Brief regering : Inzet middelen enveloppe goed bestuur en sterke rechtsstaat

Nr. 41
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 2 juli 2025

Naar aanleiding van het WGO over wijziging van de begrotingsstaten van het Ministerie
van Justitie en Veiligheid (VI) voor het jaar 2025 (wijziging samenhangende met de
Voorjaarsnota) op 2 juli jl.1 bericht ik uw Kamer over de invulling van de middelen in de enveloppe goed bestuur
en sterke rechtsstaat.

De middelen die beschikbaar zijn gesteld vanuit de enveloppe goed bestuur en sterke
rechtsstaat (oplopend tot 200 mln. structureel), zijn gereserveerd voor doelstellingen
die voortvloeien uit het hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma. Op het begrotingshoofdstuk van Justitie en Veiligheid
(VI) is 50 mln hiervan beland ten behoeve van de versterking van de rechtsstaat. Op
het begrotingshoofdstuk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (VII) staat
150 mln.

Het is voor het eerst dat een kabinet structureel middelen heeft vrijgemaakt voor
versterking van de democratische rechtsstaat en goed bestuur. Dit is uniek. Het kabinet
heeft in hoofdstuk 7 van het regeerprogramma uitwerking gegeven aan de wens van het
kabinet en met instemming van de Staten-Generaal om goed bestuur en de democratische
rechtsstaat te versterken met een meerjarig programma. Deze nieuwe inzet op goed bestuur
en de versterking van de democratische rechtsstaat vergt een zorgvuldig proces. De
toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen en Noord-Drenthe, maar ook de signalen
van de Staatscommissie rechtsstaat en de Nationale ombudsman, laten zien dat het nodig
is om in te zetten op goed bestuur en de versterking van de instituties van de democratische
rechtsstaat. De burger moet immers kunnen rekenen op een betrouwbare overheid die
er is voor de burger.

Voor de uitvoering van het meerjarig programma is samenwerking met medeoverheden en
publieke dienstverleners cruciaal. Inmiddels heb ik uitvoerige gesprekken gevoerd
met deze partijen en afspraken gemaakt om het meerjarig programma uit te voeren. Deze
partijen, maar in het bijzonder burgers, rekenen op de inzet van de overheid, zowel
financieel als ook in de nabijheid. Daarmee zijn voor een groot deel van de middelen
uit de enveloppe goed bestuur en sterke rechtsstaat bestuurlijke en politieke toezeggingen
gedaan en in samenspraak uitgewerkt.

Hieronder geef ik een overzicht van de versterkingen die worden gerealiseerd uit de
enveloppe goed bestuur en sterke rechtsstaat.

Versterken van de democratische rechtsstaat

Op het begrotingshoofdstuk van Justitie en Veiligheid (VI) is 50 mln beschikbaar ten
behoeve van de versterking van de rechtsstaat.

• Versterking van de rechtsstaat (circa 50 mln): deze middelen zijn bestemd voor het juridisch loket, de rechtspraak
en de implementatie van het Wetsvoorstel versterking rechtsbescherming in de jeugdbescherming.2

Op het begrotingshoofdstuk van BZK zijn uit de enveloppe voor goed bestuur en sterke
rechtsstaat middelen vrijgemaakt voor versterking van de democratische rechtsstaat
en haar instituties. Hiervoor is circa 12 mln gereserveerd in 2025 oplopend tot circa
59 mln structureel.

• Gedeeltelijke opheffing van het toetsingsverbod in artikel 120 Grondwet (circa 5 mln): er zijn middelen geoormerkt voor de implementatie van de gedeeltelijke
opheffing van het toetsingsverbod.

• Het oprichten van een constitutioneel hof (circa 25 mln): vanaf 2028 is structureel 25 mln vrijgemaakt voor de huisvesting,
personele inzet en de facilitaire voorzieningen die getroffen moeten worden.

• Uw Kamer is geïnformeerd over de bovenstaande voornemens met een contourennota.3 Het grondwetsvoorstel tot gedeeltelijke opheffing van het toetsingsverbod in artikel
120 Grondwet zal op korte termijn in consultatie worden gebracht.

• Ook zijn middelen geoormerkt voor de verzelfstandiging van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (circa 20 mln.). Deze verzelfstandiging beoogt de Afdeling bestuursrechtspraak van
de Raad van State en de Afdeling advisering van de Raad van State verder te versterken.
De aangenomen motie Van Nispen4 verzoekt de regering om het voornemen tot het afsplitsen van de Afdeling bestuursrechtspraak
van de Raad van State en onder te brengen bij de rechterlijke macht met voorrang uit
te werken en uiterlijk voor het einde van het jaar een wetsvoorstel aan de Tweede
Kamer te sturen. De verzelfstandiging van de Afdeling bestuursrechtspraak brengt,
hoe die ook wordt vormgegeven, financiële gevolgen met zich mee, zowel voor de Afdeling
bestuursrechtspraak van de Raad van State als voor de Afdeling advisering van de Raad
van State, aangezien de beide afdelingen in meer of mindere mate gewijzigd moeten
worden. Voor deze verzelfstandiging is vanaf 2028 structureel 20 mln gereserveerd.

• Ook in andere opzichten wordt gewerkt aan een verdere versterking van de grondrechten van individuele burgers (circa 9 mln). De constitutionele toetsing bij de totstandkoming van wet- en regelgeving,
de constitutionele toets ex ante, beoogt al vroeg in het wetgevingsproces het grondwettelijkheid
bewustzijn te vergroten. Ook treed ik op tegen discriminatie, racisme, antisemitisme
en moslimhaat, zowel op straat als online. De middelen worden onder andere besteed
aan de herziening van het stelsel van antidiscriminatievoorzieningen5, wijziging van de Algemene wet gelijke behandeling en de opvolging van de adviezen
van de Staatscommissie tegen discriminatie en racisme.

• Er zijn tevens middelen beschikbaar gesteld voor het tegengaan van online discriminatie. Sinds 2022 is het aantal Nederlanders dat zich online gediscrimineerd heeft gevoeld
verdubbeld naar ruim 580.000 mensen. En meer dan de helft van de bevolking komt online
discriminatie en beledigingen tegen. Op dit moment wordt de laatste hand gelegd aan
een plan van aanpak tegen online discriminatie. De middelen in het plan van aanpak
zullen besteed worden aan het ondersteunen van meldpunten bij de rechtmatige inzet
van nieuwe technische hulpmiddelen als AI om online discriminatie sneller te signaleren
een melden; het oprichten van een onafhankelijk geschillenbeslechtingsorgaan voor
online content; het vergroten van de expertise en samenwerking tussen meldpunten voor
online discriminatie en het eenduidiger maken van de registratie van online discriminatie;
het ondersteunen van maatschappelijke organisaties die zich bezighouden met (het ondersteunen
van slachtoffers van) online discriminatie; en het faciliteren van een online publiek
debat over online normen en waarden.

Middelen zijn vrijgemaakt voor versterken van de democratie en weerbaar bestuur. Hiervoor
is circa 16 miljoen gereserveerd in 2025 oplopend tot circa 59 miljoen structureel.
De middelen zijn nodig voor:

• Verkiezingen. De Kiesraad krijgt de bevoegdheden die horen bij de rol van verkiezingsautoriteit.
De Kiesraad krijgt vanaf 2026 structureel 5 mln zodat de nieuwe taken en bevoegdheden
goed uitgevoerd kunnen worden. Dit is eerder aan de Kamer gemeld.6 Voor het toegankelijk en uitvoerbaar kunnen organiseren van verkiezingen wordt structureel
3 mln per jaar beschikbaar gesteld aan gemeenten, onder andere voor het kunnen verlenen
van bijstand in het stemhokje.7 Het wetsvoorstel bijstand in het stemhokje is op 21 mei jl. bij de Raad van State
aanhangig gemaakt. Daarnaast zijn er kosten voor het vervolg van het experiment met
een nieuw stembiljet. Voor een nieuw kiesstelsel was 1,25 mln per jaar voor door duur
van vier jaar gereserveerd (samen 5 mln). De Kamer heeft dit onderwerp controversieel
verklaard.

• Ondersteuning bieden en uitvoering geven aan het in te voeren voorstel voor referendum; hiervoor zijn structureel circa 2 mln aan kosten voorzien. De initiatiefgrondwetswijziging
is in behandeling voor tweede lezing bij de Eerste Kamer. Ik werk aan een hoofdlijnenbrief
over de uitvoeringswet.

• Zoals aangegeven in de brief «meedoen in democratie en samenleving» worden initiatieven
van bewoners en burgers de komende jaren bevorderd langs meerdere lijnen. Met Vfonds
en Loket D, LSA en de Lvkk bieden we kennisdeling, community support en langjarige
financiering voor succesvolle lokale pilots. Ook werken we aan het versterken van
invloed en zeggenschap in beleid, wetgeving en uitvoering – lokaal en nationaal. Middelen
zijn beschikbaar voor implementatie van de recent in werking getreden Wet versterking
participatie op decentraal niveau (uitdaagrecht). Voor het uitvoeren van deze maatregelen
wordt de komende jaren tot circa 9 mln euro structureel geïnvesteerd.

• Versterken van de onderzoeksfunctie van de van Tweede Kamer en (decentrale) politieke partijen (in totaal 26 mln structureel). Recent heb ik de Wet op de Politieke Partijen ingediend.
De uitvoering van deze wet wordt gedekt uit de enveloppe en bedraagt circa 16 mln
structureel aan middelen, bijvoorbeeld voor de subsidies decentrale politieke partijen
en structurele extra financiering van landelijke politieke partijen. Voor de versterking
van de kennis- en onderzoeksfunctie van de Tweede Kamer is 10 mln structureel beschikbaar
gesteld.

• Uitvoering van de aanbevelingen van GRECO, zoals een lobbyregister. Dit betreft het bevorderen van integriteit en transparantie over besluitvorming,
zoals verankerd in het Regeerprogramma. Onlangs heeft de Tweede Kamer voor de derde
keer een motie aangenomen die vraagt om de invoering van een lobbyregister. Ook is,
conform toezegging aan de Tweede Kamer, een stakeholdertraject gaande over mogelijke
eisen die aan een lobbyregister moeten worden gesteld. De motie en de uitkomsten van
het stakeholdertraject zullen op korte termijn in de MR worden besproken en kunnen
leiden tot een besluit om een lobbyregister te gaan ontwikkelen. Met die ontwikkeling,
bouw en onderhoud is naar verwachting jaarlijks circa 3 mln gemoeid, waarvoor dekking
in de enveloppe wordt gevonden.

• Ook zijn middelen gereserveerd om politieke ambtsdragers te ondersteunen in hun werk. Hiervoor zijn verschillende maatregelen in uitvoering, zoals aangekondigd in de
recente Kamerbrief «waardevol ambt»8. Recente Kamerbrieven (Kamerstuk 28 844, nr. 279 en Kamerstuk 36 600 VII, nr. 143) zijn gericht op het aantrekkelijk en weerbaar houden van politieke ambten. Dit betreft
onder andere verhoging van de bijdrage aan de beroeps- en belangenverenigingen van
politieke ambtsdragers, voor hoogwaardige opleiding en ontwikkeling van decentrale
bestuurders en een sterke rechtsstatelijke cultuur. Voorts verhogen we de inzet op
het tegengaan van bedreiging en intimidatie van onze bestuurders en volksvertegenwoordigers.
Helaas zien we steeds vaker dat ook gezinsleden hiervan slachtoffer zijn. Ook online
haat, specifiek gericht op vrouwen, neemt toe. Tenslotte nemen we het initiatief om
ook de veiligheid van volksvertegenwoordigers te vergroten.

• Middelen zijn gereserveerd voor het weerbaar maken van overheid en maatschappij tegen desinformatie, deepfakes en FIMI investeren we ongeveer 5 mln in concrete interventies
en handelingsopties (circa 5 mln). Ter bescherming van de (nationale en internationale)
veiligheid, onze democratie, maatschappelijke stabiliteit en volksgezondheid wordt
de detectie versterkt van heimelijke beïnvloeding en desinformatie. Ook wordt geïnvesteerd
in mediawijsheid, digitaal burgerschap en het werken aan een gezonde online publieke
ruimte waar online desinformatie geen kans krijgt – met toegankelijke, betrouwbare
en diverse informatie, kritische en digitaal vaardige burgers, bescherming van rechten
en technologie die een gelijkwaardig publiek debat ondersteunt. De huidige geopolitieke
situatie en de aankomende verkiezingen maken het tegengaan van (online) desinformatie
nog urgenter.

Goed bestuur

Ook zijn uit de enveloppe middelen vrijgemaakt voor goed bestuur met oog voor sterk
bestuur, regio en medeoverheden en het versterken van dienstbare overheidsorganisaties.
Hiervoor is circa 27 mln beschikbaar in 2025 oplopend tot circa 32 mln structureel.

• Er zijn middelen vrijgemaakt voor versterking van de investering in de samenwerking met medeoverheden (circa 5 mln). Interdepartementaal investeren we in de uitvoeringskwaliteit van rijksbeleid,
onder andere door de versterking van de toepassing van het instrument UDO door intensievere
betrokkenheid bij beleidsontwikkeling die decentrale overheden aangaat en trainingen
en instrumentontwikkeling. Ook zijn interbestuurlijke leernetwerken van rijk, gemeenten
en provincies ingericht. Daarnaast is een meer continue feedbackloop op belangrijke
opgaven ingericht. Verdere versteviging van de interbestuurlijke samenwerking is nodig
om gezamenlijk zaken aan te pakken en de slagvaardigheid te vergroten. Graag wil ik
met koepels VNG/IPO/UVW het idee van interbestuurlijk bureau verder verkennen die
deze gesprekken ook gezamenlijk vorm en inhoud kan geven. Daarbij hoort m.i. ook het
investeren in een data- of informatie-arrangement waarmee we de feitenbasis voor dat
gesprek versterken en daarmee het inzicht vergroten in de uitvoeringskracht en slagkracht
van (ook decentrale) overheden. Uw Kamer is hierover geïnformeerd in de Kamerbrief
Actieagenda goed bestuur.9

• Ook zijn middelen vrijgemaakt voor een overheid die er is voor de burger. Dit krijgt binnen verschillende initiatieven vorm. Allereerst via het programma Onevenredige Hardheden Aanpak (OHA) dat is opgezet op mijn ministerie. Hiervoor is structureel 1 miljoen vrijgemaakt
voor het opsporen en openbaren van hardheden. Op dit moment worden de aanbevelingen
uit de tientallen beschikbare rapporten (waaronder PEFD, PEGA, Staat van de Uitvoering,
Staat van de Rechtstaat, recente Wau-rapportages, adviezen van de Nationale ombudsman
en wetenschappelijke analyses) geïnventariseerd en de handelingsperspectieven bijeengebracht.
Dit staat op het punt uit te monden in een concrete werkagenda voor het daadwerkelijk
aanpakken van onevenredige hardheden. Dit draagt bij aan het zijn van een responsieve
overheid, die werkt en denkt vanuit het perspectief van de burger.

• Er is inmiddels ook een programmadirecteur en een speciaal team samengesteld. Ook
wordt een adviesraad voor hardheden ingericht. Deze adviesraad kan gevraagd en ongevraagd
adviseren bij de vormgeving en uitbouw van de aanpak en houdt ons scherp. Hierin zullen
ook vertegenwoordigers van professionals en burgers plaatsnemen. Jaarlijks wordt een
rapport getiteld «Hardheden en oplossingen» uitgebracht, waarvan de eerste na deze
zomer zal verschijnen.10 Samen met DIVOSA werk ik aan de uitvoering van pilots voor versterking van maatwerk
in gemeentelijke dienstverlening richting kwetsbare burgers. Ook voer ik coördinatie
op de aanpak van personen met verward en onbegrepen en overlast gevend gedrag. Hiervoor is recent in lijn met de opdracht van de Tweede Kamer een interdepartementaal
programma opgericht. Hierover is ook gesproken in (commissie)debat d.d. 28 mei 2025
waarbij regie langdurig bij BZK is belegd. Uw Kamer is hierover reeds geïnformeerd
in de voorgenoemde brief.

• Met een stevige inzet vanuit de enveloppe op het NPVR wordt een langdurige samenwerking
met 11 regio’s aangegaan waarin per regio bekeken wordt hoe de leefbaarheid, een duurzaam
en bereikbaar voorzieningenniveau en een gezonde en kansrijke toekomst vergroot kan
worden (circa 5,5 mln). Dit doen we uit de enveloppe o.a. door een decentralisatie
uitkering t.b.v. verstrekken procesmiddelen aan de 11 regio’s, de uitbouw van het
programma door ontwikkeling van een informatieportaal en verbetering grensstatistieken
(CBS) ten behoeve van de uitvoering van plannen, het door ontwikkelen van de beleids-
en investeringslogica, versterking interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking
en een impuls voor de spreiding van de rijkswerkgelegenheid.11

• Rijk en regio: er liggen voor 2025 drie uitgewerkte projectvoorstellen klaar (o.a. voor een dashboard
matching rijksdiensten aan regio’s en regionale acties om de verbinding tussen rijksdiensten
en onderwijsinstellingen te versterken). In het CD Regio’s op 5 februari 2025 zijn
vragen gesteld ter verheldering van deze projecten. Nog geen opdrachtverlening, in
afwachting op definitieve toekenning van de gelden.

• Tevens is een deel van deze middelen (circa 10 mln) noodzakelijk om de transformatie
naar toegankelijke, persoonlijke en proactieve overheidsdienstverlening te versnellen, waarbij de behoeften van burgers en ondernemers centraal staan. Met
deze inzet versterk ik de regierol van gemeenten, want zij hebben het beste beeld
op welke plekken mensen logischerwijs komen voor ondersteuning en hulp bij publieke
dienstverlening. En ik bevorder zo de samenwerking tussen lokale formele en informele
netwerken, zodat overheidsbrede dienstverlening effectief en op maat wordt aangeboden.
In uw Kamer wordt regelmatig het belang van laagdrempelige en empathische ondersteuning
benadrukt voor mensen die kwetsbaar zijn en hulp nodig hebben. Deze extra middelen
zijn dan ook bedoeld om deze laagdrempelige ondersteuning te bieden en te zorgen dat
meer mensen gebruik kunnen maken van publieke dienstverlening. Daarnaast ondersteun
ik de opschaling van verantwoorde en transparante AI-toepassingen, gericht op het
vergroten van het bereik en het verbeteren van de dienstverlening aan burgers en ondernemers
binnen deze opgave. Er zijn nog geen verplichtingen aangegaan, middelen komen pas
met het augustusloket

• Voor de verantwoorde (inzet van) AI en algoritmes door de overheid is 1,9 mln aan middelen vrijgemaakt. Enerzijds worden overheden
ondersteund met het voldoen aan bestaande regels en met het bieden van hulpmiddelen
hiervoor via het Algoritmekader. Dit Algoritmekader is gelanceerd en moet uitgebreid
en geoptimaliseerd worden, alsmede auditeerbaar worden gemaakt, om zijn belangrijke
functie te blijven behouden en mede-overheden te versterken in hun taak. Het Algoritmeregister
is belangrijk voor de transparantie en moet ook worden doorontwikkeld en uitgebreid.
Anderzijds worden overheden geholpen met verantwoorde inzet door pilots op gebied
van algoritmische besluitvorming, door het verbeteren van geautomatiseerde selectietechnieken
en door verantwoorde AI te helpen ontwikkelen via een opschalingsfaciliteit.

• Bescherming klokkenluiders: deze middelen (circa 4,4 mln) zijn bestemd om uitvoering te kunnen geven aan de
wettelijke bepalingen die zien op toezicht en handhaving op grond van de Wet bescherming
klokkenluiders. Daarnaast zijn deze middelen bestemd voor de toegezegde juridische
een psychosociale ondersteuning van klokkenluiders en het stimuleren van werkgevers
om te investeren in een veilig werk- en meldklimaat.

• Met versterking van het ambtelijk vakmanschap werken we aan de fundamentele omslag
in de werkwijze van de rijksdienst die nodig is voor herstel van vertrouwen van burgers
in de overheid (circa 4,4 mln). Hiermee werken we oa. aan een theoretisch curriculum
voor ambtelijk vakmanschap (te beginnen met rechtsstatelijkheid en burgerparticipatie).
In dit kader zijn reeds uitgaven gedaan en verplichtingen aangegaan. Hiermee werken
we ook aan de invulling van de motie Oostenbruggen/Palmen12 over voldoende aandacht voor brede kennis en vaardigheden over de democratische rechtsstaat
in het opleidingsaanbod voor ambtenaren.

Slot

Hiermee heb ik uw Kamer op hoofdlijnen inzicht gegeven op de besteding van de enveloppe
goed bestuur en democratische rechtsstaat. Uw Kamer ontvangt op de verschillende onderdelen
informatie over voortgang en besteding. Genoemde middelen zijn noodzakelijk om tot
uitvoering te komen en goed bestuur en rechtsstaat structureel te versterken.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
J.J.M. Uitermark