Brief regering : Eerste Stand van zakenbrief Douane 2024

Nr. 82
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 24 juni 2024

Hierbij ontvangt u de eerste Stand van zakenbrief 2024 van de Douane. Met deze brief
wordt u Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de belangrijkste thema’s die
spelen bij de Douane.

A. Bestrijding van ondermijnende criminaliteit

Het leveren van een bijdrage aan de aanpak van ondermijnende criminaliteit is onlosmakelijk
verbonden met het werk van de Douane. Primair door het uitvoeren van reguliere controle-
en toezichtstaken. Als poortwachter aan de EU-buitengrens heeft de Douane een unieke
positie ten opzichte van andere opsporings-/handhavingsdiensten door haar bijzondere
informatiepositie, kennis van logistieke processen, ervaring met handelsstromen en
contacten met het bedrijfsleven. De speerpunten in de aanpak van de Douane zijn het
versterken van de samenwerking met internationale partners, het opwerpen van barrières
en het blijven inzetten op integriteit en weerbaarheid. Het doel is om barrières op
te werpen tegen ondermijnende (drugs)criminaliteit van productiegebieden van drugs
in het buitenland tot afzetmarkten in de Europese Unie.

De Douane wil met behulp van haar internationale contacten en door informatie-uitwisseling
bijdragen aan het tegenhouden van drugs aan de voorkant van de betreffende logistieke
keten. Zo ligt, bij de aanpak van de ondermijnende drugscriminaliteit, de focus op
zowel het tegengaan van smokkel van cocaïne en grondstoffen van synthetische drugs
naar de EU als de uitvoer van synthetische drugs vanuit Nederland naar buiten de EU.
De beoogde effecten van onze internationale inzet in het kader van de aanpak van ondermijnende
criminaliteit zijn:

− meer onderscheppingen van drugs in bron- en overslaglanden met bestemming EU;

− een verhoging van de pakkans van verdovende middelen aan de buitengrens van de EU;

− een verbeterde samenwerking en informatiedeling met partnerdiensten ter plaatse.

Hieronder wordt een stand van zaken weergegeven.

• Douane-liaisons en attachés

De Douane richt zich op internationale samenwerking met partnerdiensten, waardoor
de Douane zijn informatiepositie over de smokkel van verdovende middelen kan versterken.
Naast de liaisons en attachés in Brazilië, Suriname, Curaçao en Panama (met accreditatie
voor Costa Rica), is het plaatsen van een douane-liaison op de Nederlandse Ambassade
(en het National Targeting Centre (NTC) van de Amerikaanse Douane in Washington) een
belangrijk actiepunt. Op dit moment zijn de gesprekken tussen de Amerikaanse Douane/het
NTC en de Nederlandse Douane hierover in een vergevorderd stadium, dat uiteindelijk
moet resulteren in een Memorandum of Understanding over de plaatsing. De Douane zal
na ondertekening overgaan tot het werven en plaatsen van een liaison.

• Samenwerking Brazilië en Suriname

Naast het versterken van de samenwerkingen met verschillende landen in Latijns-Amerika
door het delen van informatie en kennis, doet de Douane onderzoek naar mogelijkheden
van uitwisseling van scanbeelden. Zo is een pilotproject opgestart met Brazilië, in
samenwerking met de Belgische Douane. Het doel van de pilot is om drugs, die vanuit
Brazilië in zeecontainers naar Nederland en België worden vervoerd, door middel van
de uitwisseling van scanbeelden al in een vroeg stadium te detecteren en deze nog
voor vertrek in Brazilië of direct na aankomst in Nederland of België te onderscheppen.
De overdracht van de eerste scanbeelden zorgt voor een scherper beeld van de juridische
en technische maatregelen die nog nodig zijn om het massaal delen van uitgaande Braziliaanse
scanbeelden mogelijk te maken. De eerste sets van scanbeelden was al gedeeld door
Brazilië en een volgende set met beelden wordt verwacht. Met Brazilië is een Letter
of Intent ondertekend om de samenwerking tussen beide douanediensten te versterken.
Ook wordt er gekeken naar samenwerkingsmogelijkheden op het gebied van het gebruik
van onderwaterdrones. In Suriname is afgesproken om operationele ondersteuning en
trainingen te geven ten behoeve van het scanproces in de haven. De eerste trainingen
hebben plaatsgevonden. Ook is afgesproken om ondersteuning te bieden op de thema’s
integriteit en weerbaarheid.

• Douaneverdragen

In oktober 2023 is een douaneverdrag getekend tussen Nederland en Ecuador, die de
samenwerking tussen beide landen intensiveert in de strijd tegen drugs en ondermijnende
criminaliteit. Het verdrag bevindt zich momenteel in beide landen in de fase van ratificatie.
Daarnaast wordt verkend of met Peru een douaneverdrag kan worden getekend.

• Ports Alliance

De Europese Commissie heeft dit jaar een Europese havenalliantie opgericht als onderdeel
van het EU stappenplan om georganiseerde criminaliteit tegen te gaan. Deze alliantie
heeft als doel om relevante belanghebbenden samen te brengen om gezamenlijk de Europese
maritieme logistieke sector te beschermen tegen drugssmokkel en criminele infiltratie.
Eén van de pijlers richt zich op de versterking van de douanesamenwerking. Op dit
moment wordt er gezamenlijk met alle betrokken publieke en private partijen gewerkt
aan de uitwerking van deze alliantie. Belangrijke speerpunten waar de Douane aan bijdraagt
zijn onder andere het bevorderen van de operationele samenwerking en adviseren op
het vlak van weerbaarheid en veiligheid.

• Samenwerking met België

Naast de samenwerking in het pilotproject voor de uitwisseling van scanbeelden met
landen in Midden- en Zuid-Amerika werkt de Douane op meer vlakken samen met België.
Zo wordt in België op dit moment een Nederlandse risico-analist parttime ingezet,
met als doel om goederenzendingen, bedoeld voor Nederland, op basis van Belgische
informatie voor controle te kunnen selecteren en vice versa.

Daarnaast werkt de Douane samen met de Belgische Douane aan de uitwerking van een
van de actiepunten uit de partnerschapsovereenkomst, die namens de Belgische en Nederlandse
Kabinetten en de CEO’s van de vijf grootste scheepsrederijen die op Zuid-Amerika varen
is ondertekend. Hierbij wordt onderzocht of, en zo ja op welke wijze, smart seals
of soortgelijke containertracking-toepassingen stapsgewijs geïmplementeerd kunnen
worden in de logistieke keten. Verder start de Douane op korte termijn met het testen
van diverse scenario’s waarbij smart seals kunnen worden gebruikt om te onderzoeken
hoe eerder geïdentificeerde knelpunten het beste het hoofd kunnen worden geboden.
Eén van de pilots hierbinnen ziet op gebruik van smart seals in de samenwerking tussen
de Nederlandse Douane en een fruitproducent in Latijns-Amerika; hiervoor wordt op
dit moment een plan van aanpak gemaakt. Ook is er samen met de Belgische Douane een
project opgestart dat zich richt op het gebruik van smart seals op containers van
schepen die zowel Antwerpen als Rotterdam aan doen.

• Wetsvoorstel Gegevensverstrekking Douane voor politie- of toezichtstaken

De Douane werkt nauw samen met ketenpartners aan een overheidsbrede aanpak van ondermijnende
criminaliteit. Hiervoor is het noodzakelijk om waardevolle (fiscale) informatie te
kunnen delen met ketenpartners. Onder meer wordt daarom wordt gewerkt aan het Wetsvoorstel
Gegevensverstrekking Douane voor politie- of toezichtstaken, met als doel om informatiedeling
tussen Douane en ketenpartners te verruimen. Het wetsvoorstel ligt nu voor advies
bij Raad van State. De verwachting is dat dit wetsvoorstel in het derde kwartaal van
2024 naar uw Kamer verstuurd zal worden.

• HARP

In het kader van de aanpak van drugssmokkel (o.a. synthetisch drugs) via de post werken
de Douane, politie en het OM sinds april 2024 samen in een nieuw team: het Hit and
Run Postteam (HARP) dat als doel heeft om uitgaande drugssmokkel per post tegen te
gaan. Door het versterken van de gezamenlijke informatiepositie kunnen deze criminele
verzendingen beter worden opgespoord en verzenders worden vervolgd. Op 14 februari
2024 heeft de ondertekening van het HARP convenant plaatsgevonden. De eerste zaak
is inmiddels opgepakt door het HARP.

• Programma «Zicht op Cameratoezicht»

Cameratoezicht wordt al een aantal jaren structureel ingezet door de Douane als aanvulling
op en versterking van het fysieke toezicht en ook in het kader van de bestrijding
van ondermijnende criminaliteit. Op dit moment lopen er meerdere initiatieven binnen
de Douane om cameratoezicht uit te breiden. Zo wordt gewerkt aan de uitbreiding van
het cameranetwerk in de havens van Vlissingen en het Noordzeekanaalgebied. Ook wordt
onderzocht hoe cameratoezicht een plek kan krijgen in de noordelijke regio’s en op
regionale luchthavens. Deze initiatieven worden geclusterd in het programma «Zicht
op Cameratoezicht». De eerste helft van dit jaar is besteed aan een verkenning en
analyse van de huidige situatie. Medio 2024 wordt een programmaplan opgesteld. Dit
programma beoogt integrale sturing en coördinatie te geven aan lopende initiatieven
en te zorgen voor beleidskaders en borging van wet- en regelgeving.

• Programma Weerbare Haventerminal

In de haven van Rotterdam loopt het programma Weerbare Haventerminals. Het programma
bestaat uit een voorstel om de aanzegtermijn voor douaneterminals terug te brengen
van 72 uur naar 24 uur, met als doel de onvoorspelbaarheid van douanecontroles te
vergroten. In april 2024 is de pilot voor het verkorten van de aanzegtermijn van start
gegaan. Deze pilot is afgerond en de resultaten worden thans bezien op vervolgstappen.
Daarnaast wordt, in samenspraak met de containerterminal-operators, ingezet op het
verkleinen van het aantal medewerkers dat betrokken is bij de afhandeling van containers.
Zo wordt ook het risico op criminele infiltratie verkleind. De derde pijler van het
programma is het onder toezicht houden van geselecteerde hoog-risico containers gedurende
het gehele proces van lossen tot vrijgeven, het zogenaamde «compartimenteren». De
eerste stappen richting uitvoering worden in de Haven van Rotterdam gezet samen met
de drie deep-sea terminals.

• Mainport «Weerbare Sierteelt»

Door het Ministerie van Justitie en Veiligheid zijn de bloemenveilingen als één van
de vijf mainports aangewezen. De Douane voert de controles uit aan de buitengrenzen
van de Europese Unie. Zo controleert de Douane bloemen afkomstig uit Zuid-Amerika
na binnenkomst in Nederland. De Douane heeft het afgelopen half jaar op Schiphol meegedaan
aan twee controleacties naar aanleiding van een geïntegreerde aanpak van het Transport
Facilitated Organized Crime (TFOC) en de bloemenveilingen. Deze twee acties hebben
geen vangsten opgeleverd.

Tevens neemt de Douane deel aan het casusoverleg van de mainport «Weerbare Sierteelt».
In dat kader loopt er een onderzoek van de Belastingdienst, FIOD en politie naar criminele
actoren op de bloemenveiling. De Douane levert hiervoor kennis en expertise.

• Detectie onderwatersmokkel

Middels het Field Lab «smokkel onder de waterlijn» van het Noordzeekanaalgebied is
een eerste test uitgevoerd met geluidsdetectie om duikers en het openen van zeekasten
te detecteren. Daarnaast is ook gekeken naar sonardetectie om aanpassingen aan de
boot zelf vast te stellen. Er is een Proof of Concept uitgevoerd met een vaste SONAR.
Daarmee is aangetoond dat scheepsrompen gescand kunnen worden op afwijkingen zoals
aangelaste boxen of buizen waarin verdovende middelen kunnen worden gesmokkeld.

• Drones

Een drone biedt meerwaarde als aanvullend middel op het fysieke toezicht en wordt
ingezet als een betrouwbaar en valide toezichtsmiddel. Eind 2023 en in het eerste
kwartaal van 2024 zijn de droneteams in de douaneregio’s Groningen, Amsterdam en Breda
operationeel geworden. De voorbereiding is gestart voor de implementatie van drones
in de douaneregio’s Arnhem en Eindhoven. Verder maakt de Douane gebruik van onderwaterrobots
(Remote Operated Vehicles).

• NSOC

De Douane participeert in de Nationale Samenwerking tegen Ondermijnende Criminaliteit
(NSOC). Risicoanalisten van de Douane werken mee aan de drie fenomeenanalyses op het
gebied van Trade Based Money Laundering (TBML), logistieke en financiële facilitators.
Op 15 maart jl. heeft de Minister van Justitie en Veiligheid uw Kamer geïnformeerd
over de voortzetting van NSOC voor nog ten minste twee jaar (Kamerstuk 29 911, nr. 434).

B. Accijnsfraude

Voor nagenoeg alle accijnsgoederen geldt dat de accijnstarieven met ingang van 1 januari
2024 zijn verhoogd (voor tabaksproducten is deze verhoging ingegaan op 1 april 2024).
De ontvangsten aan accijns en verbruiksbelasting zijn in de eerste maanden van 2024
aanzienlijk hoger dan in de voorgaande jaren.

De handel in illegale tabaksproducten en alcoholhoudende en alcoholvrije dranken is
nog altijd een groeimarkt. Dat blijkt ook uit recente controles en fraudeonderzoeken
van zowel Douane als FIOD. Dit vergt een andere aanpak. Bestrijding van accijnsfraude
is dus ook voor de komende jaren een prioriteit van de Douane. Europese samenwerking
en afstemming op dit gebied is belangrijk en daarom neemt de Douane deel aan diverse
activiteiten om illegale handel te bestrijden.

In het huidige handhavingsplan van de Douane zijn risicogerichte controle opgenomen
in diverse logistieke stromen. In het binnenland controleert de Douane onder andere
Accijnsverkooppunten (retail) en worden controles uitgevoerd in de logistieke keten
van Accijns.

Aan de buitengrens worden binnenkomende vrachtcontroles uitgevoerd en uitgaande controles
op proviand en vracht. Daarnaast voert de Douane passagierscontroles uit op vluchten
uit derde landen en met ingang van dit jaar, op bescheiden niveau, op intra-EU vluchten.
Dit gebeurt risicogericht en ingekaderd op het thema tabaksfraude.

Bij de aanpak van tabaksfraude werkt de Douane nauw samen met de FIOD en het OM/Functioneel
Parket. Het combiteam SMOKE richt zich met name op ontmanteling van illegale fabrieken
in Nederland (en Europa) en op smokkel van tabaksproducten vanuit andere werelddelen
naar Nederland en de EU. Meldingen met betrekking tot tabaksfraude die via Meld Misdaad
Anoniem binnenkomen worden in dit team opgepakt.

Nederland is de laatste jaren meer en meer een productieland van illegale tabaksproducten
geworden (zowel van sigaretten als van waterpijptabak) gezien de inbeslagnames en
de ontmanteling van illegale fabrieken. Dat is ook het voorlopige beeld in 2024. Zoals
beschreven in de analyse Empty Pack Survey 2023 (analyse op lege sigarettenverpakkingen)
blijkt dat 25% van de geraapte sigarettenverpakkingen niet in de Nederlandse heffing
is betrokken (in 2021 was dit 15%). Daarnaast blijkt uit het vergelijk met het vorige
onderzoek (EPS 2021) dat de illegale markt is toegenomen; het aantal geraapte illegale
sigarettenverpakkingen is gestegen van 1,4% naar 4,1%. Het onderzoeksrapport is recent
aan uw Kamer aangeboden.

Door de grote winsten die criminelen behalen met accijnsfraude, de illegale productie
van en handel in illegale sigaretten en tabak worden criminele vermogens opgebouwd.
Daarmee kunnen andere criminele activiteiten worden gefinancierd. De doelstelling
van zowel de Douane als team «Smoke» is helder:

pak criminele organisaties en personen die op het gebied van accijnsfraude de grootste
schade toebrengen aan de Nederlandse staat, zoveel mogelijk strafrechtelijk en fiscaal
aan. Op deze manier draagt de Douane – ook via het combiteam Smoke – daadwerkelijk
bij aan het verstoren van criminele werkprocessen en worden barrières opgeworpen tegen
crimineel handelen.

Het beoogde effect van het opwerpen van extra barrières in Nederland is het onaantrekkelijker
maken van Nederland als bestemmingsland of doorvoerland voor illegale tabaksproducten
binnen Europa. Omdat de EU regelgeving met betrekking tot een vergunningplicht voor
tabaksmachines op zich laat wachten, heeft Nederland in 2023 als eerste land in de
EU zelfstandig die vergunningplicht ingevoerd. Illegale fabrieken kunnen hierdoor
ook in de opbouw-/afbouwfase worden aangepakt.

C. Handhaving van de sanctiemaatregelen

Het toezicht op de EU-sanctiemaatregelen vraagt veel inzet van de Douane. Van alle
sancties (waaronder tegen landen als Iran, Syrië en Noord-Korea) vragen die tegen
Rusland en Belarus de meeste inzet.

De sancties tegen Rusland en Belarus zijn op 23 februari jl. uitgebreid met een dertiende
pakket aan maatregelen, onder andere gericht tegen personen en bedrijven in de Russische
militaire industrie, Russische cyberoorlogsvoering en personen en organisaties die
betrokken zijn bij de ontvoeringen van Oekraïense kinderen. Ook zijn er extra maatregelen
genomen tegen het omzeilen van sancties.

Daarnaast is op 27 mei jl. een nieuw sanctieregime aangenomen in het licht van de
verslechtering en ernst van de situatie in Rusland. Met dit regime zijn er maatregelen
genomen tegen personen en entiteiten die onder andere verantwoordelijk zijn voor ernstige
mensenrechtenschendingen. Ook zijn er exportbeperkingen ingesteld voor apparatuur
die ingezet kunnen worden ten behoeve van binnenlandse repressie en voor apparatuur,
technologieën en software die primair bedoeld zijn voor informatiebeveiliging en de
monitoring en onderschepping van telecommunicatie.

De Douane heeft in de eerste maanden van 2024 de intensieve handhaving op de sanctiemaatregelen
tegen Rusland en Belarus voortgezet. Vanaf de start van de oorlog d.d. 25 februari
2022 tot en met 28 april 2024 zijn er binnen de Douane 619 zendingen voorgelegd bij
de Centrale Dienst In- en Uitvoer (CDIU) vanwege mogelijke overtreding van de sanctiemaatregelen.

Indien na onderzoek blijkt dat er sprake is van een overtreding, wordt dit voorgelegd
aan het Openbaar Ministerie (OM). Tot nu toe zijn er 69 strafrechtelijke onderzoeken
ingesteld, waarbij op verzoek van het OM een proces-verbaal is of wordt opgemaakt.

Op 28 april 2024 stonden er in totaal negen luxe vaartuigen onder douanetoezicht,
omdat ze vallen onder de sanctiemaatregelen tegen Rusland en Belarus. Hiervan zijn
drie vaartuigen verbonden aan geliste personen. Deze vaartuigen zijn bevroren. Dat
betekent dat er niets met het vaartuig mag gebeuren. De totale waarde van de negen
vaartuigen schat de Douane bij benadering op € 480 miljoen. Daarnaast stonden er op
28 april 2024 zeven vliegtuigen onder douanetoezicht, omdat ze door de sancties tegen
Rusland en Belarus worden geraakt, waarvan er vijf zijn bevroren. De totale waarde
van de twee niet bevroren vliegtuigen wordt geschat op ongeveer € 50 tot 65 miljoen.
De waarde van de bevroren vliegtuigen wordt door de Douane op ongeveer € 70 tot 80 miljoen
per stuk geschat.

De Douane is alert op omzeiling van sanctiemaatregelen. Er zijn in het algemeen twee
manieren om sanctiemaatregelen te omzeilen:

• Aangeven van andere dan de werkelijke goederen in de aangifte ten uitvoer.

• Opgeven van een andere bestemming (uitwijkland), dan de werkelijke eindbestemming
Rusland.

Op basis van risicoanalyse controleert de Douane met behulp van profielen de aangiften
van goederen op mogelijke omzeiling van de sanctiemaatregelen. Aan de hand van documenten,
zoals de factuur, wordt gecontroleerd of de goederen een eindgebruiker in het opgegeven
land hebben, of dat ze eigenlijk bestemd zijn voor Rusland. Inmiddels zijn vanaf het
begin van de oorlog tot en met 28 april jl., ongeveer 23.600 aangiften geraakt door
een profiel op een uitwijkland.

Op Europees niveau werkt de Douane samen met de Europese Commissie en andere lidstaten
om signalen van mogelijke omzeiling uit te wisselen en te analyseren. Onder andere
deze signalen worden gebruikt om de risicoprofielen voor omzeiling verder aan te scherpen.

D. Douane Wetboek van de Unie (DWU)

Herziening van de Douane Unie – e-commerce

Het aantal aangifteregels is in 2023 verder gegroeid naar ruim 1 miljard. Hiervan
waren 718 miljoen e-commerce zendingen onder 150 euro waarvoor geen geboden en/of
beperkingen gelden. In 2024 heeft de sterke stijging van het aantal e-commerce zendingen,
zoals in 2023 te zien was, zich voortgezet. Er wordt gerekend op zo’n 1,4 miljard
aangiftes in 2024.

De huidige wetgeving is complex en de sterk groeiende handelsvolumes maken de traditionele
handhavingsaanpak die is gebaseerd op fysieke controles van individuele e-commerce
zendingen moeilijk uitvoerbaar en handhaafbaar. Voor deze zendingen is een specifieke
handhavingsaanpak ontwikkeld gericht op fiscale risico’s. Dit houdt in dat de Douane
onder andere afspraken maakt met bedrijven over gewenste verbeteringen in het aangiftegedrag
en vervolgens hierop monitort.

Een aantal ontwikkelingen maakt dat ook de huidige handhavingsaanpak moeilijk uitvoerbaar
wordt. De enorme volumegroei, de volatiliteit van de branche, het toenemende risico
van de import van verboden goederen en de afwezigheid van een partij die verantwoordelijkheid
wil en kan nemen voor de import, zorgen ervoor dat niet effectief gehandhaafd kan
worden. Belangrijk hierin is dat in toenemende mate geconstateerd wordt dat er sprake
is van het niet voldoen aan de eisen die de EU stelt aan producten die op de markt
worden gebracht.

Het huidige voorstel van de Europese Commissie tot herziening van de douane-unie biedt
onvoldoende oplossingen voor dit probleem. Daarom zet Nederland bij de besprekingen
voor de herziening van het DWU in op het beter beheersbaar maken van de e-commercestroom.
Bijvoorbeeld door in te brengen dat er maatregelen moeten komen die afdwingen dat
het bedrijf dat de goederen importeert in de EU ook daadwerkelijk voldoet aan de EU
wet- en regelgeving en het ombuigen van de volumegroei door het beperken c.q. verleggen
van aangiften.

De Douane kan dit probleem echter niet alleen oplossen. Daarom wil de Douane samen
met haar handhavingspartners, de verantwoordelijke ministeries, gelijkgestemde lidstaten
in de Europese Unie en de Europese Commissie werken een integrale aanpak van deze
problematiek.

In de besprekingen met de Europese Commissie met betrekking tot de komende herziening
van het DWU is de problematiek inzake de handhaving op e-commerce zendingen door Nederland
nadrukkelijk onder de aandacht gebracht. Nederland heeft e-commerce als een prioriteit
benoemd en speelt een actieve rol in de EU om te komen tot betere regels.

DWU implementatiemaatregelen – Proof of Union Status system (PoUS)

Het DWU verplicht bedrijven om vanaf 1 maart 2024 Uniestatusbewijzen digitaal aan
te vragen via een geautomatiseerd Europees systeem PoUS (Proof of Union State). Bedrijven
moeten in bepaalde gevallen aantonen dat goederen uit het vrije verkeer van de Unie
afkomstig zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer goederen via de zee tussen EU-lidstaten
vervoerd worden. Het aantonen van de status verloopt via Uniestatusbewijzen. Als de
status bij binnenkomst in de EU niet wordt aangetoond, dan worden de goederen als
niet-Uniegoederen aangemerkt en zijn bij invoer douanerechten verschuldigd.

Gebleken is dat de werking van het systeem leidt tot een aanzienlijke administratieve
lastenverzwaring voor bepaalde bedrijven. Na overleg tussen de lidstaten en de Europese
Commissie, is besloten dat deze bedrijven voorlopig toestemming krijgen om via de
oude (papieren) werkwijze hun statusbewijzen aan te vragen.

DWU implementatiemaatregelen – Centralised Clearance

In het DWU is een vereenvoudigde procedure opgenomen om goederen onder een douaneregeling
te plaatsen: Centralised Clearance. Bedrijven met een Centralised Clearance vergunning
mogen een aangifte indienen in de lidstaat van vestiging, terwijl de goederen zich
in een andere lidstaat bevinden.

Zo kan een bedrijf in Duitsland met een centralised clearance vergunning een invoeraangifte
indienen bij de Duitse Douane, terwijl de goederen zich in de haven van Rotterdam
onder Nederlands douanetoezicht bevinden. De Duitse Douane kan dan de Nederlandse
Douane verzoeken de goederen te controleren. Omgekeerd kan de Nederlandse Douane aan
de Duitse Douane verzoeken goederen in de haven van Hamburg te controleren als een
bedrijf met een centralised clearance vergunning is gevestigd in Nederland en daar
de invoeraangifte heeft ingediend. De mogelijkheid van centralised clearance wordt
gefaseerd ingevoerd. Het betreft een regeling, die een omvangrijke aanpassing van
aangifteprocessen, systemen en afstemming tussen lidstaten vraagt binnen beperkte
implementatietermijnen. Deze termijn ligt voor het gehele DWU bij eind 2025. Het is
onzeker of Nederland die termijnen haalt. Nog niet goed kan worden ingeschat hoeveel
bedrijven een centralised clearance vergunning gaan aanvragen en hoeveel goederencontroles
in opdracht van een andere lidstaat plaats gaan vinden. Dat kan grote gevolgen hebben
voor de Nederlandse Douane.

De implementatie van Centralised Clearance bij de Douane is opgestart. Op dit moment
wordt onderzocht wat de meest effectieve implementatie aanpak, fasering en (her)prioritering
ten opzichte van de DWU implementatietermijnen is en daarbij de aansluiting met andere
lidstaten.

E. Niet-fiscale taken

In 2023 was de Douane betrokken bij de Europese onderhandelingen en voorbereiding
voor de uitbreiding van Europese wettelijke regelingen. Die leiden ertoe dat de niet-fiscale
taken van de Douane toenemen.

Daarnaast komen nieuwe taken voort uit nationale wetgeving. In totaal gaat het om
circa 25 mogelijk nieuwe of wijzigende taken. Het gaat onder meer om regelingen op
het gebied van klimaat (Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) en ontbossing), culturele goederen, dwangarbeid, afval, vuurwapens
en nationaal onder meer om lachgas. De regelingen zijn in verschillende stadia van
onderhandeling, daardoor is de impact in veel gevallen nog niet bekend.

Per regeling is dit vaak beperkt, maar door de stapeling van regelingen wordt de impact
alsnog groot. In 2023 zijn concreet de CBAM-verordening, het lachgasverbod en de ontbossingsverordening van kracht geworden.

F. Informatievoorziening

Verstoringen in douanesystemen

Sinds februari 2024 loopt de beschikbaarheid van de douanesystemen terug. Het bedrijfsleven
ondervindt hier hinder van. De verstoringen zijn divers van aard. Het gaat om verstoringen
binnen applicaties die door de Douane zelf worden ontwikkeld, maar ook om infrastructurele
problemen in het datacenter. De Douane zet zich, samen met de Belastingdienst, in
om de beschikbaarheid van de systemen te verbeteren. Hiertoe richt de Douane een taskforce
in om op korte termijn zichtbare verbeteringen te realiseren en om voor de lange termijn
versterkingen te realiseren, zodat de dienstverlening van de Douane richting het bedrijfsleven
structureel verbetert.

Overige ontwikkelingen

De Douane ontwikkelt zich naar een datagedreven organisatie: een organisatie die transparante
en verantwoordelijke handhavingsbeslissingen neemt. Die op basis van analyses van
feitelijke data en daarop gebaseerde algoritmen mogelijke risico’s kan voorspellen
en aan de hand daarvan mitigerende maatregelen kan treffen.

• In het eerste kwartaal van 2024 heeft de Douane het eerste algoritme in het landelijke
algoritmeregister gepubliceerd. Op dit moment bevinden 14 algoritmebeschrijvingen
zich in het appreciatieproces voor publicatie. Doel is om voor het einde van 2024
de in totaal 55 algoritmebeschrijvingen te hebben gepubliceerd.

• De Douane focust tevens op het verhogen van het privacybewustzijn van alle Douanemedewerkers.
Zo werkt de Douane aan het uitvoeren van de acties uit het verbeterrapport ten aanzien
van de Wet politiegegevens (Wpg). Daarnaast heeft de Auditdienst Rijk (ADR), op verzoek
van de Douane een hercontrole gedaan op de uitkomsten van het verbetertraject Wpg.
Over de uitkomsten van deze hercontrole bent u per brief van 27 maart geïnformeerd1. De Douane heeft de implementatie en toepassing opgepakt waar dat nog niet het geval
was. Over het algemeen verloopt de uitvoering van de actiepunten volgens planning.
Het inrichten van de interne controle blijft achter op de planning. Hier zal de komende
tijd extra aandacht voor zijn.

• Voor het nieuwe aangiftesysteem voor de Douane, Douaneaangiften Management Systeem
(DMS), geldt dat alle vergunninghouders met een zogenaamde IIAA-vergunning op 1 januari
2024 op dit systeem moesten zijn aangesloten. Dit is niet voor alle vergunninghouders
gelukt. Voor deze vergunninghouders heeft de Douane heeft een maatwerkaanpak ontwikkeld
om hen te begeleiden naar een situatie waarin wel aan de verplichtingen wordt voldaan.
Doordat het systeem nog niet op alle onderdelen naar behoren werkte, konden in de
periode januari 2023 t/m maart 2024 slechts beperkt vergunninghouders worden aangesloten.
Inmiddels kunnen vergunninghouders weer worden aangesloten, maar moeten de opgestelde
planningen voor aansluiting worden aangepast. De verwachting is dat de periode waarin
meerdere aangifteprocessen naast elkaar operationeel zullen zijn, gaat uitlopen tot
1 december 2024. De vergunninghouders zullen in deze periode (gefaseerd) aansluiten
op de datum die is genoemd in het, door de Douane goedgekeurde, plan van aanpak van
de vergunninghouder.

G. Personeel en arbeidsmarkt

Bij de Douane is inmiddels sprake van een gezonde wervingsopgave. Daarom verschuift
de inzet van de Douane op werving en instroom meer naar behoud van medewerkers. De
doelstelling hierbij is «altijd voldoende medewerkers, met de juiste kwalificaties,
op de juiste plaats, op het juiste moment beschikbaar voor het werk van de Douane».

Voor 2024 is de wervingsbehoefte ingeschat op 800 tot 1.000 posities. Over de eerste
vier maanden zijn in totaal ruim 500 vacatures opengesteld, waarvan ongeveer de helft
extern is gepubliceerd. Een groot aantal vacatures wordt via interne doorstroom ingevuld.
Vanuit het perspectief van behoud is dat positief, ook al levert dit nieuwe vacante
plekken op. De effecten van de werving zullen op een later moment zichtbaar worden
in de bezetting.

De externe instroom over de eerste vier maanden bedroeg ruim 240 fte’s bij een totale
uitstroom van circa 150 fte’s. De bezetting is daarmee gegroeid tot 6.016 fte’s. Het
bezettingspercentage ten opzichte van de formatie (6.494 fte’s) bedraagt daarmee 93%.

• In 2023 is de employer branding campagne «Door de Douane» gestart. De resultaten worden
in juni 2024 gemeten. De nieuwe employer branding campagne 2024 start binnenkort.
De uitgebreide doelgroepencampagne voor IT-specialisten en financials zijn zodanig
voorbereid, dat deze na de zomer kan starten. Indien nodig worden specifieke campagnes
voor andere doelgroepen ontwikkeld.

• Om medewerkers sneller inzetbaar te krijgen, verloopt per april 2024 de werving niet
langer via massale werving, maar continu voor alle groepsfuncties op basis van een
wervingskalender. Per 1 juli 2024 starten de eerste nieuwe medewerkers met de modulaire
opleiding voor de processen Klantmanagement (KM). In nauwe samenwerking met de Belastingdienst
Academie, worden de modules vorm gegeven. Voor de andere processen worden de huidige
verkorte startopleidingen ingezet. De verdere uitrol van het modulair leren voor de
groepsfuncties vindt gefaseerd plaats.

• De Douane werkt actief aan het behouden en versterken van vakmanschap.

Een conceptvisie op Kennismanagement en bijbehorende roadmap zijn in april 2023 opgeleverd.
De komende periode ligt de focus op de vertaalslag van deze conceptvisie naar gerichte
en concrete acties/interventies in de Douane-organisatie met behulp van passende systeemondersteuning.

• Ook intensiveert de Douane de samenwerking met ketenpartners en onderwijsinstellingen.
In mei 2024 is een pilot met het Rotterdam School of Management Diplomaprogramma gestart.
Verder is er een voorstel voor samenwerking met het mbo uitgewerkt om een kwalificatie
Handhaving, Toezicht en Veiligheid op mbo-3 niveau te ontwikkelen. De Douane verkent
een samenwerking met Avans Hogeschool.

• De Douane werkt aan de uitvoering van het Meerjarenbeleidsplan Diversiteit, gelijkwaardigheid
en inclusie (DGI), waarin het departementbrede actieplan DGI is geïntegreerd. Hiervoor
organiseerde de Douane in de eerste maanden van 2024 diverse events en zijn verschillende
interne publicaties verzorgd om draagvlak en medewerking te creëren voor het DGI-beleid.

• De uitkomsten van de Exitmonitor, die eind mei zijn ontvangen, worden op dit moment
geanalyseerd en gebruikt om te kijken welke acties nodig zijn om personeel te behouden.

H. Integriteit

De Douane werkt aan het beschermen en weerbaar maken van de organisatie en zijn medewerkers
tegen ongewenste invloeden van buitenaf. In 2023 is het Bureau Veiligheid en Integriteit
(BV&I) opgericht. BV&I heeft zich in de eerste maanden van 2024 gefocust op het verder
ontwikkelen en realiseren van de kennisfunctie. Daarnaast werkte BV&I aan het ontwikkelen
en realiseren van het onderdeel Interne Zaken. Dit onderdeel richt zich primair op
acties bij integriteitsschendingen en benaderingsincidenten en geeft ondersteuning
aan medewerkers bij benadering door criminelen.

De Douane wil de VOG-P, die per 1 juli 2022 is ingevoerd, in 2024 verder uitbreiden
voor geselecteerde hoger risicofuncties. In het eerste kwartaal zijn de functies geselecteerd
en is de onderbouwing uitgewerkt. Ook wil de Douane periodieke screening verder uitbreiden.
Ook hiervoor is in de eerste maanden van 2024 de onderbouwing uitgewerkt. Het voorstel
zal naar verwachting in het derde kwartaal worden besproken met de vakbonden.

Verder heeft de Douane gewerkt aan het aanpakken van risico’s in het kader van autorisatiebeheer,
zoals het inperken van autorisaties en het ontwikkelen van een werkwijze om atypisch
gedrag te signaleren door datastromen te monitoren. In het eerste kwartaal van 2024
is het plan van aanpak van de proeftuin verder geconcretiseerd.

I. Onvolkomenheden inkoopbeheer en grote geldstroom

De Auditdienst Rijk (ADR) en de Algemene Rekenkamer (AR) hebben in het verantwoordingsonderzoek
2023 twee onvolkomenheden gerapporteerd voor de Douane (Bijlage bij Kamerstuk 36 560 IX, nr. 2). Dit zijn het inkoopbeheer en het beheer grote geldstromen. De Douane is in 2023
reeds gestart met de implementatie van verbetermaatregelen voor beide beheersprocessen
met als doel om de onvolkomenheden op te lossen. Onderstaand per beheersproces de
bereikte resultaten.

• Onvolkomenheid inkoopbeheer

Voor het inkoopbeheer geldt onder andere dat de inhuurdesk operationeel is en de inkoopprocessen
en contractmanagement is verbeterd. Ondanks alle inspanningen hebben de verbetermaatregelen
in 2023 nog niet geleid tot een significante afname van rechtmatigheidsfouten. De
Douane heeft daarom in de eerste maanden van dit jaar extra inspanning gepleegd om
het aantal fouten verder terug te dringen en de bevinding op het inkoopbeheer op te
lossen. Onder meer wordt gewerkt aan het versterken van de monitoring.

• Onvolkomenheid beheer grote geldstromen

De onvolkomenheid heeft betrekking op geconstateerde tekortkomingen in de interne
beheersing die toezien op de volledige en juiste ontvangst en afdracht van douanerechten
en accijnzen. De Douane is vorig jaar gestart met een meerjarig verbeterprogramma
om de interne beheersing van de grote geldstroom structureel te verbeteren. De uitvoering
van de verbeterprogramma verloopt conform planning. Er zijn korte termijn verbetermaatregelen
uitgevoerd gericht op een onzekerheid op het gebied van teruggave accijns. Ook is
een plan van aanpak opgesteld om de structurele verbetering te borgen. Er zijn procesbeschrijvingen
opgeleverd van de 14 belangrijkste procesketens (bijvoorbeeld keten accijns) binnen
de grote geldstromen, inclusief KPI’s en IT-vereisten. Naast de procesbeschrijving
per keten zijn risicoregisters opgesteld. Er is een plan van aanpak opgesteld voor
de implementatie van de opzet van de 14 beschreven financiële procesketens inclusief
het structureel inrichten van (minimale) interne beheersing en voor de beschrijving
van de overige 20 primaire procesketens van de Douane is een plan van aanpak opgesteld.

Het totaal aan potentiële verbeterpunten is omvangrijk. Eén van de meest belangrijke
en omvangrijkste thema's betreft het verbeteren van de interne beheersing via de IT.
Gezien de huidige omvang van het IV-portfolio is dit een grote uitdaging. Daarnaast
is een ander belangrijk thema het opleiden van medewerkers en het aantrekken van nieuwe
medewerkers met specifieke kennis op het gebied van interne beheersing, controlling
en (IT) auditing voor zowel de eerste als tweede lijn.

Tot slot

Door middel van deze stand van zakenbrieven wordt uw Kamer periodiek geïnformeerd
over de belangrijkste ontwikkelingen bij de Douane. De volgende stand van zakenbrief
zal uw Kamer in december 2024 ontvangen.

De Staatssecretaris van Financiën,
A. de Vries