Brief regering : Publicatie Programma Aansluiting Wind op Zee - Eemshaven

Nr. 88
BRIEF VAN DE MINISTER VAN KLIMAAT EN GROENE GROEI

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 17 juli 2025

Met deze brief informeert het kabinet de Kamer over de publicatie van het Programma
Aansluiting Wind op Zee – Eemshaven (PAWOZ-Eemshaven) en de publicatie van het programma
op 24 juli. PAWOZ-Eemshaven heeft onderzoek gedaan naar de aanlanding van wind op
zee in Noord-Nederland in de Eemshaven. Het kabinet kiest ervoor om de Schiermonnikoog
Wantij route in te zetten voor de aanlanding van Doordewind en de Tunnel route te
onderzoeken voor toekomstige aanlandingen. Voor de aanlanding van Ten Noorden van
de Waddeneilanden zijn er drie mogelijke routes voor waterstof aangewezen.

Het kabinet licht de gemaakte keuzes in deze Kamerbrief toe. Daarnaast worden de vervolgstappen
na de afronding van PAWOZ-Eemshaven genoemd.

Aanleiding

Het Programma Aansluiting Wind op zee – Eemshaven (PAWOZ-Eemshaven) is een belangrijke
stap in het realiseren van de energietransitie. Windenergie op zee vergroot onze Nederlandse
energie-onafhankelijkheid en verstevigt de beschikbaarheid én leveringszekerheid van
energie. Wind op zee is als opwekker van duurzame energie cruciaal om de klimaatdoelstellingen
te behalen. Daarnaast is de behoefte aan duurzame energie in de regio Eemshaven groot,
bijvoorbeeld door de ontwikkeling van de Oostpolder en de verduurzamingsambities van
de industrie. Zo hebben Rijk en regio in «Nij Begun» afgesproken dat, indien inpasbaar,
33% van de toekomstige aanlandingen van wind op zee in Noord-Nederland plaatsvindt.

PAWOZ-Eemshaven komt voort uit het eerdere traject Net op zee – Ten Noorden van de
Waddeneilanden voor de aanlanding van 700MW. Dit proces is destijds vroegtijdig stopgezet
vanwege de verdubbeling van de ambities voor wind op zee naar aanleiding van motie-Boucke1 in combinatie met weerstand vanuit de omgeving over het voorkeursalternatief. De
oproep vanuit de omgeving was om een integraal onderzoek te doen naar alle mogelijke
aanlandingen voor nu en in de toekomst.

In navolging van die oproep is onder de noemer van PAWOZ-Eemshaven een grootschalig
onderzoeksprogramma opgezet. Onderdeel daarvan was een intensief gebiedsproces met
werksessies, bewonersavonden, omgevingsbijeenkomsten en ambtelijke en bestuurlijke
overleggen. Zo heeft de omgeving mee kunnen denken over de vormgeving van de onderzoeken
en input kunnen geven.

Programma Aansluiting Wind op Zee – Eemshaven

Het Programma Aansluiting Wind op Zee – Eemshaven (PAWOZ-Eemshaven) is een programma
onder de Omgevingswet. Een programma kan de ruimte aanwijzen waar ontwikkelingen plaats
gaan vinden. In dit geval is de ruimte een deel van de Noordzee, de Waddenzee en het
vasteland in Noord-Nederland. Ook benoemt de Minister in het programma maatregelen
om de doelstelling van PAWOZ-Eemshaven te bereiken. Die maatregelen kunnen bestaan
uit afspraken met organisaties, inzet van financiële instrumenten of feitelijke maatregelen,
zoals de uitvoering van projecten door de overheid. Een programma is zelfbindend.
Dit betekent dat het bestuursorgaan zelf, in dit geval de Minister van Klimaat en
Groene Groei, gehouden is tot de uitvoering daarvan.

PAWOZ-Eemshaven wijst routes aan voor de aansluiting van de huidige windparken Doordewind
(4 GW), Ten Noorden van de Waddeneilanden (0,7 GW) en toekomstige windgebieden. Het
programma heeft onderzoek gedaan naar alle mogelijke aanlandroutes van wind op zee
via elektrische en waterstofverbindingen naar Noord-Nederland. Zo zijn er vier routes
op de Noordzee en elf routes in de Waddenzee met bijbehorende landroutes getoetst
op vergunbaarheid vanuit de Omgevingswet en of ze technisch uitvoerbaar zijn.2

Doorlopen proces

De afgelopen jaren is onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van de aanleg van
kabels en leidingen op milieu, omgeving, landbouw, techniek, kosten, planning en toekomstvastheid.
Onderdeel hiervan was onderzoek naar hoe eventuele effecten kunnen worden geminimaliseerd.
Tijdens dit traject is er veel input voor de onderzoeken geleverd vanuit de omgeving
via het bovengenoemde intensieve participatietraject. Deze input heeft zo goed mogelijk
een plek gekregen in de gedane onderzoeken.

Van 28 februari tot en met 10 april heeft het ontwerpprogramma Aansluiting Wind op
Zee – Eemshaven ter inzage gelegen. Gedurende deze termijn is het mogelijk geweest
om op het ontwerpprogramma en de bijbehorende stukken een zienswijze in te dienen.
Er zijn in totaal 288 zienswijzen ingediend. Naast de zienswijzen zijn er ook adviezen
op het ontwerpprogramma en bijbehorende rapporten gegeven door de Commissie mer, de
Beheerautoriteit Wadden en het Noordzeeoverleg.

Op basis van de onderzoeksresultaten en de input uit het participatietraject, zienswijzen
en adviezen heeft het kabinet een keuze voor de aanlandroutes gemaakt. Deze keuze
is besproken met de regionale overheden in het Bestuurlijk Overleg PAWOZ (BOP) op
12 juni.

Toelichting besluit

Het kabinet heeft gekozen om voor de aanlanding van Doordewind met de Schiermonnikoog
Wantij route (VII) de projectprocedure te vervolgen.3 Deze route is, naast de snelste, ook de meest betrouwbare route, omdat deze wordt
aangelegd met bekende technieken. Het kabinet heeft begrip voor de zorgen rondom deze
route en heeft zoveel mogelijk gedaan om de zorgen te adresseren. In het belang van
energieleveringszekerheid, energie-onafhankelijkheid en de regionale economie in Noord-Nederland
is het kabinet, na een zorgvuldige weging van alle belangen, tot dit besluit gekomen.
Voor het industriële cluster in Noord-Nederland is tevens een betrouwbare en voorspelbare
energievoorziening cruciaal voor het investerings- en vestigingsklimaat, innovatie
en verduurzaming.

De Schiermonnikoog Wantij route (VII) is een route die de afgelopen jaren met veel
zorg is ontwikkeld en is verbeterd ten opzichte van de variant ten tijde van Net op
zee – Ten Noorden van de Waddeneilanden. In gesprekken met verschillende stakeholders
uit de omgeving is gewerkt aan oplossingen om deze route met respect voor de natuur
en perspectief voor de landbouw verder te ontwikkelen. De route kan worden aangelegd
met bestaande, bewezen technieken die onder andere door TenneT in Duitsland zijn toegepast
in het Waddengebied. Daarnaast zijn er tijdens de onderzoeken optimalisaties en maatregelen
voor zowel de route als de aanlegtechniek gevonden om de impact op zowel natuur als
landbouw te minimaliseren. Zo worden de kabelsystemen op het Wad aangelegd met een
Wadtrencher om de waardevolste gebieden te ontzien en wordt onder Schiermonnikoog
doorgegaan met gestuurde boringen om de stabiliteit van het eiland te borgen en de
natuur minimaal aan te tasten. Naar aanleiding van ingediende zienswijzen zullen in
de projectprocedure ook alternatieve aanlegtechnieken om het eiland te kruizen worden
onderzocht. Op land is het uitgangspunt om zoveel mogelijk gestuurde boringen toe
te passen, zodat het risico op extra verzilting van landbouwgronden wordt geminimaliseerd.

Voor de aanlanding van windgebied en waterstofdemonstratieproject Ten Noorden van
de Waddeneilanden zijn er drie mogelijke nieuwbouwroutes: Tunnel route (X), Ameland
Wantij route (VIII), Zoutkamperlaag route (IX).4 Naast PAWOZ-Eemshaven lopen onderzoeken naar de mogelijkheden om bestaande gasleidingen
op zee te hergebruiken voor de aanlanding van waterstof. De uitkomsten van het gebruik
van bestaande gasleidingen zijn nog niet bekend.

Voor de aanlanding van toekomstige windgebieden kiest het kabinet ervoor om de Tunnel
route (X) en de Oude Westereems route (II) verder te onderzoeken.5 Deze routes worden opgenomen in het Programma Verbindingen Aanlanding Wind op Zee
2040 (pVAWOZ). Op basis van pVAWOZ zal besloten worden of en wanneer projectprocedures
gestart worden voor de aanlanding van toekomstige windgebieden via deze routes. Voor
de mogelijke waterstofroutes geldt dat deze voldoende capaciteit hebben om ook gebruikt
te worden voor toekomstige waterstofverbindingen. Hierover wordt na afronding van
PAWOZ-Eemshaven en op basis van de resultaten van het onderzoek naar hergebruik en
pVAWOZ een besluit genomen.

De regionale overheden en andere indieners van zienswijzen hebben verzocht om voor
de aanlanding van Doordewind te kiezen voor de meest oostelijke routes: de Oude Westereems
route (II) of de Tunnel route (X).

Voor de Oude Westereems route (II), de zogenaamde route door het Eems-Dollard Verdragsgebied,
hebben de Duitse autoriteiten aangegeven geen vergunning af te geven, vanwege aanzienlijke
risico’s voor de scheepvaartveiligheid en daarmee gepaard gaande economische risico’s.
Daardoor is deze route geen reëel alternatief. Hierover is veel contact geweest met
het Bundesministerium für Digitales und Verkehr (BMDV), ook op ministerieel niveau.
De route door het Eems-Dollard Verdragsgebied wordt wel opgenomen in pVAWOZ, omdat
vanuit Nederlands perspectief de route realiseerbaar is. De Duitse instanties gaan
hier echter niet in mee, ondanks meerdere gesprekken van mijn ambtsvoorganger en mij
met onze Duitse collega’s. Bij een ongewijzigde situatie zal de route in pVAWOZ ook
geen realistisch alternatief zijn. Deze route wordt wel opgenomen voor het geval deze
situatie wijzigt, bijvoorbeeld als gevolg van technologische ontwikkelingen waarmee
de risico’s voor de scheepvaartveiligheid vanuit Duits perspectief gemitigeerd kunnen
worden.

De Tunnel route (X) kenmerkt zich door een combinatie van verschillende innovatieve
technieken, zoals het bouwen van een kunstmatig eiland op de Noordzee en het plaatsen
van energie-infrastructuur in meerdere, 30 kilometer lange tunnelbuizen. Per tunnelbuis
kan één kabelverbinding (2GW), of een waterstofleiding, of CO2-leiding geplaatst worden. Voor elke nieuwe verbinding moet een nieuwe tunnelbuis
gerealiseerd worden. Daarmee is deze route een stuk complexer dan de Schiermonnikoog
Wantij route. Ook in organisatievorm is het tunnelsysteem complex, wanneer deze door
meerdere modaliteiten gebruikt wordt. Dan zijn er meerdere gebruikers die samen in
de uitvoering de initiatiefnemer moeten vormen. Deze complexiteit heeft ook zijn weerslag
op de (betrouwbaarheid van de) planning en kosten. Volgens de huidige inschatting
duurt de realisatie van de tunnel minstens 3,5 jaar langer en is deze 3,2 miljard
EUR duurder, waarbij het risico op overschrijding van deze inschatting door de hoge
mate van complexiteit zeer aannemelijk is. Een tunnel van deze grootte met de verschillende
modaliteiten is namelijk nog nergens ter wereld gebouwd.

Vervolgstappen

Na de publicatie van het programma PAWOZ zal TenneT voor de aanlanding van Doordewind
direct na de zomer starten met de projectprocedure via de publicatie van het Kennisgeving
van Voornemen en Participatie. Tijdens deze procedure wordt de Schiermonnikoog Wantij
route (VII) tot in detail en in samenspraak met de regio ontwikkeld en verder onderzocht
in de projectMER. Ook wordt een Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD), de onderzoeksagenda,
opgesteld. Hierover worden gesprekken met de omgeving georganiseerd, zodat zij mee
kunnen denken over bijvoorbeeld het mitigeren van mogelijke effecten. De informatie
uit de projectMER wordt gebruikt voor het opstellen van het ontwerp-projectbesluit
en de ontwerp vergunningen, welke ter inzage worden gelegd. Het vaststellen van het
projectbesluit en de vergunningen is voorzien voor eind 2027. Het is de planning eind
2028 met de bouw van de aanlanding te starten.

Voor de aanlanding van Ten Noorden van de Waddeneilanden komt een vervolgfase voor
een afweging van nieuwbouwroutes via de Tunnel route (X), Ameland Wantij route (VIII),
de Zoutkamperlaag route (IX) en de mogelijkheden voor hergebruik van bestaande gasleidingen.
De eerste stap in een projectprocedure, die later zal plaatsvinden, is de alternatievenafweging
om te bepalen welke route de beste aanlandmogelijkheid voor Noord-Nederland is.

Voor de toekomstige aanlandingen van kabelverbindingen en waterstofleidingen gaat
het kabinet verder met het onderzoeken van de Tunnel route (X). Om te zorgen dat er
tempo wordt gehouden en er geen onnodige vertraging ontstaat, zal samen met de regio
de tunnel verder onderzocht worden vooruitlopend op besluitvorming in pVAWOZ. Hierbij
is het doel om het tracé van de tunnel volledig te maken, een projectorganisatie op
te zetten en daarmee een initiatiefnemer te vormen. Tevens dienen er samen met de
regio afspraken te worden gemaakt over de governance en de verantwoording over de
voortgang op de doorontwikkeling. Deze acties moeten ervoor zorgen dat alle benodigde
informatie voorhanden is, mocht de Tunnel route in pVAWOZ als aanlandoptie worden
aangewezen.

Ondanks alle inspanningen in PAWOZ-Eemshaven kunnen niet alle zorgen die in de regio
leven voor de gekozen routes worden weggenomen. Vanwege het belang van de energietransitie,
maakt het kabinet bovenstaande keuzes. De aanlanding van wind op zee kan niet zonder
impact op de regio waar dit gebeurt en dit realiseert het kabinet zich ook. Daarom
is afgesproken dat het Rijk voor de vijf aanlandregio’s (Moerdijk, Borsele, Maasvlakte,
Noordzeekanaalgebied en Noord-Nederland) middelen beschikbaar stelt voor gebiedsinvesteringen
ten behoeve van het verder versterken van de leefbaarheid. Vanuit het Rijk zijn er
voor Noord-Nederland middelen beschikbaar gesteld voor investeringen in het gebied.
Deze worden samen met de regio ingezet op die thema’s die extra worden geraakt door
de projecten. Hier gaat het dan vooral om landbouw, natuur en energieprojecten in
de regio. In totaal is er circa € 124 miljoen beschikbaar verdeeld over verschillende
tranches.

In het BOP is met de regionale bestuurders afgesproken dat we na de zomer nader met
elkaar in gesprek gaan over de invulling van het regiopakket, zodat de regio rond
de Schiermonnikoog Wantij route forse investeringen in leefbaarheid tegemoet kan zien.

Met het nemen van dit besluit zet het kabinet een stap die van essentieel belang is
voor de leveringszekerheid, energie-onafhankelijkheid en economische ontwikkeling.
Het kabinet gaat daarbij door met het intensieve participatietraject en de nauwe afstemming
met de regio tijdens de bovengenoemde vervolgstappen.

De Minister van Klimaat en Groene Groei, S.Th.M. Hermans

BIJLAGE 1

Afbeeldingen van de routes.

Afbeelding 1

Figuur 1 Overzicht van alle in PAWOZ-Eemshaven onderzochte routes.

Afbeelding 2

Figuur 2 De keuze voor de aanlanding van windgebied Doordewind (DDW) via de Schiermonnikoog
Wantij route (VII) met bijbehorende landroute en Noordzeeroute (D).

Afbeelding 3

Figuur 3 Mogelijke routes voor aanlanding windgebied Ten Noorden van de Waddeneilanden
(TNW) via waterstofroutes Ameland Wantij route (VIII), Zoutkamperlaag route (IX) en
Tunnel route (X) met mogelijke bijbehorende landroutes en Noordzeeroutes (C) en (D).

Afbeelding 4

Afbeelding 4 De mogelijkheden voor aanlanding van toekomstige windparken – Oude Westereems
route (II) en Tunnel route (X).