Brief regering : Voorbereidingen Tweede Kamerverkiezing 2025 en gemeenteraadsverkiezingen 2026

Nr. 93
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 september 2025

Op 29 oktober 2025 is de vervroegde Tweede Kamerverkiezing. Snel na deze verkiezing,
op 18 maart 2026, vinden de gemeenteraadsverkiezingen plaats. Graag informeer ik u
over de voorbereidingen en organisatie van deze verkiezingen.

Kiezers kunnen op beide dagen hun stem uitbrengen en daarmee de koers van ons land
bepalen. Gemeenten zijn na de val van het kabinet hard aan de slag gegaan om de Tweede
Kamerverkiezing (TK25) weer mogelijk te maken. Ook voor de Kiesraad, als centraal
stembureau, is hier een grote rol weggelegd. Voor een vervroegde verkiezing is er
minder voorbereidingstijd, wat de organisatie een extra uitdaging maakt. Dat de gemeenteraadsverkiezingen
(GR26) snel volgen maakt dat ook de voorbereidingen hiervoor een krap tijdpad kennen.
De organisatie loopt voorspoedig en ik heb geen signalen dat er complicaties zijn
bij het organiseren van deze verkiezingen. Dat geeft vertrouwen dat deze verkiezingen
weer ordentelijk zullen verlopen. Hieronder wordt op een aantal zaken rond de komende
verkiezingen nader ingegaan. Uiteraard is er ook veel aandacht voor het tegengaan
van risico's op buitenlandse beïnvloeding in het verkiezingsproces. Hierover is uw
Kamer voor de zomer per brief geïnformeerd.1

Extra vergoeding gemeenten TK25

Gemeenten hebben hun zorgen geuit over de kosten die het organiseren van opeenvolgende
vervroegde verkiezingen in een korte tijd met zich meebrengt. Het kabinet stelt eenmalig
60 miljoen euro beschikbaar aan gemeenten voor de organisatie van de vervroegde Tweede
Kamerverkiezing op 29 oktober. Het kabinet heeft hierover besloten na overleg met
de VNG. Deze eenmalige vergoeding is aanvullend op de vergoeding die gemeenten jaarlijks
via het Gemeentefonds krijgen voor de uitvoering van hun wettelijke taken bij het
organiseren van verkiezingen. Met deze extra vergoeding wordt opvolging gegeven aan
de motie Timmermans c.s.,2 die verzoekt om financiële middelen voor gemeenten voor de vervroegde verkiezing,
en de motie Kathmann en Chakor,3 die verzoekt te waarborgen dat vervroegde verkiezingen adequaat kunnen worden georganiseerd.
Over het adequaat kunnen organiseren van deze verkiezing, naast de extra middelen
die beschikbaar worden gesteld, heeft het Ministerie van BZK regelmatig contact met
gemeenten. Zoals hierboven aangegeven heb ik er, op basis van die gesprekken, vertrouwen
in dat dit de gemeenten gaat lukken.

Wervingscampagne stembureauleden

Stembureauleden en vrijwilligers zijn van groot belang in het goed laten verlopen
van verkiezingen en dragen bij aan de toegankelijkheid, transparantie en het vertrouwen
in het verkiezingsproces. Iedere verkiezing helpen ongeveer 100.000 mensen in heel
Nederland bij de organisatie. Om meer jongvolwassenen te betrekken bij de democratie
door te helpen bij verkiezingen, voert het Ministerie van BZK een campagne voor het
werven van stembureauleden voor verkiezingen. Hierdoor stimuleren we hun betrokkenheid
bij de democratische samenleving. De wervingscampagne moet gemeenten ook extra ondersteunen
bij het vinden van voldoende vrijwilligers.

Opkomst(bevordering)

In aanloop naar de verkiezingsdag wordt communicatie ingezet om kiesgerechtigden te
informeren over de Tweede Kamerverkiezing. De publiekscampagne «Elke Stem Telt» richt
zich op het informeren van kiesgerechtigden over het belang van stemmen, met als doel
hen te motiveren om hun stem uit te brengen. Deze campagne start begin oktober en
loopt door tot en met de verkiezingsdag. Om de opkomst te bevorderen, richt de campagne
zich specifiek op kiesgerechtigden die (nog) niet altijd stemmen, zoals situationele
niet-stemmers en jongeren. De media-inzet omvat televisie, radio en(gerichte) online
advertenties.

Vanaf oktober 2025 gaat Meta (het bedrijf achter Facebook en Instagram) geen politieke,
electorale en maatschappelijke advertenties rondom het thema verkiezingen meer toestaan
binnen de EU. Ook niet als de afzender de Rijksoverheid is. Dit beperkt de mogelijkheden
voor betaalde promotie via sociale media en de mogelijkheden bepaalde doelgroepen
via deze kanalen te bereiken. Om dit te compenseren worden naast de hierboven genoemde
campagne en media-inzet alternatieve communicatiemiddelen ingezet om verschillende
groepen kiezers te bereiken.

Dit gebeurt met de inzet van maatwerkcommunicatie gericht op jongvolwassenen, anderstaligen,
laaggeletterden en mensen met een licht verstandelijke beperking. In het verspreiden
van deze communicatie werkt het Ministerie van BZK samen met belangrijke partners
zoals belangenorganisaties en gemeenten. Daarnaast stelt het ministerie alle ontwikkelde
campagne- en communicatiemiddelen beschikbaar aan medeoverheden en betrokkenen die
bijdragen aan het informeren over de verkiezing en het bevorderen van de opkomst.

Toegankelijkheid

Stemgerechtigden moeten zo zelfstandig mogelijk hun stem kunnen uitbrengen. Dus ook
mensen met een beperking en mensen met lage basisvaardigheden. Daarom is in samenspraak
met belangenorganisaties en ervaringsdeskundigen het Actieplan toegankelijk stemmen
opgesteld.4 In aanloop naar TK25 en GR26 worden acties uit het Actieplan uitgevoerd.

Voor kiezers wordt bijvoorbeeld toegankelijke informatie over verkiezingen op Elkestemtelt.nl
geplaatst. Om gemeenten te ondersteunen bij het toegankelijk maken van stemlokalen
worden handreikingen hiervoor bij hen onder de aandacht gebracht. Daarnaast heeft
het Ministerie van BZK in het voorjaar van 2025 samen met de gemeente Amersfoort en
de gemeente Stein een workshop over toegankelijke stemlokalen aan projectleiders verkiezingen
gegeven. Verder geeft het ministerie weer subsidie aan de Stichting Prokkel om mensen
met een licht verstandelijke beperking op stemlokalen onder begeleiding te laten meewerken.
Het Ministerie van BZK verleent ook weer subsidie om livestreams in Nederlandse gebarentaal
over de verkiezingen te laten maken voor mensen die doof zijn.

Verder is er een wetsvoorstel in de maak dat het mogelijk moet maken dat iedereen
die hulp in het stemhokje nodig heeft door een stembureaulid geholpen kan worden.
Hierdoor kunnen bijvoorbeeld mensen met een verstandelijke beperking of mensen die
laaggeletterd zijn bijstand in het stemhokje krijgen. Op dit moment hebben alleen
mensen met een fysieke beperking recht op hulp in het stemhokje. Het wetsvoorstel
bijstand in het stemhokje ligt momenteel ter advisering bij de Raad van State. Dit
wetsvoorstel zal dus nog niet gelden bij TK25 en GR26.

Om politieke partijen te helpen hun verkiezingsprogramma’s toegankelijker en begrijpelijker
te maken voor mensen met een beperking, heeft Ieder(in) in opdracht van het Ministerie
van BZK een panel van ervaringsdeskundigen en experts opgezet om politieke partijen
hierover te adviseren. Alle politieke partijen hebben een uitnodiging ontvangen om
zich aan te melden voor een advies op maat.

Wet Programmatuur verkiezingsuitslagen

Per 1 augustus 2025 zijn de Wet programmatuur verkiezingsuitslagen en het Kiesbesluit
programmatuur verkiezingsuitslagen in werking getreden.5 Daarin wordt het gebruik van uitslagprogrammatuur verplicht gesteld en wordt de Kiesraad
als beheerder verantwoordelijk voor de beschikbaarstelling, instandhouding, betrouwbare
werking en beveiliging van de uitslagprogrammatuur. Ook worden in de regelgeving eisen
gesteld aan de programmatuur zelf en aan het gebruik daarvan. De Kiesraad is klaar
voor de uitvoering van de taak die met de nieuwe wet bij hem wordt neergelegd en informeert
de gemeenten over wat dit voor hen betekent.

Bij de TK25 wordt ter ondersteuning van de uitslagvaststelling nog gebruik gemaakt
van de Ondersteunende Software Verkiezingen 2020 (OSV2020). De Kiesraad ontwikkelt
momenteel nieuwe uitslagprogrammatuur, die op den duur de huidige programmatuur, OSV2020,
zal vervangen. Voorafgaand aan de ingebruikname van de nieuwe programmatuur zal uw
Kamer daarover geïnformeerd worden. Daarbij zal ook worden stilgestaan bij de gemaakte
keuzes voor de inrichting van die programmatuur.

Wet Kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces

Op 15 april 2025 heeft uw Kamer ingestemd met het wetsvoorstel Kwaliteitsbevordering
uitvoering verkiezingsproces (Wkuv).6 Dit wetsvoorstel ligt nu ter behandeling in de Eerste Kamer.7 Het streven is dat de wet op 1 januari 2026 in werking zal treden, zodat deze bij
de gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart 2026 van toepassing is. Dit zou een uitbreiding
van de rol van de Kiesraad betekenen bij de GR26. Voor de TK25 geldt deze nieuwe rol
nog niet. De Kiesraad bereidt zich al geruime tijd voor op de nieuwe rol en is hier
klaar voor. Bij de Europees Parlementsverkiezing 2024 heeft de Kiesraad ter voorbereiding
al ondersteunende taken op zich genomen die geen wettelijke grondslag vergen, zoals
het organiseren van inloopspreekuren voor gemeenten en het maken van factsheets. Dit
zal ook voor TK25 gebeuren.

De Kiesraad legt de wijze waarop hij, in zijn nieuwe rol, invulling geeft aan de samenwerking
met de gemeenten en waterschappen vast in een plan. Dit plan wordt op dit moment afgestemd
met vertegenwoordigers van de gemeenten en waterschappen. Na vaststelling, dit najaar,
wordt het samenwerkingsplan openbaar gemaakt. Onderdeel van het samenwerkingsplan
is het uitvoeringsplan, waarin de plannen voor een specifieke verkiezing worden vastgelegd.
Voor de GR26 heeft de Kiesraad bijvoorbeeld speciale aandacht voor het ondersteunen
van gemeenten bij hun rol als centraal stembureau. De GR26 is de eerste verkiezing
waarbij gemeenten deze rol hebben, sinds de inwerkingtreding van de Wet nieuwe procedure
vaststelling verkiezingsuitslagen (NPVV) in 2023. De Kiesraad en het Ministerie van
BZK hebben regelmatig contact over de voorbereidingen voor zowel de TK25 als de GR26.

Evaluatie verkiezingen

Iedere verkiezing wordt geëvalueerd met als doel te onderzoeken welke verbeteringen
in het verkiezingsproces mogelijk zijn. In relatief korte tijd vinden er met TK25
en GR26 twee verkiezingen plaats. Iedere verkiezing wordt gedegen en vanuit verscheidene
perspectieven geëvalueerd. Daartoe worden na de verkiezingen verschillende onderzoeken
uitgevoerd, onder andere onder kiesgerechtigden en gemeenteambtenaren. Het gedegen
uitvoeren van deze onderzoeken kost echter tijd. Tegelijkertijd moeten lessen die
tijdens de verkiezing in oktober geleerd worden waar mogelijk mee worden genomen in
de organisatie van de GR26. Hiertoe ontvangt uw Kamer in januari 2026 een verkorte
evaluatie, met een focus op de eerste ervaringen bij de TK25 die van belang zijn voor
de GR26. Een uitgebreide evaluatie van beide verkiezingen, inclusief de uitgevoerde
onderzoeken, volgt na de GR26.

Experiment met het nieuwe stembiljet

Het experiment met het nieuwe stembiljet wordt voortgezet tijdens de TK25 in de gemeenten
waar ook is geëxperimenteerd tijdens de verkiezing voor de leden van het Europees
Parlement in 2024 (Alphen aan den Rijn, Boekel, Borne, Midden-Delfland en Tynaarlo).
Continuïteit hierin is voor de kiezer van belang, deze gemeenten zijn hier al goed
op voorbereid en een groot deel van hun inwoners is naar aanleiding van de Europees
Parlementsverkiezing in 2024 hierover al goed geïnformeerd. Bij de TK25 wordt het
experiment niet opgeschaald. Gezien de korte periode om nieuwe gemeenten voor te bereiden
was dit niet realistisch. Het experiment zal bij de GR26 wél worden opgeschaald.

De evaluatie van dit tweede experiment verloopt via hetzelfde proces als bij het eerste
experiment. Met deze brief wordt uw Kamer geïnformeerd over de opzet van het experiment,
daartoe is ook de opzet van de evaluatie meegezonden. Na afloop van het experiment
wordt de evaluatie gedeeld met uw Kamer. De onderwerpen waarop geëvalueerd wordt staan
in het experimentenbesluit. Naar aanleiding van het eerste experiment zijn een aantal
aanpassingen gedaan. Er worden alleen kwantitatieve onderzoeken onder kiezers en stembureauleden
gedaan. In die onderzoeken worden vragen toegevoegd om het lerend vermogen te toetsen.
Dit is nu mogelijk omdat het de tweede keer is dat met het nieuwe stembiljet wordt
gestemd.

Waarnemingsmissie OVSE-ODIHIR

De OVSE-ODIHR8 heeft een voorverkenning (oftewel een Needs Assessment Mission) uitgevoerd in de
periode van 14 tot en met 16 juli 2025. Het doel hiervan is de verkiezingsomgeving
en de voorbereidingen voor de verkiezing te beoordelen. Gebaseerd op deze voorverkenning
is door de verkenners advies uitgebracht aan de OVSE-ODIHR een waarnemingsmissie bij
de TK25 in te zetten. Het verslag is op 2 september 2025 gepubliceerd.9

De OVSE-ODIHR ziet in Nederland een hoge mate van vertrouwen in het verkiezingsproces,
de mogelijkheid van kandidaten om op gelijke basis campagne te voeren en het verloop
van de verkiezingsdag. Tegelijkertijd merkt de OVSE op dat de meeste gesprekspartners
een mogelijke waarnemingsactiviteit voor de komende verkiezing verwelkomen, waarbij
zij benadrukken dat een onafhankelijke externe beoordeling zou kunnen bijdragen aan
verdere verbeteringen van het verkiezingsproces. Op basis van deze bevindingen wordt
aanbevolen om bij de TK25 een team van verkiezingsdeskundigen in te zetten om het
verkiezingsproces te beoordelen. Bij dit advies wordt verwezen naar de volgende punten:
het sterk gepolariseerde politieke klimaat, de lopende hervorming van de wetgeving
inzake campagnefinanciering en het toezichtsysteem (waaronder de Wet financiering
politieke partijen en de Wet politieke partijen) en de beoordeling van de weerbaarheid
van de organisatie van de verkiezingen.

Evaluatie NPVV

De Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen (NPVV) is op 1 januari 2023
in werking getreden. De NPVV is daarmee van kracht geweest bij de provinciale staten-
en waterschapsverkiezingen in 2023, de Tweede Kamerverkiezing in 2023 en de Europees
Parlementsverkiezing in 2024. Naar aanleiding van de evaluaties van de verkiezingen
in 2023 is door mijn ambtsvoorganger toegezegd om na de Europees Parlementsverkiezing
2024 een beleidsevaluatie van de NPVV uit te voeren.10

De beleidsevaluatie is uitgevoerd door een onafhankelijk onderzoeksbureau en als bijlage
bij deze brief gevoegd. Met de Kiesraad, de VNG en NVVB is afgesproken dat we de komende
periode werken aan de opvolging van de aanbevelingen.

Informatie over volmachten en over melden signalen van ronselen

Met de wet aanscherping strafbaarstelling ronselen worden de strafbepalingen in de
Kieswet aangescherpt. Hierdoor wordt het eenvoudiger om ronselen van volmachtstemmen
aan te pakken. Dit wetsvoorstel is reeds door de Tweede Kamer aangenomen en op dit
moment in behandeling bij de Eerste Kamer. Het wetsvoorstel is nog niet van kracht
bij de TK25. Wel is het streven het wetsvoorstel in werking te laten treden voor de
GR26. In het kader van dit wetsvoorstel verzoekt de aangenomen motie-Chakor11 de regering aan te sluiten bij bestaande meld- en adviespunten waar informatie en advies over
de grenzen van volmachtverlening verkregen kan worden en waar signalen van ronselen
kunnen worden gemeld. Vooruitlopend op de TK25 voer ik deze motie al uit.

Het Ministerie van BZK zet zich doorlopend in voor duidelijke communicatie over volmachtverlening,
omdat dit bijdraagt aan een goed gebruik van volmachten. Zo zijn de teksten op bijvoorbeeld
de stempas dit jaar onderzocht en aangepast voor betere begrijpelijkheid. Ook op www.elkestemtelt.nl is informatie beschikbaar over wat ronselen van volmachtstemmen is en waar aangifte
hiervan gedaan kan worden.12 Voor elke verkiezing stelt het ministerie een communicatietoolkit samen voor gemeenten
met heldere informatie voor kiezers over het verlenen en uitoefenen van volmachten.

De Kiesraad en gemeenten zijn belangrijke aanspreekpunten voor vragen en advies over
volmachtverlening. De Kiesraad verschaft op zijn website en via het Informatiepunt
Verkiezingen informatie over verantwoorde volmachtverlening en over misbruik van volmachten
ofwel ronselen. De Kiesraad geeft ook informatie over de mogelijkheid voor burgers
en partijen om de gemeente te attenderen op twijfelachtige situaties en hoe en waar
aangifte kan worden gedaan. De Kiesraad is zelf geen meldpunt voor ronselpraktijken
en doet geen aangifte voor burgers of gemeenten.

Omdat signalen van ronselen bij de politie in de betreffende gemeente gemeld moeten
worden, informeert het Ministerie van BZK gemeenten via onder andere nieuwsbrieven
over hoe zij hun inwoners kunnen wijzen op waar informatie over volmachten en ronselen
kan worden gevonden en waar zij aangifte kunnen doen van (signalen van) ronselen.

Verduidelijken kanalen voor klachten, vragen en opmerkingen

De aangenomen motie-Van Waveren13 verzoekt de regering de toegang tot de Kiesraad voor klachten over het verkiezingsproces te verduidelijken,
zodat er helderheid is over welke signalen aanleiding kunnen zijn voor het geven van
een procesaanwijzing en onder welke voorwaarden en afwegingscriteria dit kan worden
gedaan. Het wetsvoorstel kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces is op dit moment
in behandeling bij de Eerste Kamer en nog niet van kracht bij de TK25. Wel streef
ik ernaar dat het wetsvoorstel van kracht is bij de GR26, zodat de Kiesraad dan zijn
nieuwe taken en bevoegdheden kan uitoefenen.

Er zijn verschillende kanalen voor kiezers om opmerkingen te maken tijdens het verkiezingsproces.
Bij het stembureau, gemeentelijk stembureau of het centraal stembureau kunnen deze
worden opgenomen in het proces-verbaal. Bij het centraal stembureau kan ook een melding
gemaakt worden van een vermeende fout in een proces-verbaal. Daarnaast zijn er zaken
die onder de directe verantwoordelijkheid van de gemeente vallen en daar gemeld kunnen
worden, zoals het niet ontvangen van een stempas of de toegankelijkheid van stemlokalen.
Het Informatiepunt Verkiezingen van de Kiesraad beantwoordt vragen van gemeenten,
politieke partijen en kiezers over de (organisatie) van verkiezingen. Op de site van
de Kiesraad en op www.elkestemtelt.nl worden kiezers geïnformeerd over waar zij terecht kunnen met vragen of opmerkingen.

Termijnen vervroegde verkiezingen

Uw Kamer heeft de motie-Timmermans c.s.14 aangenomen, ingediend bij het debat over de ontstane politieke situatie, die de regering
verzoekt te verkennen welke mogelijkheden er zijn om de termijnen voor tussentijdse
verkiezingen te verkorten. Daartoe vraag ik de Kiesraad om advies over hoe vervroegde
verkiezingen sneller georganiseerd kunnen worden, welke keuzes daarbij moeten worden
gemaakt, en welke belangen daarbij een rol spelen. Daarbij is voorgesteld het advies
in twee delen uit te voeren: 1) het inzichtelijk maken van keuzemogelijkheden en de
belangenafweging die daarbij een rol speelt. 2) verdieping op de uitvoeringsconsequenties
en wat er nodig is om een eventuele verkorte procedure uit te voeren.

In opdracht van het Ministerie van BZK heeft Henk van der Kolk (Universiteit Twente
en Universiteit van Amsterdam) onderzoek gedaan naar de termijnen van het verkiezingsproces,
ook in vergelijking met andere landen. Eind 2024 is dit onderzoek gepubliceerd.15 Het onderzoek is als bijlage bij deze brief bijgevoegd en zal door de Kiesraad worden
betrokken bij het advies.

MKBA Elektronisch tellen

De maatschappelijke kosten en baten analyse (MKBA) voor elektronisch tellen van stembiljetten
is afgerond. De rapportage is met deze brief meegestuurd. De onderzoekers concluderen
dat elektronisch tellen op dit moment geen kostenefficiënte oplossing is voor de uitvoerbaarheid
van het telproces van alle gemeenten in Nederland. Uit de analyse komt naar voren
dat de baten alleen onder specifieke omstandigheden hoger zijn dan de kosten en ook
dan zijn de verschillen klein.

Naast de kosten-baten analyse wijzen de onderzoekers erop dat elektronische telapparatuur
de waarborgen voor het verkiezingsproces onder druk kan zetten. Elektronisch tellen
is minder transparant dan handmatig tellen, waardoor een handmatig controleprotocol
altijd onderdeel van het proces zal moeten blijven. Ook wijzen de onderzoekers erop
dat de controleerbaarheid en integriteit onder druk komt te staan en cyberdreigingen
als hacking en manipulatie nooit volledig kunnen worden uitgesloten. Daarom zullen
uitgebreide checks en balances nodig zijn om te kunnen vaststellen of een elektronische telling betrouwbaar is.
De onderzoekers doen enkele aanbevelingen over het vervolg en wijzen erop de invoering
van het nieuwe stembiljet eerst af te wachten.

Een voorwaarde voor het elektronisch tellen van stembiljetten is de invoering van
een kleiner stembiljet, waar momenteel mee geëxperimenteerd wordt. Het is niet mogelijk
om elektronisch te tellen met het huidige, grote stembiljet. Bij een besluit over
de invoering van het nieuwe stembiljet zal tevens bezien moeten worden of vervolgstappen
richting elektronisch stemmen op dat moment opportuun geacht worden.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
F. Rijkaart