Verslag (initiatief)wetsvoorstel (nader) : Verslag

Nr. 5
VERSLAG

Vastgesteld 18 februari 2022

De vaste commissie voor Defensie, belast met het voorbereidend onderzoek van dit voorstel
van wet, heeft de eer als volgt verslag uit te brengen. Onder het voorbehoud dat de
hierin gestelde vragen en gemaakte opmerkingen voldoende zullen zijn beantwoord, acht
de commissie de openbare behandeling van het voorstel van wet genoegzaam voorbereid.

INHOUDSOPGAVE

1.

Inleiding

1

2.

Samenwerking met Israël

1

3.

Artikelsgewijze toelichting

7

1. Inleiding

De leden van de CDA-fractie hebben met belangstelling kennisgenomen van het wetsvoorstel.

De leden van de SP-fractie hebben met stijgende verbazing het wetsvoorstel bestudeerd.

De leden van de GroenLinks-fractie hebben met interesse kennisgenomen van het wetsvoorstel.
Over het voorstel hebben deze leden nog enkele vragen aan de regering.

De leden van de DENK-fractie hebben kennisgenomen van het wetsvoorstel en hebben hierover
een aantal vragen.

Het lid van de fractie van BIJ1 neemt met afkeuring kennis van het voorstel.

2. Samenwerking met Israël

De leden van de CDA-fractie vragen de regering nogmaals te bevestigen dat het Verdrag
tussen de regering van het Koninkrijk der Nederlanden en de regering van de Staat
Israël inzake de status van hun strijdkrachten Nederland geen verplichtingen geeft
om militair samen te werken met Israel. Voorts vragen deze leden met welke andere
EU-landen Israel een dergelijk verdrag heeft gesloten. Tevens vragen de leden van
de CDA-fractie met welke andere landen Nederland een dergelijk statusverdrag (Status
of Forces Agreement) heeft getekend.

Met betrekking tot de verdieping van de defensiesamenwerking in 2014vragen de leden
van de SP-fractie welke redenen toen ten grondslag lagen aan het Nederlandse besluit
om tot verdieping van de defensiesamenwerking middels het statusverdrag te komen,
juist in het jaar dat Israël de vredesonderhandelingen (Kerry Initiative) saboteerde,
de Westbank werd schoongeveegd (en daarmee Palestijnse verkiezingen werden voorkomen)
en Gaza in de as werd gelegd.

Het wetsvoorstel betreft volgens deze leden een verdrag met een land dat volgens internationaal
recht een bezettende mogendheid is. De leden van de SP-fractie vragen waarom de regering
dit verdrag in dit politiek-juridische klimaat wil en hoe de samenwerking zich verhoudt
met (artikel 90 van) de Grondwet, het Nederlandse Mensenrechtenbeleid OESO-richtlijnen
en verdragen ten aanzien van het internationaal recht en de mensenrechten. Deze leden
vragen of Nederland op defensiegebied met nog andere militaire bezetters samenwerkt
of dat Israël de enige bezettende mogendheid is met wie Nederland samenwerkt.

De leden van de SP-fractie stellen dat dagelijks operaties worden uitgevoerd tegen
de bezette Palestijnse bevolking op de Westelijke Jordaanoever. Voortdurend worden
kolonisten door het Israëlische leger beschermd bij hun grondroof. Voortdurend ook
breidt de staat Israël zijn belangen uit op de bezette Westelijke Jordaanoever. Dit
is volgens deze leden een annexatiebeleid, van kolonistenbewegingen en van diverse
regering van Israël, dat hooguit wat vertraging oploopt en niet wezenlijk tot verandering
leidt en dus moedwillig wordt gevoerd. In verschillende mate van intensiteit gebeurt
dit volgens de leden van de SP-fractie vanaf 1967 en zeker vanaf de Oslo-akkoorden
vanaf 1994. Deze leden vragen of de regering de opvatting deelt dat het voorliggende
verdrag een goedkeuring is voor dit gedrag. Indien dit niet het geval is, vragen deze
leden waarom niet.

De leden van de SP-fractie stellen dat heel vaak al vernietigende bombardementen zijn
uitgevoerd op de bevolking van de Gazastrook. Oorlogen waarover volgens hen onderzoeken
altijd vastlopen en die niet tot duidelijkheid leiden over toedracht en verantwoordelijkheid
over oorlogsmisdaden dan wel vergissing bij het bombardement. Deze leden vragen hoe
de regering deze algemeen aanvaarde opvattingen beoordeelt in het licht van het voorgenomen
verdrag. Voorts vragen deze leden hoe de regering de tegenwerking van Israël bij pogingen
om deze zaken voor het Internationaal Strafhof te brengen beoordeelt. Zij vragen of
de regering de opvatting deelt dat het voorliggende verdrag een goedkeuring is voor
dit gedrag. Zo nee, dan vragen deze leden waarom niet.

Ter illustratie hiervan melden de leden van de SP-fractie het volgende. De door de
VN-Mensenrechtenraad ingestelde onafhankelijke onderzoekscommissie die onderzoek deed
naar de gewelddadige onderdrukking door Israëlische bezettingstroepen van demonstraties
in het kader van de Grote Mars van de Terugkeer stelde, zo melden deze leden, het
volgende vast; «The Commission has reasonable grounds to believe that during the Great
March of Return, Israeli soldiers committed violations of international human rights
and humanitarian law. Some of those violations may constitute war crimes or crimes
against humanity» (UN Independent Commission of Inquiry on Protests in Gaza Presents
its Findings – Press Release – Question of Palestine). Deze leden vragen hoe wordt
voorkomen dat de Nederlands-Israëlische samenwerking (in)direct bijdraagt aan rechtenschendingen
en of daar door het kabinet (en de Israëliërs) harde garanties voor zijn afgegeven.
Indien dat het geval is, vragen deze leden waar die zijn vastgelegd.

De leden van de SP-fractie stellen dat de Israëlische defensie-industrie zijn hightech
innovatieproducten als beproefd in de strijd adverteert. Dat wil volgens deze leden
zeggen dat er wordt geadverteerd met de resultaten van illegale bezetting en omstreden
oorlogshandelingen. Als het niet al tegen het internationaal humanitair recht zou
zijn, dan is het toch gewoon pervers, aldus de leden van de SP-fractie. Zij vragen
waarom de regering daarmee instemt.

Deze leden vragen of Israël dit soort SOFA-verdrag ook met andere NAVO-leden afsluit.
Als dat niet zo is, dan vragen de leden van de SP-fractie waarom alleen Nederland
dat doet. Deze leden vragen of de conclusie is gerechtvaardigd dat met dit SOFA-verdrag,
dat over veel punten overeenkomst vertoont met het SOFA-verdrag van de NAVO, neerkomt
op een de facto NAVO-lidmaatschap, Indien dat niet het geval is, vragen de leden van
de SP-fractie waarom niet. Wat is het militaire en politieke verschil? Is de conclusie
gerechtvaardigd dat een NAVO-lidmaatschap overwogen wordt? Kunt u uitsluiten dat dat
gebeurt? Zo vragen de leden van de SP-fractie.

Deze leden vragen of in dat licht ook kan worden aangegeven aangeven waarom niet het
hele NAVO-SOFA-verdrag is gebruikt en wie bezwaren had tegen welke artikelen.

De leden van de SP-fractie vragen of de regering bereid is het in paragraaf 3 van
de MvT genoemde memorandum of understanding aan de Kamer voor te leggen, desnoods
vertrouwelijk. Zo nee, dan vragen de leden waarom niet. Zij vragen waarom een jaarlijkse
planning wordt verkozen en niet zoals kennelijk anders het geval is, vastlegging van
concrete activiteiten. Deze leden vragen of de regering bereid is de jaarlijkse planning
aan de Kamer voor te leggen.

De leden van de SP-fractie vragen met betrekking tot de in paragraaf 3 van de MvT
genoemde werkgroep welke functionarissen hierin zitting hebben. Deze leden vragen
of de conclusie is gerechtvaardigd dat deze werkgroep een (semi-)permanente leiding
is over de militaire samenwerking. Indien dat niet het geval is, dan vragen deze leden
waarom niet.

Met betrekking tot het vermelde in de MvT dat de samenwerking jaarlijks ad hoc wordt
ingevuld, waaraan wordt toegevoegd dat dit ongebruikelijk is, vragen de leden van
de SP-fractie welke dwingende reden ten grondslag ligt aan deze uitzonderingssituatie
en wie hiervoor het initiatief heeft genomen. Deze leden vragen waarom het verdrag
niet eenzijdig kan worden veranderd.

De leden van de SP-fractie vragen of de regering het in het licht van de laatste 30
jaar mogelijk acht dat er zich compromitterende situaties voordoen die aanleiding
kunnen geven het verdrag op te zeggen Klopt het dat in deze SOFA niet is voorzien
in het beëindigen van de overeenkomst? Kan de regering kortom het verdrag beëindigen?
Zo nee, waarom zou de regering die kans uitsluiten? Deelt de regering de conclusie
dat zij zich op deze wijze medeverantwoordelijk maakt voor Israëlisch militair gedrag?
Zo nee, waarom niet? Zo vragen de leden van de SP-fractie.

Deze leden vragen of het overeenkomstig dit verdrag ook is uitgesloten dat de regering
deelnemers aan deze werkzaamheden vrijstelt van mogelijke vervolging van het Internationaal
Strafhof. Indien dat niet het geval is, dan vragen deze leden waarom niet. Indien
dat wel het geval is, vragen deze leden waarom de regering daarmee instemt en of zij
de conclusie deelt dat dat de autoriteit van het Internationaal Strafhof ondermijnt.
Indien dat niet het geval is, dan vragen deze leden waarom niet.

De leden van de SP-fractie vragen of duidelijk is op welke wijze Israëlische militairen
deelnemen aan welke Nederlandse activiteiten en of daarvan al een eerste jaarplan
bekend is.

De leden van de SP-fractie stellen dat de relatie met de Palestijnse NGO UAWC onlangs
werd verbroken vanwege een aantal privérelaties in het verleden met personen op wie
zelf niets is aan te merken, maar die verbonden zijn met een organisatie die terreurdaden
heeft begaan. Deze leden vragen of deze criteria ook zijn toegepast op de samenwerking
met Israël. Zij vragen of het kabinet terdege heeft getoetst of Israëlische partners
– militairen en burgers –, uit hoofde van hun functie of privé, niet (in)direct betrokken
zijn (geweest) bij volkenrechtelijke misdaden of vormen van terreur, of bij organisaties
of personen die zich daaraan schuldig hebben gemaakt of nog maken.

De leden van de SP-fractie vragen wat wordt verstaan onder «gezamenlijke innovatiestudies
en kennisuitwisseling». Moet worden gedacht aan zaken als Pegasus software waarvan
onlangs duidelijk is dat die in Nederland worden gebruikt? Zo nee, wat dan? Kan de
regering dat toelichten? Zo vragen de leden van de SP-fractie.

Dit verdrag regelt onder andere militaire activiteiten, uitgevoerd door personeel
van de zendstaat op grondgebied van de ontvangende staat. De leden van de GroenLinks-fractie
vragen of er bij het vaststellen van Israëlisch grondgebied een uitgezonderde status
wordt toegerekend aan door Israël bezette gebieden. Zo ja, hoe uit dit zich dan? Zo
nee, waarom niet? Zo vragen deze leden.

De leden van de GroenLinks-fractie vragen of de regering kan garanderen dat samenwerking
bij militaire activiteiten tussen de twee staten op geen enkele wijze zal bijdragen
aan de uitbreiding of instandhouding van Israëlische nederzettingen in bezette gebieden.
Indien dat niet het geval is, dan vragen deze leden waarom niet. De leden van de GroenLinks-fractie
vragen voorts welke door Nederlands personeel militaire uitgevoerde activiteiten in
Israël zij verwacht en of hiervan concrete voorbeelden kunnen worden genoemd.

De leden van de GroenLinks-fractie maken zich zorgen over schendingen van internationaal
recht door Israël. Zij vragen wat volgens de regering de gevolgen zijn voor dit verdrag
wanneer het Internationaal Strafhof na het momenteel lopende onderzoek1 zou concluderen dat Israëlische strijdkrachten zich schuldig hebben bevonden aan
het plegen van oorlogsmisdaden in bezette gebieden.

De leden van de GroenLinks-fractie stellen dat het kabinet eerder heeft aangegeven
zich zorgen te maken over de ongelijke behandeling en het schenden van rechten van
Palestijnen2. Zij melden dat artikel 3, lid 1 van het verdrag voorschrijft dat personeel van de
zendstaat de wet- en regelgeving van de ontvangende staat eerbiedigt en zich onthoudt
van enige politieke activiteit. Deze leden vragen een toelichting op hoe de rechten
van Palestijnen in dit verdrag en overige onderlinge afspraken worden gewaarborgd.

De leden van de DENK-fractie vragen of de regering de feitelijke waarneming deelt
dat het Israëlische leger een cruciale rol speelt bij het handhaven van de Israëlische
bezetting van Palestijns gebied, bij het in stand houden en uitbreiden van nederzettingen
en bij Israëlisch beleid gericht op annexatie van Palestijns gebied. Deze leden vragen
of de regering de feitelijke waarneming deelt dat het Israëlische leger, in het kader
van het bestendingen van de Israëlische bezetting van Palestijns gebied, ernstige
en grootschalige mensenrechtenschendingen pleegt? Zo nee, dan vragen deze leden op
grond van welke argumenten en bronnen deze waarneming niet wordt gedeeld.

De leden van de DENK-fractie vragen of de regering de feitelijke waarneming deelt
dat het optreden van het Israëlische leger in bezet Palestijnse gebied wordt gekenmerkt
door een zeer hoge mate aan straffeloosheid na geweldsplegingen tegen Palestijnse
burgers. Zo nee, dan vragen deze leden op grond van welke argumenten en bronnen deze
waarneming niet wordt gedeeld.

Deze leden vragen of in het kader van de totstandkoming van het «Verdrag tussen de
regering van het Koninkrijk der Nederlanden en de regering van de Staat Israël inzake
de status van hun strijdkrachten (Trb. 2021, 135)» intern en/of extern juridisch advies is ingewonnen over de internationaalrechtelijke
risico’s en implicaties voor Nederland van hechte samenwerking met een leger dat een
ander volk aan een gewelddadige militaire bezetting onderwerpt, dat ernstige en grootschalige
mensenrechtenschendingen pleegt en dat actief betrokken is bij handelingen die volgens
het Statuut van Rome als oorlogsmisdaad kunnen worden aangemerkt. Indien dat het geval
is, dan vragen de leden van de DENK-fractie het juridisch advies ter zake met de Kamer
te delen, inclusief een toelichting op de wijze waarop het in het Verdrag is geadresseerd.
Indien dat niet het geval is, dan vragen deze leden waarom dergelijk advies niet is
ingewonnen?

De leden van de DENK-fractie vragen of de regering bereid is om, voorafgaand aan goedkeuring
van het Verdrag door de Kamer, het memorandum of understanding met de Kamer te delen,
dat de Ministers van Defensie van Nederland en Israël gelijktijdig met het Verdrag
hebben ondertekend en waarin de defensieautoriteiten van beide landen afspraken hebben
gemaakt «over de wijze waarop zij hun onderlinge defensiesamenwerking vormgeven en
vastleggen». Zo nee, dan vragen deze leden op basis van welke formele grondslag het
memorandum of understanding voorafgaand aan goedkeuring van het Verdrag niet met de
Kamer wordt gedeeld.

Deze leden vragen op grond van welke belangen en beweegredenen het memorandum of understanding
de zinsnede «[i]n tegenstelling tot MOU’s met (defensie)autoriteiten van andere landen
... geen opsomming van (concrete/mogelijke) activiteiten die onderwerp van samenwerking
kunnen zijn» bevat. Zij vragen op initiatief van welke verdragspartij deze uitzonderlijke
en afwijkende opzet, berustend op activiteiten die niet vooraf zijn gespecificeerd
en die jaarlijks door defensiepersoneel van beide landen worden bepaald, is verkozen.

De leden van de DENK-fractie vragen hoe de democratische controle door de Tweede Kamer
gedurende de looptijd van het Verdrag is gewaarborgd en geregeld wat betreft:

(a) de wijze waarop «de bevoegde (defensie) autoriteiten van beide landen jaarlijks afspraken
zullen maken over de in het betreffende jaar uit te voeren activiteiten op elkaars
grondgebied»;

(b) de inhoud, implementatie en evaluatie van het «Jaarlijks Samenwerkingsplan».

Deze leden vragen welke waarborgen het Verdrag bevat om te voorkomen dat samenwerkingsactiviteiten
in het kader van het Verdrag direct of indirect ten goede komen aan schendingen van
de mensenrechten en het internationaal (humanitair) recht.

De leden van de DENK-fractie vragen voorts welke waarborgen het Verdrag bevat om te
voorkomen dat samenwerkingsactiviteiten in het kader van het Verdrag inbreuk zouden
maken op de rechten en privacy van Nederlandse burgers en welke kwetsbaarheden het
Verdrag creëert voor het risico op spionage door Israël.

Deze leden vragen of kan worden bevestigd dat de bezette Palestijnse gebieden en de
bezette Golanhoogvlakte strikt buiten het territoriaal bereik van het Verdrag vallen,
aangezien «activiteiten in het kader van het Verdrag worden uitgevoerd binnen de internationaal
erkende grenzen van beide landen». Zo ja, dan vragen deze leden hoe Israël zich expliciet
aan dit territoriaal bereik heeft gecommitteerd, en hoe in de praktijk wordt gewaarborgd
dat geen enkele samenwerkingsactiviteit in het kader van het Verdrag binnen bezet
Palestijns of Syrisch gebied plaatsvindt.

De leden van de DENK-fractie vragen of kan worden bevestigd dat Nederland onder het
Verdrag het recht heeft Israëlisch defensiepersoneel, aanwezig in Nederland en verdacht
van misdrijven die onder het Statuut van Rome vallen, aan het Internationaal Strafhof
uit te leveren. Zo nee, dan vragen deze leden hoe zich dat verhoudt tot de verplichtingen
die Nederland als verdragspartij van het Statuut van Rome heeft.

De leden van de DENK-fractie vragen, aangezien de bestrijding van «terrorisme» een
centrale rol speelt in Israëls defensiebeleid, hoe Israëls definitie en aanpak van
«terrorisme» zich verhoudt tot de defensiesamenwerking met Nederland in het kader
van het Verdrag, waaronder «gezamenlijke innovatiestudies en kennisuitwisseling».
Deze leden vragen of het risico bestaat dat Israël de samenwerking in het kader van
het Verdrag aangrijpt om richting Nederlands defensiepersoneel een definitie en aanpak
van «terrorisme» te propageren, die in strijd is met internationaalrechtelijke uitganspunten
en regels. Zo nee, dan vragen deze leden waarom niet.

De leden van de DENK-fractie vragen of de regering zich het antwoord op Kamervragen
herinnert dat de classificatie door het Israëlische Ministerie van Defensie van zes
vooraanstaande Palestijnse ngo’s als «terroristische organisatie» «geen aanleiding
[is] om de defensiesamenwerking met Israël te herzien», en dat die samenwerking plaatsvindt
«op basis van staand kabinetsbeleid»?3 Deze leden vragen of de defensiesamenwerking, die de regering met Israël nastreeft,
compleet immuun voor de ernstige en grootschalige schendingen van de mensenrechten
en fundamentele vrijheden, waarvoor het Israëlische Ministerie van Defensie en leger
onmiskenbaar verantwoordelijk zijn.

Het lid van de BIJ1-fractie vindt het absoluut onbegrijpelijk dat Nederland nauwere
militaire samenwerking met Israël aan wil gaan. De regering van Israël overtreedt
volgens dit lid het internationaal recht consequent en voert een apartheidspolitiek
ten aanzien van de Palestijnen, zoals onder andere door het meest recente Amnesty
rapport bewezen is. Voorts draagt het Israëlische leger volgens dit lid actief bij
aan deze mensenrechtenschendingen, onder andere door hun rol in de bezetting van Palestijnse
gebieden en de administratieve detentie en foltering van Palestijnen.

Het lid van de BIJ1-fractie vraagt waarom militaire samenwerking met een bezettende
mogendheid door Nederland gewenst wordt. Dit lid vraagt waarom de regering niet van
mening is dat militaire samenwerking met een apartheidsstaat juist voorkomen dient
te worden. Voorts vraagt dit lid hoe wordt voorkomen dat er door militaire samenwerking
met Israël sprake is van Nederlandse betrokkenheid bij schendingen van de rechten
van Palestijnen.

Het lid van de BIJ1-fractie stelt dat er recent verschillende schandalen met Israëlische
cyberspionage aan het licht kwamen, waaronder het Pegasus-schandaal, waarbij telefoons
van mensenrechtenverdedigers, journalisten en politici geïnfecteerd bleken. Cybersecurity
experts waarschuwen volgens dit lid daarnaast dat Nederland een enorm spionage-gevoelig
tapsysteem van het Israëlische Elbit heeft aangeschaft. Dit lid ziet dat als een voorbeeld
van een reëel risico bij een bredere samenwerking met de regering en het leger van
Israël. Dit lid vraagt hoe de regering de militaire samenwerking met Israël beziet
in het licht van deze en andere controverses rondom de Israëlische veiligheidsindustrie.
Voorts vraagt dit lid hoe de regering voorkomt dat Nederland onveiliger wordt door
Israëlische cyberspionage software. Hoe wordt voorkomen dat Nederland middels militaire
samenwerking uitstraalt dat het spionage van journalisten en mensenrechtenverdedigers
in andere landen goedkeurt, zo vraagt dit lid. Tevens vraagt het lid van de BIJ1-fractie
hoe deze militaire samenwerking zich verhoudt tot de militair-industriële samenwerking
tussen Nederland en Israël en of de regering kan toelichten welke handelsbelangen
in militaire goederen een rol spelen in dit verdrag. Zo nee, dan vraagt dit lid waarom
niet.

Het lid van de BIJ1-fractie vraagt in welke mate gesprekken over mensenrechtenschendingen
van het Israëlische leger onderdeel zijn geweest van de gesprekken over dit verdrag.
Verder wenst het lid van de fractie van BIJ1 te vernemen welke voorwaarden aan de
militaire samenwerking worden gesteld. Dit lid vraagt of een voorwaarde bijvoorbeeld
is dat de samenwerking wordt opgeschort als het Israëlische leger betrokken raakt
bij oorlogsmisdaden en andere schendingen van het internationaal recht. Zo nee, dan
vraagt dit lid waarom niet.

Tot slot vraagt het lid van de BIJ1-fractie hoe voorkomen gaat worden dat kernwapens
deel uitmaken van de militaire samenwerking met een kernmogendheid als Israël. Dit
lid vraagt of de regering ook meer in het algemeen kan aangeven hoe Nederland bij
Israël aandringt op kernontwapening?

3. Artikelsgewijze toelichting

De leden van de SP-fractie vragen of het op basis van artikel IV in sectie B juist
is te concluderen dat een Nederlandse militair die tewerk wordt gesteld in Israël
het land wordt uitgezet, zonder «nadere toelichting», als hij of zij kritisch is over
de bezettingspolitiek van Israël. Deze leden vragen of de regering dat conform democratische
rechten juist acht, temeer daar Israël een bezettende macht is

Met betrekking tot artikel V vragen de leden van de SP-fractie wat wordt bedoeld met
«bij voorrang» in de zin van hun rechtsmacht uitoefenen over hun personeelsleden en
waarom die voorrang wordt verleend.

Tenslotte vragen leden van de SP-fractie wat voor soort communicatiesystemen worden
bedoeld in artikel XVIII.

Met betrekking tot artikel XVI, dat onderzoek naar voorvallen en waarin lid 2 van
dit artikel stelt dat de bevindingen van dergelijk onderzoek als vertrouwelijk behandeld
worden en niet aan andere partijen worden overgedragen, tenzij dit vereist is door
de wet- en regelgeving van de zendstaat en na coördinatie van de inhoud ervan met
de ontvangende staat, vragen de leden van de GroenLinks-fractie of dit zou kunnen
leiden tot een situatie waarin Nederland volgens het verdrag niet mag meewerken aan
een onderzoek van het Internationaal Strafhof of het Internationaal Gerechtshof betreffende
een incident dat in Israël heeft plaatsgevonden. Deze leden vragen bij het antwoord
een toelichting met verwijzing naar relevante wetgeving en jurisprudentie.

De voorzitter van de commissie, De Roon

Adjunct-griffier van de commissie, Mittendorff