Brief regering : Update gasleveringszekerheid

Nr. 449
BRIEF VAN DE MINISTERS VOOR KLIMAAT EN ENERGIE EN VAN ECONOMISCHE ZAKEN EN KLIMAAT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 oktober 2023

De herfst is ingetreden en het einde van het vulseizoen voor de gasopslagen nadert.
Een goed moment om te bezien hoe de vulgraden en de gasmarkt ervoor staan richting
de winter. In deze reguliere update gasleveringszekerheid informeren wij uw Kamer
over de gasleveringszekerheid. Hiermee geven wij ook gehoor aan het verzoek van de
vaste commissie voor Economische Zaken en Klimaat van 14 september jl.

In deze brief schetsen wij allereerst een actueel beeld van de gasleveringszekerheid
en de gasmarkt. Daarna delen wij de voortgang van de maatregelen die zijn genomen
op het gebied van vraagreductie, aan de aanbodszijde, relevante EU-ontwikkelingen
en ten slotte overige gasmarktmaatregelen (Bescherm- en Herstelplan Gas en gasopslagen).

Actueel beeld gasleveringszekerheid en gasmarkt

Nederland ligt op koers om met goed gevulde gasopslagen de winter in te gaan. Op 1 oktober jl.
was de vulgraad 96%. Ter illustratie, op 1 oktober 2021 was de vulgraad ruim 58% en
op 1 oktober 2022 was deze ruim 91%. Daarnaast waren de gasopslagen in de Europese
Unie op 1 oktober jl. gemiddeld 96% gevuld, waar deze op 1 oktober 2021 voor ruim
74% en op 1 oktober 2022 voor 89% gevuld waren. Dit draagt positief bij aan de Europese
gasleveringszekerheid.

Het beeld van de Europese gasmarkt is in 2023 aanmerkelijk stabieler dan in 2022.
Alhoewel de prijzen in historisch perspectief nog steeds hoog zijn, vertoonde de prijscurve
op de gashandelsplaats Title Transfer Facility (hierna: TTF) dit jaar tot op heden bij lange na niet de extreme pieken zoals in
de zomer van 2022. Het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER)
stelt in zijn laatste monitoringsrapport dat de prijzen met name zijn gedaald door
een verbeterde vraag-aanbod balans op de gasmarkt.1 Dit komt voort uit een combinatie van aan de ene kant een lagere gasvraag door zacht
weer en besparingsmaatregelen en aan de andere kant voldoende aanbod door goed gevulde
gasopslagen en uitbreiding van de importcapaciteit van vloeibaar gas (LNG).

Toch is waakzaamheid richting de winter geboden, zo stelt ook het Internationaal Energieagentschap
(hierna: IEA) in zijn laatste rapport.2 Sinds de energiecrisis is de situatie op de gasmarkt nog steeds gespannen en reageert
de markt sterk op mondiale ontwikkelingen die raken aan het evenwicht op de gasmarkt.
De verbeterde vooruitzichten op de gasmarkt zijn een positieve indicatie, maar geven
geen garantie tegen toekomstige prijsschommelingen, zo stelt het IEA. In Nederland
waren er recent kortstondige prijsverhogingen op de TTF waar te nemen; in juni als
marktreactie op onderhoud aan Noorse gasinstallaties en in augustus als reactie op
stakingen bij LNG-producenten in Australië. Deze prijsverhogingen waren wel beperkter
dan in 2022. Ook in de komende periode is het goed denkbaar dat onzekerheden, zoals
het winterweer, de beschikbaarheid van LNG en het aanbod van pijpleidinggas een weerslag
op de gasprijs op de groothandelsmarkt hebben.

In deze gespannen markt onderstrepen experts daarom het belang om gasopslagen zo lang
mogelijk goed gevuld te houden en LNG-import te vergroten.3 De conclusies uit de geactualiseerde scenarioanalyse van Gasunie Transportservices
(hierna: GTS) van 26 mei jl. blijven onverminderd van kracht. Het kabinet onderschrijft
deze conclusies en houdt de vulgraad en de situatie op de gasmarkt doorlopend in de
gaten. De stand van zaken is nog steeds te volgen met de wekelijkse update gasleveringszekerheid.4 De vulgraad van alle gasopslagen in Europa is op dagelijkse basis te volgen op www.agsi.gie.eu.

Vraagreductie en energiebesparing

Ten opzichte van het eerste half jaar van vorig jaar blijft de vraag naar gas, zij
het langzamer, afnemen. Het CBS heeft berekend dat ten opzichte van het eerste half
jaar van 2022 de vraag met 10% is gedaald.5 Met name de industrie, elektriciteitscentrales en huishoudens verbruikten minder
aardgas. Zo verbruikte de chemische industrie tot wel 18% minder en huishoudens 13%.
We blijven monitoren of deze besparingen blijvend zijn. Een gedeelte van de vermindering
binnen de industrie komt mogelijk door het verlagen van de productie door de hoge
energieprijzen. Een ander gedeelte van de besparing is mogelijk toe te schrijven aan
technische besparingsmaatregelen, de zachte winter en de noodzaak die gevoeld werd.
Het is echter niet bekend welke oorzaken op een meer gedetailleerd niveau verantwoordelijk
zijn voor de verlaging in energieverbruik, waardoor er een incompleet beeld is. Ik
heb Decisio en I&O Research gevraagd om een onderzoek en analyse uit te voeren op
microniveau naar het energieverbruik van bedrijven in 2022 en 2023. Uw Kamer is zeer
recentelijk via een aparte brief geïnformeerd over de voortgang op energiebesparing.
Deze Kamerbrief gaat in op de gewijzigde wetgeving rondom de energiebesparingsplicht,
de monitoring en communicatie, en het toezicht op energiebesparing.

Maatregelen aanbodkant

Stop op gaswinning Groningerveld

Met ingang van 1 oktober 2023 is de gasproductie uit het Groningenveld gestopt. Voor
het gasjaar 2023–2024 is een voorwaardelijk winningsniveau van 0 m3 vastgesteld. Een keuze voor een operationele strategie met productie van vijf of
elf productielocaties op minimumflow (waakvlamniveau) zou hebben geresulteerd in een
productie van ongeveer 1,5 bcm respectievelijk 3,2 bcm, afhankelijk van de temperatuur.
In het komende gasjaar wordt wel de mogelijkheid behouden om met de elf nog bestaande
productielocaties toch in beperkte mate gas te winnen in bepaalde, zeer uitzonderlijke
situaties. Het gaat dan om het tijdelijk naar waakvlamniveau brengen van de productielocaties
als zeer strenge kou aanstaande is, zodat snel gereageerd kan worden als in die omstandigheden
belangrijke productiemiddelen uitvallen. Als bijvoorbeeld gasopslag Norg uitvalt,
is de leveringszekerheid zonder inzet van het Groningenveld nog geborgd tot een gemiddelde
effectieve etmaaltemperatuur van – 6,5 °C (waarbij temperaturen net onder het vriespunt
en windkracht 5 ook resulteren in een effectieve temperatuur van – 6,5°C). Uw Kamer
is in een separate brief geïnformeerd over het vaststellingsbesluit voor het Groningenveld
in het gasjaar 2023–2024.6

Versnellingsplan Noordzee

Het onlangs gepubliceerde jaarverslag van TNO «Delfstoffen en aardwarmte in Nederland»7, zoals op 5 september jl. met uw Kamer is gedeeld, geeft inzicht in de activiteiten
en resultaten van de opsporing en winning van koolwaterstoffen zoals aardgas.

Zoals aangegeven door TNO, bedroeg de totale binnenlandse productie van aardgas in
2022 15,3 bcm. Dit is ongeveer de helft van het totale verbruik (31 bcm). Dit TNO-jaarverslag
laat zien dat de productie van aardgas in 2022 met 20,2% is gedaald in vergelijking
met 2021. Een dergelijke daling was voorzien en onderstreept de noodzaak voor het
versnellingsplan in het licht van de gasleveringszekerheid dat ik op 15 juli 2022
met uw Kamer heb gedeeld.8 Op 27 september jl. heb ik uw Kamer geïnformeerd over de voortgang ten aanzien van
het versnellingsplan gaswinning Noordzee.9

De door TNO geconstateerde daling van de productie van aardgas heeft geen impact de
door GTS geactualiseerde scenarioanalyse «een jaar zonder Russisch gas».10 GTS is hierbij uitgegaan van een productievolume en capaciteiten die in lijn liggen
met het beeld dat TNO schetst.

LNG-importcapaciteit

Hieronder informeren wij u over de ontwikkelingen die de afgelopen zomer hebben plaatsgevonden
rondom het uitbreiden van de importcapaciteit en de benutting van die importcapaciteit
door marktspelers die LNG importeren. Voldoende LNG-importcapaciteit is van essentieel
belang voor de gasleveringszekerheid van Nederland. Met het uitbreiden van de LNG-importcapaciteit
is het mogelijk het Groningenveld te sluiten en het weggevallen Russische pijpleidinggas
te vervangen.

Gate Terminal B.V. (hierna: Gate) heeft op 23 augustus 2023 een positief investeringsbesluit
genomen voor de bouw van een extra, vierde opslagtank.11 Hierdoor wordt de importcapaciteit vergroot van 16 naar 20 bcm per jaar vanaf oktober
2026. Deze capaciteit is inmiddels volledig volgeboekt en gecontracteerd door nieuwe
partijen die LNG willen importeren.12 De ontheffing van bepalingen in de Gaswet die zien op de toepassing van gereguleerde
tarieven is door mijn besluit van 15 augustus 2023 in werking getreden13. Dit stelde Gate in staat om met marktpartijen contracten af te sluiten voor het
gebruik van de nieuwe capaciteit. Bij het besluit van 15 augustus 2023 heb ik het
oorspronkelijke ontheffingsbesluit op enkele technische details aangepast. Dit in
navolging van een positief besluit op 17 juli 2023 door de Europese Commissie.14 Zoals is toegelicht in de Kamerbrief van 23 juni 2023, heb ik op 17 mei 2023 reeds
positief beslist op het verzoek van Gate voor een ontheffing van bepalingen in de
Gaswet die zien op de toepassing van gereguleerde tarieven.15

Een deel van de lopende contracten met gebruikers loopt af in 2031. Gate heeft een
contract gesloten met een nieuwe gebruiker voor het gebruik van circa 2 bcm capaciteit
per jaar voor een periode van 15 jaar vanaf 2031.16 Gate heeft laten weten reeds goede commerciële interesse te zien in de rest van de
beschikbare capaciteit tot minstens 2036.

De EemsEnergy Terminal (hierna: EET) verwacht de importcapaciteit medio 2024 te kunnen
verhogen van 8 naar 9 bcm per jaar. Daarna streeft EET naar verdere uitbreiding richting
de 10 bcm per jaar. Om de importcapaciteit van de tijdelijke EET in de Eemshaven verder
te kunnen uitbouwen wordt een aantal operationele processen stapsgewijs uitgebreid.
Eén van deze processen betreft het vergroten van de warmtetoevoer, daarvoor zijn momenteel
een zestal warmteboilers in aanbouw.

Tot slot worden de gesprekken over twee marktinitiatieven voor mogelijke nieuwe LNG-terminal(s)
voortgezet. Bij alle initiatieven zet ik in op het zo spoedig mogelijke hergebruik
van de infrastructuur voor duurzame toepassingen, zoals het importeren van waterstofdragers
of -derivaten.

Gezamenlijk inkoopplatform

In het kader van de Europese vraagbundeling, die plaats vindt onder het EU platform
AggregateEU, zijn inmiddels twee tenders gehouden. Aan deze twee tenders werd deelgenomen door
91 geïnteresseerde kopers met een totale vraag van ca. 27,5 bcm. Daarop werd gereageerd
door 40 internationale aanbieders. Van de 91 kopers zijn er uiteindelijk 85 aan een
aanbieder gekoppeld, met een totale omvang van 22,9 bcm.

De Europese Commissie heeft laten weten dat Nederlandse partijen een van de grootste
aandelen hebben in de volumes die in het platform aan elkaar zijn gekoppeld. Het is
niet bekend tot welke gecontracteerde volumes dit precies heeft geleid, want dit betreft
bedrijfsvertrouwelijke informatie.

Voor dit jaar zijn nog twee tenders voorzien, één die op 21 september van start is
gegaan (met afronding per 6 oktober) en één voor eind november 2023. In de laatste
tender wordt ook ruimte geboden voor matching van contracten met een looptijd tot
5 jaar.

EU-ontwikkelingen: maatregelen uit verordening (EU) 2022/2576

Eind 2022 is de «Verordening (EU) 2022/2576 inzake de bevordering van solidariteit
via een betere coördinatie van de aankoop van gas, betrouwbare prijsbenchmarks en
de uitwisseling van gas over de grenzen heen» vastgesteld. Dit was één van een aantal
Europese noodverordeningen dat in de loop van vorig jaar is vastgesteld om de zeer
precaire situatie op de Europese energiemarkt en meer in het bijzonder de gasmarkt,
te ondervangen. Evenals andere noodverordeningen heeft ook deze noodverordening een
looptijd van één jaar. Deze noodverordening eindigt eind dit jaar. Gegeven deze situatie
wordt momenteel op initiatief van de Europese Commissie bezien of het wenselijk is
dat één of meer maatregelen uit Verordening (EU) 2022/2576 een meer permanent karakter
krijgt door deze in te bedden in reguliere energiewetgeving van de Europese Unie.
In het bijzonder gaat het dan om opname in het zogenaamde Decarbonisatiepakket waarmee
de bestaande wetgeving voor de regulering van de gasmarkt momenteel wordt herzien
en verbreed naar andere gassen, inclusief waterstof. Over dit pakket vinden momenteel
de finale onderhandelingen plaats tussen de Raad, het Europees Parlement en de Europese
Commissie.

Het kabinet staat niet onwelwillend tegen het permanent maken van één of meer van
de vorig jaar genomen maatregelen. Echter moet dit gebeuren op basis van een gedegen
analyse: wat hebben de maatregelen tot op heden betekend voor de gasleveringszekerheid
van de Unie, welke gevolgen hebben zij gehad voor het functioneren van de gasmarkt
en wat zijn de verwachte effecten voor de komende jaren? Daarbij dient ook nadrukkelijk
aandacht te worden besteed aan de ervaringen van marktpartijen die met de maatregelen
te maken hebben gehad. Dit laatste geldt in het bijzonder voor de maatregel gericht
op vraagbundeling en gezamenlijke inkoop, waarbij het kabinet vindt dat eventuele
deelname hieraan gebaseerd moet zijn op vrijwilligheid en dat overheden, die zelf
geen gas inkopen, niet kunnen worden verplicht om te zorgen voor een minimale deelname.
Daarnaast vindt het kabinet het belangrijk dat de gezamenlijke inkoop zich niet alleen,
zoals nu het geval is, richt op korte termijn inkopen, maar zich verder verbreedt
naar het aangaan van lange termijncontracten. Dit kan de leveringszekerheid van gas
voor de Europese Unie ten goede komen. Het kabinet kijkt in dit verband uit naar het
evaluatierapport dat de Europese Commissie op grond van Verordening (EU) 2022/2576
in oktober moet publiceren.

Wat betreft het permanent maken van één of meer solidariteitsmaatregelen is het kabinet
terughoudend. Deze terughoudendheid betreft vooral de extra solidariteitsverplichtingen
voor lidstaten met LNG-faciliteiten en de verplichting om solidariteit te leveren
aan alle lidstaten en niet alleen aan lidstaten waarmee het gasnetwerk direct is verbonden.
Dit omdat beide maatregelen in de praktijk moeilijk tot niet uitvoerbaar zijn en complexe
afspraken vragen.

Overige maatregelen

Gasopslagen

Nederland ligt op schema om met nagenoeg volledig volle gasopslagen de winter in te
gaan. Het gehele vulseizoen lagen de vulgraden boven de verplichte tussentijdse vuldoelen
op basis van de EU Verordening én boven de door GTS geadviseerde minimale vulgraden.
Het vullen van de gasopslagen is grotendeels door marktpartijen zelf gedaan. GasTerra
heeft Norg en Alkmaar volledig gevuld en Grijpskerk bijna volledig. Dit is door GasTerra
hoofdzakelijk uit commerciële overwegingen gedaan. Gasopslag Bergermeer is deels door
EBN gevuld. EBN heeft de taak gekregen om Bergermeer tot 2,05 bcm te vullen, voor
zover marktpartijen dat niet doen. In juli is EBN gestopt met vullen, op het moment
dat duidelijk was dat marktpartijen de gasopslag voldoende zouden vullen. In totaal
heeft EBN 1,32 bcm aan gas in Bergermeer opgeslagen.

Deze vultaak voor EBN was een van de vulmaatregelen die het kabinet in december 2022
aankondigde voor het vulseizoen in 2023.17 Daarnaast kondigde het kabinet een subsidieregeling aan voor het vullen van gasopslag
Bergermeer, vergelijkbaar met de subsidieregeling uit 2022. Doel van deze regeling
was het bieden van een garantie voor het risico van een eventuele negatieve zomer/winterspread.
Nadat uw Kamer over de voorgenomen contouren van de subsidieregeling is geïnformeerd18, is deze ook bij de Europese Commissie genotificeerd. De goedkeuring van de Europese
Commissie kwam afgelopen juli. Op dat moment was gasopslag Bergermeer al zodanig gevuld,
dat het openstellen van deze regeling voor dit vulseizoen geen toegevoegde waarde
meer had. Het hiervoor gereserveerde budget van 240 miljoen euro valt hiermee vrij.
Dit bedrag zou gedekt worden door de nog uit te werken heffing gasleveringszekerheid.
Tot nu toe hebben de vulmaatregelen nog geen geld gekost, dat met deze nog uit te
werken heffing teruggehaald zou moeten worden.

Inmiddels heeft de NAM een winningsplan voor gasopslag Norg ingediend. Dit winningsplan
wordt getoetst volgens de hiervoor gangbare procedure. Daarbij wordt onder andere
advies ingewonnen over de veiligheid. Vanzelfsprekend kunnen ook de inwoners uit de
omgeving hun zienswijze geven. Daarnaast moet de Autoriteit Consument en Markt beoordelen
of het stopzetten van deze gasopslaginstallatie de gasleveringszekerheid op nationaal
of Unie niveau niet vermindert.19

Bescherm- en herstelplan Gas (BH-G)

Op 6 april jl. is uw Kamer geïnformeerd over de voortgang van de maatregelen die worden
voorbereid in het kader van het BH-G: de regeling besparingstender en de regeling
afschakeling niet-beschermde afnemers.20 In samenwerking met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en andere partijen
die een rol spelen bij de uitvoering wordt de praktische uitwerking van deze maatregelen
verder uitgewerkt, om zo goed voorbereid te zijn op het moment dat we onverhoopt in
een gascrisis terechtkomen. De regeling besparingstender is gereed voor internetconsultatie
en zal zeer binnenkort ter consultatie worden aangeboden. Naar verwachting zijn beide
maatregelen inzetbaar voor komende winter.

Om de verordening (EU) 2017/1938 betreffende maatregelen tot veiligstelling van de
gasleveringszekerheid volledig ten uitvoer te leggen, is het noodzakelijk een voldoende
bevoegdheidsgrondslag voor de uitvoering van de maatregelen in het BH-G te creëren.
Hiertoe wordt een wetsvoorstel voorbereid. Tot die tijd berust de uitvoering van de
afschakelstrategie op het huidige beschikbare wettelijke kader, het staatsnoodrecht.
Op grond van de genoemde verordening dient het BH-G dit jaar te worden geëvalueerd
en waar nodig te worden herzien. Uw Kamer wordt over dit lopende proces binnenkort
in een separate brief geïnformeerd.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten

De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat,
J.A. Vijlbrief