Brief regering : Stand van de uitvoering 2023 Dienst Toeslagen

Nr. 1342 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 maart 2024

Hierbij ontvangt u de Stand van de uitvoering 2023 van de Dienst Toeslagen en de reactie
hierop van het kabinet. Met de Stand van de uitvoering deelt Dienst Toeslagen ontwikkelingen
en signalen en knelpunten vanuit de uitvoering, om het gesprek er over te kunnen voeren
en om de uitvoeringspraktijk blijvend te verbeteren voor burgers die gebruik maken
van toeslagen. De Stand verschijnt jaarlijks en ziet op de reguliere organisatie (niet
op de hersteloperatie). Dit is een instrument van de uitvoering om ontwikkelingen
en signalen direct met de politiek te kunnen delen. Het kabinet ziet dit als een belangrijk
middel om actuele knelpunten bespreekbaar te maken en gezamenlijk te werken aan verbeteringen.
Daarmee voedt het de dialoog die continue gevoerd wordt tussen beleid, uitvoering
en politiek. In deze reactie wordt, mede namens de Ministers van SZW, BZK en voor
MZ, ingegaan op de in de Stand van de uitvoering genoemde punten en mogelijke vereenvoudigingen.

Het kabinet waardeert het zeer dat Dienst Toeslagen ook dit jaar een Stand van de
uitvoering heeft uitgebracht. Het is belangrijk dat er goed zicht is op die zaken
waar de uitvoering mee te maken heeft. Zowel op de punten waar het goed gaat, als
waar knelpunten gesignaleerd worden. De beleidsverantwoordelijke departementen hechten
veel waarde aan het goede gesprek hierover met Dienst Toeslagen; niet alleen op het
moment van verschijnen van de Stand van de uitvoering, maar het hele jaar door, zeker
ook op het moment dat een knelpunt naar boven komt, of nieuw beleid uitgewerkt wordt.
De beleidsdepartementen waarderen de wijze waarop Dienst Toeslagen dit gesprek voert
en de rol die de Stand van de uitvoering daarbij speelt. Daarbij is het van belang
te beseffen dat het benoemen en bespreken van knelpunten niet in alle gevallen op
korte termijn tot een oplossing kan leiden. Aanpassingen om knelpunten weg te nemen
vergen tijd, zeker als hiervoor bijvoorbeeld een wetswijziging of inzet van schaarse
IV-capaciteit nodig is. Ook kunnen vereenvoudigingen tot extra uitkeringslasten of
extra uitvoeringskosten leiden. Dekking daarvan vraagt politieke besluitvorming.

Ontwikkelingen afgelopen jaar

Verbeteringen in digitale ondersteuning van burgers – zoals het verbeteren van de
app voor de kinderopvangtoeslag en het online overzicht van terug te betalen toeslagen-
en meer mogelijkheden voor persoonlijk contact zijn van belang voor het toegankelijker
maken van toeslagen. Zo is persoonlijke begeleiding voor burgers die moeite hebben
met het regelen van hun toeslagen verbreed naar alle toeslagen en is het aantal ToeslagenServicePunten
uitgebreid. Bij de aanvraag van de zorgtoeslag in MijnToeslagen wordt nu meteen gecontroleerd
of iemand daadwerkelijk een zorgverzekering heeft. Zo worden mogelijke terugvorderingen
voorkomen. In de brede publiekscampagne «Check, pas aan, en door» worden burgers aangemoedigd
om hun actuele toeslagensituatie te onderzoeken en eventuele wijzigingen door te geven.
Uit onderzoek blijkt dat burgers de campagne positief ontvangen. Ook interne ontwikkelingen,
zoals de inzet op beheersing van werkvoorraden, leveren merkbare resultaten voor burgers.
Onderzoek1 laat zien dat waardering van de dienstverlening van Toeslagen significant toeneemt
ten opzichte van voorgaande metingen: 71% van de toeslagontvangers is positief over
de dienstverlening, 7% van de respondenten is (zeer) ontevreden over de dienstverlening
en 16% staat hier neutraal in. De beleidsdepartementen waarderen de stappen die Dienst
Toeslagen op deze gebieden heeft gezet en komend jaar wil gaan zetten. Het afgelopen
jaar zijn daar waardevolle gesprekken over gevoerd tussen Dienst Toeslagen en de beleidsdepartementen.

Complexiteit

Het huidige toeslagenstelsel is heel gericht en tijdig, zodat iedere toeslagaanvrager
precies krijgt wat hij nodig heeft. Terugvorderingen en complexiteit zijn, gelet op
die gerichtheid en tijdigheid, inherent aan het bestaande stelsel. Dit is alleen op
te lossen met fundamentele aanpassingen van het toeslagenstelsel. Dat vraagt om politieke
keuzes. Hierbij is samenhang met keuzes in de fiscaliteit, sociale zekerheid en gemeentelijke
regelingen van belang. Alle alternatieven kennen hun eigen voordelen, beperkingen
en mogelijke fundamentele problemen. De meeste vereenvoudigingen maken het stelsel
minder gericht. Het borgen van dezelfde koopkracht en bestaanszekerheid voor huidige
toeslagontvangers bij het afschaffen of fundamenteel herzien van het stelsel kost
daarom in veel gevallen extra geld. In de eindrapportage Toekomst Toeslagenstelsel
worden verschillende maatregelen voor vereenvoudigingen in, fundamentele aanpassingen
van en alternatieven voor het huidige stelsel uitgewerkt. Dergelijke aanpassingen
vergen een lange adem. Een realistisch transitiepad beslaat meerdere kabinetsperiodes.
De voordelen van een nieuw stelsel zijn veelal pas voelbaar na een of meerdere kabinetsperiodes.
In de tussentijd kan en moet verder worden ingezet op verbeteringen binnen het huidige
stelsel, om de situatie van de toeslaggerechtigden te verbeteren. Samen blijven Dienst
Toeslagen en de beleidsdepartementenwerken aan aanpassingen die binnen de huidige
systematiek voor verbetering zorgen.

Dienst Toeslagen stelt in de Stand van de uitvoering 2023 een aantal wetsaanpassingen
voor waarmee zowel het aantal als de hoogte van terugvorderingen als de complexiteit
verminderd worden. De gesuggereerde aanpassingen van wetgeving hebben echter niet
alleen maar positieve effecten. Aanpassingen kunnen bijvoorbeeld een grotere budgettaire
impact hebben, waar dekking voor gevonden moet worden, of leiden tot een minder gericht
stelsel. Zij kennen dus afruilen en dat is aan een nieuw kabinet.

Informatiepositie

Het belang van een goede informatiepositie van Dienst Toeslagen is overduidelijk.
Het stelt Dienst Toeslagen in staat om de dienstverlening richting burgers te verbeteren,
om hen zo beter te ondersteunen bij het tijdig aanvragen of wijzigen van hun toeslagen.
Zo zijn kinderopvangorganisaties sinds 1 januari 2022 verplicht om gegevens over het
aantal afgenomen uren aan Dienst Toeslagen te verstrekken. Door ouders te attenderen
op afwijkingen in hun aanvraag kinderopvangtoeslag worden terugvorderingen en nabetalingen
beperkt of voorkomen. Daarom is het van belang het aantal gegevens leverende kinderopvangorganisaties
waar mogelijk structureel sterk te verhogen en de kwaliteit van de geleverde gegevens
te verbeteren. In opdracht van SZW en Dienst Toeslagen is daarom een onderzoek uitgevoerd
naar de huidige staat en eventuele knelpunten in de bedrijfsvoering en financiële
administratie van kinderopvangorganisaties in relatie tot de maandelijkse gegevenslevering.
In samenwerking met Dienst Toeslagen wordt gekeken hoe de aanbevelingen geïmplementeerd
kunnen worden. Zo zal dit jaar, in samenwerking met de brancheorganisaties, worden
onderzocht hoe het gebruik van softwarepakketten door kinderopvangorganisaties gestimuleerd
kan worden. Tevens wordt bekeken hoe ouders aangespoord kunnen worden om alle benodigde
gegevens aan hun kinderopvangorganisatie te leveren. Verdere verbetering in de gegevenslevering
is belangrijk en vergt inspanningen van alle partijen. Hier blijven de beleidsdepartementen
in samenwerking met Dienst Toeslagen aan werken.

Partnerbegrip

Het is het goed dat Dienst Toeslagen stappen heeft gezet om de problematiek van de
in het buitenland verblijvende partner te verminderen, door vaker terugvorderingen
te voorkomen. Rondom samengestelde gezinnen is het toeslagpartnerbegrip complex en
de problematiek bekend. Het kabinet heeft daarom het voornemen om per 2025 de 27-jaarsgrens
voor eerstegraadsbloedverwanten in het toeslagpartnerschap af te schaffen.

Een verdere vereenvoudiging van het toeslagpartnerbegrip, bijvoorbeeld richting een
adrescriterium zoals voorgesteld door Dienst Toeslagen, kent fundamentele dilemma’s
en kan nieuwe problemen doen ontstaan. Het kan voor situaties zorgen waarbij het voor
burgers niet helder is waarom zij, als gehuwden die op verschillende adressen verblijven,
tóch als alleenstaand worden aangemerkt. Daarnaast wordt in het kader van het programma
Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM) in de brede context van de
sociale zekerheid aandacht geschonken worden aan de invulling van het partnerbegrip.

Niet-gebruik

Het kabinet ziet niet-gebruik van toeslagen als een van de fundamentele problemen
van het toeslagenstelsel, wanneer de toeslag essentieel is om rond te komen. Niet-gebruik
kan leiden tot financiële problemen, met mogelijk schulden als gevolg. De beleidsdepartementen
steunen daarom de inzet van Dienst Toeslagen om niet-gebruik terug te dringen. Zo
is al fors ingezet op de aanpak van niet-gebruik met het opstellen van een integrale
strategie op niet gebruik en activiteiten zoals het aanschrijven burgers die nog geen
zorgtoeslag hadden aangevraagd over het voorafgaande jaar, maar er op basis van hun
inkomensgegevens wel recht op hadden. Overigens is niet-gebruik niet altijd problematisch,
bijvoorbeeld als men (bewust) afziet van een toeslag, omdat de te ontvangen toeslag
beperkt is en de burger geen problemen heeft met rondkomen.

IV-portfolio

De knelpunten die Dienst Toeslagen in het IV-portfolio beschrijft, worden ook door
de beleidsdepartementen gevoeld. De uitbreiding van de IV-capaciteit in 2023 – en
verdere uitbreiding in 2024 – is weliswaar een goede stap, maar niet voldoende om
alle gewenste verbeteringen en het voorkomen van technische schuld mee te ondervangen.
Het blijft daarom noodzakelijk om te prioriteren. De beleidsdepartementen blijven
graag met Dienst Toeslagen in gesprek over de te maken keuzes en prioriteiten en de
manier waarop er ruimte gevonden kan worden om ook initiatieven op het gebied van
dienstverlening, toezicht, of wendbaarheid in te passen.

Personele uitdagingen

De huidige arbeidsmarkt maakt het voor Dienst Toeslagen moeilijk om voldoende en voldoende
gekwalificeerde medewerkers aan te trekken. Focus op werving is echter weinig zinvol
wanneer huidige medewerkers slechts kort bij Dienst Toeslagen blijven werken. De acties
die Dienst Toeslagen onderneemt op de aanpak van verzuim, het bieden van ontwikkelmogelijkheden
en passend werk en de focus op leiderschap en cultuur zijn daarom als even belangrijk
te beschouwen als het gebruik van goede wervingscampagnes.

Tot slot

Het kabinet herkent het belang van goede en tijdige samenwerking tussen beleid en
uitvoering om te komen tot een goed functionerend stelsel en is blij met de voortgang
die hier bereikt is. De beleidsdepartementen en Dienst Toeslagen blijven in 2024 in
gesprek over de boodschappen in deze Stand van de uitvoering en mogelijk aanvullende
signalen gedurende het jaar.

Dienst Toeslagen vraagt om duidelijkheid over de toekomst en dat is begrijpelijk.
De eindrapportage Toekomst Toeslagenstelsel biedt handvatten voor een toekomstige
politieke keuze. Duidelijkheid over de toekomst van toeslagen is van belang voor zowel
de burgers die gebruik kunnen maken van de toeslagen, als voor de medewerkers van
Dienst Toeslagen die zich elke dag inzetten voor het gericht en tijdig uitkeren van
toeslagen en het ondersteunen van burgers.

De Staatssecretaris van Financiën, A. de Vries