Home
Kamerstukken

Verslag van een schriftelijk overleg : Verslag van een schriftelijk overleg over herstart verkoopproces Intravacc B.V. (Kamerstuk 34951-7)

34 951 Oprichting Intravacc B.V.

Nr. 8 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 1 november 2022

De vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft een aantal vragen
en opmerkingen voorgelegd aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over
de brief van 6 juli 2022 over de herstart van het verkoopproces Intravacc B.V. (Kamerstuk
34 951, nr. 7).

De vragen en opmerkingen zijn op 22 september 2022 aan de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport voorgelegd. Bij brief van 31 oktober 2022 zijn de vragen beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Smals

De adjunct-griffier van de commissie, Bakker

Inhoudsopgave

blz.

Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de PVV-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

Vragen en opmerkingen van de leden van de ChristenUnie-fractie

Vragen en opmerkingen van het lid van de BBB-fractie

II.

Reactie van de Minister

I. Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van de brief omtrent de herstart
van het verkoopproces van Intravacc B.V. Zij hebben hierbij nog een aantal vragen.
Genoemde leden onderschrijven de noodzaak van het borgen van leveringszekerheid van
vaccins. Zij lezen dat hiervoor een deelneming in Intravacc B.V. niet de oplossing
is. Kan uiteengezet worden welke acties zijn en worden ondernomen om het zogenoemde
«vaccin-ecosysteem» in Nederland en de EU te stimuleren met als doel het borgen van
leveringszekerheid? Welke andere oplossingen worden overwogen voor het borgen van
de leveringszekerheid?

Tevens ontvangen deze leden graag een update omtrent de voortgang van de acties zoals
overeengekomen in het vijfjarenprogramma met Intravacc B.V. Kan de Kamer dit vijfjarenprogramma
ontvangen? Kan daarbij worden aangegeven welke aanpassingen nodig en mogelijk zijn
in dit vijfjarenprogramma naar aanleiding van de voortgang van de acties?

Intravacc B.V. bevindt zich in een transitie om winstgevend te worden en zichzelf
te kunnen financieren. De leden van de VVD-fractie vragen in hoeverre Intravacc B.V.
op dit moment afhankelijk is van de door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport uitgezette opdrachten. Hoe wordt de afbouw van deze afhankelijkheid (verder)
vormgegeven?

Intravacc B.V. heeft in 2021 middelen gekregen voor de ontwikkeling van drie COVID-19-vaccins.
Wat is de status van deze ontwikkeling op dit moment?

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

De leden van de D66-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het besluit
om de verkoop van Intravacc B.V. door te zetten. Zij hebben begrip voor de wens van
verkoop maar vinden het belangrijk dat de publieke waarden goed geborgd zijn. Daartoe
hebben deze leden nog enkele vragen.

Genoemde leden begrijpen dat Intravacc B.V. is ondergebracht in een beleidsdeelneming
zodat het voormalig dienstonderdeel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport zich verder kon professionaliseren en eenvoudiger kon samenwerken met private
partijen. Kan de Minister verder onderbouwen waarom het aandeelhouderschap niet bijdraagt
aan het borgen van het publieke belang van vaccinontwikkeling? Aanvullend vragen de
leden van de D66-fractie of het in eigen bezit houden van Intravacc B.V. niet kan
zorgen voor een leveringszekerheid van vaccins in tijden van een eventuele volgende
pandemie. Kan de Minister hierover uitweiden? Heeft Intravacc B.V. een rol gespeeld
bij de productie, koop of distributie van de coronavaccins?

Het stemt de leden van de D66-fractie tevreden dat de Minister de staatsdeelneming
in Intravacc opnieuw heeft afgewogen conform het beleidskader Deelnemingenbeleid 2013.
In het nieuwe beleidskader Deelnemingenbeleid heeft de Minister een aantal kernvragen
geformuleerd om af te wegen of een rol van de Staat gerechtvaardigd is bij een bedrijf.
Deze leden vragen of deze kernvragen in het afwegingskader staatsdeelnemingen ook
zijn beantwoord bij de afweging om het publieke belang in Intravacc B.V. af te bouwen.
Indien dit het geval is, vragen deze leden of de antwoorden uit dit afwegingskader
met de Kamer gedeeld kunnen worden.

In een opiniestuk in het NRC van 26 augustus jl. lezen de leden van de D66-fractie
dat de directeur van Wemos spreekt van een gemiste kans om financiële belangen te
verbinden met maatschappelijke belangen1. Genoemde leden vragen om een reactie van de Minister op deze brief. Kan de Minister
toelichten welke waarborgen er zijn dat Intravacc B.V. na privatisering zich blijft
inzetten voor maatschappelijke belangen? Voorts vragen zij de Minister om specifiek
in te gaan op waarborgen om onderzoek naar en ontwikkeling van vaccins tegen veelvoorkomende
ziekten te stimuleren.

De leden van de D66-fractie lezen dat, bij daadwerkelijke verkoop, de opbrengst ten
goede komt aan de algemene middelen bij het Ministerie van Financiën. Kan de Minister
hier verder op ingaan? Is er een mogelijkheid dat de middelen een bestemming krijgen
bij bijvoorbeeld preventieve gezondheidszorg?

Genoemde leden lezen dat het mogelijk is om in het verkooptraject bepaalde eisen aan
de kopers te stellen. Kan de Minister aangeven welke eisen er dit geval in overweging
zijn? Deze leden hechten grote waarde aan transparantie en eerlijke prijzen van genees-
en hulpmiddelen. Zij vragen daarom of de Minister kan aangeven of deze doelstellingen
ook onderdeel zijn van de potentiële eisen aan de kopers. Tot slot vragen de leden
van de D66-fractie, met het oog op het borgen van de leveringszekerheid, naar de eisen
die worden gesteld aan de potentiële koper van Intravacc B.V. Richt de Minister zich
in de eerste plaats op verkoop aan een Europese partij, waarbij de leveringszekerheid
mogelijk beter geborgd kan worden, of heeft de Minister geen eisen geformuleerd ten
aanzien van de herkomst van de kopende partij? Genoemde leden vragen op welke wijze
wordt ingezet op de ontwikkeling en waarborging van vaccinatievoorzieningen in Europa
die ons kunnen helpen bij een mogelijke volgende pandemie.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PVV-fractie

De leden van de PVV-fractie hebben met teleurstelling kennisgenomen van de brief van
de Minister met daarin het voornemen om het verkoopproces van Intravacc B.V. weer
op te starten. Deze leden hebben daarover nog enkele vragen en opmerkingen. Zij vragen
in hoeverre de beleidsdeelneming van VWS in Intravacc niet functioneert. Dit gaf Intravacc
immers al de ruimte om zich verder te professionaliseren en eenvoudiger samen te werken
met private partijen? Wat zijn nu concreet de bezwaren tegen de huidige situatie waardoor
de Minister het voornemen heeft om de beleidsdeelneming te verkopen?

Genoemde leden vragen hoe met de verkoop van Intravacc B.V. het nationaal belang geborgd
wordt bij de ontwikkeling van vaccins. Deze leden zien juist graag een grotere rol
van de overheid bij vaccinontwikkeling in Nederland. Welke rol heeft de overheid nog
na verkoop? De leden van de PVV-fractie willen voorts weten hoe de verkoop strookt
met het voornemen van pandemische paraatheid.

De leden van de PVV-fractie lezen in de brief dat Intravacc B.V. geen vaccins produceert
maar slechts een rol heeft in de ontwikkeling van vaccins. Zij vragen hoe het staat
met de bouw van de Multi Purpose Vaccine Production Plant (MPVPP). Een vaccinfabriek
met een beoogde capaciteit voor batches van tussen de 40 tot 200 miljoen doses per
jaar, volgens het persbericht van Intravacc.

De leden van de PVV-fractie vinden het nog steeds onverstandig Intravacc B.V. te verkopen
gezien het belang van vaccins en de pandemische paraatheid en vragen de Minister de
herstart van de verkoop te heroverwegen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van het voornemen van de Minister
om het verkoopproces van de beleidsdeelneming Intravacc B.V. te hervatten. Deze leden
hebben hier enkele vragen bij.

De Minister schrijft dat Intravacc B.V. geen vaccins produceert, maar een rol speelt
in de ontwikkeling van vaccins. De leden van de CDA-fractie vragen de Minister hoe
zij de berichtgeving uit februari 2021 in dit verband moeten lezen, waarin Intravacc
aankondigde binnen 2,5 jaar een nieuwe vaccinfabriek te willen bouwen waar jaarlijks
40 tot 200 miljoen doses vaccin geproduceerd kunnen worden2. Zijn deze plannen geannuleerd? Wat vindt de Minister überhaupt van het idee van
een productiefaciliteit voor vaccins die een «waakvlamfunctie» zou kunnen krijgen
voor het geval er een nieuwe pandemie uit zou breken? Is de Minister niet bezorgd
dat met de verkoop van Intravacc B.V. de marktmacht nog verder geconcentreerd kan
gaan worden met eigendom buiten de EU? Zoals bekend is de huidige producent Bilthoven
Biologicals (BBIO) immers in 2011 verkocht aan het Serum Institute in India dat 60%
van de wereldwijde vaccinmarkt bezit. Wat betekent een dergelijke concentratie van
marktmacht buiten Europa voor de pandemische paraatheid van Nederland?

Het is volgens de Minister mogelijk om in het verkooptraject aan kopers van tevoren
bepaalde eisen te stellen, om zo publieke belangen te borgen en te waarborgen dat
bijvoorbeeld tot op zekere hoogte kennis en werkgelegenheid in Europa behouden zal
blijven. De leden van de CDA-fractie vragen de Minister nader toe te lichten welke
eisen hij hiertoe zal stellen. Is de Minister het met deze leden eens dat in ieder
geval vastgelegd moet worden dat het bedrijf niet kan worden (door)verkocht aan een
bedrijf buiten de EU? Zo nee, waarom niet?

Intravacc ontwikkelt op het moment een nasaal COVID-19-vaccin (Avacc 10) dat zich
in fase I van de ontwikkeling bevindt. Dit nasaal vaccin kan bij kamertemperatuur
bewaard worden en heeft geen hoog gespecialiseerd personeel nodig om het toedienen.
Daarom is dit vaccin van potentieel grote waarde voor lage- en middeninkomenslanden.
Intravacc heeft aangegeven dat dit product, indien goedgekeurd, gratis ter beschikking
wordt gesteld aan de WHO’s Covid-19 Technology Access Pool (C-TAP) zodat daarmee andere
producenten dit vaccin ook kunnen maken. De leden van de CDA-fractie vragen of de
Minister kan aangeven dat bij een privatisering van Intravacc de bijdrage van Avacc-10
aan C-TAP contractueel vastgelegd moet worden zodat de nieuwe eigenaar dezelfde inzet
toont. Is de Minister van plan om erop te sturen dat het delen van kennis/kunde/IP
met C-TAP gehandhaafd blijft voor producten tegen COVID-19?

In een eerder artikel in het Financieel dagblad3 heeft de Minister aangegeven de geneesmiddelenontwikkeling bij te willen sturen zodat
de grootste gezondheidswinst wordt behaald. De leden van de CDA-fractie vragen hoe
de Minister de ontwikkeling van geneesmiddelen denkt bij te kunnen sturen. Is de Minister
bereid een minimum van voorwaarden te stellen aan de beschikbaarheid, betaalbaarheid
en transparantie van research en development (R&D)-kosten en netto prijs te stellen
aan geneesmiddelen die ontwikkeld zijn met publieke middelen?

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

De leden van de SP-fractie hebben kennisgenomen van de brief «Herstart verkoopproces
Intravacc B.V.». Zij steunen het besluit om Intravacc B.V. te privatiseren niet en
hebben daarom nog een aantal kritische vragen en opmerkingen. Deze leden achten de
gegeven onderbouwing van dit besluit onvoldoende. De Minister geeft namelijk als enige
argument «dat voor het borgen van de publieke belangen rond leveringszekerheid van
vaccins een deelneming in Intravacc B.V. niet de oplossing is». Echter kiest de Minister
met dit besluit ervoor om de leveringszekerheid van vaccins nog meer aan de markt
over te laten, wat deze leveringszekerheid niet versterkt. Waarom kiest de Minister
er dan toch voor om het enige deel van de ontwikkeling van vaccins waar hij direct
invloed op heeft, af te stoten?

Waarom is niet gekeken naar opties om de invloed van de Nederlandse overheid op de
ontwikkeling en productie van vaccins uit te breiden (eventueel in Europees of internationaal
verband), als de publieke controle van enkel Intravacc als onvoldoende werd gezien
om de publieke belangen rond de leveringszekerheid van vaccins te borgen? Is de Minister
bereid om dit alsnog te onderzoeken?

De leden van de SP-fractie herinneren de Minister eraan dat de aangenomen motie van
de leden Van Gerven en Hijink4 de regering verzocht «om niet over te gaan tot privatisering van Intravacc». Met
het besluit om Intravacc B.V. alsnog te privatiseren gaat de Minister compleet in
tegen de intentie en de letterlijke tekst van deze motie. Waarom heeft de Minister
ervoor gekozen om deze motie terzijde te schuiven?

De leden van de SP-fractie vragen de Minister hiernaast hoe dit besluit zich verhoudt
tot de aangenomen motie van de leden Marijnissen en Pieter Heerma5, die de regering verzocht «voor de zomer een voorstel aan de Kamer voor te leggen
over hoe de productie van geneesmiddelen, vaccins en beschermingsmateriaal voor zowel
de korte als de lange termijn in ons land en binnen Europa versterkt en uitgebreid
kan worden».

De leden van de SP-fractie merken daarnaast op dat de Minister geen voordelen noemt
van het privatiseren van Intravacc. Daarentegen zitten er wel grote voordelen aan
het in publieke handen houden van Intravacc. Zo houdt de overheid hiermee een voet
tussen de deur in de vaccinontwikkeling en stimuleert het Intravacc om het maatschappelijk
belang in oogpunt te houden, waarmee het zich kan onderscheiden van puur door winst
gedreven farmaceutische bedrijven. Dit onderscheid was bijvoorbeeld duidelijk te zien
toen Intravacc toezei de kennis over hun COVID-19-vaccin te delen met C-TAP, terwijl
de grote private farmaceuten dit stelselmatig weigerden. Zij vragen de Minister waarom
hij alsnog dit besluit neemt, terwijl er dus geen duidelijke voordelen, maar wel duidelijke
nadelen van privatisering zijn.

De leden van de SP-fractie concluderen dat het besluit om Intravacc te privatiseren
een stap in de verkeerde richting is, waarmee de Minister de ontwikkeling van vaccins
nog meer aan commercieel gerichte bedrijven laat. Zij vragen de Minister om deze reden
dit besluit terug te draaien. Deze leden vragen de Minister tot slot of hij in ieder
geval bereid is om geen onomkeerbare stappen te zetten rondom Intravacc, voordat de
Kamer zich in een tweeminutendebat over dit besluit heeft uit kunnen spreken.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met verbazing kennisgenomen dat het kabinet
heeft besloten Intravacc B.V. alsnog te verkopen. De Minister schrijft dat «het publieke
belang van leveringszekerheid van vaccins niet automatisch betekent dat dit ook een
publieke taak is». Kan de Minister zich nog herinneren dat de regering op 22 juni
jongsleden op basis van onderzoek stelde dat: «financieel rendement is voor investeerders
en farmaceuten leidend bij geneesmiddelenonderzoek»6? Genoemde leden vragen hoe deze constatering rijmt met het voornemen om de enige
vaccinontwikkelaar in publieke handen alsnog te verkopen.

Hoe coherent is de verkoop van Intravacc B.V. met de zorgen van de regering dat het
maatschappelijk rendement te weinig meespeelt bij geneesmiddelenonderzoek7? Is de Minister van mening dat het huidige economische farmaceutische systeem werkt,
ondanks de hoge prijzen, oneerlijke verdeling van vaccins en wereldwijde tekorten?
Is de Minister van mening dat de farmaceutische industrie de publieke belangen dient?
Is de Minister zich ervan bewust dat het niet marktpartijen maar de overheid zelf
is die verantwoordelijk is voor de bescherming van de gezondheid van burgers en maatregelen
moet treffen jegens infectieziekten zoals artikel 22 van de Grondwet stelt en artikel 2
en artikel 8 van het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens?

De leden van de GroenLinks-fractie merken op dat Intravacc B.V. momenteel een nasaal
COVID-19-vaccin ontwikkelt dat zich in fase 1 van de ontwikkeling bevindt. Dit vaccin
heeft behoorlijke voordelen in de toepassing van het COVID 19-vaccin. Intravacc B.V.
heeft eerder aangegeven dat dit product bij goedkeuring gratis ter beschikking wordt
gesteld aan WHO’s COVID 19 Technology Access Pool (C-TAP). Wat betekent de verkoop
van Intravacc B.V. met betrekking tot deze belofte? Is de Minister voornemens deze
belofte bij de nieuwe eigenaar af te dwingen, wanneer hij alsnog overgaat tot het
afkeurenswaardige plan om Intravacc B.V. te verkopen?

De Minister geeft aan dat beleidsdeelname door de Staat in één bedrijf onvoldoende
bijdraagt aan een gezond ecosysteem voor vaccinontwikkeling. De leden van de GroenLinks-fractie
vragen of gesprekken hebben plaatsgevonden binnen het ministerie en/of binnen de ministerraad
om Intravacc B.V. niet af te stoten, maar juist het belang in de sector uit te breiden.
Hoeveel denkt de Nederlandse Staat te verdienen aan de verkoop van Intravacc B.V.?
Tot slot vragen de voornoemde leden zich af of de Minister de gestelde vragen ieder
afzonderlijk kan beantwoorden.

Vragen en opmerkingen van de leden van ChristenUnie-fractie

De leden van de ChristenUnie-fractie hebben kennisgenomen van het voornemen van de
Minister om de verkoop van de beleidsdeelneming Intravacc B.V. weer op te starten.
Zij hebben hier enkele vragen bij.

De leden van de ChristenUnie-fractie lezen dat de Minister conform het deelnemingenbeleid
2013 opnieuw heeft gewogen of staatsdeelname in Intravacc nodig is om het publieke
belang te borgen. Deze leden merken voor de volledigheid op dat de regering in juli
jongstleden een nieuwe nota deelnemingenbeleid 2022 naar de Kamer heeft gestuurd.
Zij vragen of dit tot nadere reflecties van de zijde van de Minister leidt.

De leden van de ChristenUnie-fractie vragen om nader toe te lichten op welke wijze
de Minister invulling heeft gegeven aan de aanbevelingen bij stap 1 (voornemen) van
het besliskader Privatisering en verzelfstandiging, dat de Parlementaire Onderzoekscommissie
Privatisering/Verzelfstandiging Overheidsdiensten in 2012 heeft opgesteld en daarna
door het kabinet is overgenomen. Deze leden vragen om expliciet en afzonderlijk in
te gaan op de inhoudelijke en procesmatige richtlijnen die de onderzoekscommissie
in haar rapport heeft omschreven. Deze leden vragen tot slot ook of en hoe de Minister
de volgende stappen in het besliskader rond Intravacc B.V. gaat invullen en hoe de
Kamer hiervan op de hoogte wordt gehouden. Zij vragen nader toe te lichten welke lessen
uit de coronacrisis de Minister bij dit besluit betrekt. Zij vragen bovendien of er
nog alternatieven overwogen zijn en zo ja welke, met een afweging van de bijbehorende
voor- en nadelen. Op welk moment overweegt de Minister een ex ante-effectmeting en
daaronder een maatschappelijke impacttoets?

De leden van de ChristenUnie-fractie onderstrepen het belang van goede vaccins, juist
ook voor lage- en middeninkomenslanden en deze leden zien een verantwoordelijkheid
voor de Nederlandse overheid om hieraan bij te dragen. Welke rol speelt het internationale
perspectief bij de verkoop van de beleidsdeelneming en het vinden van een nieuwe eigenaar?
Wordt bijvoorbeeld een commitment tot het delen van kennis en kunde met C-tap meegewogen?

Indien ook de invoering van een vorm van marktwerking wordt beoogd, dient te worden
nagegaan of dit ook daadwerkelijk mogelijk is en welke (extra) beleidsmaatregelen
nodig zullen (kunnen) zijn om marktregulering te bereiken. Hierbij kan onder andere
gedacht worden aan het instellen van onafhankelijk toezicht en een regeling voor klachtrecht.
Op welke manier neemt de Minister dit mee?

Vragen en opmerkingen van het lid van de BBB-fractie

Het lid van de BBB heeft kennisgenomen van de Kamerbrief die ingaat op het voornemen
de verkoop van Intravacc B.V. te heropstarten, en heeft daarbij nog enkele vragen.

De Minister stelt dat voor het borgen van het publieke belang nodig is dat er een
compleet vaccin-ecosysteem is, en dat deelname door de Staat in slechts een bedrijf
daar niet aan bijdraagt. Kan de Minister die stelling onderbouwen? Op welke wijze
is het publieke belang beter geborgd bij het verkopen van Intravacc B.V.? Het lid
van de BBB-fractie is van mening dat het overdragen van fundamentele voorzieningen
zoals energie en gezondheidszorg aan de vrije markt een tegengesteld effect gehad
hebben. In plaats van dat de kosten gereduceerd werden, zijn de kosten gestegen. Dat
is niet zo gek; fundamentele voorzieningen zijn namelijk altijd nodig, mensen kunnen
niet zonder. De overheid zou daar verantwoordelijkheid voor moeten dragen. Wat het
lid van de BBB-fractie betreft is er een reflectie nodig op de liberalisering van
de gezondheidszorg en moet het beleid gekeerd worden. Het behouden van Intravacc B.V.
zou in dat kader een mooie eerste stap zijn om kennis en specialisten binnenhuis te
houden. Erkent de Minister dat de farmaceutische industrie veelal geen belang hebben
bij het onderzoek doen naar vaccins, omdat daar buiten tijden van crisis onvoldoende
winst mee behaald kan worden? Verwacht de Minister ook dat de farmaceutische industrie
daar voor gecompenseerd moet worden? Kan de Minister een inschatting geven van de
kosten die verwacht worden als de farmaceutische industrie gecompenseerd moet worden
dergelijk onderzoek naar vaccins ook buiten pandemieën of crisis te handhaven? Kan
de Minister garanderen dat die kosten lager zijn dan de kosten om Intravacc B.V. operationeel
te houden? Hoeveel is er tijdens de COVID-pandemie gebruikgemaakt van de diensten
van Intravacc B.V.?

Kan de Minister uitleggen wat de positieve resultaten geweest zijn om eerder al de
productie van vaccins in de verkoop te doen? Wat heeft dat opgeleverd? Was het, als
dat onderdeel niet verkocht was, mogelijk geweest zelf COVID-vaccins te produceren?
Kan de Minister aangeven of ons dat kosten of tijd had kunnen besparen, nu we door
COVID fors hebben moeten investeren in vaccins?

Het lid van de BBB-fractie wil graag een overzicht ontvangen van de kosten en baten
van Intravacc B.V. over de afgelopen jaren. Wat zijn de verwachte baten in de toekomst?
Klopt het dat er een neusspray-vaccin ontwikkeld is door Intravacc? Hoe gaat de Minister
voorkomen dat eventuele opbrengsten daarvan door derden worden opgestreken? Garandeert
de Minister dat dit niet zal gebeuren?

Het lid van de BBB-fractie wil afsluiten door ervoor te pleiten dat de overheid fundamentele
zaken in eigen handen moet houden. Verkoop Intravacc B.V. niet, integendeel: zorg
ervoor dat we privatisering in alle lagen van de gezondheidszorg, onderzoek en ontwikkeling
terugdraaien.

II. Reactie van de Minister

Algemene inleiding

Beschikbaarheid en toegang hebben tot vaccins is een publiek belang. Dat belang behartigen
we het beste door in EU verband in te zetten op 1) een goed functionerend vaccin-ecosysteem
én 2) door samenwerking in internationaal verband. In het kader van het programma
pandemische paraatheid investeren we in beide sporen. Dat ziet u terug in de begroting,
in de beleidsagenda pandemische paraatheid8 en zal ook onderdeel zijn van de brief over dit programma die in het najaar naar
de Kamer gaat.

Allereerst bevorder ik met gerichte programma’s de samenwerking tussen onderzoeksinstellingen
en de industrie. In de COVID-19 pandemie heb ik ervaren dat voor vaccinontwikkeling
de epidemiologische, immunologische en virologische kennis afkomstig was van universiteiten
en academische ziekenhuizen. Een goed functionerende samenwerking is tijdens een pandemie
onmisbaar, omdat meerdere technologieën en inzichten noodzakelijk zijn om te komen
tot veilige en goed werkende vaccins en snel opschaalbare inzet daarvan. Juíst omdat
we ons voorbereiden op onbekende pandemieën en mogelijk nog niet bekende ziekteverwekkers.
We weten ook dat we meerdere vaccins nodig zullen hebben; met oog op de werking, veiligheid
en beschikbaarheid. Dit hebben we geleerd in de COVID-crisis. We hadden niet genoeg
aan het ontwikkelen van één vaccin, maar er is parallel wereldwijd gewerkt aan meerdere
vaccins.

Ten tweede zet ik in op internationale samenwerking voor vaccinontwikkeling en productie.
Die krijgt invulling met mijn inzet op de EU-autoriteit voor paraatheid en respons
inzake noodsituaties op gezondheidsgebied (Health Emergency Preparedness and Response Authority: HERA). Deze speelt een belangrijke rol in de vaccinbeschikbaarheid in de EU. Ook
de internationale alliantie CEPI (Coalition for Epidemic Preparedness Innovations), een wereldwijde coalitie gericht op onderzoek en ontwikkeling van nieuwe vaccins
tegen mogelijk pandemische infectieziekten, bevordert de beschikbaarheid. Tenslotte
wordt door Nederland op dit onderwerp ook deelgenomen aan Important Project of Common European Interest (IPCEI Health), waarmee de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen
zoals universiteiten en academische ziekenhuizen gestimuleerd wordt.

Mijn strategie voor de beschikbaarheid van vaccins richt zich zoals hierboven beschreven
op het systeem als geheel en niet op één bedrijf in het bijzonder, of specifieke vaccins
of technologieën. Intravacc B.V. is een bedrijf dat zich enerzijds «ontplooit als
contract development en manufacturing organization («CDMO») die zich bezighoudt met het ontwikkelen van vaccinprocessen op onderzoekschaal
(tot en met fase 1&2 klinische studies) ten behoeve van derden. Anderzijds is Intravacc
B.V. in opdracht van VWS bezig met het ontwikkelen van een aantal vaccin concepten
en het verbeteren van de procestechnologie rondom vaccin ontwikkeling. Dit betekent
dat ná de fasen waar Intravacc B.V. zich op richt nog meerdere, meerjarige, ontwikkelingsfasen
doorlopen worden om te komen tot een goedgekeurd vaccin dat op grote schaal geproduceerd
kan worden. Een dergelijke ontwikkeling vraagt om grote investeringen en die worden
uitgevoerd door andere partijen. Daarom zet ik in op stimuleren van een ecosysteem
rond vaccinontwikkeling.

Vragen en opmerkingen van de leden van de VVD-fractie

Zoals in de inleiding aangegeven, wordt in het kader van het programma pandemische
paraatheid ingezet op een goed functionerend vaccin-ecosysteem in Europa en op samenwerking
in EU en internationaal verband.

Investeringen in CEPI worden gecontinueerd om vaccinontwikkeling door samenwerking
in internationaal verband te bevorderen9. Tevens wordt de deelname aan Important Project of Common European Interest (IPCEI Health) voortgezet, waarmee de samenwerking tussen bedrijfsleven en onderzoeksinstellingen
gestimuleerd wordt. Daarnaast starten in 2022 verschillende initiatieven vanuit VWS.
Zoals de bijna tien miljoen euro investering in de Thematische Technology Transfer-regeling
(TTT10), die eind dit jaar start. Hiermee wordt ingezet op het benutten van kennis van onderzoeksinstellingen
naar (preventieve) behandeling van infectieziekten die een pandemie kunnen veroorzaken,
waaronder de ontwikkeling van vaccins. Ook wordt ingezet op een impuls, via het expertisecentrum
FAST (Centre for Future Affordable and Sustainable Therapy development), om de leidende rol die Nederland heeft op het vlak van regulatory science voor geneesmiddelen en vaccinontwikkeling verder te versterken.

Voor het borgen van leveringszekerheid op het gebied van vaccinproductie zet Nederland
hiermee in op Europese samenwerking. Zo wordt via HERA ingezet op het beschikbaar
hebben van voldoende opschaalbare productiecapaciteit (EU FAB). Consortia van Nederlandse
en Europese bedrijven kunnen hierop inschrijven.

In het vijfjarenprogramma 2021–2025 beschrijft Intravacc B.V. welke projecten in deze
periode worden uitgevoerd. Het gaat om projecten op het terrein van het ontwikkelen
van een aantal vaccin concepten en het verbeteren van de procestechnologie rondom
vaccin ontwikkeling. De inhoud van het vijfjarenprogramma is bedrijfsvertrouwelijk
en kan daarom niet openbaar worden gemaakt. We maken afspraken over de uitvoering
van de opdrachten met Intravacc B.V. en het bedrijf legt verantwoording aan het Ministerie
van VWS af.

Daarnaast heeft Intravacc B.V. in samenspraak met VWS gekozen voor de ontwikkeling
van kandidaat vaccins, waaronder Hand Food & Mounth Disease (HFMD) (een virusinfectie) en Gonorrhea (een bacteriële infectie).

Ter bevordering van de zelfstandigheid loopt momenteel vanuit VWS de vijfjarenopdracht.
Met deze opdracht heeft Intravacc B.V. voor een periode van vijf jaar opdrachten en
financiering vanuit VWS en kan tegelijkertijd, omdat het geen onderdeel meer is van
het ministerie, maar een B.V. is, meer commerciële opdrachten aantrekken. Op deze
manier wordt voorzien in zowel continuering, als afbouw van de afhankelijkheid. Het
afgelopen jaar had Intravacc B.V. extra opdrachten vanuit VWS, in het kader van de
coronapandemie, en daardoor minder ruimte voor commerciële opdrachten. De verwachting
voor dit jaar en komende jaren is dat Intravacc B.V. meer commerciële opdrachten gaat
aantrekken. Dat is al succesvol als het gaat om een opdracht van de Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases voor verdere ontwikkeling van een gonorroevaccin. Daarnaast heeft Intravacc B.V.
een contract gesloten met CEPI voor een verdere ontwikkeling van het COVID-19 kandidaat
vaccin product.

Intravacc B.V. heeft in 2021 middelen gekregen voor de ontwikkeling van drie COVID-19-vaccins.
Wat is de status van deze ontwikkeling op dit moment?

Intravacc B.V. heeft in 2020 een opdracht gekregen voor de ontwikkeling van een COVID-19
vaccin. Deze opdracht is eind 2021 beëindigd, omdat inmiddels voldoende vaccin typen
beschikbaar waren die in Nederland worden ingezet. In het kader van crisisbestrijding
was er geen noodzaak meer om de ontwikkeling te continueren. Op dit moment loopt bij
Intravacc B.V. het onderzoek naar de werking van het OMV-platform. Deze ontwikkeling
is bekostigd uit het vijfjaren programma van VWS. Intravacc B.V. ontwikkelt OMV-platform
processen met het nasaal COVID-19 vaccin (Avacc 10) als model in een fase 1 onderzoek.
Intravacc B.V. heeft hiervoor een contract gesloten met CEPI.

Vragen en opmerkingen van de leden van de D66-fractie

Vanuit het publieke belang van vaccinontwikkeling en leveringszekerheid wordt, zoals
aangegeven in de inleiding, ingezet op het functioneren van het hele vaccin-ecosysteem.
Dit wordt bevorderd met programma’s gericht op de samenwerking tussen onderzoeksinstellingen
en de industrie. Intravacc B.V. produceert zelf geen vaccins en heeft daarom ook geen
rol bij productie, koop of distributie van de coronavaccins. Zoals in de inleiding
beschreven, zijn er een groot aantal bedrijven in Nederland en daarbuiten actief om
vaccinconcepten te testen en gereed te maken voor grootschalige eindproductie. Intravacc
B.V. speelt hierin een bescheiden rol. Mijn conclusie is dat deelname van de Staat
in Intravacc B.V. niet nodig is, omdat het de pandemische paraatheid onvoldoende versterkt.
Daarom zet ik in op stimuleren van een ecosysteem rond vaccinontwikkeling, omdat we
op voorhand niet kunnen voorspellen welke technologie bij een volgende pandemie nodig
is.

Ik heb tegen de achtergrond van de kernvragen uit de nieuwe Nota Deelnemingenbeleid
rijksoverheid 2022 (Kamerstuk 28 165, nr. 370) een beoordeling gemaakt van de situatie van Intravacc B.V. in relatie tot het borgen
van publieke belangen in de gehele keten van vaccinontwikkeling. De uitkomst is dat
met de deelname van de Staat in één klein bedrijf dat specifieke vaccinontwikkeling
uitvoert de publieke belangen in het kader van pandemische paraatheid niet kunnen
worden geborgd. Daarvoor is een goed functionerend vaccin-ecosysteem in Europees verband
nodig.

Intravacc B.V. heeft als bedrijf betere mogelijkheden om benodigde investeringen aan
te trekken om zo een bijdrage te kunnen leveren aan het ecosysteem in samenwerking
met anderen, dan als beleidsdeelneming.

De overgang van de vaccin ontwikkelingstaak, voorheen RIVM, later Nederlands Vaccin
Instituut (NVI) en nu Intravacc B.V., naar de markt kent een lange aanlooptijd. Tijdens
dit proces is duidelijk geworden, zoals ook in het opiniestuk benoemd, dat een nieuw
businessmodel nodig is voor Intravacc B.V. In tegenstelling tot aannames in het opiniestuk
van Wemos produceert Intravacc B.V. geen vaccins, maar houdt zich bezig met vaccinprocestechnologie,
hetgeen inhoudt dat Intravacc B.V. een deel van de vaccinontwikkeling uitvoert. In
het nieuwe businessmodel voor Intravacc B.V. staan investeringen van externe partijen
en economisch rendement meer centraal. Juist de positie van Intravacc B.V. als bedrijf,
los van de overheid, maakt het mogelijk om de benodigde investeringen aan te trekken.

Kan de Minister toelichten welke waarborgen er zijn dat Intravacc B.V. na privatisering
zich blijft inzetten voor maatschappelijke belangen? Voorts vragen zij de Minister
om specifiek in te gaan op waarborgen om onderzoek naar en ontwikkeling van vaccins
tegen veelvoorkomende ziekten te stimuleren.

Bij de beoordeling van de potentiële kopers zal ik criteria als reputatie, financiële
stabiliteit van de potentiële kopers en het continueren van huidige contractuele afspraken
laten meewegen. Tevens zullen de strategische en inhoudelijke plannen die het bedrijf
heeft t.a.v. Intravacc B.V. worden meegewogen, zodat indien daartoe met publiek budget
ontwikkelde producten behoren, de Staat deze kan blijven afnemen tegen maatschappelijk
aanvaardbare prijzen. Dit betekent dat de overheid de ontwikkeling in bepaalde fasen
wel financiert, maar dat bij de uiteindelijke productie en afzet in Nederland deze
ontwikkelkosten niet in de prijsbepaling opnieuw zijn meegenomen. De biedingen en
plannen voor de toekomst van potentiële kopers zal ik beoordelen op de daarin beschreven
inzet voor het behoud van voor Nederland en de EU cruciale kennis en know how, maar
in juridische zin kan ik op voorhand geen partijen uitsluiten. Intravacc B.V. heeft
een contract gesloten met CEPI voor een verdere ontwikkeling van het COVID-19 kandidaat
vaccin product. Dit is een goed voorbeeld van hoe Intravacc B.V. zelfstandig een rol
kan oppakken in het Europese ecosysteem.

Zoals in de inleiding aangegeven, richt de strategie voor de beschikbaarheid van vaccins
zich op het systeem als geheel en niet op één bedrijf of specifieke vaccins of technologieën.
Op dit moment zijn voor diverse veel voorkomende ziekte al vaccins beschikbaar. De
markt ontwikkelt in samenwerking met onderzoeksinstellingen nieuwe vaccins. Ik bevorder
vanuit het publieke belang rond pandemische paraatheid met gerichte programma’s de
samenwerking tussen onderzoeksinstellingen en de industrie.

De Staat is de enige aandeelhouder van Intravacc B.V. De verkoop van Intravacc B.V.
betreft daarom een aandelenoverdracht van alle aandelen Intravacc B.V. Er is dan ook
sprake van vervreemding van staatsbezit. De verkoop van een beleidsdeelneming wordt
door Eurostat en het CBS aangemerkt als een financiële transactie. Financiële transacties
tellen niet mee voor het EMU-saldo. De ontvangsten uit financiële transacties vallen
daarmee buiten het uitgavenplafond en komen één-op-één ten gunste van de EMU-schuld.
Deze ontvangsten kunnen daarom niet ingezet worden ter dekking van extra uitgaven
elders.

Ten behoeve van het openbare en transparante verkoopproces van (de aandelen in) Intravacc
B.V. wordt een verkoopstrategie opgesteld, zoals hierboven beschreven, bestaande uit
uitsluitingsgronden en selectiecriteria.

Indien een uitsluitingsgrond van toepassing is, bijvoorbeeld als de potentiële koper
is onderworpen aan sanctiemaatregelen van de VN of EU, wordt die partij uitgesloten
van deelname.

In het geval van selectiecriteria betreft het de integrale afweging van alle criteria.
De biedingen inclusief plannen voor de toekomst met de daarin beschreven inzet voor
het behoud van voor Nederland en de EU cruciale kennis en know how worden beoordeeld,
maar in juridische zin kan ik op voorhand geen partijen uit specifieke landen uitsluiten.
In het kader van het programma pandemische paraatheid wordt ingezet op samenwerking
in de EU ten aanzien van vaccin beschikbaarheid en voldoende opschaalbare productiecapaciteit.
Zoals vermeld wordt daarnaast ingezet op het EU Horizon programma Pandemic Preparedness. Ook zet de EU met HERA in op het onderzoek naar effectieve en veilige medische therapieën.

Vragen en opmerkingen van de leden van de PVV-fractie

Intravacc B.V. is, voor een periode van maximaal 2 jaar, een tijdelijke beleidsdeelneming
geworden tijdens de coronapandemie. De intentie was al lange tijd om Intravacc B.V.
op afstand te plaatsen met behoud van borging van publieke belangen, middels het vijfjarenprogramma,
waarbij de nadere afweging is overgelaten aan het huidige kabinet. Deze afweging is
gemaakt en kenbaar gemaakt aan uw Kamer in de brief12 over de herstart van het verkoopproces Intravacc B.V. naar aanleiding waarvan u dit
Schriftelijk Overleg heeft geïnitieerd.

Zoals vermeld in de inleiding, richt de strategie voor de beschikbaarheid van vaccins
voor pandemische paraatheid zich op het systeem als geheel en niet op één bedrijf
of specifieke vaccins of technologieën. De markt in samenwerking met onderzoeksinstellingen
zoals universiteiten en academische ziekenhuizen ontwikkelt nieuwe vaccins. De hoge
investeringen van de Staat in een klein bedrijf dat zich bezighoudt met het ontwikkelen
van vaccin processen op onderzoekschaal (tot en met fase 1&2 klinische studies) ten
behoeve van derden, zal de pandemische paraatheid niet effectief versterken, omdat
we niet weten welke technologie bij een volgende pandemie nodig is. De periode dat
Intravacc B.V. een beleidsdeelneming is (vanaf 1 januari 2021), is door het bestuur
van Intravacc B.V. benut om het bedrijf te professionaliseren en zelfstandiger te
positioneren om tot verkoop over te kunnen gaan. Intravacc B.V. heeft behoefte aan
een kapitaalkrachtige investeerder die Intravacc B.V. wil steunen in de ontwikkeling
naar een bedrijf dat onafhankelijk is van VWS. De vorm van beleidsdeelneming is gekozen
in het licht van de voorgenomen verkoop en daarmee bedoeld als tijdelijke vorm, tijdens
de overgangsfase naar de markt.

Bij voorgaand antwoord is uiteengezet hoe de publieke belangen in vaccinontwikkeling
worden geborgd, namelijk met gerichte programma’s die de samenwerking tussen onderzoeksinstellingen
en de industrie bevorderen. Deze acties vindt u terug in beleidsagenda pandemische
paraatheid, zoals eerder genoemd in de inleiding. De overheid zal na de verkoop van
Intravacc B.V. geen formele rol meer hebben in het bedrijf. Intravacc B.V. kan wel
via de reguliere aanbestedingsregels meedingen met opdrachten die het Rijk uitzet.

Het idee van een Multi Purpose Vaccine Production Plant (MPVPP) is ontstaan ten tijde
van de pandemie. De heer Schikan heeft, als Vaccin Gezant dit idee destijds voor Nederland
onderzocht in een taskforce waarin Intravacc B.V. heeft meegedacht. De heer Schikan
noemde in het rapport13 de MPVPP in Nederland als onderdeel van een nog te vormen consortium. Zoals eerder
aan uw Kamer gemeld14 sluit Nederland aan bij de internationale vaccin productieketen. Daarom wordt nu
in EU verband samengewerkt met de inmiddels operationele HERA aan voldoende opschaalbare
productiecapaciteit, met name door EU FAB15. Door deze samenwerking kan bestaande (warme) vaccin productiecapaciteit tijdens
pandemieën ingezet worden voor de productie van pandemische vaccins voor de EU.

Ik zie geen aanleiding mijn beslissing te heroverwegen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de CDA-fractie

De leden van de CDA-fractie hebben kennisgenomen van het voornemen van de Minister
om het verkoopproces van de beleidsdeelneming Intravacc B.V. te hervatten. Deze leden
hebben hier enkele vragen bij.

Intravacc B.V. is een klein bedrijf dat zich enerzijds ontplooit als «contract development
en manufacturing organization» («CDMO») die zich bezighoudt met het ontwikkelen van
vaccinprocessen op onderzoekschaal (tot en met fase 1&2 klinische studies) ten behoeve
van derden. Anderzijds is Intravacc B.V., middels het vijfjarenprogramma in opdracht
van VWS bezig met het ontwikkelen van een aantal vaccin concepten en het verbeteren
van de procestechnologie rondom vaccin ontwikkeling. Als het gaat om een zogenaamde
«nieuwe vaccinfabriek» denk ik dat wordt gerefereerd aan de berichtgeving in februari
2021 rond plannen van de Multi Purpose Vaccine Production Plant (MPVPP). De heer Schikan heeft, als Vaccin Gezant dit idee destijds voor Nederland
onderzocht in een taskforce waarin Intravacc B.V. heeft meegedacht. De heer Schikan
noemde in het rapport17 de MPVPP in Nederland als onderdeel van een nog te vormen consortium. Zoals eerder
aan uw Kamer gemeld18 sluit Nederland aan bij de internationale vaccin productieketen. Daarom wordt nu
in EU verband samengewerkt met de inmiddels operationele HERA aan voldoende opschaalbare
productiecapaciteit, met name door EU FAB19. Door deze samenwerking kan bestaande (warme) vaccin productiecapaciteit tijdens
pandemieën ingezet worden voor de productie van pandemische vaccins voor de EU.20

Is de Minister niet bezorgd dat met de verkoop van Intravacc B.V. de marktmacht nog
verder geconcentreerd kan gaan worden met eigendom buiten de EU? Zoals bekend is de
huidige producent Bilthoven Biologicals (BBIO) immers in 2011 verkocht aan het Serum
Institute in India dat 60% van de wereldwijde vaccinmarkt bezit. Wat betekent een
dergelijke concentratie van marktmacht buiten Europa voor de pandemische paraatheid
van Nederland?

Het hoge percentage van 60% komt voor een belangrijk deel door de grote bijdrage (in
aantallen) van India aan programma's van organisaties als Unicef en de Wereldgezondheidsorganisatie.
Volgens het aangehaalde artikel komt voor deze mondiale programma’s zelfs 80% uit
India. India levert met enkele bedrijven een grote bijdrage aan de gezondheid van
heel veel mensen in Low- or Middle-Income Countries (LMIC).

De meeste grote vaccinbedrijven zijn voornamelijk in de Verenigde Staten en Europa
gevestigd en hebben het grootste aandeel in de handel21. De marktconcentratie ligt dus niet buiten Europa en ik ben niet bezorgd dat de marktmacht
buiten de EU komt te liggen.

Ten behoeve van het openbare en transparante verkoopproces van (de aandelen in) Intravacc
B.V. zal ik een verkoopstrategie opstellen bestaande uit uitsluitingsgronden en selectiecriteria.

Indien een uitsluitingsgrond van toepassing is, bijvoorbeeld als de potentiële koper
is onderworpen aan sanctiemaatregelen van de VN of EU, wordt die partij uitgesloten
van deelname.

Bij de beoordeling van de potentiële kopers zal ik criteria als reputatie, financiële
stabiliteit van de potentiële kopers en het continueren van huidige contractuele afspraken
laten meewegen. Tevens zullen de strategische en inhoudelijke plannen die het bedrijf
heeft t.a.v. Intravacc B.V. worden meegewogen, zodat indien daartoe met publiek budget
ontwikkelde producten behoren, de Staat deze kan blijven afnemen tegen maatschappelijk
aanvaardbare prijzen. Dit betekent dat de overheid de ontwikkeling in bepaalde fasen
wel financiert, maar dat bij de uiteindelijke productie en afzet in Nederland deze
ontwikkelkosten niet in de prijsbepaling opnieuw zijn meegenomen. De plannen van potentiële
kopers zal ik beoordelen op de daarin beschreven inzet voor het behoud van voor Nederland
en de EU cruciale kennis en know how, maar in juridische zin kan ik op voorhand geen
partijen uitsluiten.

Er is door Intravacc B.V. tijdens de COVID-19 pandemie de intentie uitgesproken tot
opname van een COVID-19 vaccintechnologie in C-TAP. Momenteel is dit kandidaat-product
nog in ontwikkeling en om die reden is niet te voorzien of dit leidt tot opname in
C-TAP. Ik zal om die reden deze eis contractueel niet van te voren aan partijen stellen,
maar zoals hierboven beschreven worden de inhoudelijke plannen van partijen wel beoordeeld
op hun visie om deze intentie tot opname in C-TAP te continueren.

In een eerder artikel in het Financieel dagblad22 heeft de Minister aangegeven de geneesmiddelenontwikkeling bij te willen sturen zodat
de grootste gezondheidswinst wordt behaald. De leden van de CDA-fractie vragen hoe
de Minister de ontwikkeling van geneesmiddelen denkt bij te kunnen sturen. Is de Minister
bereid een minimum van voorwaarden te stellen aan de beschikbaarheid, betaalbaarheid
en transparantie van research en development (R&D)-kosten en netto prijs te stellen
aan geneesmiddelen die ontwikkeld zijn met publieke middelen?

Graag verwijs ik naar de brief welke ik hierover met de kamer heb gedeeld23. Zoals hierin aangegeven is het van belang dat we publieke en private belangen met
elkaar verbinden. Geneesmiddelenontwikkeling is complex en kostbaar en vraagt kennis
en expertise van alle betrokken partijen. Het publieke belang is zeker gediend met
de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen waaronder vaccins. Wel ben ik kritisch op
de toegevoegde waarde van geneesmiddelen die worden ontwikkeld, of juist degene die
nog niet worden ontwikkeld. Vandaar mijn uitnodiging om in gesprek te gaan met de
sector over welke nieuwe geneesmiddelen wij graag ontwikkeld zien en wat we bereid
zijn om daarvoor te betalen. Daarnaast wordt momenteel gewerkt aan een beleidsagenda
leveringszekerheid, waarin nader wordt uitgewerkt, mede op basis van eigen onderzoek,
wat de mogelijkheden zijn ten aanzien van de door u genoemde voorwaarden. Binnenkort
zult u de eerste resultaten van dit onderzoek ontvangen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de SP-fractie

Zoals vermeld in de inleiding, zet ik vanuit het publieke belang in op het functioneren
van het gehele vaccin-ecosysteem. Ik zie daarom geen reden om verder onderzoek te
doen naar mogelijkheden om als overheid zelf vaccins te produceren of een eigenstandige,
bedrijfsmatige rol te hebben in vaccinontwikkeling. Dit zie ik niet als overheidstaak.
De markt in samenwerking met onderzoeksinstellingen ontwikkelt nieuwe vaccins.

De leden van de SP-fractie herinneren de Minister eraan dat de aangenomen motie van
de leden Van Gerven en Hijink24 de regering verzocht «om niet over te gaan tot privatisering van Intravacc». Met
het besluit om Intravacc B.V. alsnog te privatiseren gaat de Minister compleet in
tegen de intentie en de letterlijke tekst van deze motie. Waarom heeft de Minister
ervoor gekozen om deze motie terzijde te schuiven?

Nadat het verkoopproces door mijn voorganger in april 2020 tijdelijk on hold is gezet,
is besloten dat Intravacc B.V. als tijdelijke beleidsdeelneming voor een periode van
maximaal 2 jaar verder zou gaan. De definitieve verkoop is daarmee uitgesteld en de
aandelen in de B.V. bleven tijdelijk in handen van de Staat, vanwege de extra noodzaak
van het borgen van publieke belangen rond vaccinontwikkeling in de coronapandemie.
Daarmee heeft mijn voorganger aan de motie voldaan. Het nieuwe kabinet zou hierin
een nadere afweging maken, waarbij de intentie bleef Intravacc B.V. op afstand te
plaatsen met behoud van borging van publieke belangen. Dit voorjaar heb ik daarom
opnieuw de afweging gemaakt over een passend vervolg.

Doorslaggevend bij mijn besluit het verkoopproces van Intravacc B.V. te herstarten,
is dat voor het borgen van de publieke belangen in het kader van pandemische paraatheid
een deelname van de Staat in één klein bedrijf de pandemische paraatheid niet effectief
versterkt.

Ter illustratie: de cumulatieve kosten voor het onderzoeks- en ontwikkelingsproces
voor één vaccin tot de fase dat deze op grote groepen getest kan worden, worden in
de Lancet in 2016 op minimaal 319–469 miljoen dollar geschat25. Ik richt mij daarom op de ontwikkeling van een Europees ecosysteem en internationale
samenwerking om samen met de markt deze kosten te dragen en zo de kans op het succesvol
ontwikkelen van veilige en werkzame vaccins te vergroten.

De leden van de SP-fractie vragen de Minister hiernaast hoe dit besluit zich verhoudt
tot de aangenomen motie van de leden Marijnissen en Pieter Heerma26, die de regering verzocht «voor de zomer een voorstel aan de Kamer voor te leggen
over hoe de productie van geneesmiddelen, vaccins en beschermingsmateriaal voor zowel
de korte als de lange termijn in ons land en binnen Europa versterkt en uitgebreid
kan worden».

Ter uitvoering van de motie van de leden Marijnissen en Pieter Heerma heeft de voormalig
Minister MZS uw Kamer een voorstel toegezonden voor de versterking en uitbreiding
van de productie van geneesmiddelen, vaccins en beschermingsmateriaal voor zowel de
korte termijn als de lange termijn in ons land en Europa.27 Daarin wordt het belang geschetst van het stimuleren van de ontwikkeling van vaccins
evenals internationale samenwerking op dat vlak, hetgeen ik onderschrijf. Intravacc
B.V. kan als bedrijf in private handen bijdragen aan vaccinontwikkeling in samenwerking
met andere partijen zoals beoogd met de beleidsagenda pandemische paraatheid, zoals
ik heb toegelicht in de brief van 6 juli jl. Daarmee sluit dit aan op het voorstel
dat in reactie op de motie van de leden Marijnissen en Pieter Heerma aan uw Kamer
is toegezonden.

In mijn nadere afweging op het besluit tot herstart van de verkoop is duidelijk geworden
welke voordelen privatisering biedt. De deelname van de Staat in één klein bedrijf
dat specifieke vaccinontwikkeling uitvoert zal de pandemische paraatheid onvoldoende
versterken. Daarom zet ik in op stimuleren van een ecosysteem rond vaccinontwikkeling.
Na verkoop van Intravacc B.V. kan het bedrijf effectiever samenwerkingen aangaan en
de benodigde investeringen aantrekken om een bijdrage te kunnen leveren aan vaccin
procestechnologie ontwikkeling.

Er is door Intravacc B.V., tijdens de coronapandemie, een intentie uitgesproken tot
opname in C-TAP. Momenteel is dit kandidaat-product nog in ontwikkeling en om die
reden niet te voorzien of dit leidt tot opname in C-TAP. Ik zal om die reden deze
eis contractueel niet van te voren aan partijen stellen, maar de inhoudelijke plannen
van partijen wel beoordelen op hun visie om deze intentie tot opname in C-TAP te continueren.

Gelet op de nieuwe afweging die ik heb gemaakt, blijf ik voorstander van de verkoop
van Intravacc B.V. Met de start van de daadwerkelijke verkoop wordt gewacht tot dat
de Kamer kennis heeft kunnen nemen van deze antwoorden. In de tussentijd gaan intern
voorbereidingen door ten behoeve van het verkoopproces, waaronder het formuleren van
de verkoopstrategie.

Vragen en opmerkingen van de leden van de GroenLinks-fractie

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met verbazing kennisgenomen dat het kabinet
heeft besloten Intravacc B.V. alsnog te verkopen. De Minister schrijft dat «het publieke
belang van leveringszekerheid van vaccins niet automatisch betekent dat dit ook een
publieke taak is». Kan de Minister zich nog herinneren dat de regering op 22 juni
jongsleden op basis van onderzoek stelde dat: «financieel rendement is voor investeerders
en farmaceuten leidend bij geneesmiddelenonderzoek»28? Genoemde leden vragen hoe deze constatering rijmt met het voornemen om de enige
vaccinontwikkelaar in publieke handen alsnog te verkopen.

Ja, dit kan ik mij herinneren. De conclusie waaraan u refereert volgde na een uitgebreid
onderzoek naar vele verschillende casussen. Dit betekent niet dat deze op elke situatie
van toepassing is. Tot nu toe zijn alleen voorbereidingen voor de verkoop begonnen
en is nog geen private investeerder voor Intravacc B.V. in beeld. Ik kan dus ook niet
speculeren naar specifieke drijfveren. Wel wil ik opmerken dat het maatschappelijke
rendement gediend is bij de succesvolle ontwikkeling van nieuwe vaccins door de markt.
Het is mijn overtuiging dat de kans hierop toeneemt wanneer Intravacc B.V. zelfstandig,
los van de overheid, opereert.

Hoe coherent is de verkoop van Intravacc B.V. met de zorgen van de regering dat het
maatschappelijk rendement te weinig meespeelt bij geneesmiddelenonderzoek29? Is de Minister van mening dat het huidige economische farmaceutische systeem werkt,
ondanks de hoge prijzen, oneerlijke verdeling van vaccins en wereldwijde tekorten?
Is de Minister van mening dat de farmaceutische industrie de publieke belangen dient?

Deze is coherent, zie ook mijn antwoord op uw vorige vraag. Het huidige economische
farmaceutische systeem heeft ons veel gebracht in de vorm van innovatieve geneesmiddelen
en vaccins. Er is echter ruimte voor verbetering, zoals we elk systeem kritisch blijven
evalueren. U refereert zelf aan het onderzoek naar de financiering van geneesmiddelenonderzoek
dat ik met uw Kamer heb gedeeld. Ik heb in mijn begeleidend schrijven destijds aangegeven
dat ik over dit systeem in gesprek wil. Concreet zie ik ruimte om een duidelijker
signaal af te geven wat we bereid zijn te betalen voor welk type geneesmiddelen. De
invulling van wat dit betekent, vraagt een brede discussie, ook met uw Kamer.

Is de Minister zich ervan bewust dat het niet marktpartijen maar de overheid zelf
is die verantwoordelijk is voor de bescherming van de gezondheid van burgers en maatregelen
moet treffen jegens infectieziekten zoals artikel 22 van de Grondwet stelt en artikel 2
en artikel 8 van het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens?

Ik acht het van belang dat we publieke en private belangen met elkaar verbinden. Geneesmiddelenontwikkeling
is complex en kostbaar, en vraagt kennis en expertise van alle betrokken partijen.
Het publieke belang is zeker gediend met de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen,
waaronder vaccins. Wel ben ik kritisch op de toegevoegde waarde van de geneesmiddelen
die worden ontwikkeld, of juist degene die nog niet worden ontwikkeld. Vandaar ook
mijn uitnodiging om in gesprek te gaan over welke nieuwe geneesmiddelen wij graag
ontwikkeld zien, en wat we bereid zijn om daarvoor te betalen.

Artikel 22 van de Grondwet stelt inderdaad dat de overheid maatregelen moet treffen
ter bevordering van de volksgezondheid. Ter invulling van die taak is voor de publieke
gezondheidszorg en de bestrijding van infectieziekten in de Wet publieke gezondheid
een stelsel met rollen voor onder andere het RIVM, gemeenten en de GGD’en voorzien.
Artikel 22 van de Grondwet laat onverlet dat ook marktpartijen een rol kunnen spelen
in het stelsel, zoals bij de productie van vaccins.

De leden van de GroenLinks-fractie merken op dat Intravacc B.V. momenteel een nasaal
COVID-19-vaccin ontwikkelt dat zich in fase 1 van de ontwikkeling bevindt. Dit vaccin
heeft behoorlijke voordelen in de toepassing van het COVID-vaccin. Intravacc B.V.
heeft eerder aangegeven dat dit product bij goedkeuring gratis ter beschikking wordt
gesteld aan WHO’s COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP). Wat betekent de verkoop
van Intravacc B.V. met betrekking tot deze belofte? Is de Minister voornemens deze
belofte bij de nieuwe eigenaar af te dwingen, wanneer hij alsnog overgaat tot het
afkeurenswaardige plan om Intravacc B.V. te verkopen?

Ten behoeve van het openbare en transparante verkoopproces van (de aandelen in) Intravacc
B.V. zal ik een verkoopstrategie opstellen bestaande uit uitsluitingsgronden en selectiecriteria.

Indien een uitsluitingsgrond van toepassing is, bijvoorbeeld als de potentiële koper
is onderworpen aan sanctiemaatregelen van de VN of EU, wordt die partij uitgesloten
van deelname.

Nadat het verkoopproces door mijn voorganger in april 2020 tijdelijk on hold is gezet,
is besloten dat Intravacc B.V. als tijdelijke beleidsdeelneming voor een periode van
maximaal 2 jaar verder zou gaan. De definitieve verkoop is daarmee uitgesteld en de
aandelen in de B.V. bleven tijdelijk in handen van de Staat. Het nieuwe kabinet zou
hierin een nadere afweging maken, waarbij de intentie bleef Intravacc B.V. op afstand
te plaatsen met behoud van borging van publieke belangen. Dit voorjaar heb ik daarom
opnieuw de afweging gemaakt over een passend vervolg.

Ter illustratie: de cumulatieve kosten voor het onderzoeks- en ontwikkelingsproces
voor één vaccin tot de fase dat deze op grote groepen getest kan worden, worden in
de Lancet in 2016 op minimaal 319–469 miljoen dollar geschat30. Ik richt mij daarom op de ontwikkeling van een Europees ecosysteem en internationale
samenwerking om samen met de markt deze kosten te dragen en de kans op het succesvol
ontwikkelen van veilige en werkzame vaccins groter is.

Bij het voorgenomen verkoopproces is de Staat als verkopende partij gebonden aan uitgebreide
mededinging- en concurrentieregels en om die reden kan ik niet aangeven welke opbrengst
wordt verwacht.

Tot slot vragen de voornoemde leden zich af of de Minister de gestelde vragen ieder
afzonderlijk kan beantwoorden.

Alle vragen zijn beantwoord. Voor de duidelijkheid en leesbaarheid zijn in voorkomende
gevallen wel meerdere vragen in één keer beantwoord.

Vragen en opmerkingen van de leden van ChristenUnie-fractie

Ik heb in mijn afweging, die geleid heeft tot mijn besluit tot herstarten van het
verkoopproces, het afwegingskader uit het nieuwe Deelnemingenbeleid betrokken. Conclusie
bleef dat Intravacc B.V. verkocht kan worden.

Het proces van privatisering van Intravacc is doorlopen aan de hand van het besliskader
«Verbinding verbroken», waarbij de genomen stappen in afstemming met de Tweede Kamer
hebben plaatsgevonden. Mijn voorgangers hebben hierover de navolgende brieven aan
uw Kamer gestuurd: In de brief d.d. 22 december 201631 heeft mijn voorganger uw Kamer geïnformeerd over de uitwerking van stap 1 (voornemen)
van het besliskader Privatisering en verzelfstandiging, waarin de aanleiding voor
verzelfstandiging uiteen is gezet en tevens de voordelen van verzelfstandiging zijn
benoemd. In deze brief is tevens stap 2 «ontwerp» nader uitgewerkt.

In 2018 is in een brief32 aan uw Kamer een toelichting gegeven op stap 3 «besluit» van het besliskader Privatisering
en verzelfstandiging: Intravacc werd geprivatiseerd door Intravacc B.V. op te richten,
welke operationeel zou worden op het moment dat er afspraken waren gemaakt met Intravacc
B.V. en de koper over een overgangsperiode van vijf jaar en enkele langer lopende
afspraken. In 2020 was het verkoopproces, dat zorgvuldig en conform de met de Kamer
afgesproken regels was doorlopen, gevorderd tot één overgebleven partij. Dit proces
is tijdelijk on hold gezet in april 2020 tijdens de coronapandemie. December 202033 is uw Kamer geïnformeerd over het operationeel worden van Intravacc B.V. per 1 januari
2021 in de vorm van een tijdelijke beleidsdeelneming in afwachting van besluitvorming
door het nieuwe kabinet over het vervolg van het verkoopproces.

In formele zin is er geen ex ante-effectmeeting uitgevoerd, omdat het besliskader
pas in maart 2013 door het kabinet is aangewezen als checklist voor verzelfstandigingen
en privatiseringen en de besluitvorming over Intravacc toen al liep. Materieel is
wel aandacht besteed aan deze vraag en geconcludeerd is dat de met Intravacc B.V.
gemoeide publieke belangen niet noodzakelijk maken Intravacc B.V. als staatseigendom
te houden.

De volgende stap in het Besliskader is stap 4 «Uitvoering besluit». Ik zal uw Kamer
dan informeren over de verkoopstrategie voor het verkoopproces.

De lessen uit de coronapandemie die ik heb betrokken bij dit besluit tot het herstarten
van het verkoopproces zijn, dat ik meerdere vaccintechnologieën (platforms) nodig
heb bij een volgende pandemie. Het is immers onbekend welke ziekteverwekker de volgende
pandemie veroorzaakt. Zoals in de inleiding beschreven is, wordt daarom ingezet op
onder andere de HERA en internationale samenwerking voor de benodigde ontwikkeling
van meerdere vaccin platformen en de noodzaak van een goed vaccin ecosysteem in de
EU, om samen met de markt de kennis te verkrijgen en de kosten te dragen.

Voor het borgen van de publieke belangen in de vaccinontwikkeling is het meest passend
dat Intravacc B.V. als zelfstandig bedrijf deel uitmaakt van het ecosysteem voor vaccinontwikkeling.

Beschikbaarheid en toegang hebben tot vaccins is een publiek belang. Zoals beschreven
in de inleiding, behartigen we dat belang het beste door in EU verband in te zetten
op 1) een goed functionerend vaccin-ecosysteem én 2) door samenwerking in internationaal
verband. Mijn strategie voor de beschikbaarheid van vaccins richt zich daarom op het
systeem als geheel en niet op één klein bedrijf of specifieke vaccins of technologieën.
Ik noem in dit verband ook nadrukkelijk onze samenwerking met CEPI, dat een belangrijke
mondiaal vehikel vormt ten behoeve van vaccin ontwikkeling.

Er is door Intravacc B.V., tijdens de coronapandemie, een intentie uitgesproken tot
opname in C-TAP. Momenteel is dit kandidaat-product nog in ontwikkeling en om die
reden nog niet te voorzien of dit leidt tot opname in C-TAP. Ik zal om die reden deze
eis contractueel niet van te voren aan partijen stellen.

De verkoop van een relatief klein bedrijf als Intravacc B.V. zal geen invloed hebben
op de marktwerking en marktregulering van vaccinontwikkeling.

Vragen en opmerkingen van het lid van de BBB-fractie

Het lid van de BBB heeft kennisgenomen van de Kamerbrief die ingaat op het voornemen
de verkoop van Intravacc B.V. te heropstarten, en heeft daarbij nog enkele vragen.

Zoals in de inleiding beschreven, richt mijn strategie voor de beschikbaarheid van
vaccins zich op het systeem als geheel en niet op één bedrijf of specifieke vaccins
of technologieën. De markt in samenwerking met onderzoeksinstellingen ontwikkelt nieuwe
vaccins. Ik zie de ontwikkeling van vaccins niet als een directe overheidstaak. Wel
zie ik een rol voor de overheid en daarom bevorder ik met gerichte programma’s de
samenwerking tussen onderzoeksinstellingen en de industrie. Zoals in de inleiding
beschreven is, wordt daarom ingezet op onder andere de HERA en internationale samenwerking
met bijvoorbeeld CEPI voor de benodigde ontwikkeling van meerdere vaccin platformen
en de noodzaak van een goed vaccin ecosysteem in de EU. Als ander voorbeeld noem ik
de deelname aan het project IPCEI Health en de oprichting van het expertisecentrum
FAST (centre for Future Affordable and Sustainable Therapy development).

Erkent de Minister dat de farmaceutische industrie veelal geen belang hebben bij het
onderzoek doen naar vaccins, omdat daar buiten tijden van crisis onvoldoende winst
mee behaald kan worden? Verwacht de Minister ook dat de farmaceutische industrie daar
voor gecompenseerd moet worden? Kan de Minister een inschatting geven van de kosten
die verwacht worden als de farmaceutische industrie gecompenseerd moet worden dergelijk
onderzoek naar vaccins ook buiten pandemieën of crisis te handhaven? Kan de Minister
garanderen dat die kosten lager zijn dan de kosten om Intravacc B.V. operationeel
te houden?

Het gaat hier om een internationaal speelveld, waarbij kennisuitwisseling en productie
internationaal plaatsvindt. Omdat we niet weten welke vaccintechnologie bij een volgende
pandemie nodig is, is het investeren in een specifieke vaccin ontwikkeling niet het
meest effectief. Ik investeer in een ecosysteem dat leidt tot vaccin producten en
in internationale samenwerking. Ik hoef daarom de farmaceutische industrie niet te
compenseren. Zij krijgen betaald voor de vaccins die zij produceren. Het betreft een
wereldmarkt waar vele miljarden in omgaan.

Hoeveel is er tijdens de COVID-pandemie gebruikgemaakt van de diensten van Intravacc
B.V.?

Intravacc B.V. heeft in 2020–2021 middelen gekregen voor de ontwikkeling van een COVID-vaccin.
Deze opdracht heeft in 2021 geen vervolg gekregen, omdat in het kader van crisisbestrijding
voldoende aanbod was van werkzame vaccins. Er is verder geen gebruik gemaakt van de
diensten van Intravacc B.V.

Dit is niet na te gaan omdat het Nederlands Vaccin Instituut (NVI) destijds andersoortige
vaccins produceerde en niet de mRNA vaccins die nu geproduceerd worden. De productiediensten
en faciliteiten van het NVI zijn destijds verkocht, omdat het voor een kleine producent
als NVI steeds moeilijker werd om tegen acceptabele kosten te voldoen aan de steeds
strenger wordende kwaliteitseisen. Voor een rendabele vaccinproductie is schaalgrootte
van essentieel belang: grotere volumes geven een lagere prijs. Deze schaalgrootte
kan in een publieke setting niet bereikt worden, maar in een private, meer internationaal
georiënteerde, setting wel. BBIO (voormalig productie onderdeel van NVI) zou in private
handen de productievolumes kunnen verhogen en daardoor schaalvoordelen behalen.34 De eigenaar, Serum Institute of India, heeft sindsdien vele investeringen in BBIO
gedaan. De verkoop van de aandelen heeft destijds 32 miljoen euro opgebracht voor
de Staatskas.

De verkoop van Intravacc B.V. heeft geen directe invloed op het beschikbaar komen
van COVID-19 vaccins. Intravacc B.V. is een bedrijf dat zich enerzijds ontplooit als
«contract development en manufactoring organization» («CDMO») die zich bezighoudt
met het ontwikkelen van vaccinprocessen op onderzoekschaal (tot en met fase 1&2 klinische
studies) ten behoeve van derden. Anderzijds is Intravacc B.V. in opdracht van VWS
bezig met het ontwikkelen van een aantal vaccin concepten en het verbeteren van de
procestechnologie rondom vaccin ontwikkeling. Intravacc B.V. produceert dus zelf geen
vaccins. Zoals in een voorgaand antwoord beschreven, is het in opdracht van VWS te
ontwikkelen COVID-19 vaccin niet op tijd beschikbaar gekomen voor opschaling ten behoeve
van de bestrijding van de pandemie, omdat er al voldoende aanbod was van beschikbare
vaccins.

Het lid van de BBB-fractie wil graag een overzicht ontvangen van de kosten en baten
van Intravacc B.V. over de afgelopen jaren. Wat zijn de verwachte baten in de toekomst?

De B.V. is operationeel sinds 1 januari 2021. De kosten en baten van Intravacc B.V.
over het jaar 2021 bedroegen 26,9 mln (operationele uitgaven) en 29,2 mln (omzet).
Daarmee kwam het operationeel resultaat op 2,3 mln.35 Vanwege regelgeving met betrekking tot concurrentie en mededinging kan ik niet ingaan
op de toekomstig te verwachten baten.

Klopt het dat er een neusspray-vaccin ontwikkeld is door Intravacc? Hoe gaat de Minister
voorkomen dat eventuele opbrengsten daarvan door derden worden opgestreken? Garandeert
de Minister dat dit niet zal gebeuren

Intravacc B.V. ontwikkelt OMV-vaccinplatform processen; dit OMV-platform is een vaccintechnolgie
die mogelijk toegepast kan worden bij de ontwikkeling van meerdere vaccins. Een nasaal
COVID-19 vaccin (Avacc 10 een neusspray) is als model gekozen voor deze ontwikkeling.
Ten behoeve van het openbare en transparante verkoopproces van (de aandelen in) Intravacc
B.V. zal ik een verkoopstrategie opstellen bestaande uit uitsluitingsgronden en selectiecriteria.

Indien een uitsluitingsgrond van toepassing is, bijvoorbeeld als de potentiële koper
is onderworpen aan sanctiemaatregelen van de VN of EU, wordt die partij uitgesloten
van deelname.

Bij de beoordeling van de potentiële kopers zal ik criteria als reputatie, financiële
stabiliteit van de potentiële kopers en het continueren van huidige contractuele afspraken
laten meewegen. Tevens zullen de strategische en inhoudelijke plannen die het bedrijf
heeft t.a.v. Intravacc B.V. worden meegewogen, zodat indien daartoe met publiek budget
ontwikkelde producten behoren, de Staat deze kan blijven afnemen tegen maatschappelijk
aanvaardbare prijzen. Dit betekent dat de overheid de ontwikkeling in bepaalde fasen
wel financiert, maar dat bij de uiteindelijke productie en afzet in Nederland deze
ontwikkelkosten niet in de prijsbepaling opnieuw zijn meegenomen. De plannen van de
potentiële kopers zal ik beoordelen op de daarin beschreven inzet voor het behoud
van voor Nederland en de EU cruciale kennis en know how, maar in juridische zin kan
ik op voorhand geen partijen uitsluiten.

In de onderhandelingen met partijen zal een doorverkoopbeding worden ingebracht, waarbij
de Staat recht heeft op een deel van de verkoopopbrengsten, indien de partijen activiteiten
verkopen binnen een bepaalde termijn.

Download

Ondertekenaars

Eerste ondertekenaar
B.M.G. Smals, voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Mede ondertekenaar
J. Bakker, adjunct-griffier

Bijlagen

Bijlage Download bestand: Beslisnota inzake antwoorden op vragen commissie over herstart verkoopproces Intravacc B.V. (Kamerstuk 34951-7) (PDF)

Datum:1 november 2022
Nummer:34951-8
Verslag van een schriftelijk overleg

Gerelateerde documenten

Hier vindt u documenten die gerelateerd zijn aan bovenstaand Kamerstuk.

Inbreng verslag schriftelijk overleg

1 december 2022

Inbreng verslag schriftelijk overleg over de antwoorden op vragen commissie over herstart verkoopproces Intravacc B.V. (Kamerstuk 34951-8) - Oprichting Intravacc B.V.

Indiener B.M.G. Smals, voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Inbreng verslag schriftelijk overleg