Brief regering : Voortgang strategische aanpak batterijen 2023

Nr. 249
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN INFRASTRUCTUUR EN WATERSTAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 december 2023

Met deze brief informeer ik uw Kamer, mede namens de Minister van Infrastructuur en
Waterstaat, de Minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, de
Minister van Economische Zaken en Klimaat en de Minister voor Klimaat en Energie,
over de gemaakte voortgang van de Nederlandse batterijenstrategie in 2023.1

De Nederlandse batterijenstrategie is in 2020 van start gegaan omdat er een grote
toename van het aantal batterijen in de samenleving werd voorzien. Dit maakt een gecoördineerde
aanpak binnen de overheid en met kennisinstellingen en bedrijven noodzakelijk. De
toename van batterijen komt doordat deze onmisbaar zijn voor de energietransitie en
voor de verduurzaming van de mobiliteit. Uit het Nationaal Programma Energiesysteem
(NPE)2 blijkt dat de mobiliteit voor personenvervoer, logistiek, de bouw en binnenvaart
bijna helemaal of in een belangrijke mate zal elektrificeren. Voor deze elektrificatie
zullen batterijen nodig zijn. Batterijen zijn ook nodig om vraag en aanbod van energie
op elkaar af te stemmen en te balanceren. Daarnaast kunnen batterijen helpen netcongestie
te verminderen. Met de batterijenstrategie laten wij de toename van het gebruik van
batterijen in de samenleving veilig, verantwoord en duurzaam verlopen en willen wij
de kansen ervan slim benutten.

De strategische aanpak heeft vijf pijlers: (1) grondstoffen, (2) circulariteit, (3)
veiligheid, (4) economische perspectieven en (5) het energiesysteem. Onder deze pijlers
vallen diverse acties, waarbij de meeste doorlopend zijn. In de onderstaande tabel
zijn de belangrijkste acties (nieuwe acties met *) en de verantwoordelijke ministeries
genoemd. Hierna informeer ik uw Kamer op hoofdlijnen over de belangrijkste ontwikkelingen
op het gebied van batterijen, de voortgang van acties en de voorgenomen stappen voor
komend jaar. In de bijlage bij deze brief is de voortgang per actie gedetailleerder
beschreven. Bij elke pijler is dit jaar vooruitgang geboekt. Tegelijk zullen de ontwikkelingen
de komende jaren doorgaan en zal inzet op de batterijenstrategie nodig blijven.

Pijler

Actie

Wie

Grondstoffen

1. Bevorderen beschikbaarheid grondstoffen

EZK, BHOS, IenW

2. Bevorderen verantwoorde winning

BHOS

Circulariteit

3. Actief inzetten op EU-Batterijenverordening

IenW

4. Uitvoering producentenverantwoordelijkheid

IenW

5. Verminderen batterijbranden bij afvalverwerkers

IenW

6. * Stimuleren circulaire batterijen

IenW

Veiligheid

7. * Verbeteren kennis veiligheid

IenW, JenV

8. PGS 37–1 en 37–2 verankeren in Omgevingswet

IenW

9. Stimuleren Safe-and-Sustainable-by-Design

IenW

10. Actualiseren Bouwbesluit voor parkeergarages

BZK

11. Kenbaarheid veiligheid en regels

IenW

Economische perspectieven

12. Bevorderen uitwisseling kennis en samenwerking in de batterijensector

EZK, IenW

13. Stimuleren innovatie

EZK, IenW

14. Stimuleren NL participatie in EU-programma´s

EZK

15. Verkennen bilaterale samenwerking

EZK, IenW

16. Inzetten op EU-regelgeving datadeling

IenW, EZK

17. Vaststellen internationale standaarden laadpalen

IenW, EZK

18. Opleiden personeel op batterijgebied

SZW, OCW, EZK

Energiesysteem

19. Stimuleren innovatie energiediensten

EZK, BZK

20. Inzetten flexibiliteit in het energiesysteem

EZK, IenW, BZK

21. Onderzoek wegnemen dubbele heffing energiebelasting batterijopslag

FIN, IenW

Grondstoffen

Voor de toename van batterijen zijn grote hoeveelheden grondstoffen, zoals lithium,
nikkel, kobalt, grafiet en mangaan, nodig. Eventuele tekorten kunnen de energietransitie
vertragen. De Nationale Grondstoffenstrategie3, die ook van toepassing is op grondstoffen voor batterijen, is eind 2022 gepubliceerd.
Aan deze strategie zijn concrete acties gekoppeld. Voorbeelden hiervan zijn het nagaan
of raffinage van kritieke grondstoffen in Nederland kansrijk is en het verkennen van
grondstoffenpartnerschappen. Door innovatie kan de afhankelijkheid van kritieke materialen
worden verkleind, bijvoorbeeld met de ontwikkeling van zoutbatterijen. Gezien het
mondiale karakter van de winning, raffinage en handel in grondstoffen is het essentieel
om ook in EU-verband op te trekken. De batterijgrondstoffen worden onder de Europese
Critical Raw Materials Act (CRMA) zowel strategisch als kritiek aangemerkt. Dit betekent
dat er voor de batterijgrondstoffen strategische winnings-, raffinage en recyclingprojecten
kunnen worden ontwikkeld. Op 13 november 2023 is er een politiek akkoord bereikt op
de CRMA, de Kamer is hier op 24 november 2023 over geïnformeerd4. Ook de Europese Batterijenverordening bevordert de circulariteit en ondersteunt
daarmee de leveringszekerheid van grondstoffen. Zowel de CRMA als de Europese Batterijenverordening
dragen ook bij aan een verantwoorde winning, onder meer door verplichtingen om inzicht
te geven in ketens en het opzetten van duurzame ketens.

Circulariteit

Een verbeterde circulariteit verhoogt het aanbod van grondstoffen en vermindert de
benodigde primaire gewonnen grondstoffen en de ecologische- en CO2-voetafdruk van batterijen. Daarom ben ik blij met Europese Batterijenverordening
die op 18 augustus 2023 in werking is getreden. In deze verordening staat circulariteit
centraal. Dit is de eerste Europese wetgeving met een volledige levenscyclusbenadering
waarin de inkoop, productie, gebruik en recycling worden aangepakt en in één enkele
wet zijn verankerd. Als gevolg van de Batterijenverordening worden eisen gesteld aan
diverse aspecten van batterijen, waaronder informatievoorschriften, repareerbaarheid
en vervangbaarheid, inzameling en recycling. Deze eisen worden in de komende jaren
gaandeweg verhoogd. Vanaf nu zal de Europese Commissie zich richten op de praktische
uitwerking van de verordening, door diverse uitvoerings- en gedelegeerde handelingen
in meer gedetailleerde regels uit te werken. Tevens zullen enkele bepalingen in het
Nederlandse recht worden geïmplementeerd via een uitvoeringsbesluit. De planning is
om in het voorjaar van 2024 het ontwerp daarvan aan de Kamer in voorhang aan te bieden.

De Batterijenverordening vormt een goed startpunt om tot circulaire batterijen te
komen. Nu is het van belang om de invulling en uitvoering in de praktijk te brengen,
zoals het ontplooien van activiteiten gericht op levensduurverlenging, het ontwikkelen
van recyclingcapaciteit en innovatie om benodigde kritieke grondstoffen te verminderen.
Om die reden heb ik binnen de batterijenstrategie een nieuwe actie opgenomen: stimuleren
van circulaire batterijen. Voor de concretisering heb ik een onderzoek laten uitvoeren
naar mogelijkheden daarvoor. In het rapport Verkenning Batterijen Circulariteit staan vervolgstappen om langs de R-ladder de circulariteit van batterijen te versterken.
Het rapport is bijgevoegd bij deze brief. Batterijen zijn met de voortgangsrapportage
over de nationale grondstoffenstrategie ook benoemd als productgroep om uit te werken
in de context van het Nationaal Plan Circulaire Economie (NPCE).5Circulariteit is één van de handelingsperspectieven van de grondstoffenstrategie.
De komende jaren zal ik in samenwerking met de batterijensector bekijken hoe we hier
concreet stappen in kunnen zetten. Dit in samenhang met het goedgekeurde programma
Material Independence & Circular Batteries onder het Nationaal Groeifonds. Onder economische perspectieven ga ik nader in op dit programma.

Veiligheid

Veiligheid blijft een prioriteit binnen de batterijenstrategie. Het is noodzakelijk
om door te gaan met het vergroten van kennis over veiligheid. Om hiermee de veiligheid
van batterijtoepassing te verbeteren en waar nodig wet- en regelgeving aan te passen.
Daarbij wordt ervoor gezorgd dat de benodigde kennis bij de relevante actoren terecht
komt.

Dit jaar heb ik onderzoeken laten uitvoeren naar de veiligheid van toepassing van
batterijen in energieopslagsystemen (EOS) en naar het concept van Safe-and Sustainable-by-Design
(SSbD) van batterijen. Het rapport over EOS, Onderzoek Veiligheid Energie Opslag Systemen geeft inzicht in potentiële veiligheidsrisico’s die hieraan gekoppeld zijn, welke
maatregelen genomen kunnen worden en welke regelgeving hierop van toepassing is. Het
tweede rapport Safe and Sustainable by Design voor Batterijen betreft een onderzoek hoe het concept SSbD specifiek bij batterijen kan worden toegepast
en op welke manier de overheid dit verder kan bevorderen. Komend jaar geef ik, mede
in samenwerking met de sectorpartijen, vervolg aan aanbevelingen uit de rapporten.
Beide rapporten stuur ik mee met deze brief.

Verder zijn in 2023 twee richtlijnen in de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen (PGS
37–1 en 37–2)6 gepubliceerd. De publicatiereeks is een handreiking voor bedrijven en overheden over
activiteiten met gevaarlijke stoffen, het beschrijft de mogelijke risico’s en de maatregelen
om deze risico’s te beperken. De PGS 37–1 heeft betrekking op lithium-ion batterijen
in Energie Opslag Systemen (EOS). Dit omvat bijvoorbeeld buurtbatterijen en industriële
batterijen. De PGS 37–2 heeft betrekking op de bedrijfsmatige opslag van lithium-ion
batterijen en accu’s. Bedrijven en overheden kunnen deze richtlijnen nu al gebruiken.
Daarbij heb ik het voornemen deze in 2025 te verankeren onder de Omgevingswet.

Economische perspectieven

Vanuit de economische perspectieven is een belangrijke mijlpaal dit jaar de toekenning
van 296 miljoen euro subsidie uit de derde ronde van het Nationaal Groeifonds voor
het programma Material Independence & Circular Batteries. Van dat bedrag is € 118
miljoen toegekend voor de eerste fase van het programma en € 178 miljoen in reservering.
Deze subsidie zal met private investeringen aangevuld worden om zo tot een totale
investering van circa € 800 miljoen komen. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet
in de uitvoering van de Actieagenda Batterijsystemen die in 2022 is opgesteld en aan
uw Kamer is gestuurd.7 Deze investering komt bovenop de ruim 100 miljoen euro bijdrage aan de ontwikkeling
en opschaling van batterijsystemen vanuit de rijksoverheid via diverse regelingen
zoals de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen, InvestNL en eerdere ronden van het
Nationaal Groeifonds.

Ook het batterijen-ecosysteem is dit jaar sterk verbeterd. Vanaf eind 2022 is het
Battery Competence Cluster NL (BCC-NL) een belangrijke rol gaan spelen in het verbinden
van bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Deze samenwerking was de basis van
het programma Material Independence & Circular Batteries. Tevens bevat het programma
middelen om de komende jaren de activiteiten van BCC-NL uit te breiden en het ecosysteem
verder te versterken. Met de ontwikkelingen van de Nederlandse batterijensector kunnen
we steeds meer de internationale samenwerking zoeken. Zo heeft de Minister van Economische
Zaken en Klimaat dit jaar een joint declaration of intent getekend met haar Duitse collega en wordt een bilaterale onderzoekssamenwerking opgezet
tussen Nederland en Duitsland met als thema nieuwe generatie batterijen. In 2023 vonden
ook een handelsmissie naar Zuid-Korea en een innovatiemissie naar Californië plaats,
met onder andere aandacht voor de ontwikkeling van de nieuwe generatie batterijen
en mobiliteit in de zwaar vervoerssector. Tot slot zijn er dit jaar diverse gesprekken
geweest over deelname aan IPCEI 1 en IPCEI 2 voor batterijen onder leiding van Frankrijk
en Duitsland. Deelname aan beide IPCEI’s is niet opengesteld en daarom niet mogelijk.
Hiermee is invulling gegeven aan motie leden Amhaouch en Van Strien.8

Een risico voor de ontwikkeling van de Nederlandse batterijensector en de uitrol van
de benodigde batterijen in de samenleving is de krapte op de arbeidsmarkt. Met deze
Kamerbrief stuur ik het rapport Arbeidsmarktkrapte batterijsector, Prognose en oplossingsrichtingen mee. Dit rapport laat zien dat er een tekort zal zijn aan voldoende personeel met
technische achtergrond op alle onderwijsniveaus. Aanbevelingen richten zich onder
andere op het vergroten van de instroom vanuit elektrotechniek, versterken van de
zijinstroom en het verbeteren van de aansluiting van onderwijs op de praktijk. Met
andere ministeries onderzoek ik de mogelijkheid tot synergie tussen verschillende
programma’s om aanbevelingen uit het rapport op te volgen. Verder zullen bedrijven
zelf actie moeten ondernemen, bijvoorbeeld via primaire arbeidsvoorwaarden en een
moderne bedrijfscultuur, met arbeidsbesparende technologie en door studenten al tijdens
hun studie te bereiken.

Energiesysteem

In een volledig CO2-vrij elektriciteitssysteem is veel flexibiliteit nodig die op de korte en langere
termijn vraag en aanbod van elektriciteit kan balanceren. Batterijen kunnen daarin
een belangrijke rol spelen. In de Voorjaarbesluitvorming over aanvullende klimaatmaatregelen
(Kamerstuk 32 813, nr. 1291) is € 416,6 miljoen gereserveerd voor batterijen bij grootschalige zon-PV. Met de
Routekaart Energieopslag9 is ingegaan op de rol die grootschalige batterijen kunnen vervullen in een duurzaam
en betrouwbaar energiesysteem. Hierbij is het van belang dat batterijen op de juiste
momenten worden opgeladen en ontladen. Op deze manier kunnen ze congestie op het elektriciteitsnet
verminderen. Daarvoor moeten afspraken worden gemaakt tussen netbeheerders en batterij-exploitanten
om het gebruik van het net op piekmomenten te reduceren, in ruil voor een lager transporttarief.
In het toekomstige energiesysteem spelen niet alleen stationaire lithium-ion batterijen
een rol, maar verwacht ik ook veel van bi-directioneel laden en de ontwikkeling van
andere type batterijen. Bij dit laatste gaat het bijvoorbeeld om zogenaamde flowbatterijen
die voor meerdere dagen aan elektriciteit kunnen opslaan en minder of geen kritieke
grondstoffen bevatten. Ik zet mij, samen met mijn collega’s, in om dit verder te bevorderen.

De doelen voor de verduurzaming van het energiesysteem en de mobiliteit vereisen dat
er grote stappen worden gezet in de ontwikkeling en de toepassing van batterijen.
Tegelijk brengt de toename van batterijen ook uitdagingen met zich mee, bijvoorbeeld
op het gebied van veiligheid en duurzaamheid. Ik ben blij met de stappen die we dit
jaar hebben gezet en we zullen ons ook de komende jaren hiervoor blijven inzetten.
De toenemende activiteit in het batterij-ecosysteem en de toekenning van middelen
onderstrepen dat het belang van batterijen wordt gezien en dat de Nederlandse batterijsector
zich goed ontwikkelt. Eind 2024 informeer ik de Kamer wederom over de ontwikkeling
van dit interdepartementale dossier en de uitvoering van de acties.

De Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat,
V.L.W.A. Heijnen