Brief regering : Verzamelbrief domein reisdocumenten en zelfevaluaties

Nr. 146
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 19 januari 2024

Met deze brief breng ik u op de hoogte van de voortgang op het domein reisdocumenten
en ik rapporteer over de zelfevaluaties reisdocumenten en BRP van 2022.

Reisdocumenten

Alle Nederlanders reizen en identificeren zich met een paspoort of identiteitskaart.
De paspoorten en identiteitskaarten dragen bij aan de betrouwbare identificatie van
personen. Niet alleen aan de grens, maar ook bij de registratie van persoonsgegevens
bijvoorbeeld bij de aanvraag van een uitkering of in het geval van zorgverlening.
De veiligheid en betrouwbaarheid van een reisdocument zijn daarom van groot belang.
We werken samen met ketenpartners aan maatregelen om het aanvraag- en uitgifteproces
van reisdocumenten zo robuust mogelijk te maken en zorgen we dat reisdocumenten worden
aangepast aan nieuwe eisen.

Schrappen geslachtsvermelding Nederlandse Identiteitskaart (NIK)

Het tegengaan van onnodige geslachtsregistratie is sinds 2016 kabinetsbeleid en tevens
onderdeel van het Regenboogakkoord zoals bekrachtigd met het coalitieakkoord van 2021.
Daarom werkt het kabinet aan wetgeving die ertoe strekt dat de geslachtsvermelding
op de Nederlandse Identiteitskaart komt te vervallen. Ik streef ernaar een wetsvoorstel
hiervoor begin 2024 bij uw Kamer in te dienen. De beoogde realisatie van het schrappen
van de geslachtsvermelding ligt in 2027/2028.

Het schrappen van de geslachtsvermelding op de identiteitskaart is een belangrijke
stap op het gebied van privacy en inclusie. Vanuit het oogpunt van privacy is het
belangrijk om het geslachtsgegeven alleen te registreren en te vermelden wanneer dat
echt nodig is. Het weglaten van het geslacht in gevallen dat dit onnodig is, past
binnen het streven naar dataminimalisatie. Daarnaast geeft sekseregistratie de boodschap
af dat het uitmaakt wat iemands geslacht is, terwijl dit in veel situaties niet het
geval is. Het houdt daarmee onnodig stereotypen in stand. Ten slotte herkennen niet
alle mensen zich in hun officiële geslachtsregistratie. De nadruk hierop kan door
hen worden ervaren als een belemmering om volwaardig deel te nemen aan de samenleving.

Ten aanzien van de planning kan ik u het volgende melden. Ik heb onderzoek laten doen
naar de mogelijkheden om eerder dan 2027–2028 een identiteitskaart zonder een geslachtsvermelding
te introduceren. Alternatieve opties voor een eerdere introductie zijn onderzocht,
maar bleken omwille van juridische, technische of organisatorische redenen niet haalbaar.
Op grond daarvan ben ik tot de afweging gekomen dat de beslissing voor een introductie
in 2027–2028, samenvallend met een reguliere modelwijziging voor de paspoorten en
identiteitskaarten, de meest doelmatige keuze is.

Ik zal de wetgeving begin 2024 indienen, waarmee ik commitment beoog te tonen naar
de mensen die, omwille van privacy of inclusie, veel waarde hechten aan het vervallen
van de geslachtsvermelding.

Register Paspoortsignaleringen

Op 13 juli 2023 heb ik besloten het beleid te wijzigen ten aanzien van het registreren
van personen bij wie er sprake is van meervoudige vermissing van reisdocumenten in
het Register Paspoortsignaleringen (RPS). De signalering van personen die hun reisdocument
drie keer in vijf jaar als vermist hebben opgegeven, zonder dat zij daarvoor een plausibele
reden konden opgeven, (hierna: veelvermissers) is geëindigd. Bij veelvermissers wordt
er niet meer vanuit gegaan dat sprake is van een gegrond vermoeden dat er misbruik
is of zal worden gemaakt van reisdocumenten zoals bedoeld in artikel 24, onder b,
Paspoortwet. Indien er wel sprake is van omstandigheden waarbij een gegrond vermoeden
bestaat dat er misbruik van een reisdocument is of zal worden gemaakt, al dan niet
in combinatie met meervoudige vermissing, kan nog steeds worden overgegaan tot signalering
in het RPS. Ik ben een onderzoek gestart naar maatregelen die genomen kunnen worden
om veelvermissingen tegen te gaan buiten het terrein van het RPS.

De circulaire1 over de signaleringsprocedure vermoedelijk misbruik reisdocumenten is vanwege deze
beleidswijziging per 1 oktober 2023 aangepast. De instanties die reisdocumenten uitgeven
heb ik op 20 juli 2023 schriftelijk geïnformeerd. In het RPS zijn inmiddels alle ruim
3.000 registraties met betrekking tot veelvermissing verwijderd. Betrokken personen
en instanties zijn hierover geïnformeerd.

Reden voor mijn besluit is dat ik het registreren in het RPS een te zwaar middel vind
om veelvermissingen tegen te gaan. Registratie kan er namelijk toe leiden dat een
bestaand paspoort vervallen verklaard kan worden of dat de verstrekking van een aangevraagd
nieuw paspoort kan worden geweigerd. Een in het RPS geregistreerd persoon wordt daardoor
belemmerd om te kunnen reizen buiten Schengengebied.

Inmiddels is door mij ook een onderzoek gestart naar het stelsel van paspoortsignalering
in brede zin, wat mogelijk tot een verdere herziening van dit stelsel zal leiden.
Ik zal uw Kamer steeds op de hoogte houden van de beleidsstappen die ik hierin zet.

Zelfevaluatie

Jaarlijks voeren de gemeenten, aangewezen gemeenten een onderzoek uit naar de inrichting,
werking en beveiliging van de Basisregistratie Personen (BRP) en Reisdocumenten. Het
onderzoek met betrekking tot reisdocumenten wordt ook op de openbare lichamen (Bonaire,
Sint-Eustatius en Saba) uitgevoerd. De onderzoeken doen alle partijen door middel
van een zelfevaluatie. Via deze brief informeer ik u over de uitkomsten van de zelfevaluaties
van 2022 en over de stand van zaken van de opvolging van de in 2019 aangekondigde
vervolgstappen ter verbetering van de zelfevaluaties, het toezicht en kwaliteitsverbetering.2

Toelichting zelfevaluaties

Het doel van de zelfevaluaties is om gemeenten (voor BRP en reisdocumenten) en openbare
lichamen (voor reisdocumenten) inzicht te geven in de kwaliteit van de uitvoering
van hun werkprocessen en of deze conform wet- en regelgeving worden uitgevoerd. De
zelfevaluaties BRP worden aangeboden aan de verantwoordelijke Colleges van B&W en
aan de toezichthouder, de Autoriteit Persoonsgegevens. De zelfevaluaties reisdocumenten
worden aangeboden aan de verantwoordelijke burgemeester en Gezaghebbers. De rapporten
maken het mogelijk kritisch te kijken naar de processen en de uitvoering daarvan.
De zelfevaluaties worden uitgevoerd door het invullen van een vragenlijst over de
inrichting, werking en beveiliging van processen.

Resultaten 2022

De resultaten van de ingevulde vragenlijsten van de zelfevaluatie reisdocumenten 2022
laten zien dat gemeenten en openbare lichamen grotendeels voldoen aan de eisen die
volgen uit wet- en regelgeving en dat beeld is de laatste jaren stabiel. Alle gemeenten
en de openbare lichamen hebben de zelfevaluatie reisdocumenten uitgevoerd. RvIG heeft
op basis van een steekproef bij 60 gemeenten en alle drie de openbare lichamen nader
onderzoek verricht naar de betrouwbaarheid van uitvoering van de zelfevaluatie reisdocumenten.

Alle gemeenten hebben ook de zelfevaluatie BRP uitgevoerd. Voor de zelfevaluatie BRP
zijn door RvIG 30 gemeenten bezocht voor een nader onderzoek naar de betrouwbaarheid
van de inhoudelijke controle van de persoonslijsten op basis van brondocumenten. De
meest voorkomende bevindingen die RvIG heeft geconstateerd komen overeen met de bevindingen
die gemeenten ook zelf hebben geconstateerd, namelijk het ontbreken van een brondocument.

Over het algemeen scoren gemeenten ruim voldoende op alle thema’s uit de zelfevaluaties.
Veel gemeenten scoren zelfs 100% op de verplichte thema’s. Ook de controle van de
persoonslijsten in de BRP is met een score van 99.7% zeer positief (de norm is 99%).

Het thema «naleving» kent de laagste resultaten. Dit geldt voor zowel de BRP als voor
de reisdocumenten. In dit thema worden vragen gesteld over bijvoorbeeld verwerkersovereenkomsten
met leveranciers, continuïteitsplannen, privacybeleid en audits. Ook bleek de positie
van de beveiligingsfunctionaris, die binnen de gemeente toezicht op goede uitvoering
van wet- en regelgeving uit moet oefenen, bij vele gemeenten voor verbetering vatbaar.

Op basis van alle resultaten voert RvIG twee actielijnen uit om gemeenten te helpen
zich te verbeteren. De eerste actielijn is gericht op het verbeteren van het resultaat
bij individuele gemeenten of openbare lichamen. RvIG onderzoekt samen met de betrokkenen
de oorzaak van tekortkomingen en geeft inhoudelijke tips en adviezen. RvIG heeft in
2023 met 21 gemeenten monitoringsgesprekken gevoerd voor reisdocumenten en met 29
gemeenten voor de BRP. Daaruit blijkt dat de procedures bij de gemeenten meestal wel
zijn beschreven, maar de uitvoering of vaststelling of actualisering soms te wensen
over laat. Ook blijkt een lager resultaat te wijten aan kennisgebrek door het vertrek
van ervaren medewerkers, moeilijk te vervullen vacatures en hierdoor ook gebrek aan
tijd voor de opleidingen.

De tweede actielijn is gericht op specifieke thema’s of onderwerpen van de zelfevaluaties
BRP en reisdocumenten waar op basis van de lagere gemiddelde score extra aandacht
aan moet worden besteed. RvIG ontwikkelt daarvoor passende informatie en stimuleert
gemeenten verbeteringen door te voeren.

Kwaliteitsborging en maatregelen ter voorkoming van identiteitsfraude

Ik hecht veel belang aan de zelfevaluaties, ook in verband met het maatregelenpakket
ter voorkoming van identiteitsfraude met paspoorten waar ik u eerder over heb geïnformeerd.
De zelfevaluaties zijn een belangrijk instrument bij de monitoring van de verbeteringen
van de processen. Voor de komende zelfevaluatie reisdocumenten 2023 zijn bijvoorbeeld
vragen met betrekking tot functiescheiding, beveiligingsfunctionaris en VOG voor medewerkers
toegevoegd om bewustwording op de geadviseerde werkwijze te vergroten.

Tegelijk erken ik dat het instrument continu aandacht nodig heeft. Het vergt bovendien
een gedegen aanpak om de bestaande kwetsbaarheden in het aanvraag- en uitgifteproces
van paspoorten en identiteitskaarten te voorkomen. De prioriteit ligt bij het (structureel)
voorkomen van fouten en fraudepreventie. In dit kader werk ik onder andere aan het
verbeteren van de ICT van het reisdocumentenstelsel en de invoering van live-enrolment
(digitale foto). Ook laat ik een onderzoek uitvoeren naar structurele verbeteringen
van het toezicht binnen het stelsel.

Stand van Zaken verbetermaatregelen zelfevaluaties

In 2019 zijn vijf verbeteracties aangekondigd om het instrument van de zelfevaluaties
te verbeteren3. Drie van deze maatregelen zijn in voorgaande jaren afgerond en inmiddels structureel
geïmplementeerd (het betreft de onderwerpen Verantwoordingsproces, Verantwoordingsrapportage
en Betrouwbaarheidscontrole). Dit jaar is aan de laatste twee verbetermaatregelen
«Normering» en «Gegevenskwaliteit» opvolging gegeven. Normering heeft tot rechtmatigheidsvragen
en volwassenheidsvragen geleid. Het bijbehorende onderzoeksrapport «Verbeteren zelfevaluatie
BRP» treft u in de bijlage aan. Daarmee is ook invulling gegeven aan de maatregel
Gegevenskwaliteit.

Vervolg

Voor de zelfevaluatie 2023 zijn de vragenlijsten op 1 juli aan gemeenten beschikbaar
gesteld. Uw Kamer zal in het najaar van 2024 hiervan de rapportage ontvangen.

Update toezeggingen domein reisdocumenten

In mijn brief aan uw Kamer van 2 oktober 2023 (Kamerstuk 25 764, nr 144) heb ik u bericht over de voortgang aangaande de serie maatregelen die ik neem ter
voorkoming van identiteitsfraude met paspoorten en identiteitskaarten. Ik heb hierbij
ten aanzien van het programma VRS bericht over de factoren die dit programma vertragen.
Dit speelt zowel bij de invoering van een RAAS-DOBbox, (het huidige Reisdocumenten
Aanvraag en Archief Station in combinatie met een Decentrale Opslag Biometrie box,
een technische tussenvoorziening achter de balie van de uitgevende instanties ter
verbetering van de processen) als bij het gebrek aan capaciteit van de relevante ICT-dienstverlener
in het algemeen. In de volgende brief met betrekking tot de onderwerpen VRS en maatregelen
ter voorkoming van identiteitsfraude met paspoorten en identiteitskaarten (april 2024)
verwacht ik u meer informatie te kunnen geven.

De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties,
A.C. van Huffelen