Brief regering : Stand van zaken invorderingsstrategieën Belastingdienst en Dienst Toeslagen

Nr. 1279
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARISSEN VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 september 2023

Met deze brief wordt uw Kamer geïnformeerd over de voortgang bij de uitwerking van
de invorderingsstrategieën van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen. Ook besteden
wij, in het kader van de invorderingsstrategie, aandacht aan de toezeggingen over
de «menselijke maat» en de ruimte voor maatwerk door de Belastingdienst en Dienst
Toeslagen1en de gebundelde betalingsregeling voor belasting- en toeslagschulden.2

Herijking invorderingsstrategieën

In de reactie op het rapport «Ongekend onrecht» van de Parlementaire Ondervragingscommissie
Kinderopvang heeft het kabinet toegezegd de invorderingsstrategieën van de Belastingdienst
en Dienst Toeslagen te herijken, in het bijzonder voor burgers die langdurig te maken
hebben met hoge schulden.3 Deze invorderingsstrategieën van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen zijn op 23 december
2022 naar de Tweede Kamer gestuurd.4 In de invorderingsstrategieën zijn ambitieuze verbetermogelijkheden opgenomen die
recht doen aan de eerder gecommuniceerde uitgangspunten, die luiden: een persoonsgerichte
benadering, stimuleren dat burgers uit zichzelf betalen, voorkomen van problematische
schulden, het waarborgen van het bestaansminimum en de inzet van dwanginvordering
als uiterst middel.5

Gezien de omvang van de herijking van de invorderingsstrategie is ervoor gekozen om
verbetermaatregelen gefaseerd uit te werken en te concretiseren, te operationaliseren
en te implementeren. In deze fase waarin de verbetermaatregelen nader worden onderzocht
en uitgewerkt, worden ook eventuele aanpassingen in beleid, wet- en regelgeving en
mogelijke budgettaire effecten in beeld gebracht. Uiteraard worden verbetervoorstellen
getoetst op haalbaarheid en uitvoerbaarheid binnen de uitvoeringsorganisaties.

Voor de uitwerking van de maatregelen die voortvloeien uit de invorderingsstrategieën
van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen is tijd en expertise nodig en wordt- een
groot beslag op de capaciteit gedaan. Beide diensten streven naar een zo snel mogelijke
implementatie nadat besluitvorming over de verbetermaatregelen heeft plaatsgevonden.
De feitelijke inwerkingtreding van verbetervoorstellen is echter mede afhankelijk
van de snelheid waarmee eventuele wijzigingen in beleid, wet- en regelgeving gerealiseerd
kunnen worden en de inpasbaarheid binnen het ICT-portfolio. Voorstellen die direct
uitvoerbaar zijn, worden zo snel mogelijk geïmplementeerd.

De onderlinge afhankelijkheden tussen de Belastingdienst en Dienst Toeslagen van de
verschillende maatregelen worden voortdurend getoetst. Daarnaast kunnen interne en
externe inzichten, Rijksbrede en politieke ontwikkelingen en signalen leiden tot wijzigingen
in de planning van de implementatie van maatregelen.

Stand van zaken Invorderingsstrategie Belastingdienst

Verschillende werkgroepen binnen de Belastingdienst doen onderzoek naar verbetermaatregelen
met als algemene thema’s: persoonsgerichte benadering, betalingsregelingen, manieren
van invorderen, het voorkomen van probleemschulden, het bestaansminimum van burgers
en kwijtschelding. In de afgelopen maanden heeft de Belastingdienst onderzoek gedaan
naar de volgende verbetermaatregelen die direct positieve werking hebben voor burgers:

• Aanpassen van de regels voor het treffen van een betalingsregeling voor belastingschulden
met het oog op harmonisatie met het beleid dat Toeslagen hanteert bij betalingsregelingen
en te komen tot een meer eenduidig overheidsbeleid. Denk hierbij aan de introductie
van een standaardbetalingsregeling, die kan worden toegekend ongeacht de financiële
draagkracht, en het verlengen van de maximale duur van de betalingsregeling;

• Uitbreiding van de situaties waarin een kosteloze betalingsherinnering wordt verzonden;

• Toestaan (onder voorwaarden) van een aanvullende betalingsregeling als het voor een
burger onredelijk bezwarend is om zijn vermogen te gelde te maken en dit kwijtschelding
van een restschuld in de weg staat;

• De mogelijkheid om (onder voorwaarden) kwijtschelding van motorrijtuigenbelasting
te verlenen.

Stand van zaken Invorderingsstrategie Dienst Toeslagen

Dienst Toeslagen werkt de invorderingsstrategie uit in concrete maatregelen in drie
fases. De prioritering per fase is gemaakt op basis van een eerste inschatting of
de maatregelen op de korte, middellange of lange termijn kunnen worden gerealiseerd.

Naast de verwachte termijn van realisatie, is bij de prioritering de keuze gemaakt
om eerst in te zetten op maatregelen die enerzijds burgers stimuleren om hun terugvordering
vrijwillig terug te betalen en die anderzijds de Dienst Toeslagen beter in staat te
stellen om efficiënter in te vorderen en meer te werken in de actualiteit6.

De eerste fase (fase A) is reeds van start gegaan. De maatregelen die in deze fase
worden uitgewerkt, zijn:

• Het verbeteren van de individuele en de algemene invorderingsinformatie voor burgers,
waaronder verbeteringen in brieven, op mijn.toeslagen.nl en op de website, door coherentie
aan te brengen in deze verschillende lopende verbeterinitiatieven en het toetsen van
deze verbeteringen op effecten bij de gebruikers;

• Het verbeteren van de interne informatievoorziening (integraal klantbeeld), waarbij
de verbinding tussen het vaststellingsproces en de invordering centraal staat (feedbackloop).
Indien wordt geconstateerd dat iemand vaak hoge terugvorderingen ontvangt, dan kan
met de juiste aanpak voorkomen worden dat er in de toekomst opnieuw terugvorderingen
ontstaan;

• Het signaleren van maatwerksituaties binnen de invorderingssystemen, om te voorkomen
dat er geautomatiseerd dwanginvorderingsmaatregelen in gang worden gezet die betalingsproblemen
verergeren. Hiermee kan individueel maatwerk worden geboden en het oplopen van schulden
worden voorkomen;

• Burgers beter informeren over de mogelijkheid om alsnog een betalingsregeling af te
sluiten na de start van de dwanginvordering;

• Een betalingsregeling waar alle toeslagvorderingen in worden gevoegd, om een veelheid
aan losse regelingen, invorderingsmaatregelen en brieven te voorkomen. Dit is nodig
om burgers meer inzicht te kunnen geven, opdat zij begrijpen waarom moet worden betaald,
zodat zij gestimuleerd wordt om zelf te betalen;

Daarnaast worden, in deze fase enkele mogelijke maatregelen nader verkend en uitgewerkt:

• De mogelijkheid tot een betaalpauze evenals de voorwaarden daarvoor. Met een betaalpauze
zou in specifieke gevallen onder voorwaarden ruimte kunnen worden geboden om tot een
passende betaalwijze te komen en verdere betaalproblemen te voorkomen;

• De inzet van dwanginvorderingsmaatregelen beperken tot situaties waarin het materiële
recht op toeslagen is vastgesteld. Dwanginvordering wordt zo alleen ingezet, als er
voldoende zekerheid bestaat over de definitieve toeslag. Dit bevordert het werken
in de actualiteit;

• Alleen nog stuiten in specifieke situaties in plaats van altijd stuiten, ter bevordering
van een efficiënte invordering.

Dit najaar worden de verbetermaatregelen verkend en uitgewerkt waarvan het de verwachting
is dat realisatie langer zal duren (fase B). Vanaf januari 2024 volgt de verkenning
en de uitwerking van voorstellen met een nog langere implementatietermijn, dan wel
de effecten voor de burger en de uitvoering beperkter zijn (fase C).

Lopende verbeteringen bij de Belastingdienst en Dienst Toeslagen.

Aanvullend aan de hierboven genoemde maatregelen, zijn er in de invorderingsstrategie
van de Belastingdienst en/of Dienst Toeslagen ook maatregelen opgenomen die reeds
worden uitgevoerd. Het betreffen de volgende maatregelen:

• Burgers kunnen nu inzicht krijgen in hun schuldenpositie voor de inkomstenbelasting,
inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekeringswet en toeslagen via Geldzaken in het
Klantportaal. Burgers kunnen in dit portaal ook hun schuld met iDEAL betalen;

• Het Stella-team van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen is en wordt verder geoptimaliseerd
zodat burgers sneller geholpen kunnen worden. Het team helpt mensen die in complexe
en urgente schuldsituaties zitten of daarin terecht dreigen te komen;

• Binnen verschillende trajecten om probleemschulden te voorkomen, wordt samengewerkt
met externe partijen zoals het Schuldenknooppunt;

• Toeslagen voert inmiddels de maatregel «verrekenen zonder kosten» uit. Hierover is
uw Kamer op 6 juli 2023 geïnformeerd door middel van de stand-van-zakenbrief Dienst
Toeslagen.7

Beide diensten zetten daarnaast verder in op de doorontwikkeling van de dienstverlening
door maatschappelijk intermediairs en het verbeteren van het zogenoemde Kennisnetwerk.
Daarmee worden maatschappelijk dienstverleners ondersteund bij hulpverlening aan burgers
met fiscale en toeslagenproblematiek.

Menselijke maat

De Belastingdienst en Dienst Toeslagen verstaan onder het hanteren van de menselijke
maat dat recht wordt gedaan aan de belangen van burgers bij de totstandkoming en uitvoering
van beleid, wet- en regelgeving. Onder «ruimte voor maatwerk» wordt verstaan burgers
of ondernemers passende hulp bieden in omstandigheden die onvoldoende worden gefaciliteerd
door de reguliere processen.

De Belastingdienst richt de grootschalige processen zodanig in dat er goed wordt aangesloten
bij de behoeften en wensen van de meeste burgers en bedrijven die te maken krijgen
met dienstverlening. Wanneer de menselijke maat in de grootschalige processen en de
aanvullende persoonlijke dienstverlening onvoldoende soelaas biedt, is er ruimte voor
maatwerk zowel in dienstverlening als bij de inhoudelijke behandeling. Ervaring met
maatwerk wordt benut om reguliere processen te verbeteren.

Voorbeelden van het hanteren van de menselijke maat in de persoonlijke dienstverlening
van zowel de Belastingdienst als Dienst Toeslagen zijn dat medewerkers worden getraind
in het herkennen van signalen, het bieden van extra ondersteuning en waar nodig maatwerk,
zoals het eerder genoemde Stellateam doet bij multi-problematiek. Ook wijzen medewerkers
burgers actief op de mogelijkheden om een persoonlijke betalingsregeling te treffen.
Medewerkers benaderen via «vroegsignalering» burgers en bedrijven wanneer bijvoorbeeld
wordt geconstateerd dat een aangifte niet is ingediend, toeslagen niet goed zijn aangevraagd
of wijzigingen niet tijdig door worden gegeven of wanneer een evidente fout geconstateerd
wordt. Wanneer de situatie daartoe aanleiding geeft, wordt in de individuele behandeling
meer gebruik gemaakt van de ruimte die het recht biedt om rekening te kunnen houden
met individuele situaties. Om medewerkers hierin te ondersteunen is de opleiding «Ruimte
in het Recht» ontwikkeld en wordt de methodiek van de casusdialoog ingezet om medewerkers
beter bewust te maken van de ruimte in het recht.

Dienst Toeslagen constateert dat het binnen de geautomatiseerde processen mogelijk
is om verbeteringen aan te brengen in het signaleren van maatwerksituaties en daarop
adequaat en passend te reageren. Er wordt gewerkt aan de verbetermaatregel «signaleren
van maatwerksituaties». Hierbij wordt onderzoek gedaan naar mogelijkheden om situaties
waarin probleemschulden lijken te ontstaan, eerder te signaleren en hier een passende
oplossing voor te bieden. Zoals het aanbieden van een betalingsregeling, doorverwijzen
naar schuldhulpverlening en/of hulp bij het doorgeven van wijzigingen om toekomstige
terugvorderingen te voorkomen.

De gebundelde en de Rijksbrede betalingsregeling

Naar aanleiding van het rapport «Ongekend onrecht», zijn maatregelen aangekondigd
om de burger meer centraal te stellen.8 Daarbij is ook aangegeven dat het voor burgers mogelijk moet zijn om belasting- en
toeslagschulden te bundelen in één betalingsregeling (hierna: gebundelde betalingsregeling).
Het onderzoek naar de mogelijkheden hiervan is in het laatste kwartaal van 2022 gestart.

Daarnaast zijn de Belastingdienst en Dienst Toeslagen betrokken bij de verkenning
naar de mogelijkheden om deel te nemen aan de betalingsregeling Rijk, die wordt uitgevoerd
door het CJIB. Een burger die een schuld heeft bij het CJIB, DUO en/of CAK, kan één
betalingsregeling afsluiten om zijn schulden aan deze partijen te voldoen. Dit in
lijn met het streven van het kabinet om als overheid een eenduidig beleid te voeren
bij het innings- en incassotraject voor overheidsschulden. Een mogelijke deelname
van de Belastingdienst en Dienst Toeslagen aan de betalingsregeling Rijk wordt verkend.

Bij deze verkenning wordt meegenomen dat voor het overzicht bij zowel de gebundelde
betalingsregeling als een betalingsregeling Rijk, vergaande harmonisatie van het beleid
helpt. Er zijn echter verschillen in wetgeving die lastig te harmoniseren zijn, zoals
de verschillende rechtsingangen bij geschillen. Voor eventuele deelname aan de betalingsregeling
Rijk geldt daarnaast een extra complexiteit (zowel juridisch als uitvoeringstechnisch)
vanwege de noodzakelijke gegevensdeling tussen de aangesloten partijen. In de verkenning
moet bezien worden of en hoe deze vraagstukken opgelost kunnen worden. Daarbij worden
verschillende variaties verkend, waarbij ook ruimte is voor de flexibiliteit voor
burgers en de gevolgen voor andere maatregelen.

Voor de verkenning en uitwerking van de gebundelde betalingsregeling en de betalingsregeling
Rijk, wordt een beroep gedaan op een beperkt aantal medewerkers die beschikken over
de benodigde expertise. Dit zet gelijktijdige verkenning van beide regelingen onder
druk. Daarom wordt de huidige focus gelegd op de verkenning van deelname aan de betalingsregeling
Rijk. Een bredere betalingsregeling Rijk heeft vanuit burgerperspectief de voorkeur
omdat deze regeling ziet op meerdere overheidsschulden, waardoor mensen met een bredere
schuldenproblematiek beter geholpen kunnen worden.

Wij verwachten uw Kamer in januari 2024 opnieuw te kunnen informeren over de voortgang
op de invorderingsstrategie van zowel de Belastingdienst als Dienst Toeslagen.

De Staatssecretaris van Financiën,
M.L.A. van Rij

De Staatssecretaris van Financiën,
A. de Vries