Home
Kamerstukken
Brieven regering

Brief regering : Stand van zaken en ontwikkelingen m.b.t. waterdomein

27 625 Waterbeleid

Nr. 663 BRIEF VAN DE MINISTER VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 25 januari 2024

Met deze brief wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken en ontwikkelingen
die betrekking hebben op het waterdomein. Daarnaast wordt met deze brief invulling
gegeven aan een aantal moties en toezeggingen. In deze brief komen de volgende onderwerpen
aan bod:

1. Hoogwater en wateroverlast

2. Uitvoering maatregelen Kaderrichtlijn Water door Rijkswaterstaat

3. Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH)

4. Grondwater

5. Borging Water en Bodem Sturend

1. Hoogwater en wateroverlast

De afgelopen weken hebben we te maken gehad met hoogwater in de rivieren en beken,
een gestegen peil van het IJsselmeer en Markermeer, en wateroverlast op verschillende
plaatsen in Nederland. Dit is ontstaan door een combinatie van factoren:

– Veel neerslag, zowel in ons land als de buurlanden, waardoor de bodem is verzadigd
en alle extra neerslag moest worden afgevoerd;

– als gevolg daarvan hoogwater in de rivieren zoals Maas en Rijn en beeksystemen die
afvloeiden naar ons land;

– én harde wind vanuit een ongunstige richting waardoor het water opgestuwd werd; op
zee en het IJsselmeer en Markermeer. Daardoor konden we het water minder snel kwijt
op zee en kwam het water op sommige plekken extra hoog te staan, bijvoorbeeld langs
het Markermeer.

Veel Nederlanders hadden last van de grote hoeveelheid water. Er waren beelden van
ondergelopen kelders en wateroverlast op straat. Deze situatie heeft tot schade geleid
en wellicht ook tot zorgen en dat is vanzelfsprekend enorm vervelend voor deze mensen.

Voor de waterveiligheid geldt dat deze niet in het geding is geweest. Dat komt doordat
de waterbeheerders de juiste maatregelen hebben genomen en doordat in het verleden
de juiste keuzes zijn gemaakt. Waterschappen en Rijkswaterstaat hebben knap werk verricht
door de situatie continu te monitoren en preventieve maatregelen te nemen waar nodig,
bijvoorbeeld door de inzet van piekbergingen om regenwater te bufferen.

Bij de (bijna) overstroomde kades zijn zandzakken geplaatst. Dit was ook het geval
bij het Markermeer. Daar zijn kades overgelopen door een samenloop van veel water,
hoog peil, harde oostenwind en niet of lastig kunnen spuien of afpompen. Rijkswaterstaat
heeft het peil in het najaar tijdig op winterpeil gebracht. Toch stond het gemiddelde
peil van het Markermeer sinds de aanleg nog nooit zo hoog. Het ging hier om buitendijks
gebied, waarbij het altijd belangrijk is dat bewoners zich bewust zijn van de risico’s
en dat ze zich daarop moeten voorbereiden. De ervaring met de wateroverlast in Limburg
tijdens de zomer van 2021 is dat mensen in Limburg die voorbereid waren, 30 tot 40%
minder schade hadden. Ook de uiterwaarden van rivieren zijn in de afgelopen weken
overstroomd. Dat is waar deze gebieden voor zijn bedoeld: om extra water af te voeren
of op te vangen als dat nodig is. De maatregelen die in Ruimte voor de Rivier zijn
genomen hebben bijgedragen aan het kunnen afvoeren en bergen van het water.

In Bosscherveld bij Maastricht is een gat in een overlaat ontstaan. De staat van deze
overlaat was recent geïnspecteerd. Er was daarom geen aanleiding te denken dat er
problemen zouden ontstaan. Na het ontstaan van de schade aan de overlaat zijn de bewoners
van de nabijgelegen woonboten gelijk geëvacueerd en opgevangen door de veiligheidsregio.
Een zeer vervelende gebeurtenis voor de bewoners van de woonboten en van de losgeraakte
woonboot in het bijzonder. Rijkswaterstaat heeft de overlaat zo snel mogelijk hersteld
met hulp van Defensie en zal nog onderzoeken hoe situatie heeft kunnen ontstaan en
hoe een van de woonboten heeft kunnen losraken.

De afgelopen weken laten vooral zien hoe belangrijk het is om op tijd de juiste keuzes
te maken, zodat we voorbereid zijn op de toekomst. We plukken nu de vruchten van verstandige
beleidskeuzes uit het verleden. Denk aan het programma Ruimte voor de Rivier, waardoor
we meer ruimte hebben gecreëerd om grote hoeveelheden water af te voeren. Of denk
aan de aanpak van de dijkversterkingen in het kader van het Deltaplan Grote Rivieren
(direct na de hoogwaters van 1993 en 1995): toen is er in zeven jaar 900 kilometer
aan dijken versterkt.

Om in een watersysteem te anticiperen op klimaatverandering van de toekomst is het
nodig dat er ver vooruit wordt gekeken. Het beleid moet steeds gericht worden op die
lange termijn aan de hand van de nieuwste inzichten. Daarom maken we bij het ontwerpen
van onze dijken in het Hoogwaterbeschermingsprogramma en ons riviersysteem gebruik
van de meest actuele klimaatscenario’s. We ontwerpen onze riviersystemen en dijken
op nog veel hogere afvoeren dan we nu hebben gezien. Ook werken we aan kennisontwikkeling
over de houdbaarheid van de huidige strategieën en over de alternatieven voor de lange
termijn. Dit doen we in het Kennisprogramma Zeespiegelstijging en in het programma
Integraal Riviermanagement. U bent hier eind 2023 via meerdere brieven over geïnformeerd.

Water houdt zich niet aan grenzen. Daarom werken we ook nauw samen met andere landen.
Hieronder valt de samenwerking in de internationale riviercommissies van bijvoorbeeld
de Rijn en Maas, waar hoogwater een belangrijk onderwerp is en de samenwerking in
het recent opgestarte samenwerkingstraject met België en Duitsland over overstromingsrisicobeheer
en waterbeschikbaarheid in grensoverschrijdende regionale wateren, dat voortvloeit
uit de Beleidstafel wateroverlast en hoogwater.

Om beter zicht te hebben op kwetsbaarheden in het regionale watersysteem is het belangrijk
dat we in samenwerking met provincies, waterschappen en gemeentenbovenregionale stresstesten
uitvoeren. In een bovenregionale stresstest kijken we naar een zeer extreme neerslagsituatie,
en wat daarmee gebeurt in het hele watersysteem. Zo worden mogelijke knelpunten in
beeld gebracht. Dit hebben we met alle partners afgesproken bij de Beleidstafel wateroverlast
en hoogwater.

Voor Nederland is het cruciaal dat we onze schaarse ruimte slim benutten. Dat begint
bij het rekening houden met het water- en bodemsysteem bij alle activiteiten en ontwikkelingen
in de fysieke ruimte, zoals beschreven in de Water en bodem sturend brief1. Om goed af te wegen waar wel en niet te bouwen, stellen we samen met BZK een ruimtelijk
afweegkader op. Dit kader geeft inzicht in de kwetsbaarheden van gebieden als het
gaat om het risico op overstromingen, wateroverlast, beperkingen in de drinkwatervoorziening
en/of bodemdaling. Ook is het belangrijk op welke manier wordt gebouwd. De landelijke
Maatlat voor een groene en klimaatadaptieve gebouwde omgeving geeft aan wat het Rijk
onder klimaatadaptief bouwen en inrichten verstaat. Het geeft medeoverheden en de
bouwsector handvatten over hoe klimaatadaptief in te richten en te bouwen. Verder
is van belang dat we nu werken aan het reserveren van ruimte voor toekomstige dijkversterkingen.
Ook is het niet verstandig om te bouwen in de uiterwaarden en in kwetsbare buitendijkse
gebieden. Het belang hiervan is de afgelopen weken bewezen.

2. Uitvoering Kaderichtlijn Water

Met de eerdere Kamerbrief Voortgang Kaderrichtlijn Water (KRW) (Kamerstukken 27 625, nr. 661) is de Kamer geïnformeerd over de voortgang van de uitvoering van de KRW. Hierbij
is het Landelijk dashboard KRW-maatregelen 2023 gedeeld, dat de stand van zaken weergeeft
op basis van de uitgevoerde inventarisatie begin 2023. In de nu voorliggende brief
wordt specifiek ingegaan op de realisatie van de KRW-maatregelen door Rijkswaterstaat
(RWS).

RWS voert voor de Rijkswateren KRW-maatregelen uit ter verbetering van de ecologische
waterkwaliteit in drie planperioden van zes jaar. In totaal worden door RWS 550 maatregelen
uitgevoerd in en langs de grote wateren. Voorbeelden van KRW-maatregelen zijn nevengeulen,
natuurvriendelijke oevers en vispassages in het rivierengebied. In de derde en laatste
planperiode zijn 146 nog resterende maatregelen opgenomen.

Dit KRW-uitvoeringsprogramma van RWS kent in de uitvoering nog meerdere risico’s.
Enerzijds vanwege de complexiteit van de resterende maatregelen, anderzijds vanwege
de beperkte tijd die resteert.

Bevindingen Horvat & Partners

RWS heeft in 2023 gesignaleerd dat de projectbeheersing onvoldoende op orde is. Daarbij
is binnen RWS het signaal afgegeven dat het verwachte benodigde budget groter is dan
het beschikbare budget en een tijdige uitvoering van de maatregelen onder druk staat.
RWS heeft vervolgens Horvat & Partners gevraagd de planningen en de financiële prognoses
van de KRW-maatregelen door RWS te onderzoeken. Deze rapporten ontvangt u hierbij.

Door middel van steekproeven is door Horvat & Partners de betrouwbaarheid van financiële
kosteninschattingen en de planning van meerdere projecten beoordeeld. De uitgevoerde
steekproeven bevestigen dat de projectbeheersing nog niet op orde is en dat bijsturing
nodig is.

Financiële prognoses, planning en scope

Horvat & Partners signaleert voor de uitvoering van de KRW maatregelen een indicatieve
budgetspanning van ruim € 133 mln. ten opzichte van het beschikbare budget € 651 mln.
Hierbij wordt een bandbreedte van +/– € 109 mln. gehanteerd2, Er is geen exacte budgetspanning te geven op basis van de steekproeven. De planningen
van een groot deel van de projecten gaan uit van een uitvoering van de KRW-maatregelen
in de tweede helft van 2027. Dit betekent een groot aantal maatregelen die in uitvoering
zijn vlak voor de deadline. Ook zijn er planningen die nu uitgaan van uitvoering in
2028 of later, waarmee niet wordt voldaan aan de verplichtingen uit de Kaderrichtlijn.
Voor wat betreft de scope van de opgave komt de omvang van de maatregelen in de plannen
niet altijd overeen met de verplichte maatregel volgend uit de Stroomgebiedbeheersplannen.
Daarbij kan een grotere opgave zijn meegenomen of is de opgave niet volledig herleidbaar
in de plannen.

Aanbevelingen

Horvat & Partners doet aanbevelingen om bij te sturen en de realisatie te versnellen.
Allereerst de aanbeveling voor het versterken van de projectbeheersing waarbij er
aandacht moet zijn voor de risicobeheersing, het toetsen van producten en het actualiseren
van verouderde ramingen. De aanbeveling is gedaan om besparingsopties te inventariseren
bijvoorbeeld door de scope te expliciteren en waar het kan te verkleinen. Op het onderdeel
scope is de aanbeveling om de governance en het beheer op de scope te versterken,
waaronder het sturen op een eenduidig kader voor het vastleggen van alle opgaven om
discrepanties te voorkomen.

Versnelde aanpak uitvoering KRW-maatregelen RWS

De bevindingen van RWS en de conclusies van de onderzoeken maken een versnelde aanpak
noodzakelijk. RWS heeft de eigen werkwijze kritisch beoordeeld, heeft bijgestuurd
in het uitvoeringsprogramma en aanpassingen zijn op korte termijn voorzien om tot
een versnelde aanpak te komen. Deze versnelde aanpak wordt gekenmerkt door robuuster
sturen, slimmer organiseren en voorspelbaar rapporteren.

Robuuster sturen en slimmer organiseren

Er wordt gestuurd op een versnelde en beheerste afronding van de planuitwerkingen
met het oog op het versneld – voor zover mogelijk al begin 2024 – naar de realisatie
brengen van de maatregelen. Dit betekent onder andere het vereenvoudigen van de procesroute
voor planstudies. Er wordt beoordeeld of het «losknippen» van KRW-maatregelen uit
integrale gebiedsontwikkelingen ten gunste kunnen komen van het sneller uitvoeren
van de KRW-maatregelen. Daarnaast wordt gekeken naar het maximaal inzetten van juridische
instrumenten voor grondbeschikbaarheid. Met de markt wordt een strategie ontwikkeld
om zoveel mogelijk te kunnen versnellen (mogelijkheden in aanbestedingsprocedures)
en piekbelasting te voorkomen. Ook de bijdrage die andere programma’s leveren aan
de KRW-doelstellingen wordt in beeld gebracht.

Voorspelbaar rapporteren

Dit betekent onder andere dat risico’s tijdig worden aangekaart en er realistische
risicoreserveringen worden aangelegd. Dat wordt bijgestuurd om te zorgen dat de cijfers
in rapportages kloppen, dat binnen de projecten vanuit dezelfde werkwijze wordt geopereerd
en dat door uitwisseling tussen de projecten wordt geleerd. Zowel de begroting als
de verantwoording tussentijds en achteraf zullen helder en transparant plaatsvinden.
Daarbij worden discrepanties in scope gecorrigeerd en actuele ramingen vastgelegd.

De nu gesignaleerde budgettaire spanning, uitgaande van een grote onzekerheidsmarge
op basis van de steekproeven van Horvat & Partners, wordt verder onderzocht (o.a.
om ramingen te actualiseren en de brandbreedte te verkleinen), om vervolgens een besluit
te kunnen nemen. Daarbij wordt ook gekeken naar besparingsmogelijkheden conform de
aanbevelingen van Horvat & Partners. Hierbij geldt dat een eventueel restant van de
gesignaleerde budgettaire spanning dient te worden ingepast in het Deltafonds. De
Kamer wordt geïnformeerd als er sprake is van nieuwe ontwikkelingen op dit onderwerp.

De opgave is nog groot. Met deze versterkte aanpak heeft RWS de eerste stappen gezet
en houdt RWS zicht op de opgave.

3. Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH)

Voor een aantal moties en toezeggingen met betrekking tot VTH rond lozingen wordt
hieronder de stand van zaken gemeld.

Motie Beckerman (Kamerstukken 29 684, nr. 255): de BBT-systematiek

Met de motie van het lid Beckerman wordt de regering verzocht onderzoek te doen naar
of de systematiek voor het vastleggen van de Beste Beschikbare Technieken (BBT) toereikend
is voor het beschermen van het Waddengebied.

Een hoog beschermingsniveau van milieu en gezondheid is het uitgangspunt van de Richtlijn
industriële emissies en van Nederlandse wetgeving. BBT zijn door de EU vastgesteld
in BBT-documenten. Een vergunningverlener moet de BBT-conclusies gebruiken bij het
bepalen van BBT per bedrijfstak. BBT is niet de enige tool voor het beschermen van
het Waddengebied en andere oppervlaktewateren: het is één van de criteria op grond
van artikel 8.9, lid 1, van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) waaraan een vergunningsaanvraag
moet voldoen.

De definitie van BBT staat onder de begrippen van bijlage A van de Omgevingswet. «Beste»
omvat de meest doeltreffende technieken voor het bereiken van een hoog niveau van
bescherming van het milieu. Dit om emissies van een bedrijf te voorkomen. Als dit
niet mogelijk is, moet het bedrijf de emissie zoveel mogelijk beperken. «Beschikbare»
omvat technieken die technisch en economisch haalbaar zijn voor die bedrijfstak, en
die bedrijven kunnen toepassen. De techniek moet redelijkerwijs in Nederland of in
een ander land verkrijgbaar zijn. Het begrip «technieken» is ruim. Hieronder vallen
1) de toegepaste technieken 2) ontwerp, bouw en ontmanteling van de installatie en
3) onderhoud en bedrijfsvoering van de installatie.

De BBT-conclusies bestaan uit een range van emissieniveaus, waardoor de Richtlijn
industriële emissies beoordelingsruimte geeft aan het bevoegd gezag om te bepalen
wat BBT is voor een individueel bedrijf. Locatiespecifieke milieuomstandigheden en
verschillen in beleidsambities per gemeente of regio kunnen leiden tot verschillende
uitkomsten. Een vergunningverlener vertaalt de BBT-conclusie naar een emissiegrenswaarde
in de vergunning. Het bevoegd gezag kan zo nodig een strengere emissiegrenswaarde
opleggen. Dat staat in artikel 8.30 van het Bkl.

Het bevoegd gezag heeft dus beoordelingsvrijheid bij het uitvoeren van de BBT-toets.
Het bevoegd gezag mag die beoordelingsvrijheid zo invullen dat zij alleen nog de best
presterende BBT als referentiepunt accepteert voor het bepalen van een daaraan verbonden
emissiegrenswaarde. Uit de gegevens bij de aanvraag moet dus blijken dat het aangevraagde
alternatief het milieuvriendelijkste alternatief is dat nog redelijkerwijs van het
bedrijf verlangd kan worden.

Bij de aanvraag om een omgevingsvergunning moeten bedrijven aantonen dat ze alle preventieve
maatregelen nemen. Hierbij moeten ze in ieder geval BBT toepassen.

Bedrijven moeten aantonen waarom een emissiegrenswaarde die aan de onderkant ligt
van wat toepasbaar zou kunnen zijn (de zogeheten BAT-AEL range), voor hen niet haalbaar
is. Dit doen ze door inzicht te geven in de mogelijke toe te passen alternatieve technologie,
technieken en maatregelen. Dit volgt uit artikel 7.27, onder a, onderdelen 6o en 9o
van de Omgevingsregeling.

Het Nederlandse emissiebeleid is een robuust systeem dat uitgebreide mogelijkheden
kent om kritisch te kijken naar emissies van afvalwater en hier voorwaarden aan te
stellen in de vergunning. Het lozingenbeleid is toereikend om de functies van het
oppervlaktewater (zoals het Waddengebied) te beschermen. Er is daarom geen reden om
dit stelsel op dit moment te evalueren. Uiteraard valt of staat het beleid met vergunningen
die zo scherp en actueel zijn. Dat is dan ook de reden dat alle relevante vergunningen
moeten worden bezien en waar nodig herzien. De motie wordt hiermee beschouwd als afgedaan.

Toezegging PFAS-vergunningen

In de Kamerbrief van 25 oktober 2023 (Kamerstukken 35 334, nr. 284) is conform een eerder aangenomen motie3 een geanonimiseerd overzicht opgenomen van de op dit moment bekende en vergunde PFAS-emissies.
Tijdens het commissiedebat Leefomgeving op 26 oktober 2023 is toegezegd de Kamer te
informeren over de namen van bedrijven aan wie de gemelde PFAS-vergunningen zijn verleend.4 Dit overzicht vindt u hieronder.

Tabel 1: Overzicht van Vergunningen en/of maatwerkbesluiten met lozingseisen voor
PFAS.

Naam bedrijf

Vergunningverlenende instantie

Omgevingsdienst

Korenet

Omgevingsdienst Zuid-Holland-Zuid

ATM