Brief regering : AcICT advies Herbouw Digipoort

Nr. 1334
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 1 mei 2025

Op 17 april jongstleden heeft het Adviescollege ICT-toetsing (AcICT) mij haar advies
gestuurd over het programma Herbouw Digipoort. Hierbij stuur ik uw Kamer het AcICT-rapport
met mijn reactie erop. Ik wil AcICT danken voor haar analyse en neem de bevindingen
en adviezen uitermate serieus.

Ik licht eerst Digipoort en het programma Herbouw Digipoort toe. Daarna neem ik uw
Kamer mee in mijn afwegingen en geef ik aan waar ik het advies wel en niet volg.

Digipoort is een generieke voorziening

Digipoort is een essentiële schakel binnen de digitale overheid. Het verzorgt veilige
en betrouwbare digitale gegevensuitwisseling tussen ondernemers en overheidsorganisaties
(hierna «afnemers») zoals Belastingdienst, UWV en Kamer van Koophandel (KVK) en voor
e-facturatie met de rijksoverheid. Digipoort speelt een grote rol bij de vooringevulde
aangifte van de Belastingdienst, bij het verwerken van gegevens over zwangerschaps-
en bevallingsuitkeringen voor werknemers via het UWV, bij digitale jaarrekeningen
die ondernemers bij de KvK indienen en voor afhandeling van digitale facturen voor
organisaties binnen het Rijk. Digipoort is een essentiële schakel binnen de digitale
overheid waarmee organisaties kunnen voldoen aan wet- en regelgeving en processen
voor burgers, bedrijven en overheden voortgang kunnen vinden.

Digipoort is onderdeel van de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI). Als generieke
voorziening voert Digipoort taken uit die anders door meerdere afnemers uitgevoerd
moeten worden. Hierdoor neemt de Digipoort extra complexiteit voor zijn rekening maar
worden de afnemers ontlast. Hetzelfde geldt voor de kosten. Via generieke voorzieningen
zoals Digipoort voorkomen we dubbeling van functionaliteit voor de overheid als geheel.

Herbouw Digipoort

In 2021 is het programma Herbouw Digipoort gestart om te komen tot een toekomstvaste
voorziening met rechtmatige contracten, lagere beheerkosten en minder afhankelijkheid
van leveranciers.

Midden 2025 zou de bouw en migratie afgerond worden. Dit bleek mede door vertragingen
van de onderliggende infrastructuur niet haalbaar1. Eind 2023 is de geplande oplevering bijgesteld naar 1 juli 20262. In december 2024 de migratie door alle betrokkenen herbevestigd. Op 3 februari 2025
is de eerste berichtstroom via de herbouwde Digipoort live gegaan op de infrastructuur
van Logius.

Kern

Het Adviescollege stelt mij voor een uitdagende bestuurlijke afweging. Opvolgen van
het advies betekent het stilleggen van een programma waarvan de afronding in zicht
is en van een voorziening die enkele maanden geleden succesvol live is gegaan. Na
ontvangst van het voorlopig concept van dit rapport heb ik daarom direct nader extern
onderzoek ingesteld naar kosten en beheersbaarheid van de herbouwde Digipoort. Ook
ben ik in gesprek gegaan met de publieke dienst-verleners over de wenselijkheid van
deze gedeelde, generieke voorziening, over de consequenties van stilleggen en over
alternatieven op de korte termijn. Gevoed door de uitkomsten van de onderzoeken en
gesteund door de afnemers kan ik uw Kamer van een onderbouwde reactie voorzien. In
conclusie is deze als volgt.

Na zorgvuldige afweging met betrokken partijen heb ik ervoor gekozen om langs de lijnen
van het advies direct mitigerende maatregelen te treffen en om de toekomstverkenning
voor gegevensuitwisseling te intensiveren, maar om het programma wel beheerst voort
te zetten, omdat ik de risico’s van beheerst stilleggen in deze fase van het programma
te groot vind.

Conclusies en adviezen

Op 6 februari 2025 heb ik van AcICT een eerste versie van het advies ontvangen. Daarop
heb ik KPMG gevraagd een financiële vergelijking tussen de oude en herbouwde Digipoort
te bekijken en Software Improvement Group (SIG) heb ik gevraagd om de kwaliteit en
complexiteit van de software te onderzoeken. Tegelijk ben ik met de afnemers in gesprek
gegaan over het advies van AcICT. De resultaten heb ik gebruikt in mijn afwegingen
hieronder.

AcICT trekt drie conclusies en verstrekt drie adviezen. Hieronder zal ik eerst op
de conclusies en daarna de adviezen ingaan.

Conclusie A: Logius maakt de nieuwe Digipoort onnodig complex

Digipoort neemt functionaliteit voor zijn rekening welke anders decentraal bij meerdere
afnemers belegd zou moeten worden. Daarmee is Digipoort complexer dan systemen die
slechts een enkele afnemer of een enkel doel bedienen. Ondanks de hogere complexiteit
oordeelt SIG positief over de software. «Digipoort is goed onderhoudbaar; architectuur
is flexibel en schaalbaar» concludeert het rapport van SIG. Naar de maatstaven van
SIG gaat het om een «klein systeem».

De zorgen van AcICT over de complexiteit zal meewegen bij mijn huidige en toekomstige
besluitvorming. Zo heb ik dit onderwerp meteen met de afnemers besproken en zal ik
zorgen dat complexiteitsreductie bij de toekomstverkenning voor gegevensuitwisseling
extra aandacht krijgt.

Conclusie B: De beheersing van het programma is onvoldoende

Naar aanleiding van het eerdere advies over het IT fundament heb ik daar maatregelen
voor genomen. Sinds begin 2024 is er een overlegstructuur ingericht om het opdrachtgevenschap
een betere invulling te geven. Dit traject zal ik intensiveren, de toekomstverkenning
voor gegevensuitwisseling zal ik versnellen en de sturing zal ik versterken, zoals
onder advies 3 beschreven staat.

Conclusie C: De kans op verdere uitloop in tijd en geld is groot

Dit is een belangrijke conclusie. Daar wil ik het AcICT voor bedanken. Ik zal deze
zwaar laten wegen in mijn besluitvorming.

Het onderzoek van SIG geeft aan dat het er op het gebied van de technische complexiteit
goed uitziet. Financieel oordeelt KPMG dat «Logius met een afgebakende scope in gedachte,
met volledigheid in kostensoorten en met gebruik van concrete assumpties, te begrijpen
rekenformules en (destijds) beschikbare documentatie en data» een kostenvergelijking
opgesteld heeft. Tegelijk beveelt KPMG aan om de kostenvergelijking op verschillende
manieren te verbeteren. Dit sluit aan bij de conclusies en adviezen van AcICT. Voor
de maatregelen verwijs ik naar mijn antwoord op advies 3.

De conclusies van AcICT komen terug in de adviezen waar ik hieronder op in zal gaan.

Advies 1: Leg het programma gecontroleerd stil

Het (tijdelijk) stilleggen van het programma heeft grote consequenties. De kosten
van Digipoort zullen flink stijgen, er zijn extra investeringen nodig om de continuïteit
van de oude Digipoort langer te garanderen, berichtstromen zullen op beide omgevingen
beschikbaar moeten komen, afnemers verwachten problemen in hun primaire processen,
afnemers moeten langer op (wettelijk noodzakelijke) functionaliteit wachten, de migratieplanning
moet worden herijkt en ik zie extra risico’s bij stilleggen op het gebied van technische
schuld, contracten en kennisbehoud.

Op basis van de het advies van AcICT, de onderzoeken van KPMG en SIG en de gesprekken
met de afnemers heb ik besloten om het programma met verscherpt toezicht beheerst
af te ronden.

Advies 2: Onderzoek alternatieven en bepaal de richting voor het vervolg

Opdrachtgever, eigenaar, opdrachtnemer, afnemers en de Architectuurraad Digitale Overheid
bespreken hoe complexiteit concreet beter beheersbaar kan worden gemaakt bij een generieke
voorziening als Digipoort. Sturing op efficiëntie en kostenbewustzijn zal vergroot
worden. Bij architectuurkeuzes en -beslissingen zal expliciet gekeken worden naar
complexiteitsreductie in Digipoort en het effect daarvan op de hele keten van de digitale
overheid.

De gesprekken met afnemers en de externe onderzoeken zie ik als invulling van het
tweede advies van AcICT. Verder intensiveer ik de al gestarte toekomst-verkenning
voor gegevensuitwisseling3. Ik neem aanbevelingen van AcICT daarin over.

Advies 3: Versterk de sturing vanuit BZK

Ik ben het met AcICT eens dat de sturing door opdrachtgever en eigenaar op Logius
als opdrachtnemer versterkt moet worden. Sinds het AcICT-advies over het IT fundament
is een verbetertraject voor de sturing ingezet en zijn er al veel verbeteringen doorgevoerd.

Ik heb aan de eigenaar en opdrachtgever gevraagd om dit verder aan te scherpen en
de verbeteracties uit het advies van AcICT en het KPMG rapport hierin mee te nemen.
Hiermee geef ik invulling aan het derde advies van AcICT, namelijk om de sturing vanuit
BZK op het programma te versterken.

Tot slot

Digipoort is een belangrijke schakel in de gegevensuitwisseling tussen bedrijven en
overheidsorganisaties. Herbouw Digipoort zorgt dat dit mogelijk blijft met een toekomstvaste
voorziening die afnemers nieuwe mogelijkheden biedt, zodat hun processen ondersteund
blijven worden en zij kunnen blijven voldoen aan huidige en nieuwe wet- en regelgeving.
Het beheerst voortzetten van Herbouw Digipoort met aanvullende maatregelen draagt
hieraan bij.

Aan het eind van dit jaar zal ik u in een Verzamelbrief informeren over de voortgang
van Herbouw Digipoort, tenzij er eerder aanleiding voor is.

Tenslotte wil ik AcICT nogmaals bedanken voor het advies en de prettig verlopen periode
van onderzoek. Het advies heeft geleid tot de acties die ik in deze brief heb benoemd
en goede, intensieve gesprekken tussen de betrokken partijen. Ik ben AcICT dankbaar
voor de scherpte tijdens de onderzoeksperiode waardoor gaandeweg al verbeteringen
aan het programma konden worden doorgevoerd.

De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
F.Z. Szabó