Brief regering : Nadere toelichting handhaven zorgverzekeringsplicht voor Oekraïense ontheemden

Nr. 12 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 juni 2024

In het plenaire debat over de «wijziging van de Wet kinderopvang om aanspraak op kinderopvangtoeslag
mogelijk te maken voor Oekraïense ontheemden»1 van 30 mei jl., is door het lid Keijzer (BBB) gevraagd om een nadere toelichting
bij het besluit om werkende ontheemden uit Oekraïne niet te verzekeren. Hierbij verwijst
het lid Keijzer naar de toelichting die eerder is gegeven dat ontheemden met wisselend
werk problemen zouden kunnen ondervinden bij de zorgtoeslag. In deze brief zal ik,
mede namens de Minister voor Medische Zorg, toelichten waarom op korte termijn het
verzekeren van (werkende) ontheemden niet mogelijk is en waarom de verzekeringsplicht
(en zorgtoeslag) niet te vergelijken is met de aanspraak op kinderopvangtoeslag.

Ontheemden uit Oekraïne hebben tijdelijk verblijf in Nederland op basis van de Richtlijn
Tijdelijke Bescherming (RTB). Om deze reden hebben zij, werkende ontheemden uitgezonderd,
geen toegang tot de sociale zekerheid van Nederland, zijn ze niet verzekerd voor de
volksverzekeringen en hebben ze geen verzekeringsplicht voor de Zorgverzekeringswet
(Zvw).2 Dit betekent dat niet-werkende ontheemden zich niet mogen verzekeren. Op 8 juli 2022
heb ik uw Kamer geïnformeerd dat besloten is dat de kosten van medische zorg aan ontheemden
die vallen onder de Richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) ten laste komen van de
Regeling Medische zorg Ontheemden uit Oekraïne (RMO).3 De (voorziening) RMO wordt administratief uitgevoerd door DSW Zorgverzekeraar in
opdracht van het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Ook werkende ontheemden die
vanwege werk wel verzekeringsplichtig zijn en de inkomensafhankelijke bijdrage Zvw
betalen, vallen onder de RMO (werkende ontheemden mogen zich overigens wel verzekeren).
Dit is besloten om uitvoeringsproblemen te voorkomen.

De voornaamste uitvoeringsproblemen ontstaan als werkende ontheemden perioden wel
en perioden niet werken. Hoewel exacte cijfers lastig vast te stellen zijn, maken
cijfers van het CBS van november duidelijk dat een groep van tot wel 5.000 Oekraïners
wisselende werkbetrekkingen heeft.4 De groep ontheemden met wisselend werk én kinderen op de kinderopvang is onbekend.
De uitvoeringsproblemen licht ik hierna nader toe. In de praktijk gaat deze groep
pendelen tussen de RMO en de zorgverzekering. Met het gegeven dat vaak pas na 4 maanden
goed vast te stellen is of iemand uit de zorgverzekering of de RMO moet, geeft dit
veel administratieve lasten voor zorgverzekeraars en de uitvoerder van de RMO. Met
terugwerkende kracht zou dan meerdere maanden zorgpremie en eigen risico moeten worden
betaald dan wel moeten worden terugbetaald. Daarnaast zou eventuele uitbetaalde zorgkosten
moeten worden verrekend tussen de zorgverzekeraar en uitvoerder van de RMO. Hierbij
moet ook nog rekening worden gehouden met contractafspraken. Tot slot zou er een nieuwe
gegevensuitwisseling moeten worden opgezet om deze verrekeningen te organiseren. Zorgverzekeraars
hebben geconcludeerd dat de administratieve belasting hiervan te hoog is. Het wisselende
recht op zorgtoeslag, en het eventueel terugbetalen van zorgtoeslag, is genoemd als
bijkomende reden, maar is niet doorslaggevend geweest voor dit besluit.

Bij de totstandkoming van het onderhavige besluit is ook gekeken naar de financiële
macro effecten. Destijds is geconcludeerd dat het voor de publieke uitgaven geen noemenswaardig
verschil maakt of de werkende ontheemden onder de RMO vallen of verplicht een zorgverzekering
zouden moeten afsluiten. Werkende ontheemden betalen weliswaar geen zorgpremie (gemiddeld
€ 146 per maand), maar ontvangen ook geen zorgtoeslag. De maximale zorgtoeslag in
het jaar 2024 is voor alleenstaanden € 123,– per maand en voor partners € 236,– per
maand. Op basis van cijfers van het CBS5 weten we dat ca. de helft van de werkende ontheemden minder dan 35 uur werkt en dat
bijna 60% een bruto uurloon heeft dat lager ligt dan € 16,– per uur. Op basis van
een inschatting concluderen we dat een relatief grote groep werkende ontheemden dus
een inkomen heeft op basis waarvan zij recht zouden hebben op zorgtoeslag. De netto
betalingen door ontheemden zouden daarom – zeker in het jaar 2023 toen de maximale
zorgtoeslag hoger was dan de gemiddelde zorgpremie – beperkt zijn. Daarnaast betalen
werkende ontheemden, ondanks dat zij onder de RMO vallen, wel de inkomensafhankelijke
bijdrage. Op die manier dragen zij bij aan ons zorgstelsel. Ook is rekening gehouden
met de uitvoeringskosten van de RMO versus de uitvoeringskosten om ontheemden te verzekeren
(hen hierin voor te lichten en te begeleiden) en de verzekeringsplicht te handhaven.

De zorgverzekeringsplicht van (werkende) ontheemden maakt onderdeel uit van het bredere
vraagstuk van verblijf van ontheemden in Nederland (cq. de doorontwikkeling zelfredzaamheid
en participatie en de nationale terugvaloptie). In het kader hiervan wordt de overgang
van ontheemden, na de RTB, naar de zorgverzekering op dit moment nader verkend. De
criteria die hiervoor gelden zijn als volgt: 1) een ontheemde moet op basis van werk
dan wel verblijfsstatus verzekeringsplichtig zijn; 2) in het bezit zijn van een adres
geregistreerd in de Basisregistratie Personen in verband met het vaststellen van de
verzekeringsplicht en 3) voldoende inkomen hebben (waar tijdige beschikbaarheid zorgtoeslag
en eventuele sociale voorzieningen onderdeel van uitmaakt).

Ten behoeve van de overgang moet ook het Budgettair Kader Zorg en de risicoverevening
worden aangepast, opdat zorg binnen het stelsel kan worden ingekocht voor deze groep.

Op basis van bovenstaande ontraad ik de motie van het lid Keijzer (Kamerstukken II,
36 241, nr. 11). Deze motie verzoekt de regering om zo snel als mogelijk de zorgverzekeringsplicht
voor Oekraïense ontheemden te handhaven.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, E. van der Burg