Nota n.a.v. het (nader/tweede nader/enz.) verslag : Nota naar aanleiding van het verslag

Nr. 6
NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Ontvangen 5 december 2019

Met veel belangstelling heb ik kennisgenomen van het verslag van de vaste commissie
voor Binnenlandse Zaken. Ik dank de leden voor hun vragen en opmerkingen. Met genoegen
stel ik vast dat de leden van de VVD-fractie het een goede zaak vinden dat de tijdelijke
vervanging bij zwangerschap en bevalling of ziekte ook mogelijk wordt aan het einde
van de zittingsperiode van een vertegenwoordigend orgaan. Het verheugt mij daarnaast
dat de leden van de fractie van D66 blij zijn dat de schriftelijke vragen die gesteld
zijn over dit onderwerp hebben geleid tot dit wetsvoorstel. Het doet mij tevens deugd
dat de leden van de fractie van GroenLinks blij zijn dat de regering met dit wetsvoorstel
de problematiek ter hand neemt die in de praktijk wordt ervaren met de tijdelijke
vervanging van volksvertegenwoordigers.

De aanmoediging van de leden van de fractie van D66 om dit wetsvoorstel ruim voor
de eerstvolgende reguliere Tweede Kamerverkiezing in werking te laten treden neem
ik graag ter harte.

Hierbij beantwoord ik graag de vragen van de leden van de fracties van VVD en GroenLinks.

De leden van de VVD-fractie vragen om een nadere motivering op de beslissing van de
regering om geen voorziening te treffen in artikel X 11 van de Kieswet, zoals in overweging
gegeven door de Kiesraad. In zijn advies schetst de Kiesraad de situatie dat de voorzitter
een verzoek tot tijdelijk ontslag in behandeling heeft en nog voordat dit verzoek
binnen de geldende termijn kan worden afgedaan, het lidmaatschap van het betreffende
lid reeds op andere gronden is geëindigd. De Kiesraad geeft daarbij in overweging
om in artikel X 11 van de Kieswet uitdrukkelijk te bepalen dat het verzoek in een
dergelijk geval dient te worden afgewezen. Hierover merk ik graag het volgende op.
Op het moment dat het lidmaatschap van een lid is beëindigd, is het feitelijk onmogelijk
om het voormalige lid tijdelijk ontslag te verlenen. Het spreekt dan voor zich dat
het verzoek niet toegewezen kan worden. Dat behoeft geen wettelijke verankering. Om
deze reden is geen gevolg gegeven aan de overweging van de Kiesraad.

Naar aanleiding van de vragen van de leden van de VVD-fractie maak ik hierbij graag
van de gelegenheid gebruik om een onderdeel van de motivering in de memorie van toelichting
te herstellen. Het betreft de vermelding in de memorie van toelichting dat de voorzitter
in het geschetste geval het verzoek buiten behandeling moet laten ex artikel 4:5 van
de Algemene wet bestuursrecht (Awb). In antwoord op de hiertoe strekkende vraag van
de leden van de VVD-fractie kan ik inderdaad bevestigen dat de Awb in beginsel niet van toepassing is op de voorzitters van de Tweede en Eerste Kamer, aangezien zij
niet aangemerkt worden als bestuursorgaan.1 Voor zover de voorzitter van de Eerste of Tweede Kamer een verzoek om tijdelijk ontslag
in behandeling heeft van een inmiddels voormalig Kamerlid, is het aan de voorzitter
om te bepalen hoe hij hiermee omgaat. Zo kan de voorzitter een formele afwijzing opstellen,
maar kan hij er ook voor kiezen om het verzoek buiten behandeling te laten. De voorzitters
van gemeenteraden, provinciale staten en waterschappen zijn wel bestuursorganen in
de zin van de Awb. Voor zover de voorzitter van een van die organen te maken krijgt
met de geschetste situatie, zal hij de aanvraag op grond van de Awb moeten afwijzen.
De verzoeker is immers geen lid meer van het vertegenwoordigend orgaan en beschikt
daardoor niet langer over de hoedanigheid om voor de voorziening (het tijdelijk ontslag)
in aanmerking te komen.

De leden van de VVD-fractie verwijzen daarnaast naar de stelling van de regering dat
verzoeken ex nunc worden behandeld. Op de vraag van deze leden waarop dit is gebaseerd,
kan ik antwoorden dat de meest passende uitkomst wordt verkregen door het verzoek
te beoordelen op basis van de ten tijde van de beoordeling aanwezige feiten en omstandigheden.

De leden van de fractie van GroenLinks geven aan dat de beëdiging van Eerste en Tweede
Kamerleden niet in dezelfde vergadering plaatsvindt als het ontslag van het (tijdelijk)
vertrekkende Kamerlid, terwijl dit op decentraal niveau wel voorkomt. De leden ontvangen
graag een toelichting op dit verschil.

Als er door het (tijdelijk) ontslag van een volksvertegenwoordiger een vacature zal,
of al is, ontstaan in een vertegenwoordigend orgaan, stelt de voorzitter van het vertegenwoordigend
orgaan de voorzitter van het centraal stembureau daarvan in kennis. De voorzitter
van het centraal stembureau verklaart dan de kandidaat benoemd die daar ingevolge
de Kieswet voor in aanmerking komt. Deze benoemdverklaring kan vooraf ambtelijk worden
voorbereid. De voorzitter van het centraal stembureau mag het besluit echter pas nemen
op het moment dat het ontslag van de volksvertegenwoordiger is ingegaan (art. W 1
lid 1 Kieswet).

Op decentraal niveau wordt er incidenteel de voorkeur aan gegeven de opvolging direct
in dezelfde vergadering te regelen. Bijvoorbeeld als wordt voorzien dat een raadslid
ontslag moet nemen omdat hij door de raad tot wethouder zal worden gekozen. Vanuit
juridisch perspectief is dit overigens niet per se nodig. In de Kieswet is immers
geregeld dat leden van decentrale vertegenwoordigende organen die (tijdelijk) ontslag
hebben genomen hun volksvertegenwoordigende functie kunnen blijven uitoefenen totdat
het vertegenwoordigend orgaan over de geloofsbrieven van hun opvolger heeft beslist
(art. X 6 Kieswet). Maar het kan in sommige gevallen wel. Dit is op gemeentelijk niveau
realiseerbaar, omdat de burgemeester zowel de voorzitter van de gemeenteraad (art.
9 Gemeentewet) als voorzitter van het centraal stembureau voor de verkiezing van de
leden van diezelfde gemeenteraad is (art. E 11 lid 5 jo. E 7 lid 2 Kieswet).

Het werkt als volgt. De raadsvergadering wordt kort geschorst. Het vertrekkend raadslid
dient zijn directe ontslag in bij de burgemeester als voorzitter van de raad. In zijn
hoedanigheid als voorzitter van het centraal stembureau verklaart de burgemeester
vervolgens wie er in de ontstane vacature wordt benoemd. Dat besluit is vooraf ambtelijk
voorbereid. De benoemdverklaring wordt ter plekke in persoon uitgereikt aan de benoemde,
die daartoe al aanwezig is in het gemeentehuis. Deze neemt de benoeming direct aan
en legt de vereiste documenten over (art. V 2 lid 1 en V 3 Kieswet). Na de schorsing
gaat de gemeenteraad direct over tot het onderzoek van de geloofsbrieven en, als de
benoemde tot de raad wordt toegelaten, de beëdiging van het nieuwe lid.

De reden dat een soortgelijke handelwijze in de praktijk niet plaatsvindt als er een
tussentijdse (tijdelijke) vacature ontstaat in een landelijk volksvertegenwoordigend
orgaan is dus vooral van praktische aard, namelijk dat de functies van voorzitter
van het vertegenwoordigend orgaan en voorzitter van het centraal stembureau niet in
één persoon zijn verenigd.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
R.W. Knops