Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over de Geo-economische monitor (Kamerstuk 36180-31)

Nr. 50
VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 14 maart 2023

De vaste commissie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft een
aantal vragen en opmerkingen voorgelegd aan de Minister voor Buitenlandse Handel en
Ontwikkelingssamenwerking over de brief van 21 december 2022 over de Geo-economische
monitor (Kamerstuk 36 180, nr. 31).

De vragen en opmerkingen zijn op 1 februari 2023 aan de Minister voor Buitenlandse
Handel en Ontwikkelingssamenwerking voorgelegd. Bij brief van 2 maart 2023 zijn de
vragen door de Ministers voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, van
Buitenlandse Zaken en van Economische Zaken en Klimaat beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Wuite

De adjunct-griffier van de commissie, De Mare

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties en reactie van de bewindspersoon

Inbreng leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie danken de Minister voor de Geo-economische monitor. Zij
hebben daarover de volgende vragen en opmerkingen.

De leden van de VVD-fractie vragen of dit onderzoek frequenter uitgevoerd gaat worden
zodat trends vastgesteld kunnen worden. Zo ja, hoe frequent? Zo nee, waarom niet?

1. Antwoord van het kabinet

Het monitoren van strategische afhankelijkheden zal structureel plaatsvinden. Hierbij
heeft de recent opgerichte Task Force Strategische Afhankelijkheden een coördinerende
en aanjagende rol. Voor de komende periode zet het kabinet, gegeven de databeperkingen
die kwantitatieve onderzoeken met zich meebrengen, primair in op kwalitatieve product/sectorspecifieke
vervolgstudies, voortbouwend op de inzichten die zijn opgedaan met de geo-economische
monitor. Op de middellange termijn zal ook nieuw kwantitatief onderzoek weer relevant
zijn, resulterend in een volgende geo-economische monitor, in lijn met de aanbevelingen
van de onderzoekers.

Strategische afhankelijkheden die in de huidige geo-economische monitor geïdentificeerd
zijn, zullen door de verschillende betrokken departementen nader onderzocht en geanalyseerd
worden om te komen tot een verder aangescherpt beeld. Er is reeds mede op basis van
de uitkomsten van de geo-economische monitor vervolgonderzoek in gang gezet (TNO-onderzoek
over een opschaalbare methodiek voor het in kaart brengen van complexe waardeketens
en mogelijke risico’s). Over de uitkomsten van dit onderzoek zal de Kamer geïnformeerd
worden.

De leden van de VVD-fractie vragen of het kabinet actie ondernomen heeft om Nederland
economisch weerbaar te maken en te anticiperen op een toenemend gebruik van geo-economische
drukmiddelen. Zo ja, welke acties heeft het kabinet ondernomen? Zo nee, waarom niet?

2. Antwoord van het kabinet

Het kabinet erkent het belang van het vergroten van de economische weerbaarheid van
Nederland en de Europese Unie (EU). Op 8 november jl. heeft het kabinet hieromtrent
de Kamerbrief Open Strategische Autonomie1 met uw Kamer gedeeld. Hierin worden verschillende beleidsinitiatieven uiteengezet
die het kabinet in EU-verband reeds heeft ondernomen of gaat nemen om de weerbaarheid
en publieke belangen van Nederland en de EU te vergroten en borgen. We zetten in op
het versterken van het politiek-economische fundament van de EU, het mitigeren van
de risico’s van strategische afhankelijkheden en het vergroten van het geopolitiek
handelingsvermogen van de EU. Hiertoe zoeken we primair aansluiting bij verschillende
EU-trajecten, zoals de nog te verschijnen Critical Raw Materials Act (CRMA)2 en de EU Chips Act3 en deelname aan bepaalde Important Projects of Common European Interests (IPCEI’s). Verder werkt de EU onder andere aan een anti-dwanginstrument.4 Het doel van dit instrument is om economische dwang tegen te gaan en, wanneer de
EU of een lidstaat geconfronteerd wordt met economische dwang, hier onder voorwaarden
op te kunnen reageren. Hiermee versterken we het geopolitiek handelingsvermogen van
de EU. Het kabinet zet in op spoedige totstandkoming van het anti-dwanginstrument.
Daarnaast, organiseert het kabinet handelsmissies en werkbezoeken naar gelijkgezinde
landen om handel te bevorderen en de mogelijkheden van samenwerking te verkennen,
onder meer ten aanzien van economische weerbaarheid en de leveringszekerheid van kritieke
grondstoffen. Dit draagt bij aan diversificatie.

De leden van de VVD-fractie constateren dat het TNO-vervolgonderzoek reeds in gang
is gezet. Zij vragen daarom of de Kamer geïnformeerd gaat worden over de opschaalbare
methodiek voor het in kaart brengen van complexe waardeketens en mogelijke risico’s.

3. Antwoord van het kabinet

Ja, zie ook het antwoord op vraag 1.

De leden van de VVD-fractie vragen aan het kabinet wat het ziet als het verdienvermogen
van de toekomst voor Nederland. Welke sectoren, zoals de maritieme-, landbouw- en
lithografiesector en andere sleuteltechnologieën, zijn van strategisch belang voor
Nederland? Wat doet het kabinet eraan om voor het behoud van het verdienmodel, de
strategische sectoren in de toekomst te behouden en te ondersteunen?

4. Antwoord van het kabinet

Nederland voert sinds 2011 beleid op sectoren die van bijzonder belang zijn voor de
export en het innoverend vermogen van Nederland: het topsectorenbeleid. Deze sectoren
dragen in bijzondere mate bij aan onze export en innovatie. Het gaat om: Agri & Food,
Chemie, Creatieve Industrie, Energie, Life Sciences & Health, Logistiek, High Tech
Systemen & Materialen, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, Water & Maritiem, ICT. Het topsectorenbeleid
richt zich op innovatie, internationalisering en human capital.

Binnen de topsectoren vindt doorlopend het gesprek plaats over de vraag op welke markten
kansen liggen voor Nederland. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot een Groeifondsvoorstel
of deelname aan een IPCEI in EU-verband. Hierbij kijken bedrijven en de overheid naar
sterktes van het Nederlandse bedrijfsleven en het kennis- en onderzoekssysteem enerzijds
en anderzijds naar ontwikkelingen op internationale (groei)markten. Daarnaast kijkt
het kabinet ook buiten de topsectoren naar kansen op nieuwe markten, bijvoorbeeld
in het beleid voor stimulering van startups en scale-ups.

Het kabinet voert beleid op sleuteltechnologieën als onderdeel van het missiegedreven
innovatiebeleid. Denk hierbij aan gerichte investeringen in sleuteltechnologieën zoals
kunstmatige intelligentie en kwantumtechnologie, substantieel opgeschaald met middelen
vanuit het Nationaal Groeifonds (NGF). Zoals aangekondigd in de Kamerbrief Innovatie
en Impact van november 2022 (Kamerstukken 33 009, 32 637 en 31 288, nr. 117), werkt het kabinet momenteel aan een Nationale Technologiestrategie. Deze strategie
schetst welke aanvullende prioriteiten de overheid wenst aan te brengen in haar technologiebeleid.
Daarbij gaat het onder andere om toekomstige investeringen vanuit het NGF, de Kennis-
en Innovatieagenda Sleuteltechnologieën en de Nederlandse inzet voor wat betreft IPCEI’s.
De Minister van Economische Zaken en Klimaat is van plan deze strategie dit jaar voor
te leggen aan uw Kamer.

Naast het huidige, al lopende beleid op dit gebied, is het kabinet op dit moment ook
bezig met het herijken van de onderliggende visie van het economische en bedrijvenbeleid
in het licht van de recente (geopolitieke) ontwikkelingen. Dit gebeurt zowel op nationaal
als Europees vlak. Nationaal werkt de Minister van Economische Zaken en Klimaat op
dit moment aan een visie op de toekomstige economie. Daarnaast, wordt er met andere
Europese landen via de onderzoeks- en innovatieprogramma’s van de EU, onder met name
Horizon Europe, ook ingezet op het versterken van strategische technologieën en sectoren
voor de toekomst. Verder wordt er op dit moment door de Europese Commissie gewerkt
aan de Net-Zero Industry Act. Deze zal medio maart worden gepresenteerd en focussen
op het versterken van de Europese positie in sleuteltechnologieën die nodig zijn voor
een klimaat neutrale industrie. Daarnaast monitort het kabinet welke kansen zich voor
Nederland voordoen op internationale markten. Dit gebeurt onder meer via een wereldwijd
netwerk van innovatie-attachés en economische afdelingen bij Nederlandse ambassades

De leden van de VVD-fractie constateren dat het aantal elektrische auto’s de komende
tien jaar hard zal groeien. Welke rol kan Nederland spelen om de productie van accu’s
en elektrische auto’s te stimuleren in de EU om zo bestaande (klimaat)doelen te bereiken?

5. Antwoord van het kabinet

Als kleine speler in de mondiale waardeketen van elektrische auto’s, batterijen en
accu’s kan Nederland op een aantal specifieke gebieden een bijdrage leveren aan het
kunnen voorzien in de groeiende vraag naar deze producten en aan innovatie binnen
de waardeketen van deze producten.

Voor batterijen geldt dat we inzetten op een aantal punten waar Nederland kansrijk
is en daarvoor zoeken we ook internationale samenwerking. Hierover heeft de Staatssecretaris
van Infrastructuur en Waterstaat de Tweede Kamer op 23 september 2022 geïnformeerd.5 Met name vanuit specifieke toepassingen in zwaar transport, batterijen ter verlichting
van het net, nieuwe batterijconcepten en batterijrecycling zijn er kansen om als Nederland
binnen het Europese ecosysteem waarde toe te voegen. Verder zijn er plannen om gefaseerd
een batterijfabriek op te richten in de Eemshaven in Groningen. De bouw zal naar verwachting
14 tot 15 maanden in beslag nemen voordat deze operationeel is. Er is ruimte voor
opschaling van deze fabriek, het is echter nog onzeker of dit gerealiseerd zal worden.

Recent is het lopende IPCEI voor batterijen (EuBatIn) opengesteld voor nieuwe projecten.
Nederland neemt op dit moment niet deel aan de in 2021 gestarte IPCEI EuBatIn. Het
Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) verkent momenteel of deelname aan
EuBatIn wenselijk is, gegeven de huidige voorwaarden en de scope. Verder is er in
de derde ronde van het NGF, in samenwerking met RAI Automotive, Brainport Development
en OostNL, een voorstel ingediend ter bevordering van het Nederlandse ecosysteem in
Batterijtechnologie. Dit voorstel is additioneel en complementair aan het voorstel
NXTGEN HIGHTECH, waarvoor eerder vanuit het NGF geld is toegekend. Nederland kent
bovendien meerdere innovatieve starts-ups die actief zijn op het gebied van batterijen,
zoals Elestor, LionVolt, RIFT en Exergy-storage.

Alhoewel Nederland wereldwijd geen groot aandeel heeft in de productie van elektrische
auto’s, zijn er hier wel enkele spelers gevestigd die deel uitmaken van mondiale waardeketens
van elektrische auto’s, accu’s en oplaadmogelijkheden. DAF staat bekend om zijn elektrische
vrachtwagens en opent dit voorjaar een assemblagefabriek voor serieproductie. Ook
VDL Groep bouwt e-trucks, net als elektrische bussen voor het openbaar vervoer. Met
Ebusco kent Nederland nog een vooraanstaande speler in de Europese openbaarvervoersmarkt.
Nederlandse laadpaalbedrijven zijn actief in heel Europa, en ook steeds meer in Amerika.
Mondiale toeleverancier NXP biedt een waaier aan elektrificatieoplossingen voor op
en naast het voertuig aan, van batterijbeheer tot aandrijfdomeincontrole en het opladen
van elektrische voertuigen. En de ontwikkeling door de scale-up LeydenJar van een
«superaccu» die 70 procent meer energie op kan slaan lijkt veelbelovend en kent veel
interesse van de internationale automotive en elektronica-industrie.

De leden van de VVD-fractie vragen aan het kabinet hoe handelsverdragen met derde
landen kunnen helpen om strategische onafhankelijkheden te verminderen. Hoe zou een
handelsverdrag met bijvoorbeeld Zuid-Amerikaanse landen de Europese strategische afhankelijkheid van een land als China
kunnen verminderen?

6. Antwoord van het kabinet

Het afsluiten van handelsakkoorden draagt bij aan het verminderen van risicovolle
strategische afhankelijkheden, doordat handelsakkoorden voor het bedrijfsleven de
diversificatie van handelspartners en toeleveranciers faciliteren. Importeurs kunnen
door het verminderen van handelsbarrières kiezen uit meer leveranciers voor de invoer
van grondstoffen en halffabricaten en hun risico’s spreiden, zodat eventuele verstoringen
in leveringsketens beter kunnen worden opgevangen.

Een voorbeeld is het handelsakkoord van de EU met Chili, een land dat over grote voorraden
lithium beschikt. Lithium is belangrijk voor de productie van moderne batterijen,
die onder meer worden gebruikt in elektrische auto’s. In het conceptakkoord staan
afspraken over de toegang van de EU tot kritieke grondstoffen zoals lithium. Concrete
afspraken zijn bijvoorbeeld gemaakt over het beperken van exportrestricties en het
beperken van het beleid van lagere grondstofprijzen voor binnenlandse producenten.
Hierdoor wordt het makkelijker voor Europese bedrijven om kritieke grondstoffen te
importeren of te investeren in lokale winning of raffinage.

Het is belangrijk dat er t.a.v. diversificatie aandacht is voor de gehele waardeketen.
Zo kan bijvoorbeeld niet alleen de winning van grondstoffen geconcentreerd zijn, maar
geldt dit in verschillende gevallen ook voor de raffinage. Zo wordt lithium grotendeels
geraffineerd in China. Handelsakkoorden met landen die raffinagecapaciteit hebben,
kunnen ook bijdragen aan diversificatie op dit niveau in de keten.

De leden van de VVD-fractie constateren dat toenemende concurrentie uit China ervoor
zorgt dat de relatieve kennispositie van Nederland achteruit gaat. Zij vragen daarom
of het kabinet van plan is actie te ondernemen om de relatieve kennispositie van Nederland
te verbeteren. Zo ja, welke acties gaat het kabinet ondernemen?

7. Antwoord van het kabinet

De Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister van Economische Zaken
en Klimaat hebben afgelopen november in de brief Innovatie en Impact de kabinetsinzet
ter versterking van het innovatiebeleid en de kabinetsvisie op het vergroten van de
impact van kennis beschreven. Het actieplan bij deze brief gaat in op de concrete
stappen die het kabinet zet om dit te bereiken. Dit gaat o.a. over het missiegedreven
innovatiebeleid (de nieuwe Kennis- en Innovatieagenda’s en Convenant 2024–2027), een
investering van € 500 miljoen in de onderzoeksfaciliteiten voor toegepast onderzoek
en de ontwikkeling van een Nationale Technologiestrategie. Ook investeert het kabinet
met het NGF zo’n € 20 miljard op het gebied van Innovatie & Kennisontwikkeling. Dit
draagt substantieel bij aan de kennispositie van Nederland en ons duurzaam verdienvermogen.

Zij vragen ook of het kabinet van plan is actie te ondernemen in samenwerking met
de Europese Unie om gezamenlijk minder afhankelijk te worden van Chinese goederen.
Zo ja, welke acties gaat het kabinet ondernemen?

8. Antwoord van het kabinet

Het kabinet en de EU hebben het verminderen van de risico’s van strategische afhankelijkheden
hoog op de agenda staan. Het kabinet steunt de EU-initiatieven op dit thema. Zo worden
voor de versterking van de positie van de EU binnen strategische waardeketens IPCEI’s
opgezet. Ook is de Europese Commissie bezig met de EU Chips Act en wordt er gewerkt
aan het voorstel voor een CRMA. Nederland neemt een actieve rol in bij de totstandkoming
van dit voorstel en heeft op 26 januari jl. een non-paper opgesteld ter beïnvloeding
van de CRMA.6 Verder intensiveert de EU de samenwerking met gelijkgezinde landen t.a.v. deze thematiek.
Zo wordt ingezet op het verdiepen van de samenwerking tussen de EU en de VS met de
Trade & Technology Council (TTC), en wordt er actievere samenwerking gezocht met landen in de Indo-Pacific.
Nederland steunt deze initiatieven. Op nationaal niveau heeft het kabinet in december
jl. de nationale grondstoffenstrategie gepubliceerd die ziet op het vergroten van
de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen op de middellange termijn.7 Deze initiatieven zijn erop gericht om risicovolle strategische afhankelijkheden
van derde landen te verminderen en hebben daarmee ook betrekking op China.

De leden van de VVD-fractie constateren ook dat de Geo-economische monitor ertoe leidt
dat economische beïnvloeding voor geopolitieke doeleinden in toenemende mate toegepast
wordt. Een tweede constatering is dat China in toenemende mate economische beïnvloeding
als instrument inzet. De leden van de VVD-fractie vragen daarom welke maatregelen
het kabinet neemt als China economische beïnvloeding inzet tegen Nederland.

9. Antwoord van het kabinet

Momenteel kan de EU een WTO-zaak starten wanneer een land handelsrestricties instelt,
zoals de EU heeft gedaan bij Chinese dwangmaatregelen tegen Litouwen.

Onderdeel van de kabinetsinzet op het gebied van open strategische autonomie is het
vergroten van het geopolitiek handelsvermogen van de EU. Zo werkt de EU aan een anti-dwang
instrument. Doel hiervan is om economische dwang af te schrikken en tegen te gaan.
Wanneer de EU of een lidstaat geconfronteerd wordt met economische dwang, kan hier
onder voorwaarden op gereageerd worden met responsmaatregelen, zoals het instellen
van import- of exportbeperkingen. Het anti-dwanginstrument draagt daarmee bij aan het geopolitiek handelingsvermogen van de EU. Het
kabinet zet in op spoedige afronding van de onderhandelingen over het anti-dwang instrument.

Naast dit handelspolitieke instrument en WTO-geschillenbeslechting zet Nederland in
op meer solidariteit en eensgezindheid met EU-lidstaten en andere gelijkgezinde landen.

De leden van de VVD-fractie vragen welke acties het kabinet genomen heeft om, met
behoud van de vriendschappelijke relatie, meer onafhankelijk te worden van de Verenigde
Staten op het gebied van nationale veiligheid.

10. Antwoord van het kabinet

Nederland zet in op een Europa dat meer in zijn veiligheid en defensie investeert,
en daarmee bijdraagt aan zowel een sterkere NAVO als sterkere EU. De Nederlandse defensie-
en veiligheidssector kent een grote mate van verwevenheid met de Verenigde Staten
en een groot deel van de omzet van de Nederlandse defensie- en veiligheidsgerelateerde
technologische industriële basis (NLDTIB) wordt gegenereerd door export naar de Verenigde
Staten. Wel benadrukt het kabinet in de Defensienota 2022 dat voor strategische open
autonomie het hebben van een Nederlandse en Europese vitale defensiesector belangrijk
is.8 Het Ministerie van Defensie en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat zijn
gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitwerking van maatregelen op dit terrein. Focus
hierbij gaat uit naar het stimuleren van defensieonderzoek bij de kennisinstituten
en technologieontwikkeling bij defensiebedrijven, waarmee Defensie rechtstreeks bijdraagt
aan het concurrentievermogen van de Nederlandse defensiesector. In EU verband wordt
Europese samenwerking bevorderd op gebied van onderzoek en ontwikkeling van nieuwe
defensiecapaciteiten en van gemeenschappelijke aanschaf daarvan.

De leden van de VVD-fractie constateren dat de positie van India steeds dominanter
wordt. Zij vragen daarom hoe het kabinet aankijkt tegen de positie van India. Gelet
op het gegeven dat India dit jaar G20 voorzitter is, vragen de leden van de VVD-fractie
ook wat voor onderwerpen Nederland inbrengt in de bilaterale contacten met India.
De leden van de VVD-fractie vragen tot slot hoe een versterking van de relatie tussen
India en de EU bijdraagt aan een afname van afhankelijkheden van zowel India als de
EU tegenover Rusland en China. Liggen hier concrete plannen voor op tafel binnen de
EU-instituten en de Nederlandse regering?

11. Antwoord van het kabinet

India is een belangrijke geopolitieke speler. De bilaterale contacten met India zijn
intensief, de uitnodiging aan Nederland om aan de Indiase G20 deel te nemen kan gezien
worden als een wederzijdse bevestiging van deze intensivering. In maart 2022 is uw
Kamer een brief toegekomen over het Nederlandse beleid en de inzet ten aanzien van
India.9 In EU en bilateraal verband zijn de EU Indo-Pacific strategie,10 waar Nederland samen met Frankrijk en Duitsland een voortrekkersrol in vervult, en
het Global Gateway initiatief11 belangrijke instrumenten om de relatie verder te intensiveren. Over de Nederlandse
inzet voor de G20 onder Indiaas voorzitterschap zal u apart per brief worden geïnformeerd.

Verder is het herstarten van de onderhandelingen over een handelsakkoord een van de
manieren waarop de relatie tussen de EU en India wordt versterkt. In het antwoord
op vraag 6 wordt ingegaan op hoe handelsakkoorden risicovolle strategische afhankelijkheden
kunnen verminderen. India heeft onder andere een grote IT- en medicijnensector. Ook
zet de Indiase overheid in op het versterken van de Indiase maakindustrie, wat kansen
biedt ten aanzien van diversificatie. Verder is er door de EU en India een Trade and Technology Council (TTC) opgericht. Hierin zal op hoog politiek niveau gesproken worden over, onder
andere, groene technologie en weerbare waardeketens. Zo kan samenwerking op deze gebieden
geïntensiveerd worden.

Inbreng leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van de eerste
geo-economische monitor en danken via deze weg de organisaties voor het verrichte
onderzoek. Naar aanleiding van het rapport hebben deze leden nog enkele zorgen en
vragen aan de Minister. Zij lezen dat het kabinet werkt aan een plan van aanpak en
vragen zich af welke sectoren en/of landen hierbij prioriteit krijgen. Voorts vragen
deze leden hoe lang het volgens de Minister zal duren voordat Nederland en Europa
de strategische afhankelijkheden dusdanig hebben kunnen afbouwen dat zij uit de huidige
gevarenzone zijn.

12. Antwoord van het kabinet

In het verslag12 van de Raad Buitenlandse Zaken van 23 januari 2023 is uw Kamer geïnformeerd over
de oprichting van de Taskforce Strategische Afhankelijkheden (TFSA) en werkzaamheden
van de eerste maanden. Het Plan van Aanpak, waarin prioriteiten zullen worden gesteld
en een planning zal worden opgenomen, wordt voor het mei-reces met uw Kamer gedeeld.
Het is op dit moment niet mogelijk om op het Plan van Aanpak van de TFSA vooruit te
lopen. Het mitigeren van risicovolle strategische afhankelijkheden is gecompliceerd
en vergt in de meeste gevallen een behoorlijke (tijds)investering. Bovendien zijn
risicovolle strategische afhankelijkheden dynamisch van aard en is het onmogelijk
te voorspellen hoe deze er in de toekomst exact uit zullen zien.

De auteurs van het rapport hebben enkele aanbevelingen gedaan voor vervolgonderzoek.
Is het kabinet van plan deze aanbevelingen op te volgen, zo vragen de aan het woord
zijnde leden. Zij vragen de Minister per aanbeveling onderbouwd aan te geven hoe zij
deze zal opvolgen.

13. Antwoord van het kabinet

De geo-economische monitor is inmiddels besproken in de Taskforce Strategische Afhankelijkheden.
Geïdentificeerde strategische afhankelijkheden zullen door de verschillende betrokken
departementen nader onderzocht en geanalyseerd worden om te komen tot een verder aangescherpt
beeld. Mede op basis daarvan kan overwogen worden om vervolgstudies te ondernemen.
Hierover zal uw Kamer geïnformeerd worden.

Hoewel de leden van de D66-fractie hechten aan verder onderzoeken, sporen zij de Minister
ook aan om zo snel mogelijk stappen te ondernemen om strategische afhankelijkheden
af te bouwen. Deze leden stellen niet voor om volledig te stoppen met de handel met
onder andere China, maar zij vragen de Minister wel te komen tot een toekomstbestendige
relatie en te doen wat in haar macht ligt om te voorkomen dat Nederland en Europa
net zo hard kunnen worden geraakt door strategische afhankelijkheden van China als
momenteel door strategische afhankelijkheden van Rusland.

14. Antwoord van het kabinet

Het kabinet erkent dat eenzijdige economische relaties tot risico’s voor onze publieke
belangen kunnen leiden. Daarom zet het kabinet in op het verdiepen en verbreden van
onze kennispositie over waardeketens en kwetsbaarheden, zowel nationaal als in EU-verband.
De geo-economische monitor levert hier een bijdrage aan door strategische afhankelijkheden
verder in kaart te brengen. Meer onderzoek is nodig om tot een completer beeld te
komen van zowel directe als indirecte strategische afhankelijkheden.

Tegelijkertijd zet het kabinet daar waar mogelijk reeds in op het verminderen van
de risico’s van strategische afhankelijkheden gegeven de urgentie van dit thema. Onder
andere door in EU-verband in te zetten op diversificatie en het steunen van verschillende
initiatieven ter bevordering van innovatie en het versterken van de Europese positie
in strategische waardeketens. Zie ook antwoord op vraag 8 en 9.

Het uitgangspunt in de relatie met China is en blijft open waar het kan, beschermend
waar het moet. Er is groeiend besef over uitdagingen op het gebied van economische
veiligheid, waaronder kennisveiligheid en cyberveiligheid. Diefstal en ongewenste
overdracht van kennis brengen het risico van oneerlijke concurrentie en ongewenst
eindgebruik met zich mee. Deze activiteiten vormen een omvangrijke en persistente
dreiging voor de Nederlandse economische veiligheidsbelangen.

Met het groeiend besef van deze uitdagingen is reeds veel werk verzet om kwetsbaarheden
in kaart te brengen en maatregelen te nemen om de weerbaarheid van de Nederlandse
economie en maatschappij te beschermen. Er lopen verschillende landenneutrale trajecten
om economische veiligheid en kennisveiligheid te verhogen, waaronder de wet Veiligheidstoets
Investeringen Fusies en Overnames (VIFO). Ook is recent de nationale grondstoffenstrategie
gepubliceerd om de leveringszekerheid van kritieke grondstoffen op de middellange
termijn te vergroten. Verder lopen er diverse trajecten die samen het landenneutrale
beleid tegen de dreiging vanuit statelijke actoren vormen, zoals ook recent in de
Kamerbrief Aanpak statelijke dreigingen en aanbieding Dreigingsbeeld statelijke actoren
(DBSA) is uiteengezet.13

We zetten bovendien in op wederkerigheid in de relatie met China. Zo adresseren we
onze zorgen over een ongelijk speelveld in de relatie met China. Er is een hoge mate
van ongelijke markttoegang voor Europese bedrijven in China ten opzichte van Chinese
bedrijven binnen Europa. Daarnaast zijn economische spionage en ongewenste kennisverwerving
in toenemende mate problematisch. In dit licht heeft de EU recentelijk verschillende
instrumenten ontwikkeld om een gelijker speelveld te bevorderen voor bedrijven die
in derde landen zoals China opereren, en bedrijven die concurreren met bedrijven uit
derde landen waaronder China op de interne markt.

Tegelijkertijd is en blijft China van groot belang voor de wereldwijde economische
groei en een belangrijke handelspartner voor Nederland en de EU. China biedt niet
alleen een grote afzetmarkt voor Europese bedrijven, maar andersom is Europa ook een
belangrijke afnemer van Chinese producten. China speelt een grote rol in mondiale
waardeketens en in het vinden van oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen als
klimaatverandering. Zie hierover de recent verschenen Kamerbrief Ontwikkelingen Chinabeleid.14

De aan het woord zijnde leden lezen dat er in totaal 21 strategische afhankelijkheden
en 12 mogelijke strategische afhankelijkheden zijn geconstateerd. Zij sporen de Minister
aan om de 12 mogelijke strategische afhankelijkheden op de kortst mogelijke termijn
verder te onderzoeken. Daarnaast hebben deze leden enkele vragen over de specifieke
strategische afhankelijkheden van China. Nederland is in hoge mate afhankelijk van
China als het gaat om lithium, een onmisbare grondstof voor de twin transition. De leden van de D66-fractie maken zich dan ook grote zorgen over deze afhankelijkheid
vanwege het essentiële belang van deze grondstof voor de energietransitie. De gevolgen
voor de klimaatambities van dit kabinet zullen naar verwachting immens zijn als China
vandaag zou stoppen met het exporteren van lithium. Kan de Minister hierop reflecteren?
De afhankelijkheid van lithium kan worden beperkt door het stimuleren van hergebruik
van deze grondstof, zo lezen deze leden. Wanneer denkt de Minister dat Nederland en
Europa in dergelijke mate circulair zijn, dat een stop op de export van lithium door
China niet zal leiden tot grote acute of sluimerende schade? Welke alternatieven zijn
er en op welke termijn zijn deze beschikbaar?

15. Antwoord van het kabinet

Het klopt dat lithium, net als andere kritieke grondstoffen, onmisbaar is voor zowel
de digitale transitie als voor de energietransitie. China neemt dominante posities
in op ketens van lithium en andere kritieke grondstoffen. Niet alleen op winning,
maar vooral ook op raffinage. Overigens wordt lithium voornamelijk gewonnen in Australië
en Chili, zie ook het antwoord op vraag 6. Ook enkele Europese landen beschikken over
lithium, bijvoorbeeld Portugal. De omvang van de Europese productiecapaciteit is beperkt.
Het kabinet heeft eind vorig jaar de Nationale Grondstoffenstrategie uitgebracht die
ingaat op leveringszekerheid van kritieke grondstoffen, zie beantwoording vraag 8.
Deze strategie biedt een uitgebreide reflectie op de problematiek en geeft vijf handelingsperspectieven.
Dit jaar rolt het kabinet een programmatische aanpak uit die uitvoering zal geven
aan de Nationale Grondstoffenstrategie. Daarnaast zal de Europese Commissie binnenkort
de CRMA uitbrengen. Nederland denkt actief mee over deze act en heeft recent een non-paper
uitgebracht over de CRMA.

Circulariteit wordt als een van de vijf handelingsperspectieven genoemd. Met alleen
circulariteit lossen we niet alle leveringszekerheidsrisico’s op. Europese mijnbouw,
diversificatie en kennisopbouw zijn drie andere belangrijke handelingsperspectieven
die hieraan bijdragen. Ook zullen we de internationale ketens van kritieke grondstoffen
moeten verduurzamen, om milieudruk ervan te verkleinen. Het is op dit moment niet
te zeggen wanneer Nederland dermate circulair is dat er geen sprake meer is van een
strategische afhankelijkheid van China. Omdat kritieke grondstoffen pas teruggewonnen
kunnen worden na de levensduur van het product waar ze in zitten, gaan er nog meerdere
jaren overheen voor er sprake is van een zogenaamde urban mine van kritieke grondstoffen. Dat maakt (traditionele) mijnbouw voorlopig onvermijdelijk.

De leden van de D66-fractie lezen ook dat Nederland op het gebied van diphosphorus
pentoxide, een belangrijk bestanddeel van kunstmest, strategisch afhankelijk is van
China. Op welke termijn denkt de Minister dat de landbouwsector ver genoeg is op het
gebied van fosfaatkringloop om acute of sluimerende schade te voorkomen? Welke alternatieven
zijn er en op welke termijn zijn deze beschikbaar?

16. Antwoord van het kabinet

In werkelijkheid is het beeld genuanceerder dan de geo-economische monitor schetst.
De monitor schat op basis van handelsdata dat we 59% van onze fosfaat uit China importeren.
Het kabinet deelt deze analyse niet. De onderzoekers hebben enkel naar de import van
een bepaald soort fosfor gekeken, namelijk difosforpentaoxide, terwijl voor kunstmestproductie
meerdere fosforzuurvarianten gebruikt kunnen worden. De European Food Security Crisis Mechanism (EFSCM) monitort data op maandelijkse basis voor voedsel- en mest(grondstoffen)importen.
Uit deze dataset volgt dat Nederland in de periode 2018–2022 voornamelijk fosfaatkunstmestproducten
afnam uit Israël (77,0%), uit Marokko (11,7%) en China (1,6%).

De geïmporteerde fosfaat is voornamelijk een input voor de kunstmestindustrie. In
Nederland is ICL Fertilizers uit Amsterdam de grootste fosfaatfabrikant, dit Israëlisch
bedrijf heeft eigen mijnen in Israël, wat verklaart dat Nederland met name uit dit
land de fosfaat importeert. Het bedrijf produceert minerale meststoffen voor een Noordwest-Europese
markt. Ongeveer 95% van de productie in Nederland wordt weer geëxporteerd.

De nationale landbouwsector gebruikt voor de fosfaatbehoefte hoofdzakelijk dierlijke
mest. De gebruiksnormen voor fosfaat zijn vastgesteld op evenwichtsniveau. De praktijk
laat zien dat er toenemend alternatieve grondstoffen beschikbaar komen via recycling
processen. Voorbeelden voor alternatieve fosfaatstromen zijn: verbrandingsassen uit
rioolslib, mest en beendermeel, en terugwinning van struviet op inmiddels tien rioolzuiveringsinstallaties.

De EU Meststoffenverordening maakt het sinds medio 2022 mogelijk om dergelijke producten
als grondstof voor EU-bemestingsproducten te gebruiken. ICL Fertilizers heeft in 2019
een Fosfaat Recycling Unit geopend, waarmee dergelijke gerecyclede fosfaatstromen
kunnen worden toegevoegd aan de bestaande kunstmestproductie.

Over antibiotica lezen de aan het woord zijnde leden dat productie op korte termijn
kan worden opgestart indien China zou stoppen met leveren. Kan de Minister bevestigen
dat er scenario’s zijn uitgewerkt om dit te realiseren?

17. Antwoord van het kabinet

In het rapport worden de risico’s en uitdagingen van strategische afhankelijkheden
voor een aantal casussen nader uitgewerkt, waaronder voor een aantal groepen antibiotica.
Het kabinet deelt dat dit een belangrijke groep geneesmiddelen is en in het rapport
worden verschillende kansen en uitdagingen geschetst om de productie van deze groepen
antibiotica in Europa op korte termijn mogelijk te maken indien nodig.

Het zijn private partijen die geneesmiddelen ontwikkelen en produceren, en de rol
van de overheid is het inzetten op het innovatie- en investeringsklimaat. Omdat het
hier gaat om mondiaal opererende marktpartijen, wordt vooral in EU-verband samengewerkt
om eventuele risicovolle strategische afhankelijkheden en kwetsbaarheden in de productie-
en toeleveringsketens van essentiële medische producten samen aan te pakken, zoals
ook toegelicht in de recente Kamerbrief over leveringszekerheid van 13 december 2022.15

Het kabinet steunt dan ook de opname van verschillende doelstellingen op het gebied
van beschikbaarheid van antibiotica in de Europese Farmaceutische Strategie uit 2020.
Inmiddels krijgen deze doelstellingen concreet vorm in acties die worden uitgezet
door de Europese Health Emergency Preparedness and Response Authority (HERA) van de Europese Commissie. Het kabinet is sinds de oprichting actief betrokken
bij HERA. HERA werkt aan overzichten van medische producten die essentieel zijn bij
een volgende (gezondheids-)crisis, hieronder vallen ook antibiotica. HERA stelt samen
met lidstaten deze overzichten op, inclusief prioritering, en identificeert vervolgens
welke producten (waaronder antibiotica) het meest kwetsbaar zijn, bijvoorbeeld door
het bestaan van risicovolle strategische afhankelijkheden. In 2023 en verder zal HERA
investeren in passende oplossingen voor het adresseren van deze kwetsbaarheden, bijvoorbeeld
door het beschikbaar houden van essentiële productiecapaciteit in de EU.

Kan de Minister daarnaast een korte reflectie geven op de overige genoemde strategische
afhankelijkheden van China die in de monitor niet zijn uitgewerkt als casus? De leden
van de D66-fractie zouden graag inzicht krijgen in de mate van afhankelijkheid van
China en de alternatieven op korte, middellange en lange termijn.

18. Antwoord van het kabinet

Zoals aangegeven in antwoord op vraag 13 zijn de bevindingen van de geo-economische
monitor besproken in de Taskforce Strategische Afhankelijkheden en zullen deze door
de betrokken departementen nader worden onderzocht. Ook in Europees verband loopt
onderzoek naar strategische afhankelijkheden. Het is op dit moment niet mogelijk om
op de uitkomsten van het werk van de Taskforce vooruit te lopen.

De leden van de D66-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het overzicht van
infrastructurele knooppunten in de geo-economische monitor. Zij vragen de Minister
om haar collega’s in Brussel aan te sporen een dergelijk onderzoek uit te voeren op
Europees niveau en op die manier zo goed mogelijk in kaart te brengen waar landen
als China en de VS invloed hebben en welke risico’s hier aan zitten. Deze leden denken
hierbij niet alleen aan fysieke infrastructuur, maar ook aan bijvoorbeeld netwerken
in havens en van energievoorzieningen.

19. Antwoord van het kabinet

De uitkomsten van de geo-economische monitor en andere onderzoeken worden meegewogen
bij de bepaling van de Nederlandse inzet in Europees overleg. Zo is het Nederlandse
kabinet een gesprek gestart met zowel de Europese Commissie als met andere EU-lidstaten
met grote zeehavens om de problematiek rondom weerbaarheid van onze logistiek-maritieme
sector te bespreken en te bezien hoe we gezamenlijk tot een Europees antwoord kunnen
komen.