Initiatiefnota : Initiatiefnota

Nr. 2 INITIATIEFNOTA

1. Inleiding

Een biertje drinken in de stad, uitgaan met vriendinnen, samenwonen met je partner
of juist van hem of haar scheiden, een studie of een baan zoeken die je leuk vindt,
de wijde wereld in trekken: voor veel mensen in Nederland zijn dit keuzes die ze zelfstandig
kunnen en mogen maken. En gelukkig maar. We leven in een vrij land. Je bent de baas
over je eigen leven, zolang je daarbij de vrijheid van anderen niet beperkt.

Maar helaas geldt dit niet voor iedereen. De baas zijn over je eigen leven, ook wel
zelfbeschikking genoemd, is voor sommige mensen nog een droom. Religie en cultuur
worden in bepaalde gesloten gemeenschappen gebruikt als excuus om het recht op eigen
keuzes van bijvoorbeeld vrouwen, homoseksuelen en andersdenkenden te blokkeren. Je
kunt het je niet voorstellen, maar er zijn volwassen dames die geen eigen bankpas
hebben. Die niet mogen werken. Die gevangen zitten in een huwelijk met iemand van
wie ze niet houden, maar niet durven te scheiden uit angst voor verstoting of eerwraak.
Er zijn ook mensen die uit het geloof willen stappen, maar dit niet doen omdat zij
represailles van hun eigen familie vrezen. Een zorgwekkende hype is het zogenoemde
«exposen»: het ontmaskeren van meisjes en vrouwen op internet. In whatsappgroepen
met suggestieve namen als «hoofddoekjes 18+» worden telefoonnummers en foto’s gedeeld.
Meisjes worden er hoer genoemd, omdat ze zich met hun moderne kleding of liefdesleven
onzedelijk zouden gedragen. Deze meiden moeten vervolgens vrezen voor hun leven en
staan onder voortdurende sociale controle. Het vrije Nederland bestaat in hun belevingswereld
niet.

Deze initiatiefnota is bedoeld om onderdrukking in naam van cultuur en religie in Nederland tegen te gaan. Want waar de politiek zich volop druk maakt over onderdrukte
vrouwen in het buitenland, via initiatieven als SheDecides en via ontwikkelingshulp,
is het stil over soortgelijke misstanden in Nederland. Godsdienst, traditie of cultuur
mag ook in Nederland echter geen vrijbrief zijn om inbreuk te maken op het recht op
zelfbeschikking. Waar halen mensen die nota bene al hun hele leven genieten van de
Nederlandse vrijheden het lef vandaan om diezelfde vrijheid aan anderen te ontzeggen?
Als je denkt dat je een meisje op internet of op straat hoer kunt noemen omdat haar
kleding of gedrag de «eer» aantast, of dat je twee jongens in elkaar kunt slaan omdat
ze hand in hand lopen, dan is je integratie faliekant mislukt. Dan moet jij je heel
snel aanpassen in plaats van de slachtoffers.

De initiatiefnemer wil bondgenoot zijn in de vrijheidsstrijd van mensen die onderdrukt
worden. Als we integratie en emancipatie echt serieus nemen, moet de norm zijn dat
iedereen in dit land over zijn of haar eigen toekomst beschikt. Dan moeten wij ons
ervoor inzetten dat mensen zich kunnen ontworstelen aan een situatie van onderdrukking.
Door ervoor te zorgen dat zij eigen keuzes kunnen maken rond studie, werk en financiën.
Door zeker te stellen dat zij veilig aangifte kunnen doen van bedreiging of eergerelateerd
geweld en deze aangiftes passend te behandelen. Door gewelddadige intolerante mensen
op afstand te plaatsen in plaats van bedreigde mannen en vrouwen op te moeten vangen
in «blijf van m’n lijf huizen». Door «exposing» en wraakporno strafbaar te stellen,
zoals in het regeerakkoord is afgesproken. En ook door ongewenste conservatieve beïnvloeding
in gebedshuizen en moskeeën serieus en consistent te bestrijden. Over deze en andere
maatregelen gaat deze initiatiefnota.

Het zijn namelijk niet de dappere geëmancipeerde mannen en vrouwen die ontmaskerd
moeten worden, het zijn hun onderdrukkers! In Nederland mag je zijn wie je bent en
houden van wie je wilt. Die vrijheid zullen wij altijd verdedigen, ook voor diegenen
die dat zelf nog niet kunnen.

2. Zelfbeschikking: een recht waar voor gestreden is

Zelfbeschikking is het recht op eigen keuzes en zelfstandigheid. Het draait om persoonlijk
vrij te zijn, voor zover de vrijheid van anderen niet in het geding komt. In de Nederlandse
Grondwet is dit principe verankerd in onder andere artikel 10 en artikel 11. Daarin
staan het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer en het recht op onaantastbaarheid
van het eigen lichaam. Ook in internationale verdragen komt zelfbeschikking en de
vrije wil terug. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt bijvoorbeeld
dat alle mensen vrij en gelijk in waardigheid en rechten worden geboren. Ook is internationaal vastgelegd dat je het recht
hebt over je eigen leven te beschikken. Er is bovendien bepaald dat je zelf mag beslissen
over het accepteren van een medische behandeling. En dat je zelf kiest wie je partner
is en of en hoeveel kinderen je wilt. Dat niemand je mag onthouden van anticonceptie,
maar dat je ook niet gedwongen mag worden geen kinderen te krijgen.1 Daarbij maakt het niet uit wat je geslacht is, je geloof of je herkomst. Een ieder
is voor de Nederlandse de wet gelijk. Dat zien veel mensen in Nederland tegenwoordig
als vanzelfsprekend. Zelfbeschikking en gelijkwaardigheid bestaan niet alleen in de
wet, maar ook in onze cultuur.

Maar dit is niet altijd zo geweest. Een lange strijd van Verlichting, emancipatie
en secularisatie was nodig. Tot het derde kwart van de negentiende eeuw was de positie
van de vrouw, mede door de bepalende positie van de kerk en de visie op het goede
en zedelijke leven, volledig ongelijkwaardig aan die van de man. Pieter Stokvis beschrijft
dit als volgt. «De omgang van man en vrouw werd idealiter gekenmerkt door harmonieuze ongelijkheid.
Behalve een affectieve verbintenis was het huwelijk ook een zakelijke overeenkomst
om het huishouden en de geslachtsdrift in goede banen te leiden.»2 In de jaren 1870–1920 kwam in deze achtergestelde positie van de vrouw met de eerste
feministische golf voorzichtig verandering, met voorvechters als Aletta Jacobs en
Wilhelmina Drukker. Zij vochten voor het recht op gelijke onderwijskansen en politiek
stemrecht voor vrouwen. Maar daarmee was de vrije keuze nog lang niet gevestigd in
de Nederlandse cultuur.

In de tijd van de grootouders van de initiatiefnemer waren zelfbeschikking en gelijkwaardigheid
niet bepaald leidende principes. Partnerkeuze was in de jaren dertig van de vorige
eeuw, zeker voor vrouwen en homoseksuelen, niet iets dat je zomaar zelf kon bepalen.
Homoseksualiteit en trouwen buiten je geloof was voor veel families een probleem.
Of en hoeveel kinderen er kwamen werd meer dan eens door de pastoor of de dominee
bepaald. Voortgezet onderwijs en een vervolgopleiding was voor veel meisjes geen optie.
En als vrouwen al mochten werken, moesten ze daarmee dikwijls stoppen zodra ze trouwden.
In een onderzoek van de WRR uit 1972 is beschreven dat in 1965 nog maar liefst 82%
van de ondervraagden het buitenshuis werken van gehuwde vrouwen met kinderen bezwaarlijk
vond. Ook vond 66% van de ondervraagden in 1965 kinderloosheid, anders dan op medische
gronden, onaanvaardbaar.3 Gehoorzaamheid aan de man werd gezien als een deugd, in plaats van als onderdrukkend.
Voor velen werd het levenspad niet uitgestippeld door henzelf, maar door hun omgeving.

Die tijd ligt gelukkig achter ons en er is veel bereikt. Met dank aan de tweede feministische
golf in de jaren ’60, de secularisatie, de introductie van de pil, de erkenning van
duurzame ontwrichting als echtscheidingsgrond, het afschaffen van het misdrijf overspel
in het wetboek van strafrecht in 1971, maar ook de strijd voor homorechten en de openstelling van het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht, staat individuele vrijheid
centraal in onze cultuur.

3. Het gebrek aan zelfbeschikking; in Nederland anno 2019

Natuurlijk is het werk nog niet af, maar dát vrijheid de norm is, is voor veel Nederlanders
vandaag de dag logisch. Maar dat mag ons niet doen vergeten dat er in Nederland ook
mensen zijn die níet in die vrije cultuur leven. Dit is bijvoorbeeld het geval in
streng gelovige orthodoxe milieus, waar sommige vrouwen met een beroep op een heilig
boek niet in aanmerking komen voor bestuurlijke functies of waar je geen homo mag
zijn, tenzij je je wilt laten «genezen» of in elk geval je homoseksualiteit niet in
de praktijk brengt. Mensen die hier uit breken en kiezen voor zichzelf, worden soms
verstoten door hun familie en de gemeenschap.

Daarnaast komt een gebrek aan gelijkwaardigheid en zelfbeschikking voor in sommige migrantengemeenschappen, waar de patriarchale «eercultuur» uit het
thuisland de heersende normen bepaalt. In eerculturen is niet de individuele vrijheid
leidend, maar je eer, die door anderen voor jou is gedefinieerd en door hen zogenaamd
verdedigd. Die eer is gekoppeld aan de hele groep, bijvoorbeeld de familie. Als je
(seksuele) eer bezit, zullen anderen je met respect behandelen. Als je eer verloren
dreigt te gaan, verlies je het respect van de gemeenschap. Om de eer te herstellen
is (dreigen met) geweld helaas een geoorloofd middel. Met de komst van grote groepen
migranten is de eer-cultuur helaas terug van weggeweest in Nederland. Het gaat daarbij
niet per definitie om overtuigingen die geworteld zijn in de islam, want ook in niet-islamitische
werelden als Zuid-Amerika en Sub-Sahara Afrika, en bijvoorbeeld bij Christelijke Syriërs,
komt eercultuur voor.

Eergerelateerd geweld

Dat geweld niet wordt geschuwd in eerculturen blijkt wel uit de cijfers. Jaarlijks
komen in Nederland meer dan tweeduizend gevallen van bedreigingen en/of geweld binnen
bij de politie waarbij een eermotief vermoed wordt. In 2018 waren er daarvan 529 dusdanig
ernstig dat ze bij de speciale politie-eenheid Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd
Geweld (hierna LEC EGG)4 onder de aandacht werden gebracht.5 Bij vijf zaken ging het zelfs om geweld met dodelijke afloop. Volgens het LEC EGG
zijn de getallen gebaseerd op gemiddeld 6% van alle eerwraakzaken: alleen de zeer
complexe casussen worden naar hen doorgezet. Het probleem is vermoedelijk dus vele
malen groter dan de officiële cijfers laten zien. Het LEC EGG stelt dat met de komst
van nieuwe groepen migranten het probleem bovendien niet afneemt, maar lijkt toe te
nemen. Uitingsvormen van eergerelateerd geweld zijn bedreiging, «exposing», achterlating,
verstoting, huwelijksdwang en huwelijksgevangenschap, het afpakken van kinderen, vrouwenbesnijdenis
en verplicht moeten «genezen» van homoseksualiteit. Het gebruik van eergerelateerd
geweld komt vaker voor dan men zou denken. Zo is een schokkend feit dat 8% van de
moord- en doodslag gevallen in Nederland inmiddels eergerelateerd is. Hieronder is
uitgesplitst wat voor ernstige zaken het LEC EGG in de afgelopen jaren heeft binnengekregen.
In 2017 en 2018 ging het respectievelijk om 10 en 5 zaken met dodelijke afloop. Zie
ook de bijlage.

Volgens het LEC EGG geven de gemelde zaken zoals gezegd geen volledig beeld van wat
zich in de werkelijkheid afspeelt. Vaak is er angst om aangifte te doen of mee te
werken aan politieonderzoek omdat eerzaken binnen de gemeenschap moeten worden «opgelost».

Verborgen problemen

Geweld, maar ook de dreiging met geweld wordt in eerculturen gebruikt om met name
vrouwen structureel te onderdrukken. In de steden Amsterdam en Rotterdam wonen per
stad naar schatting minstens 200 tot 300 «verborgen vrouwen».6 Er zijn indicaties dat in de stad Rotterdam zelfs 20% van de huwelijksmigranten in
een gedwongen isolement leeft. Juist vrouwen die nieuw in Nederland komen zijn kwetsbaar,
omdat zij de taal niet spreken en geen contacten hebben buitenshuis. Een treffende
schets van een dergelijke situatie is het verhaal van Rachida, opgetekend in een studie
van het Verwey Jonker instituut:7

«Toen ik in Nederland was, wilde ik snel de taal leren. Ik wilde erop uit. Maar ik
mocht niet van mijn man. Ik mocht alleen maar binnen blijven. «Een vrouw moet onderdanig
zijn aan de man, daarom mag je geen Nederlands leren, «zei hij. Ik was opgesloten
en ik zal alleen het huis. Ik keek veel televisie. Er was een kanaal waarop werd uitgelegd
wat de rechten van vrouwen zijn. Toen hij hier achter kwam heeft hij dit kanaal er
direct afgehaald. Ik raakte vrij snel zwanger. Hij ging mee naar de verloskundige
en voerde daar het woord. Ik sprak geen Nederlands. Soms gingen we op bezoek bij zijn
familie, die ook in Nederland woonde. Zijn broers praatten veel over politiek. Ik
wist hier ook veel van, had immers in Marokko gestudeerd. Ik wilde mee discussieren,
maar dat mocht niet. Ik mocht niks zeggen. Hij vond het ook vervelend dat ik in Marokko
had gestudeerd. Het liefst had hij gewild dat ik dom was, maar dat ben ik niet. Ook
toen ons kindje werd geboren mocht ik niet naar buiten. Ik wilde wandelen en buiten
spelen. De zomers vond ik het ergste, de dagen duurden dan zo lang. Als ik naar buiten
keek, zag ik alleen maar moeders met hun kinderen spelen. Ik wilde dat ook. In de
winter gingen de dagen snel voorbij, dan kon ik vroeg naar bed. Ik hoopte elke dag
dat het voorbij was.»

Niet alleen op de onderdrukking van huwelijksmigranten is weinig zicht, dit geldt
ook voor nieuwkomers in de asielzoekerscentra. Dit is een groep waarover zorgen bestaan,
met name ten aanzien van mogelijke seksuele onderdrukking en een gebrek aan weerbaarheid.
In de periode 2013 tot en met 2015 vonden er 1.373 geboortes plaats bij asielzoeksters
in COA-opvanglocaties waarvan 40% zwanger is geraakt in de opvanglocatie en 9% tienermoeder
is. Er is meer onderzoek nodig naar de achtergronden van de zwangerschappen bij asielzoekers.
Het is nu niet bekend of de zwangerschappen (on)gewenst of (on)gepland zijn en onder
welke omstandigheden vrouwen zwanger zijn geraakt. Volgens de Rutgersstichting blijft
het van belang dat asielzoekers tijdig geïnformeerd worden over gezinsplanning en
laagdrempelige toegang hebben tot anticonceptie. Preventie van onbedoelde (tiener-)
zwangerschap heeft aandacht nodig, in bijzonder bij jonge meisjes uit West-, Zuid-
en Centraal-Afrika, Midden-Oosten en Zuidwest-Azië.

Daarnaast is het volgens Femmes for Freedom een groot probleem dat seksuele voorlichting
überhaupt meestal ontbreekt in migrantengemeenschappen.8 Asielzoekers hebben in het thuisland dikwijls geen enkele vorm van voorlichting gehad.
Vaak betrekken Nederlandse hulpverleners en voorlichters momenteel de ouders in een
voorlichtingsgesprek om op die manier begrip te kweken voor de jongere en een cultuursensitief
gesprek mogelijk te maken. Daardoor gaat het gesprek niet echt over seks, maar over
gezondheid. Zolang jonge mensen met een migratie-achtergrond door hun omgeving als handelingsonbekwaam worden gezien, ze bijvoorbeeld thuis
hun pil-strips niet veilig kunnen bewaren, de menstruatie door de familie wordt gemonitord,
post van de verzekering door de familie wordt geopend, is er nog een wereld te winnen.
Door taboes durven mensen bovendien minder snel toe te geven aan een nieuwe partner
dat ze eerdere seksuele contacten hebben gehad. Door dit te verzwijgen kan de nieuwe
partner minder snel een reden zien voor een soa-test of condoomgebruik. Expliciete
seksuele voorlichting, al vanaf binnenkomst in het asielzoekerscentrum zou onderdrukking
meer bespreekbaar kunnen maken en verborgen problemen kunnen voorkomen of verhelpen.

Een andere vorm van onderdrukking die soms aan het zicht wordt onttrokken is huwelijksdwang.
Gemeenschappen werken er aan mee via illegale shariahuwelijken en zonder betrokkenheid
van een officiële ambtenaar van de burgerlijke stand. Voor de aanscherping van de
aanpak van illegale huwelijken ligt inmiddels de initiatiefnota van het lid Van Wijngaarden
in de Kamer.9 Ook is bij amendement door de leden Van Wijngaarden en Buitenweg voorgesteld om de
strafbaarheid van een illegaal religieus huwelijk (meestal een shariahuwelijk) uit
te breiden.

Een fenomeen dat echter nog meer aandacht verdient zijn de situaties waarin vrouwen
en meisjes worden ontvoerd naar het buitenland om te worden uitgehuwelijkt en soms
achtergelaten. Niet zo lang geleden was in het nieuws dat de Brabantse juf Kiet waarschuwt
dat meisjes nog jonger dan 12 van Nederlandse basisscholen verdwijnen in de vakantie
terwijl het bewustzijn hierover op scholen te weinig aanwezig is.10 11

Uit mijn gesprekken met Veilig Thuis blijkt dat er, niet alleen ten aanzien van ontvoering
en achterlating, maar überhaupt over eergerelateerd geweld en onderdrukking relatief
weinig meldingen uit het onderwijs komen terwijl dit een zeer belangrijke plek is
om verborgen problemen vroegtijdig te kunnen signaleren.

Schadelijke rituele en symbolische praktijken

Daarnaast zijn er gevallen van onderdrukking die worden goedgepraat als cultureel
ritueel of symbool terwijl ze in feite gericht zijn op het monddood maken van meisjes en vrouwen. Helaas komt in Nederland nog steeds vrouwenbesnijdenis
voor, al is het illegaal. Soms worden meisjes uit met name Eritrea en Somalië meegenomen
in de vakantie, om de verminkende operatie daar te laten uitvoeren. Ook zijn er vrouwen
die verplicht volledig gezichtsbedekkende kleding moeten dragen en daarmee nauwelijks
in staat zijn in het openbaar met anderen te communiceren. Een ander fenomeen dat
voorkomt is maagdenvliescontrole en maagdenvliesherstel. Er is discussie over de vraag
of dit onderdrukking is, ook al is dit conform de WHO-richtlijnen wel degelijk mishandeling.12 Er is veel «ondersteunende» informatie over deze praktijken en er wordt in Nederland
vrolijk reclame voor gemaakt. Er schijnt zelfs een pil te zijn die een vrouw een uur
voor de geslachtsgemeenschap inbrengt en die de effecten van een strak maagdenvlies
zou nabootsen.13Niet alleen gynaecologen in Nederland werken in voorkomende gevallen mee aan maagdenvliescontrole
en -herstel, maar wanneer sommigen van hen toch weigeren zijn er steeds meer commerciële
klinieken die dergelijke ingrepen willen uitvoeren.14

Financiële en economische afhankelijkheid

Bij al deze vormen van onderdrukking speelt financiële en economische afhankelijkheid
een rol, voornamelijk bij vrouwen, omdat het hen er soms van weerhoudt voor hun rechten
op te komen. Ter illustratie: van de Turkse vrouwen is het percentage werkenden 43%
en bij Marokkaanse vrouwen slechts 39%. Tegenover 71% van de Nederlandse vrouwen.
Daarnaast hebben Turkse vrouwen (17%) en Marokkaanse vrouwen (20%) vaker geen inkomen
dan Nederlandse vrouwen (8%).15 Ook zijn er vrouwen die überhaupt geen eigen bankpas mogen hebben en voor iedere
uitgave volledig afhankelijk zijn van toestemming van hun man. Dit maakt het moeilijker
om op te komen voor je eigen vrije wil of om mogelijk zelfs uit een situatie van onderdrukking
te stappen.

4. Cultuursensitief beleid ten koste van vrijheid

Politie en Justitie hebben door de jaren heen steeds meer te maken gekregen met eerzaken.
Maar het besef dat de bedreiging en onderdrukking een ander karakter had dan «regulier»
huiselijk geweld is iets van de laatste jaren.16 In het verleden was de visie op de multiculturele samenleving veelal dat de overheid
zich niet moest bemoeien met wat zich in andere culturen achter de voordeur afspeelde.
«Dat is nou eenmaal hun cultuur», en «leven en laten leven».

In de beoordeling van criminaliteit was zelfs sprake van begrip voor culturele verschillen.
Zo ging de Nota Criminaliteit in Relatie tot Etnische Minderheden, kortweg CRIEM,
er in de jaren negentig van uit dat de aanpak van criminaliteit cultuurgevoelig moest
zijn en er ruimte moest bestaan om in positieve zin rekening te houden met de culturele
achtergrond van minderheden bij criminele delicten.17

Pas eind jaren negentig is in de rechtspraak een andere wind gaan waaien. Toen in
het bijzijn van haar jonge kinderen een Turkse vrouw werd doodgeschoten door haar
ex-echtgenoot, besloot de rechter niet in positieve zin rekening te houden met het
culturele motief van de dader, maar het juist als aanleiding voor een zwaardere straf
te gebruiken. Hij motiveerde dit als volgt: «omdat niet valt uit te sluiten dat hij in de toekomst een dergelijk feit nog eens
zal plegen omdat zijn «systeem» zijn familie en bredere sociale omgeving onderdeel
van het probleem uitmaakte.»

In de politiek namen meer partijen dan de VVD, vanaf 2003, na de opkomst van, en moord
op, Pim Fortuyn, geleidelijk afscheid van het cultuur sensitieve perspectief op de
problemen. In dat jaar werd ook de Turkse vrouw Gül, die al jaren op de vlucht was
in blijf-van-mijn-lijf-huizen, op klaarlichte dag doodgeschoten door haar ex-man.
Dit gebeurde nadat in datzelfde jaar al een andere Turkse jonge vrouw op vakantie
was doodgeschoten door haar vader vanwege haar «te Westerse levensstijl». In de Tweede
Kamer volgden diverse debatten over de ernst van eergerelateerd geweld in Nederland.
De rechten en het belang van emancipatie van individuen kwamen naar de mening van
de initiatiefnemer gelukkig meer op de voorgrond.

Toch is het begrip voor cultureel bepaald onwenselijk gedrag tot op de dag van vandaag
niet volledig verdwenen uit politiek en beleid. Er gebeuren op lokaal niveau nog steeds
zaken die niet de emancipatie bevorderen maar juist tegenwerken. Zo was in 2018 nog
in het nieuws dat de Haagse As-Soennah moskee meer dan dertigduizend euro subsidie
kreeg van de gemeente, maar ook een prediker aan het woord liet die vrouwenbesnijdenis
bepleitte. De subsidie is inmiddels gelukkig stopgezet en op 8 november 2019 werd
bekend dat het OM de betreffende prediker gaat vervolgen. Maar de vraag is wel of
meer mogelijk is om te voorkomen en te verbieden dat onder het mom van vrijheid van
religie in Nederland intolerantie wordt gepredikt. In mei 2019 nog werd een zeer orthodoxe
prediker die eerder vrouwenbesnijdenis goedpraatte en bekend staat als homohater uitgenodigd
in de Blauwe Moskee in Amsterdam.18 De vrijheid van religie is wat de indiener betreft echter niet bedoeld voor haatpredikers
die onvrijheid willen verkondigen19. Een ander voorbeeld van tolerantie voor intolerantie is dat op de website van het
Rutgershuis in Arnhem meiden advies krijgen over hoe ze hun maagdenvlies kunnen laten
herstellen, zodat ze thuis geen problemen krijgen; in plaats dat ze hulp krijgen zich
vrij te maken uit een onderdrukkende situatie. Ook wordt door de overheid soms samengewerkt
voor dialoog en advies met organisaties die een orthodoxe leer aanhangen of zelfs
pleitbezorger zijn van sharia-rechtbanken in Nederland.20 En we zien dat gemeenten aan statushouders in een uitkering dikwijls alleen de man
vragen om te solliciteren en niet de vrouw naar werk bemiddelen.21 Een overheid die niet uitstraalt dat de Nederlandse vrije cultuur leidend is, maar
juist podium biedt aan een cultuur van ongelijkwaardigheid en onderdrukking, is in
de ogen van de initiatiefnemer niet goed bezig. Met cultuursensitiviteit en cultuurrelativisme,
en met wat ook wel «tolerantie voor de intolerantie» wordt genoemd, moeten we niet
alleen landelijk, maar ook lokaal snel ophouden.

Gelukkig is dit geluid de afgelopen jaren in de politiek luider gaan klinken. Dat
«onze vrije cultuur [van zelfbeschikking en gelijkwaardigheid] beter is dan andere
culturen» is bijvoorbeeld in 2016 uitgesproken door toenmalig Minister Edith Schippers
bij de H.J. Schoo-lezing.22 Als voorbeeld noemt ze de weigering van sommige islamitische mannen om vrouwen de
hand te schudden. Schippers noemde het een slechte zaak dat er mensen zijn die vinden
dat dit maar getolereerd moet worden omdat dit nou eenmaal ingebakken zit in bepaalde
culturen. Schippers: «Frits Bolkestein zei het al in de jaren negentig: alle culturen zijn helemaal niet
gelijkwaardig. En ik zeg het hem na. Onze cultuur is een stuk beter dan alle andere
die ik ken. In ieder geval voor de vrouw. In ieder geval voor de homo, of de transseksueel.
In ieder geval voor mensen die niet behoren tot de groep van de machthebbers. Voor
mensen die de overheersende religie niet aanhangen.»

Dit geluid komt hoopvol genoeg niet alleen van rechts, maar horen we recentelijk ook
binnen links. Aangejaagd door filmmaker Eddy Terstall en oud PvdA Kamerlid Keklic
Yücel is de beweging Vrij Links opgestaan die «opkomt voor de vrijheid van het individu, ook die van de moslims, tegen het «patriarchaat»
van de conservatieve islam en de «betutteling» door «regressief links» aan de ene
kant en de stemmingmakerij van populistisch rechts aan de andere.»

Dat onze vrije cultuur bevochten moet worden voor ieder individu, is ook het uitgangspunt
voor deze initiatiefnota. Onderdrukking met een beroep op cultuur mogen we in Nederland
simpelweg niet tolereren.

5. Onderdrukking en eergerelateerd geweld: de aanpak tot nu toe

Is er dan tot nu toe helemaal niets gebeurd? Jawel. Het vorige kabinet heeft het probleem
van een gebrek aan zelfbeschikking in gesloten gemeenschappen gelukkig onderkend.
In 2015 schreef de toenmalig Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) aan
de Kamer: «Huwelijksdwang, huwelijkse gevangenschap, achterlating, eergerelateerd geweld, gedwongen
leven in isolement, de gebrekkige acceptatie van homoseksualiteit, het zijn symptomen
van een onderliggende problematiek: de ontkenning van het recht van mensen om zelf
hun leven in te vullen. Het ontbreken van dit individuele «zelfbeschikkingsrecht»
vormt een beperking voor mensen om over hun fundamentele rechten en vrijheden te kunnen
beschikken en zijn daarom een schending van de mensenrechten».23

Om dit aan te pakken heeft het kabinet tussen 2015 en 2017 een «actieplan zelfbeschikking»
uitgevoerd. Daarin werd ingezet op acht actielijnen die draaiden om voorlichting,
goede voorbeelden en een kennisplatform. Deze aanpak kwam bovenop het plan van aanpak
preventie huwelijksdwang 2012–2014 (SZW), de al eerder ingevoerde meldcode eergerelateerd
geweld en naast andere acties van het kabinet rond vrouwenopvang, emancipatiebeleid,
en ook civiel- en strafrechtelijke maatregelen tegen huwelijksdwang die het toenmalige
Ministerie van Veiligheid & Justitie heeft genomen.

Hiermee zijn sinds 2004 – toen toenmalig VVD Kamerlid Ayaan Hirsi Ali als één van
de eerste politici in Nederland pleitte voor een serieuze aanpak – waardevolle stappen
gezet. In de strafrechtketen, maar ook met betere informatievoorziening is volgens
het Ministerie van SZW het handelingsperspectief van slachtoffers van onderdrukking
en hun hulpverleners vergroot.

Of dat voldoende is, is echter maar zeer de vraag. Er is nog geen enkele strafrechtelijke
veroordeling geweest van collectieve, dan wel intellectuele daders van eergerelateerd
geweld. Ook is het actieplan zelfbeschikking in 2017 tot een einde gekomen, en al
voor de evaluatie kondigde de Minister van SZW aan er geen vervolg aan te geven, omdat
het onderwerp «voldoende geborgd» zou zijn bij diverse ministeries.24

Om die reden heeft de initiatiefnemer een motie ingediend die door een groot deel
van de Tweede Kamer is gesteund.25 De motie vraagt het kabinet met een breed Actieplan Zelfbeschikking 2.0 te komen
en daarbij ten minste maatregelen te overwegen ten aanzien van: voldoende politie-expertise
rond eergerelateerd geweld; meer financiële zelfstandigheid van vrouwen in migrantengemeenschappen;
meer aandacht voor (seksuele) zelfbeschikking in onderwijs, inburgering en zorg; het
tegengaan van onvrije en onderdrukkende beïnvloeding en het straffen van onderdrukkers
en hun medeplichtigen.

In de «uitvoering» van de motie stelt de Minister van SZW echter opnieuw dat het onderwerp
al geborgd is. De Minister verwijst onder andere naar het programma van het Ministerie
van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) «geweld hoort nergens thuis», naar het
«Platform Eer en Vrijheid» en naar de alliantie «Verandering van binnenuit» (hierna:
de alliantie) van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Maar
experts benadrukken juist dat «regulier» huiselijk geweld een totaal andere aanpak
verdient dan eergerelateerd en cultureel bepaald geweld. Verder is de alliantie meer
gericht op gemeenten, dan op gemeenschappen zelf. Vluchtelingen- en zelforganisaties
worden louter gezien als informele partners. Ook is de alliantie gericht op homo-emancipatie
en acceptatie binnen migrantengemeenschappen vía mensen met een migratie-achtergrond.
Maar volgens Femmes for Freedom is gebleken dat sleutelfiguren lang niet altijd werken.
Zij komen zelf uit gesloten, traditionele situaties en oordelen vaak nog heftig over
thema’s rondom zelfbeschikking. Zolang de eigen situatie van de sleutelpersoon niet
verbetert, heeft de inzet van deze personen geen nut en kan het zelfs schadelijk zijn
omdat gemeenschappen door deze rolmodellen in hun tradities bevestigd worden. De cultuursensitieve
aanpak zorgt er bovendien ook voor dat tradities en vooroordelen bevestigd blijven
worden. De handreiking van de alliantie geeft zelfs als advies thema’s niet direct
te benoemen, dus geen seks, maar gezondheid en geen LHBTI, maar verscheidenheid. Door
deze onderwerpen te blijven verbloemen wordt meegebogen met een gevoel van dat deze
seksuele vrijheid en diversiteit «niet normaal» zou zijn.

Verder is de effectiviteit van het «Platform Eer en Vrijheid» dat door het vorige
kabinet is opgericht, voor alle partijen die zich bezig houden met thema's als huwelijksdwang,
achterlating en huwelijkse gevangenschap, onduidelijk. In een wetgevingsoverleg in
november 2018 spreekt de Minister van SZW over een jaarlijks terugkerend platform,
om te netwerken en kennis uit te wisselen. Onduidelijk is echter of een jaarlijkse
bijeenkomst genoeg is om de informatie waaraan behoefte bestaat op structurele wijze
te verspreiden of dat een andere aanpak nodig is. Het laatste bericht op de website
van dit platform dateert bovendien van zomer 2017 en het Twitteraccount is al stil
sinds voorjaar 2017. In die periode vond nog een bijeenkomst plaats waar professionals
hun zorgen uitten over het kennisniveau onder eerstelijnshulpverleners. Eergerelateerd
geweld behoeft een professionele aanpak maar is afhankelijk van de juiste signalering.
Men maakte zich zorgen dat hulpverleners last hebben van handelingsverlegenheid en
onvoldoende de weg weten te vinden naar de zogenaamde aandachtsfunctionarissen. Ook
zou er meer aandacht nodig zijn voor de regels omtrent het delen van informatie. Wat
mag je als hulpverlener wel en niet delen met andere instanties?

Nog los van bovenstaande kanttekeningen bij de huidige aanpak, is een heel aantal
thema’s die de indiener benoemde in de motie, überhaupt niet opgepakt door het kabinet.
De initiatiefnemer stelt daarom zelf een integraal Actieplan Zelfbeschikking voor.
Juist een plan over alle ministeries heen, met politieke regie en daadkracht, maar
ook met een rol voor organisaties die echt voor vrijheid en het benoemen van problemen
gaan, is hard nodig. Niet alleen moet een actieplan gericht zijn op voorlichting en
bewustwording, maar ook op het stellen van harde grenzen door politie en justitie
richting daders en op het bieden van concrete lifelines voor slachtoffers. De initiatiefnemer draagt hiervoor bouwstenen (beslispunten) aan
en beveelt het kabinet aan ook te kijken naar Noorwegen, waar een dergelijk Actieplan
en integrale aanpak al bestaat.

6. Voorstellen en beslispunten voor een Actieplan Zelfbeschikking 2.0

Overeenkomstig artikel 119, tweede lid, van het Reglement van Orde, voorziet de indiener
deze initiatiefnota van concrete beslispunten. In dat kader wordt de Kamer gevraagd
in te stemmen met het verzoeken van de regering tot het ondernemen van actie op de
volgende punten:

Actielijn 1: Steun mensen om vrij te worden

Steun slachtoffers in huwelijksdwang, huwelijkse gevangenschap en polygamie

• Verken naar voorbeeld van het Verenigd Koninkrijk de mogelijkheden om te komen tot
(wijziging van) wetgeving in Nederland om potentiële slachtoffers beter te beschermen
en meer slagkracht te hebben op het moment dat een slachtoffer reeds meegenomen is
naar het buitenland.26 Het Verenigd Koninkrijk kent verschillende Forced Marriage Protection Orders om (potentiële) slachtoffers van huwelijksdwang, genitale verminking en achterlating
te beschermen. Dit zou voor Nederland een nuttige versterking van het wettelijk instrumentarium
kunnen zijn.

• Versterk de consulaire ondersteuning aan het Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en
Achterlating om serieus werk te kunnen blijven maken van voorlichting om ontvoering,
achterlating en gedwongen huwelijken te voorkomen en daarnaast hulp te bieden aan
bijvoorbeeld vrouwen die hiervan slachtoffer zijn geworden. Het lid Koopmans heeft
hiertoe een amendement ingediend bij de begrotingsbehandeling van Buitenlandse Zaken.

• Zorg dat het werk van de Unit huwelijksdwang van Buitenlandse zaken wordt doorgezet
voor het tegengaan van huwelijksdwang en achterlating en verzeker dat er voldoende
consulaire ondersteuning is in het geval van achterlating en ontvoering, door onder
andere flexibele diplomaten/deskundigen die op dit thema rond risicolanden kunnen
reizen.

Pak schadelijke «rituele en symbolische praktijken» als genitale verminking en maagdenvliesherstel
aan

• Kom naar voorbeeld van pilots in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, in
Nederland met een pilot met extra hulpverleners en extra controle bij risicovluchten
op Schiphol.27 Daarbij zouden er ook stickers en informatie op Schiphol moeten komen met informatie
over wat te doen bij (signalen van) vrouwenbesnijdenis, huwelijksdwang en gedwongen
achterlating.28 Als meisjes uit bepaalde gemeenschappen genitaal worden verminkt gebeurt dit vaak
in de zomer in het buitenland. De indiener wil dat het voorkomen van genitale verminking
en hulp aan genitaal verminkte meisjes onderdeel wordt van het Landelijk Knooppunt
huwelijksdwang.

• Voorkom dat huisartsen en gezondheidsinstellingen nog langer meewerken aan maagdenvliescontrole
en maagdenvliesherstel. Vrouwen die naar de dokter worden gebracht met dit doel, moet
hulp worden geboden. Naar aanleiding van schriftelijke vragen van voormalig Kamerlid
Arno Rutte en ondergetekende en een oproep van Femmes for Freedom heeft de Minister
van VWS aangegeven een einde te willen maken aan deze schadelijke praktijk. De initiatiefnemer
houdt hem hier graag aan.

• Verken of het aanzetten tot maagdenvliescontrole en maagdenvliesherstel door familieleden
en/of partners strafbaar kan worden gesteld.

• Handhaaf het gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding in openbaar vervoer,
onderwijs en overheidsgebouwen en schaal dit niet af in handhavingsprioriteit.

Verbeter signalering en opvolging aangiftes

• Onderzoek in hoeveel eerzaken daadwerkelijk de expertise van het Landelijk Expertise
Centrum Eergerelateerd Geweld wordt ingeschakeld, hoe vaak Veilig Thuis wordt betrokken,
hoe vaak een gebiedsgebod- of verbod wordt ingesteld en hoe dit kan worden geoptimaliseerd.

• Borg dat een melding bij de politie altijd gedeeld wordt met Veilig Thuis zodat deze
ook de situatie van de kinderen in het gezin kan beschermen en eventueel de school
kan informeren en/of betrekken. Onderdrukking van iemand binnen het gezin betekent
ook vaak een onveilig milieu om in op te groeien voor de kinderen.

Creëer meer mogelijkheden voor meldingen

• Verbeter de telefonische- en online mogelijkheden om melding te kunnen doen van bedreiging
of onderdrukking. Een kosteloos anoniem nummer dat niet in het telefoonoverzicht verschijnt
kan de angst om contact op te nemen verkleinen. Ook de anonimiteit van het internet
kan meldangst verkleinen en mensen over de streep trekken om hulp te zoeken buiten
hun eigen gemeenschap. De mobiele telefoon moet letterlijk een lifeline worden naar de buitenwereld.

• Wijs vrouwen altijd op de mogelijkheid zonder haar echtgenoot gesprekken te voeren.
Niet alleen bij huisarts, verloskundige en politie, maar ook tijdens gesprekken in
het kader van de verblijfsvergunning, inburgering en, verlenging van een paspoort.
Informeer nieuwkomers in deze gesprekken beter over rechten en hulpverleningsmogelijkheden.29

Geef vrouwen de kans op financiële onafhankelijkheid en werk

• Spreek met alle gemeenten af dat zij standaard iedere vrouw in een uitkering naar
werk bemiddelen. De initiatiefnemer is van mening dat het niet normaal is dat gemeenten
bij een gezin dat voor het inkomen afhankelijk is van een uitkering onder de Participatiewet
alleen de man bemiddelen naar werk en niet de vrouw.30

• Maak afspraken met de financiële sector over het recht dat iedere volwassene in Nederland,
maar ook in de rest van de EU, heeft op een eigen betaalrekening en pinpas om mee
te kunnen doen in de samenleving.31 Het kabinet moet onderzoeken hoe mensen zich 1) er bewuster van kunnen worden dat
zij dit recht hebben 2) vervolgens dit recht kunnen gaan uitoefenen. Aanknopingspunt
daarbij is de zorgplicht van banken, die zou moeten inhouden dat in een gesprek met
de consument wordt doorgevraagd of hij getrouwd is, en of zijn vrouw toegang heeft
tot de betaalrekening en liever nog een eigen rekening kan openen. Verder doen banken
aan klantonderzoek (bijvoorbeeld onder Wet ter voorkoming van witwassen en financieren
van terrorisme; Wwft). Het onderwerp «recht op een betaalrekening» zou hier in kunnen
worden meegenomen.

Actielijn 2: Verander de houding binnen gemeenschappen

Zelfbeschikking in de (voor)inburgering en het onderwijs

• Schenk tijdens de voorinburgering in het asielzoekerscentrum expliciet aandacht aan
het thema zelfbeschikking. Niet alleen door te vertellen over de Nederlandse normen
en waarden, maar ook om handvatten aan te reiken voor hulp.

• Train vrijwilligers en hulpverleners in de AZC’s om voorlichting kunnen geven over
zelfbeschikking in den brede, maar ook over bijvoorbeeld de beschikbaarheid van anticonceptie.

• Wijs in het nieuwe inburgeringsstelsel iedere nieuwkomer op het recht op zelfbeschikking,
het recht om eigen keuzes te mogen maken, zoals zelf een partner te mogen kiezen,
maar ook op het recht op seksuele zelfbeschikking. Het onderdeel kennis van de Nederlandse
Maatschappij in de inburgering moet wat de initiatiefnemer betreft grotendeels gaan
over onze vrije samenleving en de rechten die hierbij horen.

• Neem in het nieuwe inburgeringsstelsel op dat niet alleen het respecteren van de mensenrechten
moet worden ondertekend in de participatieverklaring, maar ook het onderschrijven
van de mensenrechten, en het actief afstand doen van zaken die het tegenovergestelde
zijn van zelfbeschikking zoals onderdrukking, huwelijksdwang en geweld binnen een
relatie. Mensen die hier geen afstand van willen doen kunnen niet inburgeren in Nederland
en dus nooit Nederlander worden of een permanente verblijfsstatus krijgen.

• Maak zelfbeschikking onderdeel van verplichte lessen over burgerschap op scholen en
lerarenopleidingen. Dit kan in de momenteel lopende curriculumherziening van OCW worden
meegenomen.

Actielijn 3: Wees niet tolerant voor intolerantie

Pak tegenwerken van integratie en emancipatie harder aan

• Ontwikkel één leidraad voor landelijke integratiesubsidies en -overlegstructuren.
Een organisatie kan alleen met de overheid om tafel voor integratie en emancipatiedoeleinden
wanneer reproductieve rechten en vrijheden van een ieder ongeacht geslacht of geaardheid
erkend worden. Alsmede het recht om te geloven of niet, het recht om te studeren en
het recht om te werken en je eigen geld te verdienen. Datzelfde geldt als een organisatie
in aanmerking wil komen voor subsidie.

• Spreek met gemeenten en subsidieontvangende organisaties een soortgelijk kader af.
Als integratie en emancipatie toch wordt tegengewerkt door een organisatie die subsidie
heeft ontvangen, moet deze niet alleen worden gestopt, maar ook kunnen worden teruggevorderd,
conform een eerder aangenomen Kamermotie.32 Het is het doel van de indiener dat alle overheden en alle subsidiënten (niet alleen
gemeenten) van de overheid niet langer samenwerken met organisaties die grondwettelijke
vrijheden actief ontkennen en tegenwerken. Overleggen, subsidies en dialogen met dit
soort organisaties moeten worden gestaakt. In het kader moeten hiervoor duidelijke
criteria komen te staan die iedere ambtenaar kan toepassen.

Stop ongewenste conservatieve beïnvloeding in gebedshuizen, moskeeën en onderwijsinstellingen

• Voer de aangekondigde maatregelen in het kader van ongewenste financiering van instellingen
en activiteiten waaronder wetgeving om ongewenste financiering aan maatschappelijke
instellingen uit onvrije landen tegen te gaan met spoed door.33 Ook de aangekondigde aanscherping van art 2:20 van het burgerlijk wetboek waardoor
organisaties die een podium bieden aan haatzaaien en haatpredikers kunnen worden ontbonden,
moet snel worden doorgevoerd. Giftig gedachtengoed waarbij onderdrukking, geweld tegen
vrouwen en meisjes, en discriminatie wordt goedgepraat heeft geen plaats in Nederland.

• Verken de mogelijkheid om via de inzet van de wet Bibob, het toepassen van een gebiedsverbod
en handhavingsmaatregelen uit de Gemeentewet en Europese en Nederlandse jurisprudentie
de komst van predikers met een onvrije boodschap in moskeeën vaker te kunnen tegengaan.

• Houd toezicht op omgevingen waarin jongeren risico lopen aan anti-integratieve, anti
democratische en anti-rechtstatelijke denkbeelden te worden blootgesteld. Signalen
van de AIVD dat het informeel onderwijs in toenemende mate bloot wordt gesteld aan
radicaal en onderdrukkend gedachtengoed moeten leiden tot overheidsbemoeienis met
deze sector.34 Aanknopingspunt kan zijn de al bestaande wetgeving rond de zogenoemde moskee-internaten.
Deze zijn in het belang van de vrije ontwikkeling van kinderen dankzij een motie van
de leden Azmani en Yücel aan toezicht onderworpen in een Wet op de jeugdverblijven35. De recente evaluatie36 kan een aanknopingspunt zijn voor meer toezicht op andere vormen van informeel onderwijs.
Ook geeft de evaluatie aan dat nog te weinig zicht bestaat op het pedagogisch klimaat
in de jeugdverblijven. Hier zou het kabinet een verbetering in moeten aanbrengen.

• Beperk de financiering ten aanzien van weekendscholen en imamopleidingen uit onvrije
landen.

• Stuur met spoed wetgeving naar de Kamer die ervoor zorgt dat in het bekostigde onderwijs
kan worden ingegrepen als op scholen of door hun bestuurders zaken worden gedoceerd
of ondernomen die indruisen tegen de vrije kernwaarden van de Nederlandse samenleving
(wetgeving aanscherping burgerschapsopdracht). De vrijheid van onderwijs (artikel
23 Grondwet) is immers niet bedoeld voor onvrij onderwijs.

Actielijn 4: Ondersteun de ondersteuners

Verbeter kennis bij de politie

• Borg het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld van de Politie waar nu
sprake is van 40% onderbezetting beter en structureler in de organisatie. Lokale politie-eenheden
zijn niet altijd gespecialiseerd in de eergerelateerde achtergrond van een melding
en beseffen daardoor soms onvoldoende als sprake is van een situatie van onderdrukking.
Daarnaast heeft het Landelijk Expertise Centrum een belangrijke rol van de verwerving
en verspreiding van wetenschappelijke kennis die breder voor integratie van belang
is.

Laat hulpverleners kennis met elkaar delen

• Onderzoek wat het Platform Eer en Vrijheid heeft opgeleverd en ontwikkel op basis
daarvan een effectievere manier van kennisdeling voor hulpverleners «in de keten».

Evalueer de meldcode eergerelateerd geweld

• Evalueer de meldcode eergerelateerd geweld voor professionals en onderzoek of deze
kan worden omgezet in een meldplicht. Daarbij zou wat de initiatiefnemer betreft het
uitgangspunt zijn dat in geval van twijfel of sprake is van eergerelateerd geweld
contact opgenomen moet worden met de professionals van de Politie, Veilig Thuis en
het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld.

Actielijn 5: Straf de daders

Straf de onderdrukkers én medeplichtigen

• Zorg dat meldingen van eergerelateerd geweld, ook zonder officiële aangifte, na consultatie
van het Landelijk Expertise Centrum Eergerelateerd Geweld, altijd leiden tot een politiebezoek
en zo mogelijk een huisverbod of een gebiedsverbod voor de bedreiger/dader. Zo nodig
moeten meerdere bedreigers worden opgepakt, omdat het gevaar niet geweken kan zijn
als er nog familieleden rondlopen die «de klus» zouden willen afmaken.

• Onderzoek of voor het afdwingen van een gebiedsgebod of -verbod voor de bedreigers
en daders een GPS-enkelband kan worden ingezet.

• Onderzoek of een specifieke wet of wetsartikel eergerelateerd geweld in het wetboek
van strafrecht kan worden opgenomen waarin wordt vastgelegd dat niet alleen de dader
moet worden bestraft maar ook alle anderen die tot geweld hebben aangezet. Eerwraak
met de dood tot gevolg zou moeten worden aangemerkt als moord waarop levenslang staat.
Onderzoek daarbij ook of via dezelfde wet geregeld kan worden dat de medeplichtigen,
zware straffen opgelegd kunnen krijgen.

• Pak wraakporno en online «exposen» met supersnelrecht en hogere straffen aan.

• Voer de maatregelen zoals voorgesteld door collega Koopmans in de initiatiefnota «onderlinge
privacy» in voor betere rechtsbescherming, en rechtsversterking voor mensen die te
maken krijgen met onderdrukking via internet.

Trek verblijfsrecht onderdrukkers in

• Zorg dat politie en justitie actief signaleren aan de IND als er sprake is van eergerelateerd
geweld door een persoon met een verblijfsvergunning, zodat intrekking van de verblijfsvergunning
volgt en iemand in elk geval geen permanente status krijgt. Op basis van de maximale
aanscherping, die onder Rutte II heeft plaatsgevonden is er tegenwoordig sneller een
grond om bij een veroordeling een verblijfsvergunning in te trekken, dan wel te weigeren.
Dat moet dan in de praktijk wel toegepast worden.

7. Financiële consequenties

De voorstellen in het kader van de voorliggende initiatiefnota leiden niet per definitie
tot nieuwe financiële verplichtingen. Borging van het landelijk expertisecentrum eergerelateerd
geweld en het landelijk knooppunt huwelijksdwang kan ook bewerkstelligd worden door
prioritering binnen departementale begrotingen.

Becker

Bijlage: Categorisering van bij het Landelijk Expertisecentrum Eergerelateerd Geweld
bekende zaken de afgelopen vier jaar.