Brief regering : Project Onderhoud cao en avv-stelsel

Nr. 1255
BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 november 2024

Het Nederlandse cao- en avv-stelsel levert een belangrijke bijdrage aan de bevordering
van evenwichtige arbeidsverhoudingen en draagt bij aan een positieve sociaaleconomische
ontwikkeling. Het stelsel zorgt voor arbeidsrust, maakt zelfregulering door sociale
partners mogelijk en voorkomt concurrentie op arbeidsvoorwaarden.

De wettelijke basis voor het stelsel is gelegd in de wet op de Cao, de wet Avv en
de wet op de Loonvorming. Daarbinnen zijn sociale partners vrij om het collectief
overleg vorm te geven en naar eigen inzicht afspraken te maken. Het wettelijk kader
gaat al bijna honderd jaar mee. Al die tijd is er weinig aan gewijzigd en bestaat
er draagvlak voor het stelsel. De meerderheid van de werknemers is (zeer) tevreden
als het gaat over de vertegenwoordiging van hun belangen door de vakbond en hun (collectieve)
arbeidsvoorwaarden.1 Ook werkgevers zijn over het algemeen positief over de cao en de werkgeversvereniging
en waarderen deze met een (ruime) voldoende.2

Het stelsel is flexibel en biedt ruimte om mee te bewegen met veranderingen in de
tijd. Daar zitten echter grenzen aan. Verschillende maatschappelijke en sociaaleconomische
ontwikkelingen maken dat het stelsel onder druk staat. Denk aan brede ontwikkelingen
als globalisering en individualisering, maar ook de opkomst van nieuwe vormen van
werk en een daling van de cao-dekkingsgraad.

Als stelselverantwoordelijke acht ik het van belang dat er draagvlak voor het cao
en avv-stelsel blijft bestaan en dat de wettelijke kaders werkbaar en passend zijn.
Ook roepen diverse moties en verzoeken uit internationale organisaties op tot reflectie
op het stelsel. Daarom ben ik een verkenning gestart naar mogelijk onderhoud van het
stelsel. Met deze brief informeer ik uw Kamer over de huidige stand van zaken.

Verkenning

In de verkenning is gekeken naar de doelen van het stelsel en zijn signalen uit de
samenleving gewogen. Ook zijn gesprekken gevoerd met tientallen stakeholders: werkgevers-
en werknemersorganisaties, wetenschappers en deskundigen, zzp-organisaties en individuele
werkgevers en werknemers.

Hiermee kom ik tegemoet aan de motie Smals die oproept te onderzoeken hoe alle werkenden
beter te betrekken bij het afsluiten van de cao en het beter waarborgen van draagvlak
en representativiteit bij cao-onderhandelingen. Daarbij is toegezegd om ook naar de
representativiteit van werkgevers te kijken, ongeorganiseerde werknemers te betrekken
en mijn opvatting te delen met uw Kamer.3

In de gesprekken zijn vanuit mijn ministerie een aantal vaste punten ingebracht, maar
is ook nadrukkelijk ruimte geboden voor eigen inbreng van de gesprekspartners. De
gesprekken zijn deze zomer afgerond.

Mede op basis van die inbreng is een analyse opgesteld en zijn de volgende vier aandachtspunten
geformuleerd:

1. Organisatiegraad van werknemers- en werkgeversorganisaties;

2. Onafhankelijkheid van vakbonden;

3. Avv- en dispensatiebeleid;

4. Cao-dekkingsgraad.

Ik zal deze punten hieronder verder toelichten.

1. Organisatiegraad van werknemers- en werkgeversorganisaties

Nederland is gebaat bij een sterke sociale dialoog en daarvoor zijn sterke sociale
partners nodig. Daarbij is het aantal leden niet de enige relevante factor. Het is
het feitelijk draagvlak dat telt en die is nog altijd groot. Desondanks kan een aanhoudende
daling van de ledenaantallen van vakbonden en werkgeversverenigingen vragen oproepen
over de representativiteit van deze organisaties. De organisatiegraad aan werkgeverszijde
heeft bovendien een relatie met de cao-dekkingsgraad en de benodigde representativiteit
bij avv. Het werven en behouden van leden en het creëren van draagvlak voor gemaakte
cao-afspraken is aan sociale partners. Mijn ministerie speelt daarbij geen rol. Wel
kan ik mogelijk een rol spelen bij het uitdragen van het belang en de meerwaarde van
het stelsel. Ik zal dit punt daarom samen met sociale partners oppakken.

2. Onafhankelijkheid vakbonden

In ons stelsel geldt als uitgangspunt dat cao-partijen onafhankelijk zijn ten opzichte
van elkaar. Dit vloeit voort uit ILO-verdrag nr. 98. Deze onafhankelijkheid is niet
in nationale wetgeving vastgelegd. Sinds een aantal jaar is er door casuïstiek aandacht
voor dit onderwerp en rijst de vraag of de onafhankelijkheid van vakbonden voldoende
geborgd is. Als verantwoordelijke voor het wettelijk kader vind ik het belangrijk
om hier naar te kijken en ben ik zoals eerder ook toegezegd met sociale partners in
gesprek gegaan over de onafhankelijkheid van vakbonden.4 Ik ga ik dit punt in overleg met sociale partners nader verkennen.

3. Avv- en dispensatiebeleid

Het avv-instrument, waarmee de cao van toepassing wordt op alle werkgevers en werknemers
in een bedrijfstak, is een belangrijke pijler binnen het stelsel. Het stimuleert het
afsluiten van cao’s en zorgt voor een gelijk speelveld in een sector. Avv- en dispensatieprocedures
lijken de laatste jaren toe te nemen in duur en complexiteit. Dit leidt soms tot ingewikkelde
kwesties en langlopende conflicten.

Het is belangrijk dat procedures overzichtelijk zijn en soepel verlopen en dat de
beleidskaders helder zijn. De ontvangen signalen hierover neem ik serieus en pak ik
op bij het vervolg van de verkenning. Ik zal sociale partners daarbij betrekken.

4. Cao-dekkingsgraad

Een hoge cao-dekkingsgraad is van belang, omdat een groot deel van de werknemers dan
de bescherming van een cao geniet. Het zorgt ervoor dat concurrentie op arbeidsvoorwaarden
wordt tegengegaan en een gelijk speelveld wordt gecreëerd. In Nederland is de cao-dekkingsgraad
recent vastgesteld op 71,8%.5 Vanuit de Richtlijn toereikende minimumlonen heeft Nederland nu de opdracht een actieplan
op te stellen met maatregelen om collectieve onderhandelingen te bevorderen en de
cao-dekkingsgraad te verhogen. Ik ga in overleg met sociale partners een actieplan
opstellen.

Naast de vier voornoemde punten is uit de gesprekken het breed gedeelde beeld naar
voren gekomen dat het in de samenleving ontbreekt aan kennis over het stelsel. Het feit dat er een cao is, wordt als vanzelfsprekend beschouwd. Individuele werknemers
en werkgevers beseffen onvoldoende wat er nodig is om een cao tot stand te brengen
en wat de toegevoegde waarde is van lidmaatschap van een vakbond of welke voordelen
aansluiting bij een werkgeversorganisatie oplevert. Het is daarom belangrijk om de
meerwaarde van het stelsel uit te dragen, maar ook om de gevolgen en risico’s van
(verdere) ondermijning te schetsen. Deze inbreng zal ik meenemen bij het vervolg.

Het gebrek aan kennis en besef van de meerwaarde van het stelsel komt ook terug in
de gesprekken die ik, in het kader van de eerder genoemde motie Smals, voer met individuele
werknemers over het cao-stelsel. Op dit moment legt onderzoeksbureau Diversion de
laatste hand aan hun rapportage naar aanleiding van gesprekken met ongeorganiseerde
werknemers. Ik zal uw Kamer hier nog over informeren.

Vervolgproces

De eerste bevindingen van de verkenning zijn besproken met sociale partners en ook
de andere stakeholders zijn geïnformeerd. Ik ben voornemens om in elk geval voor de
vier bovengenoemde punten een apart beleidstraject in te zetten. Ik doe dit in nauw
overleg met sociale partners. Daarnaast zorg ik dat de andere stakeholders betrokken
blijven. Mogelijk dat bij de uitwerking van het vervolg nieuwe inzichten en aandachtspunten
naar voren komen die om een verdere aanpak vragen.

Ik verwacht uw Kamer medio 2025 nader te informeren over de stand van zaken van de
beleidstrajecten.

De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,
Y.J. van Hijum