Brief regering : Hersteltraject onrechtmatig verwerkte persoonsgegevens

Nr. 326
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 11 juni 2025

Op 11 april jl. heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP) de bevindingen gepubliceerd
van haar onderzoek naar de onrechtmatige gegevensverwerkingen uit het verleden door
het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (hierna SZW).1 Op 15 april jl. heeft de vaste commissie voor SZW verzocht om een brief over de afhandeling
van de in het verleden onrechtmatig verwerkte persoonsgegevens door SZW.2 Met deze brief voldoe ik aan dat verzoek. Ook deel ik de voortgang van het bredere
hersteltraject van de onrechtmatig verwerkte persoonsgegevens sinds de voortgangsbrief
van maart 2024.3

Rapport AP

In 2023 liet de toenmalig Minister van SZW weten dat SZW in het verleden onrechtmatig
persoonsgegevens heeft verwerkt in de aanpak van maatschappelijke spanningen, preventie
van radicalisering en de Taskforce Problematisch gedrag en ongewenste buitenlandse
financiering. De AP startte na dit bericht een onderzoek. De toezichthouder onderzocht
de afgelopen anderhalf jaar of SZW door haar verwerkingen van persoonsgegevens in
strijd heeft gehandeld met de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), de Uitvoeringswet
AVG en de daarvoor geldende Wet bescherming persoonsgegevens.

De AP concludeert dat SZW in de periode 2015 tot 2021 zonder specifieke wettelijke
grondslag onderzoeken heeft gedaan of laten doen naar personen, organisaties en netwerken.4 Er zijn hierin persoonsgegevens verwerkt, terwijl daar geen juridische grondslag
voor was. Daarnaast zijn betrokkenen niet (vooraf) geïnformeerd over de gegevensverwerking.
De AP noemt de verwerkingen niet alleen onrechtmatig, maar ook discriminerend omdat
het voornamelijk personen betrof met een islamitische achtergrond.

Tegelijkertijd constateert de AP met instemming dat SZW zich heeft ingespannen om
betrokkenen te informeren. De AP stelt dat SZW in haar hersteltraject waar mogelijk
alle personen die zij redelijkerwijs kon bereiken, proactief heeft geïnformeerd. Daarom
legt de AP SZW geen verdere maatregelen op.

Het is goed dat de AP onderzoek heeft gedaan naar deze kwestie, want er zijn zaken
in het verleden niet goed gegaan. SZW heeft in het verleden persoonsgegevens verwerkt
van voornamelijk mensen met een islamitische achtergrond zonder dat daarvoor een grondslag
bestond. De toenmalig Minister van SZW heeft in 2023 hiervoor excuses gemaakt. Ook
heeft zij erkend dat de overheid onbedoeld heeft bijgedragen aan stigmatisering van
moslimgemeenschappen.

SZW maakte in die bewuste periode deel uit van de kabinetsbrede aanpak van jihadisme
en uitreizigers. Deze aanpak richtte zich met name op mensen met een islamitische
achtergrond. SZW had en heeft een taak in het bevorderen van maatschappelijke samenhang
en sociale stabiliteit, het voorkomen van maatschappelijke spanningen en de preventie
van radicalisering en stond vanwege die taak in contact met verschillende gemeenschappen.
Vanwege haar kennis over sociale vraagstukken kon SZW het sociaal-maatschappelijk
perspectief inbrengen in de kabinetsbrede aanpak op jihadisme en uitreizigers. Gesproken
werd bijvoorbeeld over ontwikkelingen ten aanzien van landelijke fenomenen, maar ook
over de omgang met (lokale) casuïstiek.

De toenmalig Minister van SZW heeft namens het kabinet met een groot aantal vertegenwoordigers
uit de moslimgemeenschappen, gemeenten en rijksambtenaren gereflecteerd op de manier
waarop overheden en de moslimgemeenschappen samenwerkten. In dit traject is erkend
dat de werkwijze van het Rijk en gemeenten ten aanzien van radicalisering, maatschappelijke
spanningen en problematisch gedrag schadelijk is geweest voor het vertrouwen in de
overheid. Ook is in dat traject vastgesteld dat «door moeilijk definieerbare begrippen
als anti-integratief, problematisch gedrag en salafisme uitsluitend te gebruiken om
niet-strafbare gedragingen door een beperkte groep moslims aan te kaarten, de overheid
onbedoeld heeft bijgedragen aan stigmatisering van moslims die hier niets mee te maken
hebben. Problematiek die in de kern enkelen of specifieke groepen aan gaat, is het
probleem gemaakt van een hele gemeenschap.»5 De lessen die zijn getrokken uit het reflectietraject onder leiding van SZW hebben
bijgedragen aan versterkingen in de aanpak van het tegengaan van racisme en discriminatie,
bevorderen van gelijke kansen en gezamenlijk werken aan sociaal-maatschappelijke vraagstukken.

Daarnaast wil ik benadrukken dat de activiteiten waarbij in het verleden onrechtmatig
persoonsgegevens zijn verwerkt, niet meer plaatsvinden, onder andere door opheffing
van de Taskforce Problematisch gedrag en ongewenste buitenlandse financiering. Ook
werkt mijn ministerie aan een zorgvuldig hersteltraject waarin betrokkenen inzage
kunnen krijgen in de gegevens die SZW over hen heeft verwerkt. In onderstaande passages
deel ik hiervan de voortgang.

Voortgang inzageverzoeken

SZW heeft na het versturen van de Kamerbrief van september 2023 breed bekend gemaakt
dat mensen een inzageverzoek kunnen indienen als zij willen weten of SZW hun gegevens
heeft verwerkt. In reactie hierop heeft SZW een groot aantal verzoeken om inzage ontvangen.
Daarnaast heeft SZW op advies van de AP betrokkenen voor zo ver mogelijk ook zelf
proactief geïnformeerd over de onrechtmatige verwerking van hun gegevens.

Op moment van schrijven hebben in totaal 305 mensen een inzageverzoek gedaan. Daarvan
zijn 260 verzoeken afgehandeld en 45 verzoeken nog in behandeling. Bij ongeveer 10%
was sprake van onrechtmatige verwerking van persoonsgegevens.6 De aard en omvang van de onrechtmatige verwerkingen was zeer divers. Van deze personen
zijn bijvoorbeeld persoonsgegevens zoals naam en woonplaats opgeslagen, veelal in
mailverkeer. Het kon voorkomen dat uit deze gegevens levensbeschouwelijke opvatting,
etniciteit of politieke opvatting te herleiden was. Soms waren ook gedragingen, uitingen
en de context waarbinnen deze personen actief waren vastgelegd. In veel gevallen ontving
SZW documenten van derden waarin persoonsgegevens stonden. In andere gevallen waren
het documenten die SZW zelf had opgesteld, bijvoorbeeld een sentimentenoverzicht op
basis van sociale media of een duiding van casuïstiek. Deze informatie over personen
is niet betrokken bij besluiten over uitkeringen of toeslagen of gedeeld met organisaties
die daarover gaan.

Deze verwerkingen hadden niet mogen plaatsvinden. Degenen die dit betrof hebben een
inzagebesluit ontvangen met daarin excuses. Het besluit bevat, in lijn met de AVG
en de rechtspraak, een overzicht van onder andere de verwerkingsdoeleinden, de ontvangers
van de gegevens, de bron van de gegevens en informatie over de context van de gegevensverwerkingen.
SZW biedt daarbij de mogelijkheid om de onderliggende documenten bij SZW in te zien
en hierover in gesprek te gaan met SZW.

Resultaat proactief informeren van betrokkenen

Mijn ministerie heeft zich daarnaast maximaal ingespannen om betrokkenen proactief
te informeren over de onrechtmatige gegevensverwerkingen. Hiertoe zijn documenten
doorgenomen op de aanwezigheid van persoonsgegevens. Dit heeft geresulteerd in een
aantal van 176 personen van wie onrechtmatig persoonsgegevens zijn verwerkt. Het is
gelukt om ongeveer een derde hierover te informeren. Van de overige personen heeft
SZW geen betrouwbare contactgegevens kunnen vinden en deze personen heeft SZW daarom
niet persoonlijk kunnen informeren. De toenmalig Minister van SZW heeft tijdens het
commissiedebat Integratie op 27 september 2023 en in de beantwoording op Kamervragen
toegelicht dat er sprake zou zijn van een aanzienlijke groep mensen die niet persoonlijk
geïnformeerd zou kunnen worden, onder andere vanwege het ontbreken van contactgegevens.7

Totaal onrechtmatige gegevensverwerkingen

In het hersteltraject heeft SZW dus de afgelopen periode betrokkenen proactief geïnformeerd
over de onrechtmatige gegevensverwerking en daarnaast inzageverzoeken afgehandeld
van betrokkenen die SZW uit eigen beweging hadden benaderd.

Ruim 300 mensen hebben een inzageverzoek gedaan en op dit moment is in 30 gevallen
sprake van onrechtmatige verwerking(en) van persoonsgegevens. Daarnaast heeft SZW
zelf 176 personen geïdentificeerd van wie persoonsgegevens zijn verwerkt. Met de uitkomsten
van deze twee processen, heeft SZW daarmee zicht op 206 personen van wie onrechtmatig
persoonsgegevens zijn verwerkt. Dit aantal is nog niet definitief, omdat een aantal
inzageverzoeken nog in behandeling is.

Afronding hersteltraject

De komende periode blijft mijn ministerie zich onverminderd inzetten om de lopende
inzageverzoeken af te handelen. Vanaf 1 januari 20268 start mijn ministerie met het verwijderen van de onrechtmatig verwerkte persoonsgegevens.
De gegevens van lopende inzageverzoeken worden uiteraard pas verwijderd als deze zijn
afgehandeld, nadat de termijn voor het indienen van bezwaar is beëindigd of nadat
alle rechtsmiddelen zoals beroep en hoger beroep niet meer openstaan.

Nu betrokkenen de over hen verwerkte persoonsgegevens hebben kunnen inzien en het
onderzoek van de AP is afgerond, nadert het hersteltraject zijn einde. Mijn departement
heeft zich ruim anderhalf jaar ingespannen om betrokkenen conform de AVG en zo transparant
mogelijk te informeren. Dit proces maakte ook de impact zichtbaar die dit had op betrokkenen.
Het is pijnlijk en kwalijk als de overheid je laat weten dat zij onrechtmatig gegevens
van je heeft verwerkt. Het doel van dit traject was om eerlijk te zijn over de fouten
die waren gemaakt, hoe pijnlijk dit soms ook is, en te werken aan herstel. Ik hoop
dat betrokkenen duidelijkheid hebben gekregen en dit hoofdstuk nu kunnen afsluiten.

Door transparant te zijn over zaken in het verleden die niet goed zijn gegaan en een
inspanning te leveren richting betrokkenen om dit recht te zetten, wil ik bijdragen
aan het herstel van vertrouwen in de overheid. Om samen te leven en samen te werken
is het van belang dat er sprake is van wederzijds vertrouwen. Mijn ministerie blijft
zich inzetten om samen met mensen uit de vele verschillende gemeenschappen die Nederland
rijk is te werken aan maatschappelijke opgaven en vanuit die samenwerking verder te
bouwen aan de open samenleving. Met de Actieagenda Integratie en Open en Vrije Samenleving
zet ik mij in voor een open en vrije samenleving waarin iedereen zichzelf mag zijn,
gelijke kansen krijgt en volwaardig meetelt ongeacht achtergrond. En daar is iedereen
voor nodig.

De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
J.N.J. Nobel