Brief regering : Uitkomsten KiM-onderzoek luchtvracht en vervolgacties

Nr. 1175
BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 23 september 2024

In opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) heeft het Kennisinstituut
voor Mobiliteitsbeleid (KiM) het onderzoek De betekenis van luchtvrachtvervoer voor Nederland uitgevoerd en op 3 september jl. gepubliceerd.

Met deze brief wordt de Kamer geïnformeerd over de uitkomsten van het KiM-onderzoek
en de voorgenomen vervolgacties. Het KiM-onderzoek en de bijbehorende samenvatting
zijn als bijlage meegestuurd. Met deze brief wordt ook invulling gegeven aan de motie
Koerhuis c.s.1 over de vrachtpool.

Belangrijkste uitkomsten van het KiM-onderzoek

• De overslag van luchtvracht op de Nederlandse luchthavens (93% op Schiphol en 7% op
Maastricht) is in totale waarde vergelijkbaar met die van alle goederen die via de
binnenvaart worden vervoerd.

• Hoewel de overslag van luchtvracht op de Nederlandse luchthavens sinds 2009 is toegenomen,
is deze groei kleiner dan die in de EU als geheel. In 2022 lag de overslag van luchtvracht
op Nederlandse luchthavens met 1,55 miljoen ton onder het niveau van 2008 met 1,62 miljoen
ton. De overslag van luchtvracht in de gehele EU lag in 2022 27% boven het niveau
van 2008.

• 64% van alle luchtvracht wordt via Schiphol vervoerd met vrachtvluchten (vliegtuigen
volledig bestemd voor vrachtvervoer, ook wel «full freighters» genoemd) en 36% met
passagiersvluchten («belly-freight»).

• In totaal droeg het luchtvrachtvervoer vanaf Schiphol in 2022 21–24% bij aan de totale
broeikasgasemissies van alle uit Nederland vertrekkende vluchten (passagiers en vracht
gezamenlijk). Luchtvrachtvervoer van en naar Schiphol is in de landing- en take-off-fase
(LTO: tot een hoogte van 3.000 voet) goed voor 12,5% van wat de totale luchtvaart
van en naar Nederland in de LTO-fase uitstoot aan CO2, NOx en SO2.

• Luchtvrachtvervoer groeit de komende 20 jaar wereldwijd. Op Schiphol zou het aandeel
luchtvracht met vrachtvluchten kunnen afnemen als bij economische groei vliegmaatschappijen
de voorkeur aan passagiersvluchten geven boven vrachtvluchten. In dat geval zal het
aandeel van belly-freight toe kunnen nemen van 36% tot 50%. Wereldwijd gemeten is
het aandeel al 50%.

• De rol van de luchthaven als luchtvrachthub komt de komende tijd mogelijk onder druk
te staan als het aantal passagiersvluchten blijft stijgen en het aantal slots op Schiphol
gelijk blijft of wordt verminderd.

• Als niet alle vraag naar vrachtvluchten op Schiphol gefaciliteerd kan worden, dan
zal een deel naar Maastricht kunnen worden verplaatst.

• Met Schiphol is Maastricht de enige Nederlandse luchthaven waar vrachtvervoer plaatsvindt.
In 2022 werd 0,11 miljoen ton vracht op Maastricht overgeslagen (en 1,44 miljoen ton
op Schiphol) en de luchthaven voorziet een groei van het luchtvrachtvervoer tot 0,21 miljoen
ton in 2040.

• De verwachting is dat een groot deel, met name transferstromen, naar andere buitenlandse
luchthavens zal verschuiven in de nabijheid van Schiphol met een straal van 400–900 km.
Voor luchtvaartmaatschappijen die Schiphol bedienen met vracht- én passagiersvliegtuigen,
betekent een verplaatsing naar Maastricht dat de luchtvrachtoperatie los komt te staan
van het passagiersnetwerk (op Schiphol). Dit gaat ten koste van de efficiency.

• De vraag naar luchtvracht met een herkomst en bestemming buiten Nederland (transfer)
is sterk afhankelijk van het luchtvrachtaanbod op Schiphol. Deze vraag neemt af als
het aanbod afneemt. In het geval van een afname, nemen ook de economische (schaal-,
scope- en netwerk) voordelen af. De hubfunctie van Schiphol op het gebied van vracht
kan kleiner worden als een afname van de economische voordelen leidt tot minder vraag
naar luchtvrachtvervoer van en naar Schiphol.

• Voor de import en export als gevolg van de handel, logistiek en productie in Nederland
is luchtvracht van economische betekenis. De vraag is of deze activiteiten verdwijnen
wanneer het luchtvrachtaanbod naar elders verschuift. Dat is pas aan de orde als bijvoorbeeld
ook de fiscale omstandigheden veranderen, markten verschuiven, of faciliteiten verouderd
raken.

IenW kan zich vinden in de uitkomsten met betrekking tot het belang van het luchtvrachtvervoer
op Schiphol voor Nederland. Het onderzoek biedt een handvat voor verder dialoog met
de luchtvrachtsector.

Vrachtpool

In december 2022 heeft de Kamer een motie2 aangenomen om in gesprek met de vrachtsector te onderzoeken hoe een «vrachtpool»
opgezet kan worden.

Hierover zijn diverse constructieve gesprekken met de sector gevoerd.

Op vrijdag 19 juli jl. heeft IenW een voorstel ontvangen van Schiphol over het reserveren
van de slots op Schiphol voor vrachtvluchten (de zogenaamde vrachtpool). Ook heeft
Schiphol het ministerie gevraagd om een juridische beoordeling. Aanleiding voor dit
voorstel is een daling van het aantal slots waar de vrachtsector historische aanspraak
op kan maken. Schiphol wil met dit voorstel een minimum volume voor vrachtoperaties
bepalen om vrachtvluchten op Schiphol te beschermen.

Uit de juridische beoordeling volgt dat het afschermen van toegang tot infrastructuur
voor een bepaald type verkeer, zoals Schiphol voorstelt, niet in lijn is met de EU-slotverordening.
Dat komt omdat de slotverordening als doel heeft om schaarse luchthaveninfrastructuur
op een objectieve, neutrale en transparante manier te verdelen door een slotcoördinator.
De schaarste op Schiphol wordt mede ingegeven door de afgesproken grens (ofwel een
maximum) voor het aantal vliegtuigbewegingen handelsverkeer. Het op de voorgestelde
wijze afschermen van die toegang voor een bepaald type handelsverkeer (door het vaststellen
van een minimale omvang) is daardoor niet in lijn met de doelstellingen van de slotverordening en
werkt discriminerend.

Nederland blijft zich bij de geplande herziening van de EU-slotverordening inzetten
om dit wel mogelijk te maken, omdat we het belang van behoud van vrachtoperaties op
Schiphol delen. In de tussentijd staat IenW open voor andere manieren om vrachtoperaties
op Schiphol te behouden.

Met deze bovengenoemde toelichting op het ontvangen voorstel van een vrachtpool wordt
de motie Koerhuis over de vrachtpool3 afgedaan.

Vervolgacties

De uitkomsten van het KiM-onderzoek worden gebruikt om in samenspraak met de luchtvrachtsector
te bezien hoe de positie van luchtvrachtoperaties in Nederland verder kan worden versterkt.

IenW zoekt in overleg met de Europese Commissie naar oplossingen voor behoud van vrachtoperaties
op gecoördineerde luchthavens. Daarnaast blijft het ministerie zich bij de geplande
herziening van de slotverordening inzetten op meer nationale beleidsruimte. Dit onder
meer met het oog op behoud van vrachtoperaties op gecoördineerde luchthavens.

De luchtvaartsector verkent in de tussentijd alternatieve oplossingen voor behoud
van de luchtvrachtsector op Schiphol. Daarbij kan gedacht worden aan maatregelen zoals
het verbeteren van de voorlichting richting vrachtsector (zodat zij hun historische
slots niet verliezen) en het opnemen van cargo als aanvullend criterium in de secundaire
allocatiecriteria van de slotcoördinator (ACNL). IenW zal hen hierin steunen en waar
nodig een bijdrage leveren.

De Minister van Infrastructuur en Waterstaat,
B. Madlener