en onderhoud van een aantal monumenten die naar hun aard niet geschikt zijn voor huisvesting van rijksdiensten.

RVB (Bijdrage voor rijkshuisvesting)

Dit betreft activiteiten die in het kader van verschillende beleidsdoelen op het gebied van rijkshuisvesting worden uitgevoerd. Het RVB draagt onder meer bij aan de realisatie van rijksdoelstellingen door te werken aan energiebesparing, duurzaamheid van de gebouwenvoorraad van het Rijk en een doelmatige werking van het rijkshuisvestingstelsel, onder andere door te standaardiseren en het opstellen van een Rijksbouwgids. Maar ook door bij te dragen aan de totstandkoming van de rijkswerkplek en uitvoering te geven aan professioneel publiek opdrachtgeverschap in de bouw. Daarnaast gebeurt dit onder meer door werkzaamheden van de Rijksbouwmeester voor de bevordering en bewaking van de kwaliteit van de architectuur, de stedenbouwkundige inpassing en van de beeldende kunst.

Binnen het RVB loopt het Programma Groene Innovaties (PGI). In 2025 was de focus gericht op de vier thema’s uit de RVB Routekaart Verduurzamen. Deze focus loopt door in 2026. De vier thema’s zijn Energietransitie, Circulariteit, Klimaatadaptatie en Biodiversiteit. Deze thema's worden ondersteund door het thema digitalisering. Om de duurzaamheidsdoelen te kunnen bereiken is innovatie nodig. Het PGI helpt hierbij door portefeuillegerichte stimulering, versnelling en uitvoering. Het Rijksvastgoedbedrijf zet daarbij de stap naar bredere implementatie (opschaling), zowel binnen onze organisatie als in samenwerking met de markt. Zo draagt het PGI bij aan een duurzame en toekomstgerichte vastgoedportefeuille.

4.2 Beheer materiële activa

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Dit betreft de bijdrage aan het RVB voor de uitvoering van de wettelijke taak van het (privaatrechtelijk) beheer van onroerende zaken (niet-rijkshuisvesting) die de Staat toebehoren. Dit beheer betreft met name werkzaamheden rond (ver)huur, (erf)pacht, medegebruik en de verwerking van zakelijke lasten van het Rijk.

RVB (Compensatiegronden en erfpachtrechten)

Het gaat hierbij om uitgaven die gebruikt kunnen worden voor het aankopen van compensatiegronden en het terugkopen van aangeboden erfpachtrechten. Het Rijk kan de agrarische compensatiegronden voortaan niet alleen voor rijksinfrastructuur en andere taken van rijkspartijen inzetten, maar ook voor andere beleidsdoelen die door medeoverheden worden gerealiseerd. Dit betekent dat er meer vraag naar het gebruik van compensatiegronden is en neemt de beschikbare voorraad af. Daarom is het gewenst om ook aankopen te kunnen doen en om aangeboden erfpachtrechten terug te kopen. De uitgaven kunnen slechts geschieden op het moment dat ontvangsten gerealiseerd zijn.

RVB (Onderhoud en beheerkosten)

Het gaat hierbij om uitgaven voor onderhoud en beheer van de onroerende zaken (niet-rijkshuisvesting) die in het beheer zijn van het RVB. Beheerkosten zijn (externe) kosten in verband met ingebruikgeving en vervreemding, bijvoorbeeld energie-, beveiligings- en taxatiekosten.

RVB (Zakelijke lasten)

Het gaat hier om de betaling van door gemeenten en waterschappen opgelegde belastingen en heffingen op onroerende zaken in eigendom bij de Staat voor zover het niet de rijkshuisvesting betreft. Gedacht moet worden aan de onroerendezaakbelasting, waterschapsheffingen en rioolheffingen bij de onroerende zaken van de Staat. De uitgaven bestaan voor circa 80% uit gemeentelasten en voor 20% uit waterschapslasten. De zakelijke lasten die samenhangen met rijkshuisvesting worden verantwoord op de baten-lastenbegroting van het agentschap RVB.

Ontvangsten

De totale ontvangsten kunnen worden opgedeeld in onderstaande posten. Deze zijn niet zichtbaar in de budgettaire tabel.

Zakelijke lasten

De ontvangsten betreffen met name terugbetalingen door huurders - niet zijnde rijksgebruikers - van door het RVB betaalde belastingen en heffingen opgelegd door gemeenten en waterschappen.

Ingebruikgevingen

Het gaat hierbij om de ingebruikgeving (met name verpachting en verhuur) van de onroerende zaken van de Staat voor zover er voor de opbrengst uit ingebruikgeving geen middelenafspraak bestaat.

Vervreemding

Het gaat hierbij om de vervreemding van de (onder andere agrarische) onroerende zaken van de Staat, voor zover voor de opbrengst uit vervreemding geen middelenafspraak bestaat. De opbrengsten uit middelenafspraken worden verantwoord via de begrotingen van het vakdepartement.

Compensatiegronden en erfpachtrechten

Het gaat hierbij om de ontvangsten die gebruikt kunnen worden voor het aankopen van compensatiegronden en het terugkopen van aangeboden erfpachtrechten. Het Rijk kan de agrarische compensatiegronden voortaan niet alleen voor rijksinfrastructuur en andere taken van rijkspartijen inzetten, maar ook voor andere beleidsdoelen die door medeoverheden worden gerealiseerd. Dit betekent dat er meer vraag naar het gebruik van compensatiegronden is en neemt de beschikbare voorraad af. Daarom is het gewenst om ook aankopen te kunnen doen en om aangeboden erfpachtrechten terug te kopen. De uitgaven kunnen slechts geschieden op het moment dat ontvangsten gerealiseerd zijn.

Generale ontvangsten

Hieronder vallen de ontvangsten uit de verkoop van bodemmaterialen zoals zand en de ontvangsten uit de veiling van huurrechten van benzinestations langs rijkswegen. Over de winst van een gedeelte van de generale ontvangsten moet het ministerie van VRO vennootschapsbelasting afdragen. Deze uitgave vindt plaats op de begroting van VRO op niet-beleidsartikel 12 Algemeen.

4 Niet-beleidsartikelen

4.1 Artikel 11. Centraal apparaat

A. Apparaatsuitgaven Kerndepartement

Tabel 24 Budgettaire gevolgen art. 11 Centraal apparaat (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

88.552

83.531

80.973

79.970

79.960

Uitgaven

88.552

83.531

80.973

79.970

79.960

11.1

Apparaat

88.552

83.531

80.973

79.970

79.960

Personele uitgaven

87.516

79.957

77.399

76.396

76.386

Personele uitgaven

78.008

73.405

71.932

71.529

71.519

Inhuur externen

8.932

6.221

4.891

4.291

Overige personele uitgaven

576

331

576

Materiële uitgaven

811

3350

Bijdrage SSO's

784

3.323

Overige materiële uitgaven

Bijdrage aan agentschappen

225

224

Diverse bijdragen

225

224

Ontvangsten

In deze tabel zijn de apparaatsuitgaven van het ministerie van VRO opgenomen. De ministeries van VRO en van BZK maken gebruik van één werkorganisatie, deze is onder het ministerie van BZK gepositioneerd. In lijn met de besluitvorming over dat model wordt vanaf 2026 het beleidsdeel van de apparaatskosten op de begroting van het ministerie van VRO verantwoord. Het betreft de directe loonkosten van de beleidsdirecties van het ministerie van VRO, de kosten van externe inhuur, de kosten van de Landsadvocaat en de volledige kosten van de kasdiensten Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (TloKB) en Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW). De indirecte kosten voor bijvoorbeeld belastingen, reisbewegingen en de bedrijfsvoering blijven vooralsnog op de begroting van het ministerie van BZK staan. Voor een adequate verantwoording van alle apparaatskosten zullen er gedurende het jaar overboekingen plaatsvinden tussen de apparaatsartikelen van beide begrotingshoofdstukken.

B. Totaaloverzicht apparaatsuitgaven en -kosten inclusief agentschappen en ZBO/RWT's

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de apparaatskosten van de baten-lastenagentschappen, de zelfstandige bestuursorganen (ZBO’s) en de rechtspersonen met een wettelijke taak (RWT’s).

Tabel 25 Totaaloverzicht apparaatsuitgaven/kosten agentschappen en ZBO's/RWT's (bedragen x € 1.000)

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Totaal apparaatskosten Agentschappen

475.711

533.607

584.059

595.487

595.914

596.928

599.568

RVB

442.701

493.243

542.935

556.654

557.919

559.013

561.653

DHC

33.010

40.364

41.124

38.833

37.995

37.915

Totaal apparaatskosten ZBO's en RWT's

234.000

253.000

255.000

259.000

260.000

Kadaster

234.000

253.000

255.000

259.000

260.000

Apparaatsuitgaven per directoraat-generaal

Om de Tweede Kamer inzicht te bieden in de apparaatsuitgaven per beleidsterrein wordt in onderstaande tabel weergegeven wat de apparaatsuitgaven zijn per onderdeel van het ministerie van VRO.

Tabel 26 Apparaatsuitgaven per directoraat-generaal (bedragen x € 1.000)

Directoraat Generaal

2026

Ruimtelijke Ordening (DGRO)

6.446

Cluster Mensen en Middelen (MenM)

70.864

Volkshuisvesting en Bouwen (DGVB)

7.588

Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw (TloKB)

3.654

Totaal apparaat

88.552

4.2 Artikel 12. Algemeen

A. Budgettaire gevolgen

Tabel 27 Budgettaire gevolgen art. 12 Algemeen (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

39.027

34.321

11.228

9.728

Uitgaven

39.027

34.321

11.228

9.728

12.1

Algemeen

39.027

34.321

11.228

9.728

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

39.027

34.321

11.228

9.728

Financiën (IXB)

39.027

34.321

11.228

9.728

Ontvangsten

B. Toelichting op de financiële instrumenten

12.1 Algemeen

Bijdrage aan (andere) begrotingshoofdstukken

Financiën (IXB)

Over de winst op een aantal activiteiten op de begroting van het ministerie van VRO moet vennootschapsbelasting worden afgedragen. De uitgaven aan vennootschapsbelasting betreffen de aanslagen over de belastbare winst op de generale ontvangsten en een deel van de specifieke ontvangsten van artikel 4 (Uitvoering Rijksvastgoedbeleid) van deze begroting.

4.3 Artikel 13. Nog onverdeeld

A. Budgettaire gevolgen

Tabel 28 Budgettaire gevolgen art. 13 Nog onverdeeld (bedragen x € 1.000)

Art.

Omschrijving

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Verplichtingen

3.574

340

Uitgaven

3.574

13.0

Nog onverdeeld

3.574

Prijsbijstelling

3.574

Ontvangsten

5 Begroting agentschappen

5.1 Rijksvastgoedbedrijf (RVB)

Overheveling agentschappen naar het ministerie van VRO

De standen voor 2024 vallen formeel niet onder het begrotingshoofdstuk van het ministerie van VRO, maar worden hier voor de inzichtelijkheid wel getoond.

Inleiding

Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) is de vastgoedorganisatie van en voor de Rijksoverheid en is verantwoordelijk voor de realisatie en het beheer van de grootste en meest diverse vastgoedportefeuille van Nederland. Het RVB zet daarnaast gebouwen en terreinen in voor de realisatie van economische en maatschappelijke meerwaarde op basis van beleidsdoelen. Denk onder andere aan de inzet van rijksgronden voor het mogelijk maken van meer woningbouw, de energietransitie en de aanwending van vastgoed voor opvang van kwetsbare mensen, waaronder studenten, arbeidsmigranten en statushouders. Ook is het RVB verantwoordelijk voor het vastgoed van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). Er ligt een grote opgave om het vastgoed te revitaliseren, zodat de gevangenissen toekomstbestendig en veilig blijven.

Ook is het RVB verantwoordelijk voor het onderhoud en beheer van de vastgoedportefeuille van het ministerie van DEF. Deze portefeuille beslaat grofweg de helft van de totale vastgoedportefeuille van het RVB en behoeft de komende jaren grootschalige renovatie en nieuwbouw, zodat Defensie in staat is om hoofdtaak 1, het grondgebied van Nederland en bondgenoten verdedigen, uit te voeren.

De opdracht van het RVB is drieledig:

– De huisvesting van Rijk en Defensie;

– Het privaatrechtelijk beheer van onroerende goederen van de Staat;

– De ondersteuning van beleidsdoelen in de fysieke leefomgeving.

Het Rijksvastgoedbedrijf in vogelvlucht

Het RVB is een baten-lastenagentschap en beheert een omvangrijke en diverse vastgoedportefeuille die op dit moment bestaat uit ca. 85.000 hectare grond en circa 12 miljoen vierkante meter aan gebouwen. Het gaat om:

– de rijkshuisvesting voor kantoren en specialties;

– projectontwikkeling en nieuwbouw voor Defensie;

– het onderhoud aan en beheer van Defensiegebouwen en terreinen;

– de huisvesting van de Hoge Colleges van Staat en het ministerie van AZ, de huisvesting van het Koninklijk Huis voor zover vallend onder de verantwoordelijkheid van de Staat en de instandhouding van monumenten in beheer van het RVB;

– de doelmatige verkoop van overtollig rijksvastgoed en/of geeft dit waar mogelijk in gebruik bij derden;

– uitgifte in pacht van gronden en de inzet van gronden en vastgoed voor stikstofproblematiek, maatschappelijke doelen en duurzaamheid;

– de vertegenwoordiging namens het Rijk bij gebiedsontwikkelingsprojecten waarbij meervoudige rijksdoelstellingen aanwezig zijn;

– de bijdrage aan urgente opgaven in het ruimtelijk domein.

Het RVB werkt vraaggestuurd. Deze vraag vloeit met name voort uit de huidige veranderende strategische en operationele behoeften bij Defensie, de masterplannen voor de kantoorhuisvesting, de huisvestingsbehoeften vanuit de specialties, de behoefte aan te ontwikkelen projecten dan wel gebieden en de vraag vanuit beleidsdepartementen voor de inzet van rijksvastgoed voor strategische beleidsopgaven.

Waar we als Rijk een privaatrechtelijke rol hebben, omdat we grond en/of gebouwen bezitten, kunnen we snel handelen. Zo ook op de hierboven genoemde maatschappelijke taken. Dit gebeurt allemaal binnen de spelregels van het agentschapsmodel, waarbij specifieke opdrachten voor de uitvoering van kabinetsbeleid aan de basis worden gelegd. Deze opdrachten komen vanuit VRO of vanuit andere departementen.

De door het RVB uitgerolde vastgoedvisie, waarin onder meer oog is voor planmatige verduurzaming, draagt bij aan een toekomstbestendige vastgoedportefeuille die bestand is tegen snelle en soms onvoorspelbare schommelingen in de vraag naar vastgoed. Door een strategische samenstelling en opbouw van de vastgoedportefeuille van het RVB, is het voorbereid op toekomstige ontwikkelingen. De portefeuille draagt daarmee op een effectieve en efficiënte manier bij aan financieel en maatschappelijk rendement voor het Rijk.

Doorkijk naar de komende jaren

Door de geopolitieke situatie in de wereld, de Nederlandse maatschappelijke opgaven en de technische toestand van het vastgoed van de RVB, moet er in de komende jaren veel gebeuren met hoge urgentie in weinig tijd. De vraag naar producten en diensten van het RVB is in de afgelopen jaren toegenomen, maar neemt in de komende jaren alleen maar verder toe. De productie zal in de komende vijf jaar fors moeten toenemen om aan de grote opgaven tegemoet te kunnen komen. Dat is ook terug te zien in de ramingen voor de ontwikkeling van het productievolume bij de projectrealisatie van het RVB.

Tabel 29 Productievolume RVB voor het jaar 2026

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Ingebruikgeving Intern

606

601

647

642

636

606

605

Ingebruikgeving Extern

184

167

166

162

159

156

Instandhouding Rijk

178

156

210

202

Instandhouding Defensie

398

366

454

464

460

455

Projectrealisatie Rijk**

974

1.036

1.191

1.192

1.211

1.157

Projectrealisatie Defensie**

441

656

865

1.117

1.513

1.875

Verkoop

128

Expertise en Advies Rijk

133

151

148

143

138

133

134

Expertise en Advies Defensie

126

118

107

Totaal productie

3.141

3.288

3.863

4.096

4.493

4.747

*Alle getoonde ramingen zijn in prijspeil 2026.

**De productiecijfers voor projectrealisatie over 2026 t/m 2028 komen voort uit lopend en nieuw werk gebaseerd op de projectenadministratie. Voor 2029 en 2030 is een inschatting gemaakt op basis van de verwachte productie conform de diverse opgaven van de gebruikers

Het RVB staat voor een complexe opgave in de komende (begrotings)periode en streeft er daarom in toenemende mate naar om een betrouwbare en professionele partner te blijven voor de opdrachtgevers van het RVB. Daarom zal het RVB nog nadrukkelijker gaan sturen op het programmeren van werk en de op te kunnen leveren productie. Daarnaast willen we een einde maken aan groot achterstallig onderhoud, onder andere door dit efficiënter en planmatiger aan te pakken en de prikkels binnen het stelsel weer op de juiste wijze te versterken.

Om die reden heeft het RVB hard gewerkt aan de nieuwe «Koers RVB». Deze koers is veelomvattend; het bevat een grote transformatie van de gehele organisatie, waardoor het RVB in staat moet worden gesteld om de grote opgaven aan te kunnen. Hierbij geldt dat zowel de productie als de productiviteit wordt verhoogd. Daarnaast wordt de extra benodigde capaciteit aangetrokken om de gevraagde productie voor Defensie en de andere gebruikers te kunnen leveren. De hieruit voortvloeiende additionele apparaatskosten worden conform afspraak gedekt door Defensie. In de komende periode zet het RVB in samenwerking met Defensie de benodigde stappen om verder in kaart te brengen hoe groot deze capaciteitstoename dient te zijn. Dit alles gebeurt binnen de context van een aantal maatschappelijke uitdagingen, zoals de krapte van de arbeidsmarkt, een bouwmarkt die geen grote risico’s en projecten meer kan absorberen en de netcongestie- en stikstofproblematiek.

Staat van baten en lasten

Tabel 30 Begroting van baten-lastenagentschap RVB voor het jaar 2026 (bedragen x € 1.000)1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Baten

- Baten als tegenprestatie voor de levering van producten en/of diensten

1.514.185

1.594.711

1.755.970

1.873.645

1.919.464

1.983.096

2.133.018

Ingebruikgeving

1.024.791

1.129.071

1.192.578

1.305.783

1.356.907

1.414.651

1.585.874

In stand houden vastgoed

236.192

219.435

279.954

273.953

274.116

274.257

274.598

Projectrealisatie

168.829

145.079

162.148

166.075

160.645

167.956

145.797

Verkoop

15.722

13.568

21.758

33.558

Expertise en advies

68.651

87.558

99.532

94.276

94.238

92.674

93.191

- Baten als tegenprestatie voor levering van input

Rentebaten

8.858

9.000

6.000

4.000

Vrijval voorzieningen

847

Bijzondere baten

171.265

98.373

103.743

114.222

128.925

126.703

149.441

Totaal baten

1.695.155

1.702.084

1.865.713

1.993.867

2.052.389

2.109.799

2.282.459

Lasten

Apparaatskosten

442.701

493.243

542.935

556.654

557.919

559.013

561.653

- Personele kosten

367.529

398.389

438.488

449.838

waarvan eigen personeel

300.428

331.432

372.529

383.879

waarvan inhuur externen

65.648

66.957

65.959

waarvan overige personele kosten

1.453

- Materiële kosten

75.172

94.854

104.447

106.816

108.081

109.175

111.815

waarvan apparaat ICT

14.864

20.588

10.644

11.696

10.840

11.386

waarvan bijdrage aan SSO's

46.618

48.594

62.550

64.542

66.844

67.939

70.033

waarvan overige materiële kosten

13.690

25.673

31.253

30.578

30.397

30.396

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

8.850

Rentelasten

77.425

109.773

110.055

140.590

177.283

196.703

235.264

Afschrijvingskosten

408.639

503.715

514.162

598.615

616.383

682.039

812.335

- Materieel

408.639

503.715

514.162

598.615

616.383

682.039

812.335

waarvan apparaat ICT

waarvan overige materiële afschrijvingskosten

408.639

503.715

514.162

598.615

616.383

682.039

812.335

- Immaterieel

Overige lasten

762.016

595.353

698.561

698.008

700.804

672.044

673.207

waarvan dotaties voorzieningen

4.038

waarvan bijzondere lasten

757.978

595.353

698.561

698.008

700.804

672.044

673.207

Totaal lasten

1.699.631

1.702.084

1.865.713

1.993.867

2.052.389

2.109.799

2.282.459

Saldo van baten en lasten gewone bedrijfsuitoefening

‒ 4.476

Agentschapsdeel Vpb-lasten

100

Saldo van baten en lasten

‒ 4.576

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op de staat van baten en lasten

Baten

Baten als tegenprestatie voor de levering van producten en/of diensten

Met de producten raakt het RVB de gehele keten van de huisvesting, vanaf de initiële vraag van een afnemer tot en met de realisatie (bouw en/of verbouw), het beheer, ontwikkeling en de afstoot. Het RVB werkt vraaggestuurd.

Ingebruikgeving

De baten ingebruikgeving omvatten opbrengsten voor geleverde producten en diensten aan departementen. Het gaat daarbij met name om ontvangen gebruiksvergoedingen voor kantoren en specialties. Op basis van de overeengekomen tariefmethodiek brengt het RVB deze gebruiksvergoeding in rekening. In de ramingen van de gebruiksvergoeding is onder meer rekening gehouden met oplevering van projecten vanuit de geactualiseerde masterplannen, het afsluiten van nieuwe contracten en met de verwachte beëindiging van contracten. In de komende jaren is sprake van vervangingsinvesteringen met een stijging van de afschrijvingslasten als gevolg, die worden doorberekend in de tarieven. Tevens bevatten de baten ingebruikgeving opbrengsten uit verhuur aan musea en internationale organisaties (bijzondere specialties).

In stand houden vastgoed

De baten in stand houden vastgoed betreffen met name de vergoeding vanuit Defensie voor de apparaatsinzet van het RVB ten behoeve van de dienstverlening aan Defensie. De programmagelden worden niet als baten-RVB gerekend.

Projectrealisatie

Betreft projectrealisatie voor kantoren, (bijzondere) specialties en vastgoed en infrastructuur in eigendom van het ministerie van DEF. Voor Defensie wordt enkel de vergoeding voor de apparaatsinzet tot de baten gerekend.

Verkoop

Betreft verkoop van vastgoed en grondstoffen. In de komende jaren is sprake van een toename in baten voor gebiedsontwikkeling. Dit betreft de verkoopontvangsten van de gronden in de gebiedsontwikkeling Valkenhorst.

Expertise en advies

Betreft strategische advisering en ondersteuning beleidsdirecties, expertise en adviesdiensten aan opdrachtgevers en het afhandelen van onbeheerde nalatenschappen. Voor Defensie wordt enkel de vergoeding voor de apparaatsinzet tot de baten gerekend.

Rentebaten

Dit betreft de verwachte baten voorzien vanuit de rekening courantverhouding met het ministerie van FIN.

Bijzondere baten

Dit betreft met name het deel van de apparaatsinzet bij projecten dat wordt geactiveerd. De verwachte stijging van de baten komt voor rekening van het product Projectrealisatie.

Lasten

Apparaatskosten

Personele kosten

Dit betreft de kosten van het eigen apparaat, met name van salaris- en opleidingskosten van eigen personeel en inzet van externe inhuur. Voor de komende jaren is rekening gehouden met extra inzet van personeel om tegemoet te komen aan de extra vraag naar capaciteit, vooral bij de uitvoering van projecten. In deze begroting is rekening gehouden met een groei naar 3.300 fte.

Materiële kosten

Deze kosten betreffen met name de kosten voor de eigen huisvesting en van het eigen ict-gebruik. De bijdrage aan de SSO’s omvat zowel ict-kosten als kosten voor de eigen huisvesting van het RVB. In de begroting is rekening gehouden met hogere uitgaven als gevolg van beheerslasten (run) van nieuwe systemen in een veiligere omgeving en extra investeringen in het kader van de nieuwe I-strategie (change).

Rentelasten

De rentelasten vloeien voort uit investeringen en zijn geraamd op basis van de afgesloten en nog af te sluiten leningen met het ministerie van FIN voor rijkshuisvesting (masterplannen kantoren en huisvestingsbehoefte voor specialties) en Kader Overname Rijksvastgoed (KORV)- en ontwikkelprojecten. Daarnaast is rente opgenomen op Design Build Finance Maintain Operate (DBFMO) contracten. De stijging van de verwachte rentelasten is een gevolg van nieuw opgeleverde investeringsprojecten voor rijkshuisvesting, inclusief de daarbij behorende DBFMO-contracten.

Afschrijvingskosten

Dit betreft met name de afschrijvingen op geactiveerde waarden van objecten, voortvloeiend uit investeringen vanuit masterplannen kantoren en huisvestingsbehoeften voor specialties. In de masterplannen wordt uiteengezet waar en in welke gebouwen de Rijksoverheid gehuisvest wordt. De afschrijvingstermijnen zijn afhankelijk van de categorieën: grond/terreinen (0 jaar), erfpacht (5-100 jaar), gebouwen (15-60 jaar), vervoermiddelen (4-6 jaar) en inventaris (3-15 jaar). Ook hier nemen de kosten toe als gevolg van nieuwe opleveringen en vervangingsinvesteringen voor rijkshuisvesting.

Overige lasten

De bijzondere lasten hebben vooral betrekking op de primaire processen van het RVB. In de volgende tabel is een specificatie opgenomen.

Tabel 31 Specificatie overige lasten (bedragen x € 1.000)1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Markthuren

134.553

125.867

118.491

114.731

114.663

103.285

101.144

DBFMO-lasten

127.439

126.838

148.688

151.604

154.520

157.435

160.351

Onderhoud Rijkshuisvesting

141.994

131.206

175.300

Belastingen en heffingen

28.764

29.610

31.394

31.439

31.441

31.461

31.539

Energielasten

39.100

44.113

58.777

40.547

Ontwikkeling en verkoop OG

9.784

8.000

Onderhoud DVO's

30.684

23.057

32.147

Servicekosten inhuurpanden

28.535

27.634

27.514

26.422

26.407

23.387

22.763

Facilitaire kosten leegstand

7.759

10.109

11.695

Direct verrekenen

2.190

17.777

Overige bijzondere lasten

207.176

51.142

86.555

87.893

87.854

88.787

89.721

Totaal overige lasten

757.977

595.353

698.561

698.008

700.804

672.044

673.207

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting overige lasten

Markthuren

Deze post betreft de huren die het RVB aan de markt betaalt. Het beleid is erop gericht departementen en diensten zo veel mogelijk in eigendomsobjecten te huisvesten. Hierdoor nemen de vierkante meters aan gehuurde huisvesting en de daarmee samenhangende kosten af.

DBFMO-lasten

Dit betreft de lasten van lopende en nieuwe DBFMO-contracten met marktpartijen. In principe wordt het investeringsdeel (Design, Build en Finance) van deze lasten omgerekend naar rente en afschrijving en aldaar opgenomen. De verwachte toename in latere jaren heeft betrekking op de oplevering van een tweetal nieuwe contracten.

Onderhoud rijkhuisvesting

Deze post betreft de kosten voor onderhoud en instandhouding van gebouwen en terreinen voor de rijkshuisvestingsportefeuille. Voor een belangrijk deel van de activiteiten zijn op basis van aanbestedingen meerjarige contracten met de markt afgesloten.

Belastingen en heffingen

Deze post betreft met name de onroerendezaakbelasting en de waterschapslasten over de eigen voorraad onroerend goed die het RVB inzet voor rijkshuisvesting.

Energielasten

Dit betreft de energielasten in de kantorenportefeuille bij de rijkshuisvesting. Deze kosten worden bij de departementen in rekening gebracht via het regiotarief. Op grond van de huidige prijsontwikkelingen op de energiemarkt is in deze begroting rekening gehouden met een daling van de kosten voor energie ten opzichte van 2025.

Ontwikkeling en verkoop onroerend goed

Dit betreft de kosten van ingekocht onroerend goed binnen het Kader Overname Rijksvastgoed (KORV) en de restant boekwaarde van verkochte eigen gebouwen en terreinen (niet KORV).

Overige bijzondere lasten

De overige lasten hebben vooral betrekking op onderhanden werk, de kosten voor facilitaire leegstand, ict-kosten en de verwerking van vastgoed- en projectrisico’s.

Kasstroomoverzicht

Tabel 32 Kasstroomoverzicht van baten-lastenagentschap RVB over het jaar 2026 (bedragen x € 1.000)1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Rekening courant RHB 1 januari + depositorekeningen

486.891

360.343

363.637

361.225

374.277

375.285

369.519

+/+ totaal ontvangsten operationele kasstroom

2.853.416

2.821.045

3.292.231

3.653.319

4.088.583

3.872.503

3.817.210

-/- totaal uitgaven operationele kasstroom

‒ 2.628.601

‒ 2.332.571

‒ 2.767.360

‒ 3.036.421

‒ 3.451.934

‒ 3.166.187

‒ 2.990.388

Totaal operationele kasstroom

224.815

488.474

524.871

616.898

636.649

706.316

826.822

-/- totaal investeringen

‒ 811.143

‒ 1.037.000

‒ 1.148.453

‒ 1.141.506

‒ 1.155.191

‒ 1.040.979

‒ 477.927

+/+ totaal boekwaarde desinvesteringen

12.104

Totaal investeringskasstroom

‒ 799.039

‒ 1.037.000

‒ 1.148.453

‒ 1.141.506

‒ 1.155.191

‒ 1.040.979

‒ 477.927

-/- eenmalige uitkering aan moederdepartement

‒ 11.801

+/+ eenmalige storting door moederdepartement

-/- aflossingen op leningen

‒ 347.651

‒ 468.585

‒ 527.283

‒ 603.846

‒ 635.641

‒ 712.082

‒ 795.433

+/+ beroep op leenfaciliteit

810.422

1.037.000

1.148.453

1.141.506

1.155.191

1.040.979

477.927

Totaal financieringskasstroom

450.970

568.415

621.170

537.660

519.550

328.897

‒ 317.506

Rekening courant RHB 31 december + stand depositorekeningen (=1+2+3+4)

363.637

380.232

361.225

374.277

375.285

369.519

400.908

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op het kasstroomoverzicht

Het kasstroomoverzicht geeft aan hoeveel kasmiddelen beschikbaar zijn gekomen of naar verwachting zullen komen en op welke wijze gebruik is, of zal worden gemaakt van deze middelen.

Operationele kasstroom

De operationele kasstromen zijn aanzienlijk hoger dan de inkomsten en uitgaven in de baten-lastenbegroting. Deze kasstromen zijn namelijk inclusief de dienstverlening aan Defensie, de kasstromen vanuit de kas-verplichtingenbegroting en de werkzaamheden buiten begrotings-verband, welke op basis van de verslaggevingsregels niet tot de omzet worden gerekend.

Investeringskasstroom

De investeringen in rijkshuisvesting en het daaruit voortvloeiende beroep op de leenfaciliteit zijn gebaseerd op lopende en voorgenomen huisvestings- en instandhoudingsprojecten in het betreffende jaar. In het voorjaar wordt de leenfaciliteit voor dat jaar geactualiseerd. Het RVB investeert in grond en gebouwen die in de balans onder de post materiële vaste activa worden verantwoord. De stijging is een gevolg van de toenemende inzet op projecten. In de opgave voor de leenfaciliteit is rekening gehouden met lopend werk en verwachte aankopen.

Financieringskasstroom

De afdrachten aan het moederdepartement betreffen, conform de Regeling Agentschappen, het surplus op het eigen vermogen. Daarnaast gaat het om de aflossing op lopende en toekomstige leningen in het kader van de rijkshuisvesting, de overname van vastgoed van andere rijksdiensten en aflossingen op leningen voor ontwikkelprojecten.

Het beroep op de leenfaciliteit komt overeen met de investeringsstroom. De investeringen van publiek-private samenwerkingen en investeringen door het RVB in projecten die buiten de baten en lasten vallen, zijn daarbij niet opgenomen.

Doelmatigheidsindicatoren

Tabel 33 Overzicht doelmatigheidsindicatoren RVB 2026 1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Omschrijving Generiek Deel

FTE-totaal (excl. externe inhuur)

2.700

2.872

≥ 3.300

Apparaat-omzet indicator

29,2%

29,8%

30,9%

29,7%

29,1%

28,2%

26,3%

Saldo van baten en lasten

‒ 4.574

Saldo van baten en lasten (%)

‒ 0,3%

0,0%

Omschrijving Specifiek Deel

Rijkshuisvestingvoorraad x 1000 m² BVO

5.311

5.148

5.211

5.188

5.141

5.160

waarvan verhuurd

4.969

4.738

4.682

4.722

4.756

4.669

4.734

waarvan in gebruik als Rijksontmoetingsplein (ROP)

waarvan leeg frictie

116

waarvan leeg renovatie

212

267

359

312

266

283

214

waarvan leeg afstoot

Waarvan derden

NNB

waarvan eigendom

4.559

4.382

4.458

4.464

4.467

4.478

waarvan huur

752

766

752

724

674

682

Indicator Technische Kwaliteit rijkshuisvesting

2,16

2,1-2,8

Voorraad beheerde Defensieobjecten

Gebouwen x 1000 m² bruto vloeroppervlak

5.996

5.780

5.893

5.870

5.885

5.878

Terreinen x 1000 m²

341.812

341.153

341.109

340.951

340.945

Doelmatigheid verkoop vastgoed

‒ 2.748

Projecten binnen budget gerealiseerd

88%

85%

84%

Projecten tijdig gerealiseerd

89%

85%

84%

Productiviteit

981

1.025

Prijsontwikkeling kantoren

Regiotarief

Gemiddeld kostprijstarief

321

342

338

346

351

382

379

Waarvan normatieve tarief- componenten per m2 eigendom*

Apparaatskosten: ontwikkeling volgt CPI

24,37

26,67

26,69

Onderhoud kantoren aangepast aan prijsontwikkelingen markt

28,53

29,42

32,42

Energielasten aangepast aan prijsontwikkeling markt

36,17

37,29

37,45

Heffingen aangepast aan prijsontwikkeling markt

6,84

7,06

7,09

Uurtarieven**

144

NTB

* Bij huurpanden gelden andere opslagen en inflatie wordt afgetopt

** CPI is normaal gesproken de gebruikte inflatiecorrectie

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op de doelmatigheidsindicatoren

Generiek Deel

Fte-totaal

Het aantal fte neemt toe vanaf 2026 vanwege een toename van het aantal projecten voor Defensie. De exacte benodigde capaciteit voor 2027 en verder is vooralsnog niet zeker en hangt af van het daadwerkelijke aantal projecten dat wordt gestart. Hierover vindt in samenwerking met de gebruikers overleg plaats bij de totstandkoming van de meerjarige programmering.

Saldo baten en lasten

Het saldo van baten en lasten geeft een meerjarig, sluitend resultaatbeeld.

Specifiek Deel

Rijkshuisvestingsvoorraad in 1.000 m2 Bruto Vloeroppervlak (BVO)

De huisvestingsvoorraad blijft in de komende jaren stabiel. Het aantal verhuurde vierkante meters neemt gestaag toe, vanwege de ingebruikname van een aantal panden die op dit moment worden gerenoveerd. Dit is ook terug te zien in de afname van de renovatieleegstand. Voorts wordt in de ontwerpbegroting 2026 het aantal vierkante meter weergegeven voor het gebruik van werkplekken en ontmoetingsruimten als rijksontmoetingsplein (ROP).

Indicator technische kwaliteit (ITK) rijkshuisvesting

Dit betreft het gewogen gemiddelde van de technische conditie van alle gebouwen op een schaal van 1 (nieuwbouw) t/m 6 (extreem slecht). Deze conditie wordt medebepaald door de staat van het onderhoud en (vervangings)investeringen. Op grond van voorraadoverwegingen (is een pand wel/niet strategisch, blijft het wel/niet in de voorraad, etc.) worden economische afwegingen gemaakt over het uitvoeren van onderhoud en investeringen. Voor een deel van de (niet-strategische) voorraad wordt dan een lagere ITK-score geaccepteerd.

Voorraad beheerde Defensieobjecten in 1.000 m2 BVO

De Defensieobjecten worden door het RVB onderhouden (instandhouding). Defensie voorziet de komende jaren een stabiel beeld in haar portefeuille.

Doelmatigheid verkoop vastgoed

Een doelstelling is objecten te verkopen tegen ten minste de voorgecalculeerde bedragen die in een businesscase waren opgenomen.

Projecten binnen budget gerealiseerd

Met een norm van 84% is het doel om het overgrote deel van de projecten binnen het afgesproken budget uit te voeren. De ervaring leert dat het prognosticeren van de kosten van vastgoedprojecten niet eenvoudig is, onder meer omdat de uitkomsten van aanbestedingen zich lastig laten voorspellen. Daarnaast kunnen tijdens de uitvoering van de projecten tegenvallers aan het licht komen.

Projecten tijdig gerealiseerd

De norm voor het percentage projecten tijdig gerealiseerd wordt gehandhaafd op 84%. Deze norm houdt concreet in dat minder dan 16% van de projecten later wordt opgeleverd dan met de opdrachtgever is afgesproken. Een deel van de projecten kan vertragen doordat tijdens de uitvoering knelpunten aan het licht komen waar vooraf geen rekening mee is gehouden.

Productiviteit

De productiviteit geeft inzicht in de sturing op directe uren. Hoe meer directe uren worden ingezet, ofwel hoe minder indirecte/overige, hoe beter wordt gepresteerd in termen van productiviteit.

Regiotarief

Voor de kantoorhuisvesting worden jaarlijks drie regiotarieven vastgesteld: voor Den Haag, voor de rest van de Randstad en voor overig Nederland. Het cijfer voor 2026 geeft een indicatie van het gemiddelde tarief per vierkante meter voor komend jaar. Het definitieve tarief wordt ultimo 2025 vastgesteld na afstemming in de Interdepartementale Commissie Bedrijfsvoering Rijk en Bestuurlijk Overleg RVB.

Normatieve tariefcomponenten

Naast de werkelijke gebouwgebonden investeringskosten van rente en afschrijving, bevat het regiotarief ook een viertal normatieve tariefcomponenten per vierkante meter. Dit zijn de apparaatskosten, onderhoud, energielasten en heffingen. De hier gepresenteerde cijfers over 2026 bevatten de verwachte kosten per vierkante meter.

Uurtarieven

Voor alle producten uit de Producten Diensten Catalogus waarvoor het RVB de dienstverlening levert, geldt een uurtarief. De verwachting is dat de uurtarieven in 2026 € 158 per uur zullen bedragen.

5.2 Dienst van de Huurcommissie (DHC)

Overheveling agentschappen naar het ministerie van VRO

De standen voor 2024 vallen formeel niet onder het begrotingshoofdstuk van het ministerie van VRO, maar wordt hier voor de inzichtelijkheid wel getoond.

Inleiding

De Huurcommissie is een onpartijdige organisatie die geschillen tussen huurder en verhuurder beslecht. Als huurders en verhuurders een geschil hebben en er onderling niet uitkomen, dan doet de Huurcommissie op verzoek van de huurder of de verhuurder een uitspraak in hun geschil. Deze zaken zijn onder te verdelen in geschillen over de puntentelling, gebreken aan de woning, de hoogte van de jaarlijkse huurverhoging en de te betalen servicekosten. Daarnaast richt de Huurcommissie zich op het voorkomen van geschillen door onder andere informatieverschaffing via de site en het klantcontactcentrum.

De Huurcommissie bestaat uit twee onderdelen die tezamen als één organisatie opereren. Het zelfstandig bestuursorgaan (ZBO) zonder eigen rechtspersoonlijkheid bestaat uit een bestuur, de zittingsvoorzitters en de zittingsleden. Dit ZBO wordt bijgestaan door het agentschap de Dienst van de Huurcommissie (DHC). Door de verwevenheid van het ZBO met DHC zijn de kosten van het ZBO in de begroting van de Dienst van de Huurcommissie opgenomen.

Huurders en verhuurders in lage- en middenhuursegment kunnen bij de Huurcommissie terecht met geschillen over onder andere huurprijzen, (onderhouds)gebreken, huurverhogingen en servicekosten. In de vrije sector kunnen (ver)huurders bij de Huurcommissie terecht met geschillen over servicekosten, huurverhogingen of (aanvangs)huurprijzen (in bepaalde gevallen). Daarnaast kunnen zij ook de Huurcommissie om advies vragen als zij dit met elkaar hebben afgesproken in geval van een geschil.

Het zorgen voor snelle en kwalitatief hoogwaardige geschilbeslechting in huur(prijs)geschillen is de primaire taak van de Huurcommissie. Uiteraard neemt de Huurcommissie ook in 2026 weer alle benodigde stappen om een goede uitvoering van deze kerntaak te waarborgen. Daarnaast treden dit jaar de Wet modernisering servicekosten en het Wetsvoorstel toekomstbestendige Huurcommissie in werking, die allebei gevolgen hebben voor de Huurcommissie. Deze wetten zorgen voor een helderder uitvoeringskader en eenvoudigere procedures, als gevolg waarvan de Huurcommissie huurders en verhuurders nog beter kan helpen de doorlooptijd van de zaakafwikkeling versneld kan worden.

De Huurcommissie is geschillenbeslechter volgens de Implementatiewet voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumenten. De Huurcommissie is hiermee een Europese Alternative Dispute Resolution (ADR) instantie.

Voor de uitoefening van haar taken ontvangt de Huurcommissie een bijdrage van het ministerie van VRO. Deze bijdrage is in 2025 aan de hand van de meerjarenraming in de offerte 2025 structureel opgehoogd, om de financiering van de Huurcommissie toekomstbestendig te maken.

Instroom en productie

De instroom is geraamd op ruim 21.000 zaken en uitgaande van een acceptabele werkvoorraad bij jaarovergang zal dit ook de productie zijn voor het jaar 2026. De Huurcommissie heeft de basis op orde gebracht qua bemensing en systemen om deze aantallen te kunnen afwikkelen.

Staat van baten en lasten

Tabel 34 Begroting van baten-lastenagentschap DHC voor het jaar 2026 (bedragen x € 1.000)1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Baten

- Baten als tegenprestatie voor de levering van producten en/of diensten

- Baten als tegenprestatie voor levering van input

36.196

40.660

41.074

38.783

37.945

37.865

waarvan bijdrage Moederdepartement

24.304

24.680

24.979

22.876

22.461

waarvan Verhuurderbijdrage

10.104

13.280

13.467

12.334

12.111

waarvan Legesontvangsten

1.788

2.700

2.628

3.573

3.373

3.293

Rentebaten

123

100

Vrijval voorzieningen

Bijzondere baten

Totaal baten

36.335

40.660

41.174

38.883

38.045

37.965

Lasten

Apparaatskosten

33.010

40.364

41.124

38.833

37.995

37.915

- Personele kosten

24.549

32.606

31.433

29.229

28.391

28.311

waarvan eigen personeel

17.602

23.872

26.753

25.158

24.647

waarvan inhuur externen

5.654

7.457

3.060

2.451

2.124

2.044

waarvan overige personele kosten

1.293

1.277

1.620

- Materiële kosten

8.461

7.758

9.691

9.604

waarvan apparaat ICT

5.050

3.992

3.076

2.989

waarvan bijdrage aan SSO's

2.037

waarvan overige materiële kosten

3.411

3.766

4.578

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

Rentelasten

Afschrijvingskosten

273

296

- Materieel

273

296

waarvan apparaat ICT

270

280

waarvan overige materiële afschrijvingskosten

- Immaterieel

Overige lasten

454

waarvan dotaties voorzieningen

waarvan bijzondere lasten

439

Totaal lasten

33.737

40.660

41.174

38.883

38.045

37.965

Saldo van baten en lasten gewone bedrijfsuitoefening

2.598

Agentschapsdeel Vpb-lasten

Saldo van baten en lasten

2.598

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op de staat van baten en lasten

Baten

Baten als tegenprestatie voor levering van input

De verwachte productie voor 2026 is afgestemd op de verwachte instroom in het uitvoeringsjaar. Om de wettelijke doorlooptijden te behalen is het van belang dat de werkvoorraad afgestemd is met de bemensing van de Huurcommissie. Gekoerst wordt op een werkvoorraad in evenwichtige verdeling tussen de verschillende fasen in het proces.

Waarvan bijdrage moederdepartement

De bijdrage moederdepartement is de bijdrage voor de Huurcommissie vanuit het Rijk ten laste van artikel 1 van de begroting van het ministerie van VRO.

Waarvan verhuurderbijdrage

De verhuurderbijdrage is vastgesteld op 35% van de netto lasten van de geschilbeslechting (totale lasten minus de legesinkomsten), het moederdepartement draagt het resterende deel bij.

Waarvan legesontvangsten

De legesontvangsten zijn gebaseerd op een veroordeling door de Huurcommissie van geschilpartijen tot vergoeding aan de Staat. De legesontvangsten zijn € 25 voor een verhuurder en € 500 voor een verhuurder waarbij een verhuurder, die meerdere malen ongelijk krijgt bij eenzelfde zaaksoort, een gedifferentieerd tarief in rekening kan worden gebracht. In totaal worden de legesontvangsten voor 2026 geraamd op € 2,8 mln.

Lasten

Apparaatskosten

De apparaatskosten bestaan uit alle personele en materiële kosten van de Dienst van de Huurcommissie alsook het ZBO Huurcommissie en de vergoedingen van de zittingsleden en de Raad van Advies.

Personele kosten

De personele kosten betreffen de salarissen van de vaste medewerkers van de Dienst van de Huurcommissie en het ZBO Huurcommissie en de inhuur van externe medewerkers. Met de vaststelling van het nieuwe organisatie- en formatierapport in 2024 is het percentage externe inhuur teruggedrongen. Doordat er nu meer interne formatie mogelijk is, zal aan de verdere afbouw van de externe inhuur de komende jaren nog gewerkt worden. Hiermee kan de externe inhuur in lijn gebracht met de Roemernorm van 10% in het uitvoeringsjaar 2026.

Materiële kosten

De materiële kosten bestaan onder andere uit huur van kantoor- en zittingslocatie, de vacatiegelden van de zittingsleden, de vergoeding van de Raad van Advies en kosten voor de informatievoorziening. De Huurcommissie is steeds meer een ict-efficiënte organisatie. Met de overgang naar de Shared Service Center van het Rijk op het gebied van ICT (SSC-ICT) is deze component nu apart verwoord als bijdrage aan de SSO.

Afschrijvingskosten

De afschrijvingskosten zijn conform de door de minister van Financiën voorgeschreven afschrijvingstermijnen. Afgeschreven wordt met name op de instrumenten in gebruik bij de onderzoekers in de woning en op het kantoorinventaris.

Saldo van baten en lasten

Het saldo van baten en lasten wordt geraamd op nul.

Kasstroomoverzicht

Tabel 35 Kasstroomoverzicht van baten-lastenagentschap DHC voor het jaar 2026 (bedragen x € 1.000)1

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Rekening courant RHB 1 januari + depositorekeningen

‒ 2.219

721

717

737

757

737

757

+/+ totaal ontvangsten operationele kasstroom

34.937

40.660

41.074

38.783

37.945

37.865

-/- totaal uitgaven operationele kasstroom

‒ 33.016

‒ 40.364

‒ 41.024

‒ 38.733

‒ 37.895

‒ 37.815

Totaal operationele kasstroom

1.921

296

-/- totaal investeringen

‒ 162

‒ 300

‒ 30

‒ 70

‒ 30

+/+ totaal boekwaarde desinvesteringen

Totaal investeringskasstroom

‒ 162

‒ 300

‒ 30

‒ 70

‒ 30

-/- eenmalige uitkering aan moederdepartement

+/+ eenmalige storting door moederdepartement

-/- aflossingen op leningen

+/+ beroep op leenfaciliteit

Totaal financieringskasstroom

Rekening courant RHB 31 december + stand depositorekeningen (=1+2+3+4)

‒ 460

717

737

757

737

757

777

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op het kasstroomoverzicht

De Huurcommissie heeft geen leningen en slechts een zeer beperkte investeringskasstroom. Het leeuwendeel van de kasstroom betreft dus de kasstroom uit operationele bedrijfsvoering.

Doelmatigheidsindicatoren

Tabel 36 Overzicht doelmatigheidsindicatoren DHC 20261

Stand slotwet 2024

Vastgestelde begroting 2025

2026

2027

2028

2029

2030

Omschrijving Generiek Deel

Gemiddeld integraal tarief per geschil

1.904

1.813

1.957

1.964

1.961

1.957

FTE-totaal (excl. externe inhuur)

249

278

280

Gebruikerstevredenheid

49%

55%

56%

57%

58%

59%

Saldo van baten en lasten (%)

Productie per dienst

Puntengeschillen

2.545

8.209

6.127

4.603

4.036

Gebrekengeschillen

5.199

5.251

6.689

6.833

6.682

Servicekostengeschillen

4.377

5.465

4.709

4.840

5.157

Huurverhogingsgeschillen

5.595

3.500

Totaal netto productie

17.716

22.425

21.025

19.775

19.375

Omschrijving Specifiek Deel

Geschilafwikkeling binnen vier maanden:

Puntengeschillen

72%

> 70 %

Gebrekengeschillen

56%

> 70 %

Servicekostengeschillen

50%

> 70 %

Huurverhogingsgeschillen

99%

> 90 %

Gewogen gemiddelde alle zaaksoorten

71%

> 75 %

Behaalde ADR-termijnen

94%

> 90 %

Verzetspercentage

11%

< 20%

Aantal unieke websitebezoekers

N.B.

1.300.000

Aantal ingevulde huurprijschecks

N.B.

230.000

Afgewikkelde telefonische vragen

N.B.

75.000

80.000

85.000

Bereikbaarheid

N.B.

80%

85%

Doorlichting uitgevoerd c.q. gepland in

2025

2030

X Noot

De bedragen uit het jaar 2024 vallen nog onder de verantwoordelijkheid van BZK.

Toelichting op de doelmatigheidsindicatoren

Omschrijving generiek deel

Gemiddeld integraal tarief

Het gemiddeld integraal tarief is vormgegeven door de totale uitgaven in enig jaar te delen door de productie in dat jaar. Dit geeft een beeld van de doelmatigheid van de Huurcommissie. Verzetzaken zijn hier niet in meegenomen, omdat dit geen nieuwe zaak betreft maar een vervolg op een bestaande casus.

Fte totaal

De verhouding tussen vast en extern personeel zal in de beschouwingsperiode van de begroting nog verder in balans worden gebracht. Hierdoor blijft kennis langer behouden voor de Huurcommissie en dit zorgt voor meer stabiliteit binnen de organisatie.

Gebruikerstevredenheid

Continu vindt bij de huurders en verhuurders een tevredenheidsonderzoek plaats. De meerjarendoelstelling is gesteld op een tevredenheidspercentage richting de 60%. Ondanks een mogelijk negatieve uitkomst van het geschil, die de tevredenheid altijd sterk kleurt, is hiermee het doel gesteld dat meer dan de helft van de partijen (heel) tevreden zal zijn over de Huurcommissie.

Productie per dienst

Sinds enkele jaren worden veel zaken beslecht met een kennelijke voorzittersuitspraak. Een kennelijke voorzittersuitspraak is mogelijk als over de uitkomst van een zaak geen twijfel bestaat. Hierdoor hoeft het geschil niet op zitting te komen en kan het daarmee snel binnen de wettelijke doorlooptijd worden afgewikkeld. Bij de toepassing van kennelijke voorzittersuitspraken zijn de belangen van huurder en verhuurder goed gewaarborgd, onder meer door de mogelijkheid van kosteloos verzet.

Omschrijving specifiek deel

Vanaf 2026 worden naast de reeds bestaande doelmatigheidsindicatoren vier nieuwe indicatoren teogevoegd op het gebied van externe communicatie. Hieronder worden de verschillende indicatoren toegelicht.

Geschilafwikkeling (binnen vier maanden)

De Huurcommissie werkt met twee verschillende doorlooptijden. In de eerste plaats de doorlooptijd voor de hele procedure, gebaseerd op de Uitvoeringswet huurprijzen woonruimte. Deze telt vanaf het moment dat de verzoeker het voorschot op de leges heeft betaald tot en met het moment waarop de uitspraak wordt verstuurd. De relatief eenvoudige huurverhogingsgeschillen kunnen in meer dan 90% van de gevallen binnen de termijn van vier maanden worden afgewikkeld. Voor de overige geschillen is dit bij 70% het geval. Vanwege de toegenomen complexiteit bij het intakeproces Servicekosten wordt, mede met behulp van een externe blik, nader bezien waar versnelling mogelijk is danwel welke doorlooptijd passend is bij deze zaaksoort.

Behaalde ADR-termijnen

In de tweede plaats wordt gekeken naar de doorlooptijd van ADR-geschillen, zoals de Implementatiewet voor buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumentenvoorschrijft. Deze telt vanaf het moment dat het dossier van een zaak compleet is, tot en met het moment waarop de uitspraak wordt verstuurd. Het doel van meer dan 90% van de geschillen binnen de termijn afdoen is ongewijzigd gebleven ten opzichte van de voorgaande jaren.

Verzetspercentage

Tegen een voorzittersuitspraak (VZU) kan kosteloos verzet worden aangetekend. Een doel van de Huurcommissie is om heldere VZU’s te schrijven en heldere informatie te verschaffen over de verzetsgronden die er zijn. Onnodig verzet moet immers worden voorkomen.

Aantal unieke websitebezoekers

De website is in 2024 uitvoerig gewijzigd en klantvriendelijker gemaakt. Hij wordt ook steeds meer bezocht. Door middel van onder andere de website en het klantcontactcentrum wil de Huurcommissie de verhuurders en huurders zo goed mogeljk informeren om hiermee ook geschillen te kunnen voorkomen.

Aantal volledig ingevulde Huurprijschecks

Op de eerder genoemde website van de Huurcommissie is ook de geheel in 2024 vernieuwde Huurprijscheck voor zelfstandige en onzelfstandige woonruimten te vinden. Hiermee kunnen zowel huurders als verhuurders zien wat de maximale huurprijs voor een woning is. Daarnaast kunnen verhuurders zien welke verbeteringen aan de woning tot een hogere huur kan leiden wat voor de huurder een kwalitatief betere woning oplevert. Bij deze indicator wordt gemeten hoe vaak de huurprijscheck volledig wordt ingevuld.

Afgewikkelde telefonische vragen en bereikbaarheid

Het klantcontactcentrum streeft ernaar om 75.000 telefoontjes per jaar af te wikkelen waarin vragen van huurders en verhuurder worden beantwoord. Meerjarig is de verwachting dat dit aantal iets toeneemt. De bereikbaarheid tijdens kantooruren was in 2024 75%. Het streven is om de bereikbaarheid te verbeteren en in 2026 op of boven de 80% uit te komen.

6 Bijlagen

6.1 Bijlage 1: ZBO's en RWT's

Tabel 37 Overzicht Zelfstandige Bestuursorganen en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (vallend onder het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening)

Naam organisatie

ZBO/RWT

Begrotingsartikel

Begrotingsramingen(bedragen x € 1.000)

Uitgevoerde evaluatie ZBO onder Kaderwet

Volgende evaluatie ZBO

Kadaster (basisregistraties)

ZBO

artikel 3

95.260

2020

2025

Huurcommissie

ZBO

artikel 1

24.979

20221

2027

Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw

ZBO

artikel 11

3.654

N.v.t.

2027

Stichting Visitatie Woningcorporaties Nederland

ZBO

artikel 1

2024

2029

X Noot

Met de evaluatie van de Wet verdere modernisering Huurcommissie en introductie verhuurderbijdrage is een evaluatie uitgevoerd met een andere aanleiding maar een significant overlappende scope"

Tabel 38 Overzicht Zelfstandige Bestuursorganen en Rechtspersonen met een Wettelijke Taak (vallend onder andere ministeries)

Naam organisatie

Ministerie

ZBO/RWT

Begrotingsartikel

Begrotingsramingen(bedragen x € 1.000)

Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)

ZBO

artikel 1

4.107

6.2 Bijlage 2: Specifieke uitkeringen

Als het Rijk bijdragen onder voorwaarden ten behoeve van een bepaald openbaar belang aan provincies en gemeenten verstrekt, is op basis van artikel 15a lid 1 Financiële-verhoudingswet sprake van een specifieke uitkering. Hieronder een overzicht met de specifieke uitkeringen en voornemens tot specifieke uitkeringen. De voornemens worden aangeduid met een «V» onder het kopje SiSa nummer (Single information Single audit).

Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (XXII)

Tabel 39 Specifieke uitkeringen (bedragen x 1 mln.)

SiSa nr.

Onderdeel

Toelichting

2025

2026

2027

2028

2029

2030

J96 en J96B

Naam

Regio Deals

332,00

115,00

0,00

Korte duiding

In Regio Deals werken regionale partijen en het Rijk samen als partners om de brede welvaart te vergroten en het goed wonen, werken en leven in regio’s extra te stimuleren.

Juridische grondslag

Regeling specifieke uitkering Regio Deals

Maatschappelijke effecten

De Regio Deals geven regio’s, in nauwe samenwerking met het Rijk, nieuwe kansen voor de toekomst. Zij versterken de kracht van het gebied en dragen bij aan een samenleving met veerkracht. Een samenleving waar mensen zich thuis voelen en klaar zijn voor de toekomst. Het doel is om samen met inwoners, ondernemers, medeoverheden en kennisinstellingen de ‘brede welvaart’ te verhogen.

Ontvangende partijen

Diverse Regio's

Artikel

3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

Naam

Woningbouwimpuls

120,00

95,00

100,00

0,00

Korte duiding

Met de woningbouwimpuls kunnen gemeenten versneld inzetten op de bouw van nieuwe woningen en het vergorten van de betaalbaarheid van die woningen voor staerters en mensen met een middeninkomen.

Juridische grondslag

Regeling Woningbouwimpuls

Maatschappelijke effecten

Versnellen van woningbouw

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

J107

Naam

Stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen

50,00

44,00

70,00

0,00

Korte duiding

Stimuleren van tijdelijke huisvesting

Juridische grondslag

Meerjarige stimuleringsregeling flex- en transformatiewoningen 2023

Maatschappelijke effecten

De businesscases voor flex- en transformatiewoningen sluiten vaak nog niet. Middels deze regeling kunnen gemeenten een bijdrage vragen voor de onrendabele top in hun project, waardoor de businesscase voor flexwoningen voor betrokken partijen aantrekkelijker worden zodat partijen toch besluiten te investeren. Daarmee draagt de regeling bij aan het op korte termijn realiseren van meer woningen voor onder andere ontheemde Oekraïners, statushouders en andere aandachtsgroepen. Op lange termijn draagt de regeling bij aan de realisatie van een schil van flexibele woningen in de totale Nederlandse woningvoorraad.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

J97

Naam

Grote gezinnen

2000,00

1600,00

0,00

Korte duiding

Tegemoetkoming in huisvesting van grote gezinnen

Juridische grondslag

Regeling huisvesting grote gezinnen vergunninghouders

Maatschappelijke effecten

Versnellen uitstroom statushouders uit opvanglocaties

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

J94

Naam

Lokale aanpak nationaal isolatie programma

474,83

0,00

Korte duiding

Lokale aanpak, isoleren van koopwoningen samen met gemeenten.

Juridische grondslag

Er is reeds een AMvB in voorbereiding op grond van artikel 81, tweede lid, van de Woningwet

Maatschappelijke effecten

Deze uitkering draagt bij aan de aanpak van energetisch slechte woningen.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

J95

Naam

Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW)

17,50

9,00

Korte duiding

Het NPLW is een interbestuurlijk programma van het Rijk, VNG en IPO en ondersteunt gemeenten bij de lokale warmtetransitie doorkennis en expertise beschikbaar te stellen over het vormgeven en uitvoeren van de lokale warmtetransitie.

Juridische grondslag

Regeling specifieke uitkering regionale structuur Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie

Maatschappelijke effecten

Deze uitkering draagt bij aan de deling van kennis en expertise met gemeenten om te voldoen aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

J117

Naam

NIP Soortenmanagement

0,83

0,28

0,19

0,00

Korte duiding

Middelen voor inzet op versnelling natuurinclusief isoleren

Juridische grondslag

Regeling specifieke uitkering versnelling natuurinclusief isoleren.

Maatschappelijke effecten

Minder lasten voor burgers om te na isoleren conform de Wnb door de totstandkoming van soortenmanagementplannen in iedere gemeente. Verbetering van biodiversiteit (voorkoming van doden beschermde diersoorten conform wnb) waarbij isolatieopgave voortgezet kan worden.

Ontvangende partijen

Provincies en gemeenten

Artikel

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

J13

Naam

Ontzorging maatschappelijke vastgoed

0,00

13,50

9,35

0,00

10,00

Korte duiding

Middelen voor provinciale programma’s voor het ondersteunen van kleine maatschappelijk vastgoedeigenaren zoals buurthuizen, scholen, culturele instellingen en zorginstellingen bij het maken van toekomstbendige keuzen ten aanzien van de verduurzaming van hun gebouw.

Juridische grondslag

Ministriele regeling

Maatschappelijke effecten

Deze regeling draagt bij een duurzame huisvesting van maatschappelijke voorzieningen en een lage energierekening.

Ontvangende partijen

Provincies

Artikel

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

J25

Naam

Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK)

3,90

0,00

2,60

0,00

Korte duiding

Regeling voor versterking van ruimtelijke kwaliteit in stedelijke centra of stedelijke gebieden.

Juridische grondslag

Beleidsregeling Subsidies Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit

Maatschappelijke effecten

Deze uitkering draagt bij aan de bevordering van de ruimtelijke kwaliteit in stedelijke centra of stedelijke gebieden.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

J111

Naam

NGF-voorstel DMI-Flevoland, Digitale Tweeling as a Service

0,20

0,00

Korte duiding

Digitale Tweeling as a Service

Juridische grondslag

Artikel 17, tweede lid, van de Financiële-verhoudingswet, juncto artikel 4:23, derde lid, onderdeel d, van de Algemene wet bestuursrecht

Maatschappelijke effecten

De doelstelling van Digital Twin as a Service is het ontwikkelen van standaarden en afspraken om het instrument Digitale Tweeling in te zetten voor de maatschappelijke opgaven in de fysieke leefomgeving, waaronder de woningbouwopgave. De besteding van middelen is gericht op het ontwikkelen van usecases, waarvoor concrete digitale tweelingen ontwikkeld worden voor een beleidsopgave in de fysieke leefomgeving

Ontvangende partijen

Gemeente Almere en Provincie Flevoland

Artikel

3. Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

J100

Naam

Kansrijke Wijk

98,30

128,63

145,58

10,00

Korte duiding

Het hoofddoel van de beoogde ministeriële regeling is dat er één specifieke uitkering wordt uitgekeerd aan de 19 gemeenten met een stedelijk focusgebied in het kader van het NPLV. Het betreft een uitkering met een breed bestedingskader op het terrein van vijf hoofdthema’s: re-integratie en preventie geldzorgen, school en omgeving, ontwikkeling van het jonge kind, maatschappelijke samenhang en financiële educatie.

Juridische grondslag

Regeling Kansrijke wijk

Maatschappelijke effecten

Het doel van deze Regeling kansrijke wijk is tweeledig. Ten eerste dient de regeling om de inzet van gemeenten te versterken op de hoofdthema’s die meelopen in de regeling, inclusief de nevenschikkende doelstellingen per beleidsterrein en de organisatie van een uitvoeringsprogramma. Daarnaast heeft de regeling als doel om de integrale werkwijze op gemeentelijk niveau te stimuleren, door gemeenten ruimte te geven een deel van de middelen integraal te besteden.

Ontvangende partijen

19 gemeenten met een stedelijk focusgebied (in totaal 20 focusgebieden)

Artikel

1. Woningmarkt

J14

Naam

Uitvoering isolatie- en ventilatie subsidie voor isolatieaanpak (maatregel 29) uit ‘Nij Begun’

237,54

131,72

131,54

131,19

129,58

129,40

Korte duiding

Deze regeling heeft tot doel verduurzaming van gebouwen en woningen in de provincie Groningen en gemeenten in Noord-Drenthe. (mmatregel 29)

Juridische grondslag

Artikel 17, lid 1Artikel 17, tweede lid, van de Financiële-verhoudingswet, juncto artikel 4:23, derde lid, onderdeel d, van de Algemene wet bestuursrecht.

Maatschappelijke effecten

Met deze maatregel wordt beoogd om woningen in de regio te isoleren richting aardgasvrij-gereed.

Ontvangende partijen

Provincie Groningen en gemeenten Noord-Drenthe

Artikel

2. Energietransitie gebouwde omgeving en bouwkwaliteit

J56

Naam

Regeling Huisvesting Aandachtsgroepen (RHA)

64,70

0,00

Korte duiding

Dit betreft een aanvullende tranche van de RHA voor specifiek studentenwoningen en andere aandachtsgroepen.

Juridische grondslag

Meerjarige regeling specifieke uitkeringen voor huisvesting aandachtsgroepen

Maatschappelijke effecten

Het doel van deze regeling is om de bouw van woonruimten voor uitwonende studenten en andere aandachtsgroepen zoals dak- en thuisloze mensen of mensen met sociale, medische of andere urgentie te stimuleren en versnellen. Hiertoe ontvangen de gemeenten een bijdrage voor toerekenbare uitgaven die aantoonbaar noodzakelijk zijn voor het realiseren van het betreffende woningbouwproject, wanneer er sprake is van een financieel tekort.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

Naam

Gebiedsbudget

94,84

208,25

624,75

0,00

Korte duiding

Bijdrage voor gebiedsmaatregelen in de grootschalige woningbouwgebieden.

Juridische grondslag

Tijdelijke regeling specifieke uitkering gebiedsbudget

Maatschappelijke effecten

Deze middels deze regeling ontvangen medeoverheden een bijdrage waarmee ze in staat worden gesteld gebiedsmaatregelen te realiseren die noodzakelijk zijn om woningbouw plaats te laten vinden in de grootschalige woningbouwgebieden. Het doel van deze financiële bijdrage is om een deel van het publieke tekort op de gebiedsontwikkeling te dekken, waarmee de realisatie van de wonningen (versneld) tot stand kan komen.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

Naam

Woningbouw Metropoolregio Eindhoven

68,75

78,75

40,00

25,00

0,00

Korte duiding

Bijdragen voor woningbouwversnelling en gebiedsmaatregelen in de Metropoolregio Eindhoven

Juridische grondslag

Volgt

Maatschappelijke effecten

Naar aanleiding van het Convenant van Rijk en Brainportregio over investeringen in ondernemingsklimaat microchipsector stelt het Rijk middelen beschikbaar aan de Metropoolregio Eindhoven (MRE). Met deze middelen wordt bijgedragen aan de versnelde bouw van 17.000 woningen, 2.280 studenteneenheden en gebiedsmaatregelen in de grootschalige woningbouwlocaties in de MRE.

Ontvangende partijen

Gemeenten in de Metropoolregio Eindhoven

Artikel

1. Woningmarkt

Naam

Realisatiestimulans

0,00

336,90

416,50

496,10

548,70

617,70

Korte duiding

Bijdrage voor betaalbare woningen waarvan de bouw is gestart.

Juridische grondslag

Tijdelijke regeling Realisatiestimulans (in consultatie)

Maatschappelijke effecten

Het doel van de Realisatiestimulans is het ondersteunen van gemeenten in heel Nederland bij het realiseren van meer betaalbare woningen, met zo min mogelijk bestuurlijke lasten. Gemeenten worden beloond voor iedere betaalbare woning waarvan de bouw start in de periode 2025–2029. De middelen die gemeenten ontvangen kunnen vervolgens weer geïnvesteerd worden in toekomstige woningbouw. Zo draagt de Realisatiestimulans bij aan het opschalen van de woningbouw naar 100.000 nieuwe woningen per jaar.

Ontvangende partijen

Gemeenten

Artikel

1. Woningmarkt

6.3 Bijlage 3: Subsidieoverzicht

Tabel 40 Subsidies uit hoofde van subsidieregelingen (bedragen x € 1.000)

Art.

Naam Subsidie

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Laatste evaluatie

Volgende evaluatie

Einddatum Subsidie

Toelichting

Woningmarkt

20.412

27.568

30.100

6.021

4.530

6.816

4.450

Bevordering Eigen Woningbezit (BEW), incl. Beschikking geldelijke steun EW 84

5.091

5.600

500

2027

Subsidies Woningmarkt

6.013

5.711

4.496

4.521

4.530

4.516

4.450

Ouderenhuisvesting

9.308

16.257

25.104

1.500

2.300

2027

Energietransitie gebouwde omg. en bouwkwaliteit

499.587

710.034

661.881

796.351

664.937

511.151

333.739

Subsidieregeling verduurzaming en onderhoud huurwoningen

5.450

13.800

20.521

45.396

41.091

23.384

2.761

2028

2029

Energiebesparing koopsector

19.392

34.808

20.000

31.550

28.500

38.000

2021

2026

2030

Verduurzaming maatschappelijk vastgoed

317.709

335.788

324.430

439.220

319.521

285.075

160.075

2026

Energietransitie en duurzaamheid

23.259

31.475

17.384

17.512

12.848

11.252

10.623

2024

2026

Renovatieversneller

19.226

37.940

23.435

7.608

9.442

5.500

Stimuleringsregeling aardgasvrije huurwoningen (SAH)

14.298

62.401

17.100

37.760

30.980

6.360

7.700

2024

Warmtefonds

93.000

112.500

159.460

138.300

220.300

139.300

112.300

2026

Verduurzaming Gr & N Dr wooncorperaties

76.750

2030

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

7.253

4.572

2.801

2.255

2.280

2027

Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

540

581

474

Basisregistraties

540

581

474

2024

2026

Totaal Subsidie regelingen

520.539

738.183

692.562

802.846

669.941

518.441

338.663

...

Tabel 41 Incidentele subsidies (bedragen x € 1.000)

Artikel

Naam Subsidie

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

Laatste evaluatie

Volgende evaluatie

Einddatum Subsidie

Toelichting

Woningmarkt

145.252

120.994

33.550

33.661

32.007

26.910

9.527

Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid

2.400

1.314

1.377

1.892

2025

structureel

Diverse incidentele subsidies

Stimuleringsmiddelen wooncoöperaties

61.654

626

603

432

315

150

2025

2026

Betaalbare Koopwoningen Starters

70.000

30.000

Binnenstedelijke transformatiefaciliteit

70.000

2024

2025

2032

Projectsteun woningcorporaties

3.000

Woningbouw

2.839

1.029

249

1.683

1.703

2023

2027

structureel

Diverse incidentele subsidies

Opschalen Woningbouw

26.997

28.298

28.160

25.000

20.000

2.782

2027

2029

Diverse incidentele subsidies

Energietransitie gebouwde omg. en bouwkwaliteit

38.175

104.084

72.599

81.176

49.595

35.552

Kennis- en innovatieprog. bouwprod. stikstof

1.899

4.407

2.000

2026

Ontzorgen Vereniging van Eigenaren

1.373

6.258

7.259

5.730

5.303

3.072

2029

2030

Nationaal Groeifonds

26.198

26.571

14.022

5.460

1.000

2024

Doehet Zelfers

980

2026

Maatschapelijk vastgoed fonds

49.910

30.000

55.000

30.000

2029

Verduurzaming Gr & N Dr innovatie

1.000

500

2030

Biobased Bouwen

8.706

13.492

11.238

7.406

5.712

2025

2026

2028

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

1.746

1.000

Aanpak Funderingsschade

700

5.100

2027

Ruimtelijke ordening en Omgevingswet

7.368

3.701

2.920

4.434

2.830

2.330

Programma Ruimtelijk Ontwerp

669

2024

2025

Ruimtelijk instrumentarium (diversen)

300

2024

2025

2026

Basisregistraties Ondergrond

2024

2025

VNG

425

820

305

2024

2025

2026

Regiodeals

2024

2025

2026

Eenvoudig Beter

6.147

2.581

2.285

4.104

2.500

2.000

2024

2025

2026

Verschillende subsidies

Totaal incidentele subsidies

190.795

228.779

109.069

119.271

84.432

64.792

47.409

...

6.4 Bijlage 4: Uitwerking Strategische Evaluatie Agenda

De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) laat zien hoe het ministerie van VRO de komende jaren werkt aan het voortbrengen van inzichten over de (voorwaarden voor) de doeltreffendheid en doelmatigheid van ons beleid. Door voldoende (goed) evaluatieonderzoek te programmeren neemt het aantal bruikbare inzichten toe.

Deze onderzoeksprogrammering biedt een overzicht van de geplande ex-ante-, ex-durante- en ex-postevaluaties van beleid. Tevens worden de doeltreffendheid en de doelmatigheid van het gehele beleid binnen de (sub)thema’s eens in de vier tot zeven jaar onderzocht middels een Periodieke rapportage. Ook deze onderzoeken zijn opgenomen in de SEA.

Tabel 42 SEA-thema Woningbouwbeleid

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Woningmarkt en woningbouw

Afronding in 2028

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Monitors

Monitor flex- en transformatiewoningen

Ex durante

2025

Te starten

1.2

Monitor financiële en fysieke herplaatsingsgarantie

Ex durante

2025

Te starten

1.2

Landelijke monitor voortgang woningbouw

Ex durante

Halfjaarlijks

Lopend

1.2

Monitor Wonen en Mobiliteit

Ex durante

Doorlopend

Lopend

1.2

Monitor projecten met subsidie

Ex durante

Jaarlijks

Lopend

1.2

Staat van de Volkshuisvesting

Ex durante

Jaarlijks

Lopend

1.2

Evaluatie financiële regelingen woningbouwprojecten

Evaluatie Volkshuisvestingsfonds

Ex post

2027

Te starten

1.2

Evaluatie woningbouw Gnephoek

Ex post

2029

Te starten

1.2

Evaluatie stimuleringsregeling ontmoetingsruimten in ouderenhuisvesting

Ex durante

2027

Te starten

1.2

Evaluatie RHA studentenhuisvesting

Ex durante

2027

Te starten

1.2

Evaluatie gemeentelijke ondersteuning voor randvoorwaardelijke gebiedsmaatregelen

Ex durante

2029

Te starten

1.2

Tussentijdse evaluatie grootschalige woningbouwgebieden

Ex durante

2029

Te starten

1.2

Tussentijdse evaluatie WBI 2.0

Ex durante

2028

Te starten

1.2

Tussentijdse evaluatie realisatiestimulans

Ex durante

2027

Te starten

1.2

Overig

Inzicht in de verwachte ontwikkeling en samenstelling van het aantal Nederlandse huishoudens

Ex ante

Jaarlijks

Lopend

1.2

Inzicht in de verwachte ontwikkeling van het aantal nieuwe woningen in Nederland, de ontwikkeling van woningvoorraad en het woningtekort

Ex ante

Jaarlijks

Lopend

1.2

Evaluatie van anterieure overeenkomsten en exploitatieplannen

Ex durante

2026

Lopend

1.2

SEA-thema Woningbouwbeleid

Het woningbouwbeleid is gericht op het realiseren van voldoende, betaalbare en passende woningen. Daarvoor bestaat een langetermijnvisie op de woningbouw, wordt de voortgang gemonitord, wordt er gewerkt aan het invullen van de benodigde randvoorwaarden em wordt er ondersteund met kennis en innovatie. Er wordt daarnaast interdepartementaal overleg gevoerd over woningbouw en er wordt de benodigde (financiële) instrumenten gemaakt en beheerd.

Eerstvolgende periodieke rapportage

Binnen dit SEA-thema wordt toegewerkt naar een periodieke rapportage (PR) in 2028. Dit syntheseonderzoek brengt inzichten uit diverse monitors en evaluaties over de beleidsperiode 2022 tot en met 2028 bij elkaar. Dit met als doel om over het gehele thema uitspraken te kunnen doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsvoetafdruk in deze periode.

In de Periodieke Rapportage wordt daarnaast ook gekeken naar de samenhang tussen de financiële regelingen. Voor zover mogelijk wordt er ook gekeken naar de doorwerking van beleid naar gemeenten. Daar moet echter bij opgemerkt worden dat er vanwege de omvang en de uitvoerbaarheid van de PR keuzes gemaakt moeten worden met waar de nadruk op zal liggen.

Eerder afgeronde monitors en evaluaties over deze beleidsperiode zijn terug te vinden in jaarverslagen. Zie voor het laatste jaarverslag: link. Aanvullend op wat reeds is afgerond wordt er voor de komende jaren de evaluaties en monitors geprogrammeerd die hierboven in de tabel zijn opgenomen.

Nieuw opgenomen (deel)evaluaties/monitors

Ten opzichte van de vorige begroting is er een aantal evaluaties opgenomen van recent geïntroduceerde financiële regelingen, zoals de evaluatie van de realisatiestimulans en de evaluatie van WBI 2.0. Ook is er een aantal monitors toegevoegd. Momenteel is de Landelijke Monitor Voortgang Woningbouw (LMVW) in ontwikkeling. Tussen het Rijk, het IPO en de VNG is afgesproken dat de LMVW hét verantwoordings- en sturingsinstrument is voor de monitoring van de woondeals en de nationale bouwdoelstelling. De LMVW bevat alle gemeentelijke woningbouwplannen. De belangrijkste gegevens in de LMVW-data zijn de aantallen woningen per plan uitgesplitst in gepland opleverjaar, de betaalbaarheidsklasses van deze woningen en de locatie van de plannen.

Nadere toelichting

Een groot deel van de uitgaven binnen het woningbouwbeleid gaat naar medeoverheden, met name de gemeenten. Zij kunnen verschillende stimuleringsmiddelen ontvangen voor woningbouwprojecten, zoals de woningbouwimpuls, startbouwimpuls, RHA en versnellen tijdelijke huisvesting. Voor veel van deze regelingen is al een evaluatie gepland. Bij het evalueren van deze regelingen komen uitdagingen kijken zoals werklast en evaluatielast bij medeoverheden en overige instellingen moeten behapbaar blijven.

Hoewel voor enkele regelingen al een evaluatie gepland staat, moeten de regelingen ook in samenhang worden bezien. Een belangrijke evaluatie met betrekking tot deze regelingen zou kunnen zijn hoe deze regelingen op elkaar inwerken en in hoeverre deze regelingen ook effectief zijn in samenhang. Die stap zou kunnen worden gezet tijdens de periodieke evaluatie.

Tabel 43 SEA-thema Woningmarkt

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Woningmarkt en woningbouw

Afronding in 2028

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Betaalbaarheid

Evaluatie leennormen

Ex post

2025

Lopend

1.1

Evaluatie differentiatie inkomensgrenzen

Ex post

2025

Te starten

1.1

Evaluatie betaalbaarheidsgrens

Ex durante

2025

Lopend

1.1

Evaluatie Hypotheek Garantie Bonaire

Ex post

2025

Te starten

1.1

Onderzoek Eigenwoningforfait

2026

1.1

Evaluatie huurbevriezing

1.1

Wet maximering huurprijsverhogingen geliberaliseerde huurovereenkomsten (verlengde Wet Nijboer)

2026

Te starten

1.1

Evaluatie NHG-grensmethodiek

Ex post

2028

Te starten

1.1

Evaluatie NHG-provisiemethodiek

Ex post

2029

Te starten

1.1

Evaluatie fonds betaalbare koopwoningen

Ex post

2029

Te starten

1.1

Evaluatie Wet betaalbare huur

Ex post

2029

Te starten

1.1

Evaluatie Huurtoeslag

Ex post

2029

Te starten

1.1

Toegankelijkheid

Monitor Investeringscondities

Ex durante

2025

Lopend

1.1

Evaluatie Wet versterking regie op de volkshuisvesting

1.1

Monitor ouderenhuisvesting

Ex durante

2025

Lopend

1.1

Monitor studentenhuisvesting

Ex durante

2025

Lopend

1.1

Monitor aandachtsgroepen

Ex durante

2025

Lopend

1.1

Evaluatie subsidie Cooplink

Ex post

2026

Lopend

1.1

Evaluatie opkoopbescherming

2026

Te starten

1.1

Evaluatie nieuwe Huisvestingswet

Ex post

2028

Te starten

1.1

Evaluatie Wet toeristische verhuur

Ex post

2029

Te starten

1.1

Evaluatie Wet versterking regie op de volkshuisvesting

1.1

Evaluatie fonds wooncoöperaties

Ex post

2031

Te starten

1.1

Vraaggerichtheid

Onderzoek 30-jaars termijn

Ex post

2025

Te starten

1.1

Evaluatie Kamerverhuurvrijstelling

2025

Lopend

1.1

Evaluatie convenant NRVT

Ex durante

2026

Te starten

1.1

Onderzoek naar gebiedsgerichte aanpak van Leefbaarheid en Veiligheid (Wijkwijzer)

Ex durante

2026

Te starten

1.1

Evaluatie wet Goed verhuurderschap

Ex post

2026

Te starten

1.1

Evaluatie aanpak woondiscriminatie

Ex post

2027

Te starten

1.1

Evaluatie Stimuleringsregelen ontmoetingsruimten ouderenhuisvesting

2027

Te starten

1.1

Evaluatie Doorontwikkeling Woonbase

Ex durante

2027

Te starten

1.1

WoonOnderzoek

Ex durante

2027

Te starten

1.1

Overig

Agentschapsdoorlichting Dienst van de Huurcommissie

Agentschapsdoorlichting

2025

Lopend

1.1

SEA-thema Woningmarkt

De opgave is om te zorgen dat er voldoende betaalbare, passende woningen zijn, dat de woonkwaliteit eerlijk is verdeeld en dat de woningen duurzaam zijn. Om dit dichterbij te brengen maken we regels en afspraken voor de woningmarkt. Dit gaat bijvoorbeeld om regels over de maximale hoogte van hypotheken, over hoe huurcontracten eruit mogen zien, over wie er voorrang kan krijgen op een betaalbare woning of over hospitaverhuur. Door de onderdelen van het woonbeleid te monitoren en periodiek te evalueren, brengen we een beter functionerende woningmarkt binnen handbereik.

Eerstvolgende periodieke rapportage

Binnen dit SEA-thema wordt toegewerkt naar een periodieke rapportage in 2028. Dit syntheseonderzoek brengt inzichten uit diverse monitors en evaluaties over de beleidsperiode 2022 tot 2028 bij elkaar. Dit met als doel om over het geheel van het thema uitspraken te kunnen doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsvoetafdruk in deze periode.

Reeds afgeronde monitors en evaluaties over beleid in deze beleidsperiode zijn terug te vinden in jaarverslagen. Zie voor het laatste jaarverslag: link. Aanvullend op wat reeds is afgerond wordt er voor de komende jaren de evaluaties en monitors geprogrammeerd die hierboven zijn opgenomen in de tabel.

Nieuw opgenomen (deel)evaluaties/monitors

Komende jaren staan er verschillende evaluaties gepland over het beleid op de koopmarkt. Zo wordt er gekeken naar de betaalbaarheidsgrens voor nieuwbouwwoningen, naar transparantie in het koopproces en wordt er gekeken naar de methodieken van de Nationale Hypotheekgarantie. Daarmee werken we aan een goed toegankelijke koopmarkt waarin risico’s voor consumenten beperkt en inzichtelijk blijven. Ook lichten we komende jaren een aantal aspecten van ons huurbeleid door. Het betreft bijvoorbeeld de evaluatie van de kamerverhuurvrijstelling, van de Wet goed verhuurderschap en van de Wet betaalbare huur. Want ook op de huurmarkt werken we zowel aan betaalbaarheid voor huurders als voor toegankelijkheid en goede investeringscondities.

Nadere toelichting

De verschillende doelen van het woonbeleid worden jaarlijks gevolgd aan de hand van verschillende monitors die zijn opgenomen in het overzicht. Jaarlijks wordt de Kamer hierover geïnformeerd in de Staat van de Volkshuisvesting. De thematische insteek van de periodieke rapportage wordt in de volgende SEA vastgesteld. Op basis van de gekozen reikwijdte kan worden afgewogen of specifieke evaluaties nog nodig zijn om goede uitspraken te doen over doeltreffendheid en doelmatigheid. We willen in de toekomst toe naar een beleidsdoelstelling die past bij de huidige opgave op de woningmarkt. Met name zaken als betaalbaarheid, duurzaamheid, en beschikbaarheid staan momenteel al centraal in ons beleid. Op basis hiervan willen we ook de periodieke rapportage in 2028 strategischer inrichten.

Tabel 44 SEA-thema Energietransitie en de gebouwde omgeving

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Energietransitie en de gebouwde omgeving

Afronding in 2026

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Verkenning verbreding publieke waarden

Verkenning

2025

Te starten

2.1

Jaarlijkse evaluatie tranche subsidieregeling DUMAVA

Ex durante

2026

Lopend

2.1

Evaluatie Warmtefonds

Ex durante

2026

Lopend

2.1

Evaluatie Investeringssubsidie Duurzame Energie

Ex durante

2026

Lopend

2.1

Evaluatie Aanpak Energiearmoede (NIP)

Ex post

2026

Te starten

2.1

Evaluatie subsidieregeling Nationaal Isolatieprogramma (NIP)

Ex post

2027

Te starten

2.1

Verduurzaming Groningen en Noord-Drenthe

Ex post

2030

Te starten

2.1

SEA-thema Energietransitie en de gebouwde omgeving

Het beleid ter verduurzaming van de gebouwde omgeving heeft ten doel om in 2030 voldoende op koers te liggen om in 2050 de gebouwenvoorraad volledig aardgasvrij te maken en daarmee de uitstoot van broeikasgassen in dat jaar tot nul te reduceren. De beleidsdoelen reiken evenwel verder dan enkel emissiereductie. We zetten ook in op het versterken van onze (inter)nationale energieonafhankelijkheid, het verhogen van het comfort en het verlagen van de energierekening vooral voor huishoudens met de laagste inkomens.

De concrete doelen voor 2030 zijn:

– De uitstoot van broeikasgassen in de gebouwde omgeving reduceren tot maximaal 55% van de uitstoot in 1990.

– Verduurzamen van 2,5 miljoen woningen, met de nadruk op het verbeteren van de circa 1,5 miljoen energetisch slechtste woningen (E-, F- en G-labels).

– Een miljoen (hybride) warmtepompen extra in de bestaande woningvoorraad.

– Minstens 500.000 bestaande woningen extra aansluiten op een warmtenet.

– Minstens 120.000 utiliteitsgebouwen met een F- of G-label vergaand verduurzamen.

Het beleid is gericht op zowel de woning- als utiliteitsbouw en kent een individueel en een collectief spoor. Via de individuele aanpak worden eigenaren van gebouwen via onder andere normering, subsidies en voorlichting gestimuleerd en gefaciliteerd om te investeren in energiebesparing en verduurzaming. Via de collectieve en gebiedsgerichte aanpak worden gemeenten ondersteund en in staat gesteld om wijk voor wijk aardgasvrij te maken.

Eerstvolgende periodieke rapportage

Binnen dit SEA thema wordt toegewerkt naar een Periodieke rapportage in jaartal 2026. Dit syntheseonderzoek brengt inzichten uit diverse monitors en evaluaties over de beleidsperiode 2021 tot 2026 bij elkaar. Dit met als doel om over het geheel van het thema uitspraken te kunnen doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsvoetafdruk in deze periode.

Nieuw opgenomen (deel)evaluaties/monitors

De speciale ministeriële regeling voor de isolatieaanpak in het kader van het programma Nij Begun in de provincie Groningen en Noord-Drenthe, zal binnen 5 jaar na inwerkingtreding van een evaluatie worden voorzien. De regeling is op 1 mei 2025 in gang gezet, dus de evaluatie zal voor 1 mei 2030 worden uitgevoerd. Ten behoeve van deze evaluatie worden gedurende de uitvoering van de regeling de resultaten gemonitord.

Nadere toelichting

Met de reeds uitgevoerde en geplande evaluaties is het grootste deel van de budgetten onder artikel 2.1 Energietransitie en duurzaamheid gedekt en is de periodieke rapportage die start in 2026 voorzien van voldoende evaluatiemateriaal. In 2025 start nog een verkenning naar de verbreding van publieke waarden te betrekken bij de evaluatie van het klimaatbeleid in de gebouwde omgeving, zoals waardecreatie, rechtvaardigheid, draagvlak en uitvoerbaarheid. Daarbij wordt niet alleen naar de gemaakte keuzes en de effectiviteit in het verleden gekeken maar vooral ook naar de potentiële effectiviteit en haalbaarheid van doelen in de toekomst. De inzichten uit deze verkenning zullen worden meegenomen bij de uitvoering van het syntheseonderzoek voor de periodieke rapportage over het klimaatbeleid in de gebouwde omgeving over de periode 2021 tot en met 2025, die in 2026 aan de Kamer zal worden gestuurd.

Tabel 45 SEA-thema Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Afronding in 2027

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Evaluatie wettelijk CO-stelsel

Ex post

2024

Lopend

2.2

Onderzoek handhavingsinstrumentarium Woningwet en Omgevingswet op het gebied van bouwen (evaluatie)

Ex post

2024-2025

Te starten

2.2

Monitoring Wet kwaliteitsborging voor het bouwen

Ex durante

2024-2026

Lopend

2.2

ZBO doorlichting Toelatingsorganisatie Kwaliteitsborging Bouw

ZBO doorlichting

2025

Te starten

2.2

Beleidsevaluatie milieuprestatie gebouwen (mpg)

Ex post

2026

Te starten

2.2

Evaluatie DigiGO

Ex-durante

2026

Te starten

2.2

Tussenevaluatie samenwerkingsovereenkomst Rijk-NMD

Ex-durante

2027

Te starten

2.2

SEA-thema Bouwregelgeving en bouwkwaliteit

Bouwregelgeving en bouwkwaliteit zijn brede begrippen. De technische bouwvoorschriften, waaraan bouwwerken in Nederland ten minste moeten voldoen, zijn opgenomen in het Besluit Bouwwerken Leefomgeving: een AMvB onder de Omgevingswet. Ook het toezicht daarop en de kwaliteitsborging zijn hierin, zij het deels, geregeld.

De middelen op artikelonderdeel 2.2 zijn bedoeld voor enerzijds instandhouden, actualiseren en (door)ontwikkelen van bouwvoorschriften. De maatschappelijke ontwikkelingen en internationale afspraken vormen hiervoor de input. Anderzijds worden de middelen randvoorwaardelijk ingezet om bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen te stimuleren, zoals biobased bouwen.

De inzichtbehoefte binnen dit SEA-thema betreft vooral de werking van nieuwe onderdelen van de bouwregelgeving (Bbl). Het gaat daarbij om:

1. het nieuwe stelsel van kwaliteitsborging voor nieuwbouw (Wkb) en de rol daarbij van de toezichthoudende ZBO (TloKB);

2. de eisen voor de milieuprestatie van gebouwen (MPG);

3. de verplichte certificering voor werkzaamheden aan gasverbrandingsinstallaties (CO-stelsel).

Ook is er behoefte aan inzicht over de invulling van de handhavingstaak door gemeenten op de Bbl-eisen voor bestaande bouw. De focus van de evaluatie van het Bbl is dus afgebakend tot deze onderwerpen. Daarbij wordt opgemerkt dat het Bbl in 2025 ook is beschouwd in het programma STOER (Schrappen tegenstrijdige en overbodige eisen en regelgeving) en dat de uitkomsten hiervan beschikbaar zijn voor de periodieke rapportage in 2027. Verder is van belang dat het Bbl, als een van de vier Amvb’s onder de Omgevingswet, ook valt onder de brede evaluatie van de Omgevingswet die is gepland voor 2029.

Binnen dit SEA-thema is verder behoefte aan inzicht in de stimuleringsprojecten. Voor biobased bouwen is er behoefte aan een tussentijdse evaluatie van het programma Nationale Aanpak Biobased Bouwen. Voor de digitalisering in de bouw is er behoefte aan een tussentijdse evaluatie van het Digitaal Stelsel Gebouwde Omgeving.

Eerstvolgende periodieke rapportage

Binnen dit SEA-thema wordt toegewerkt naar een periodieke rapportage in 2027. Dit syntheseonderzoek brengt inzichten uit diverse monitors en evaluaties over de beleidsperiode 2021 tot 2027 bij elkaar. Dit met als doel om over het geheel van het thema uitspraken te kunnen doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsvoetafdruk in deze periode.

Nieuw opgenomen (deel)evaluaties/monitors

Beleidsevaluatie mpg

Met de vastgestelde Europese richtlijn EPBDIV is Nederland gehouden om een nieuw bouwvoorschrift op te nemen in de bouwregelgeving. Dit betreft de zogenaamde Whole Life Cycle Global Warming Potential. Dit instrument vertoont inhoudelijk overlap met de nationale milieuprestatie gebouwen. Met de evaluatie zal worden onderzocht wat het effect is geweest van het instrument mpg sinds inwerkingtreding, maar ook of en hoe de beide instrumenten vanaf 2030 naast elkaar kunnen en moeten blijven bestaan.

Tussenevaluatie samenwerkingsovereenkomst Rijk-NMD

In 2025 is een zesjarige samenwerkingsovereenkomst getekend met de Stichting Nationale Milieudatabase (NMD). Afgesproken is om deze in 2027 te voorzien in een tussenevaluatie en zo nodig bij te stellen aan de hand van nieuwe ontwikkelingen.

Evaluatie DigiGO

Het digitale stelsel in de gebouwde omgeving, waar vele stakeholders en partijen bij betrokken zijn, wordt komend jaar geëvalueerd. De scope wordt dit najaar vastgesteld.

Tabel 46 SEA-thema Omgevingswet/Ruimtelijke ordening

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Omgevingswet/Ruimtelijke ordening

Afronding in 2027

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Ruimtelijke ordening

PBL - Planmonitor Nationale Omgevingsvisie

Monitor

2024 en verder

lopend

3.1

Wettelijke evaluatie Kadaster 2025

Ex post

2026

Lopend

3.1

Evaluatie subsidieregeling Geonovum 2022-2027

Ex post

2026

Te starten

3.1

Omgevingswet

Voorverkenning actualisatie Visie Digitaal Stelsel Omgevingswet 2024

Ex durante

2025

Lopend

3.2

Actualisatie Visie Digitaal Stelsel Omgevingswet 2024

Ex durante

2025

Te starten

3.2

Evaluatie Informatiepunt Leefomgeving (IPLO)

Ex durante

2025

Te starten

3.2

Evaluatie Raamovereenkomst Tactisch Beheerorganisatie (TBO) DSO-LV

Ex durante

2025

Te starten

3.2

Invoeringstoets Omgevingswet

Ex durante

eind 2025/begin 2026

Te starten

3.2

Integrale financiële evaluatie Omgevingswet één jaar na inwerkingtreding (incl. Wkb)

Ex durante

eind 2025/begin 2026

Te starten

3.2

Evaluatie beheersovereenkomst DSO-LV

Ex durante

2026

Te starten

3.2

Finaciele monitor Omgevingswet (incl. Wkb)

Ex durante

eind 2027

Te starten

3.2

Monitor Werking Omgevingswet

Ex durante

2029

Lopend

3.2

Evaluatie Omgevingswet door evaluatiecommissie

Ex durante

2029

Lopend

3.2

Reflectie evaluatiecommissie op Monitor Werking Omgevingswet 2025-2028

Ex durante

2029

Lopend

3.2

Integrale financiële evaluatie Omgevingswet vijf jaar na inwerkingtreding (incl. Wkb)

Ex durante

eind 2029

Te starten

3.2

SEA-thema Omgevingswet/Ruimtelijke ordening

Nederland is een klein land met grote ruimtelijke opgaven, zoals het bouwen van voldoende woningen voor iedereen, ruimte voor economie en ondernemers, een toekomstperspectief bieden aan de landbouw, robuuste natuur, de verduurzaming van onze energie en ruimte voor defensie. Het vraagt allemaal ruimte. Dit vereist een duurzame implementatie van de omgevingswet, samenwerking en regie, keuzes en multifunctioneel ruimtegebruik.

Met slimme keuzes, gerichte instrumenten en samenwerkingen richten we Nederland efficiënt en prettig in. Een belangrijk speerpunt is daarom de nieuwe Nota Ruimte, die een integraal beeld zal geven van de toekomstige inrichting van ons land in 2030, 2050 en met een doorkijk naar 2100. Tevens werkt het Rijk met provincies aan ruimtelijke arrangementen en in 16 NOVEX-gebieden met (regionale) partners samen om landelijke en lokale ruimtelijke opgaven tot uitvoering te brengen.

Ook zijn er verschillende wettelijke instrumenten die helpen bij de ruimtelijke ordening. De Omgevingswet is de wet die regels stelt voor de fysieke leefomgeving en een vernieuwde gereedschapskist biedt om de fysieke leefomgeving in samenhang te beschermen en te benutten. Daarnaast kan het Rijk actief en passief grondbeleid voeren.

Het maken van integrale keuzes kan alleen als we goed inzicht hebben in wat wel en niet mogelijk is boven en onder de grond. Betrouwbare, toegankelijke ruimtelijke informatie over de leefomgeving is hiervoor de basis. Tot slot werkt het Rijk met verschillende partijen samen aan het versterken van (geo)data, onder meer op basis van de Kadasterwet.

In dit SEA-thema ligt de focus daarom voor ruimtelijke ordening (begrotingsartikel 3.1) op de bijdrage van keuzes in de Nota Ruimte en instrumentering hiervan op het doel van nationaal ruimtelijk beleid. Dit doel is het in balans beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving, met behoud en waar mogelijk versterking van ruimtelijke kwaliteit.

Voor de Omgevingswet (begrotingsartikel 3.2) ligt de focus op het in de uitvoeringspraktijk gestalte geven aan de verbeterdoelen die aanleiding waren voor de herziening van het omgevingsrecht en de bouw van het stelsel Omgevingswet. Deze zijn:

1. het vergroten van de inzichtelijkheid, de voorspelbaarheid en het gebruiksgemak van het omgevingsrecht;

2. het bewerkstelligen van een samenhangende benadering van de fysieke leefomgeving in beleid, besluitvorming en regelgeving;

3. het vergroten van de bestuurlijke afwegingsruimte door een actieve en flexibele aanpak mogelijk te maken voor het bereiken van doelen voor de fysieke leefomgeving;

4. het versnellen en verbeteren van besluitvorming over projecten in de fysieke leefomgeving.

Eerstvolgende periodieke rapportage

Binnen dit SEA-thema wordt toegewerkt naar een periodieke rapportage in 2027. Dit syntheseonderzoek brengt inzichten uit diverse monitors en evaluaties over de beleidsperiode 2020 tot en met 2026 bij elkaar. Dit met als doel om over het geheel van het thema uitspraken te kunnen doen over de doeltreffendheid en doelmatigheid van de beleidsvoetafdruk in deze periode. De hierboven geduide focus voor ruimtelijke ordening en voor de Omgevingswet zal herkenbaar zijn.

Nieuw opgenomen (deel)evaluaties/monitors

Voorverkenning en actualisatie ‘Visie Digitaal Stelsel Omgevingswet 2024’

Er wordt een voorverkenning uitgevoerd met als doel informatie ophalen als input voor het traject om te komen tot een actualisatie van de ‘Visie Digitaal Stelsel Omgevingswet 2024’. Het traject voor de actualisatie van de visie op het DSO wordt in 2025 opgestart.

Invoeringstoets Omgevingswet

Er wordt een invoeringstoets gedaan met als doel om kort na inwerkingtreding van de Omgevingswet eerste indrukken op te doen van hoe de wet in de praktijk werkt. In de invoeringstoets is de aandacht allereerst gericht op burgers en bedrijven.

Evaluatie Informatiepunt Leefomgeving

De evaluatie van IPLO - het kenniscentrum dat uitleg geeft over de Omgevingswet, het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en de regelgeving voor de leefomgeving (bodem, bouwen, water en milieu) - heeft onder andere als doel inzicht te krijgen in de bijdrage van IPLO aan de doelstellingen van de Omgevingswet, de scope van dienstverlening en de kosten van IPLO.

Evaluatie Raamovereenkomst Tactisch Beheerorganisatie

Deze evaluatie heeft als doel de uitvoering van de activiteiten door de Tactisch Beheerorganisatie (TBO) en de samenwerkingsrelatie tussen opdrachtgever (Strategische Beheerorganisatie SBO) en opdrachtnemer (TBO) te evalueren. De evaluatie kan bijdragen aan het maken van hernieuwde afspraken tussen betrokken partijen. Daarnaast kan de evaluatie mogelijk als input dienen voor het actualisatietraject in 2026 van de Beheerovereenkomst DSO-LV (2019).

Beleidsevaluaties Basisregistratie Ondergrond, Grootschalige Topografie en Wettelijke evaluatie Kadaster 2025

Dit betreft een evaluatie over de doeltreffendheid en het algeheel functioneren van de basisregistratie. Het gaat ook over een evaluatie over de beoordeling van de doelmatigheid en doeltreffendheid van het functioneren van Kadaster over 2021 tot en met 2025.

Tabel 47 SEA-thema: Rijksvastgoedbeleid

Syntheseonderzoeken op basis van afgeronde deel(evaluatie)onderzoeken

Periodieke Rapportage: Rijksvastgoedbeleid

Afronding in 2027

Deel(evaluatie)onderzoeken

Type onderzoek

Afronding

Status

Begrotingsartikel(en)

Evaluatie bijdrage Rijksvastgoedbedrijf

Ex post

2026

Te starten

Evaluatie aankopen compensatiegronden en terugkoop erfpachtrechten

Ex post

2026

Te starten

Evaluatie opvolging aanbevelingen beleidsdoorlichting 2021

Ex post

2026

Te starten

Overige onderzoeken

Agentschapsdoorlichting RvB

Agentschapsdoorlichting

2026

Te starten

Toelichtende tekst

Artikel 4 van de VRO-begroting is beleidsarm, het artikel is gericht op de uitvoering van enkele taken door het Rijksvastgoedbedrijf, die verantwoord worden in het kas-verplichtingenstelsel. De taken betreffen het verzorgen van rijkshuisvesting van Hoge Colleges van Staat, het ministerie van AZ en het Koninklijk Huis, het beheren van monumenten die, naar hun aard, niet geschikt zijn voor rijkshuisvesting en het uitvoeren van het rijkshuisvestingsbeleid. Daarnaast realiseert het ministerie van VRO een optimaal financieel resultaat en maatschappelijk rendement bij het verwerven, beheren ontwikkelen en vervreemden van materiële activa van/voor de realisatie van rijksdoelstellingen, gerelateerd aan de strategische opgaven van het kabinet.

Toelichting per nieuw opgenomen evaluatie/monitor sinds vorige begroting

Conform de regeling periodiek evaluatieonderzoek (RPE) dient elke 4 tot 6 jaar een (sub)thema van de SEA geëvalueerd te worden. Eerder is gecommuniceerd dat de periodieke rapportage ‘Doelmatige Rijkshuisvesting’ uiterlijk in 2026 gepubliceerd zou worden. Vanwege het nog ontbreken van afgeronde relevante (voor)onderzoeken wordt dit echter verplaatst naar uiterlijk 2027 zodat er een gedegen beleidsevaluatie uitgevoerd kan worden. In 2026 zal er, conform de motie-Harbers, een brief naar de Kamer worden gestuurd met daarin de opzet, inclusief alle vooronderzoeken, en vraagstelling van de totale beleidsevaluatie. De agentschapsdoorlichting daarentegen vindt wel doorgang in 2026.

Download

Ondertekenaars

Eerste ondertekenaar
M.C.G. Keijzer, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening

Datum:16 september 2025
Nummer:36800-XXII-2
Memorie van toelichting

Gerelateerde documenten

Hier vindt u documenten die gerelateerd zijn aan bovenstaand Kamerstuk.

Begrotingswetsvoorstellen

16 september 2025

36800-XXII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (XXII) voor het jaar 2026

Indiener M.C.G. Keijzer, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening

Begrotingswetsvoorstellen

Voorstel van wet

16 september 2025

36800-XXII-1 Voorstel van wet - Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (XXII) voor het jaar 2026

Indiener M.C.G. Keijzer, minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening

Voorstel van wet