Brief regering : verslag van de formele Energieraad van 19 juni 2023

Nr. 1026
BRIEF VAN DE MINISTER VOOR KLIMAAT EN ENERGIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 4 juli 2023

Bijgevoegd vindt u het verslag van de formele Energieraad van 19 juni. Tevens vindt
u informatie over de inzet van het Pentalateraal forum ten opzichte van de hervorming
elektriciteitsmarkt, specifiek onder Nederlands voorzitterschap. Daarnaast ontvangt
u in de bijlage bij dit verslag de recente studie, genaamd «Penta Vision 2050», van
Artelys, over de uitdagingen voor het energiesysteem in de Noordwest-Europese regio
richting 2050, die op verzoek van het pentalaterale energieforum is uitgevoerd.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten

Verslag Energieraad 19 juni 2023

Op 19 juni vond in Luxemburg de formele Energieplaats. Voornaamste onderwerp op de
agenda betrof de herziening van de regelgeving omtrent de elektriciteitsmarkt (richtlijn
en verordening) en de Regulation on Wholesale Energy Market Integrity and Transparency (REMIT). Daarnaast stonden diversenpunten op de agenda die toezagen op externe energie
betrekkingen, de voorbereidingen voor komende winter op de gasmarkt, de veiligheidssituaties
omtrent kerncentrales in Belarus en Turkije en een toelichting van de Spaanse delegatie
op hun plannen voor het voorzitterschap komend half jaar.

Herziening regelgeving elektriciteitsmarkt

Het Zweedse voorzitterschap streefde naar een algemene oriëntatie op de voorliggende
beleidsvoorstellen. Tijdens het beleidsdebat bleek bij lidstaten over twee elementen
in de voorstellen nog grote twijfel te bestaan.

Ten eerste uitten verschillende lidstaten hun onvrede over de mogelijk grootschalige
toepassing van contracts for difference op substantiele investeringen gericht op onder meer levensduurverlenging van bestaande
opwekcapaciteit. Lidstaten stelden dat dit een onevenredig voordeel kon oproepen,
doordat sommige lidstaten onevenredig veel inkomsten kunnen ophalen en die kunnen
toebedelen ter bevoordeling van hun eigen industrie. Deze lidstaten vrezen hierdoor
een ernstige verstoring van het gelijke speelveld binnen de EU.

Daarnaast maken lidstaten, waaronder Nederland, zich zorgen over de mogelijke verlenging
van de subsidieregeling voor fossiele installaties als onderdeel van een capaciteitsmechanisme.
In de meest recente tekstversie van het Zweedse voorzitterschap stond de mogelijkheid
voor lidstaten een derogatie te krijgen op de zogenaamde Emission Performance Standard (EPS).

Tijdens de Energieraad is door meerdere landen nog geprobeerd een compromis te sluiten
door een balans te vinden tussen borging van het gelijk speelveld alsmede het faciliteren
van investeringen bij de toepassing van CfD’s voor bestaande opwekcapaciteit door
regels te stellen aan de distributie van inkomsten. Uiteindelijk bleek dat er nog
onvoldoende overeenstemming bestond om tijdens de Energieraad op een akkoord te komen.

Het Zweedse voorzitterschap heeft aangekondigd via Coreper alsnog te proberen tot
een compromisvoorstel te komen dat op politiek niveau geaccordeerd kan worden. Inmiddels
is gebleken dat dit niet meer zal lukken onder het Zweeds voorzitterschap en dat dit
onder Spaans voorzitterschap verder wordt opgepakt. Op het moment van schrijven is
nog niet bekend hoe dit vorm zal krijgen.

REMIT

Met betrekking tot de REMIT waren de lidstaten vrij eensgezind over het aannemen van
de voorliggende teksten. Hierop is dan ook een algemene oriëntatie bereikt tijdens
de Energieraad.

Veiligheidssituatie kerncentrales Turkije en Belarus

De Cypriotische en Letse delegaties vroegen speciale aandacht voor de dreigende veiligheidssituaties
omtrent kerncentrales in respectievelijk Turkije en Belarus. Zij deden een oproep
om als Europese Unie te zorgen dat aan veiligheidsstandaarden wordt voldaan. Daarnaast
zouden de delegaties meer transparantie willen zien rondom het gebruik en inzet van
de kerncentrales. Meerdere lidstaten spraken steun uit voor de oproep de veiligheidssituatie
rondom deze kerncentrales actief te monitoren.

Externe energiebetrekkingen Europese Unie

De Commissie gaf een update over de verscheidene initiatieven die de Europese Commissie
bilateraal en multilateraal heeft ondernomen afgelopen tijd. Hierbij kwamen onder
andere de betrekkingen met Noorwegen en de Verenigde staten rondom de levering van
gas ter sprake. Daarnaast wordt ook gekeken naar bredere partnerschappen in de wereld
op het gebied van gaslevering en waterstofimport, zoals met Argentinië en Uruguay.

Namens Nederland heb ik steun voor het beleid uitgesproken en heb ik opgeroepen richting
COP28 een afgestemde Europese inzet te formuleren.

Voorbereidingen gasmarkt komende winter

De Commissie koppelde terug over de voorbereidingen met betrekking tot vulgraden,
leveringszekerheid, gezamenlijke inkoop en gasreductie. Commissie geeft aan dat diversificatie
succesvol lijkt te zijn en dat vulgraden ook op schema liggen in de Lidstaten. Commissie
waarschuwt echter wel dat zaken als een koude winter of aggregatie van de vraag naar
gas/LNG vanuit de Aziatische markt de situatie nijpender kan maken.

Spaans voorzitterschap

De Energieraad eindigde met een vooruitblik van de Spaanse delegatie op hun naderende
voorzitterschap. Zij legt daarbij dwarsverbanden tussen energie, klimaat, strategische
autonomie en een net zero industrie. Prioriteit zal liggen op elektriciteitsmarkthervorming
en de triloogfase van gas- en waterstofpakket, methaanverordening, EPBD.

Ontwikkelingen pentalateraal energieforum

Om invulling te geven aan mijn recente toezeggingen aan uw Kamer informeer ik u hierbij
over de ontwikkelingen in het pentalaterale energieforum onder het huidige Nederlandse
voorzitterschap op het gebied van de elektriciteitsmarkthervorming. Tevens stuur ik
in de bijlage bij dit verslag de recente studie, genaamd «Penta Vision 2050», van
Artelys, over de uitdagingen voor het energiesysteem in de Noordwest-Europese regio
richting 2050, die op verzoek van het pentalaterale energieforum is uitgevoerd.

Het pentalaterale energieforum is een samenwerkingsverband tussen zeven Noordwest-Europese
landen (Nederland, Frankrijk, Duitsland, België, Luxemburg, Zwitserland en Oostenrijk)
dat zich met name richt op de elektriciteitsmarkt. Het forum was oorspronkelijk gericht
op verdere integratie van de Noordwest-Europese elektricteitsmarkten. In de afgelopen
jaren heeft het forum meer thema’s opgepakt zoals leveringszekerheid, risicoparaatheid
en flexibiliteit. Ook de verdere integratie van het energiesysteem en samenwerking
rondom de ontwikkeling van waterstofmarkten vindt plaats in het Penta-verband.

Nederland is in 2023 voorzitter van het forum en heeft hiervoor drie prioriteiten
geformuleerd:

• samenwerking in de beïnvloeding van de lopende EU-onderhandelingen over het EU Electricity
Market Design;

• Penta inzetten voor het decarboniseren van het elektriciteitsysteem (o.a. door de
Penta vision 2050 studie af te ronden);

• versterking van de risicoparaatheid en leveringszekerheid in de Noordwest-Europese
regio.

Om invulling te geven aan samenwerking op het EU elektriciteitsmarktontwerp heeft
Nederland diverse Penta bijeenkomsten georganiseerd op expert en op hoogambtelijk
niveau. Omdat de standpunten van Pentalanden over de EU elektriciteitsmarkthervorming
op sommmige punten fundamenteel verschillen lijkt het niet haalbaar om een gezamenlijke
positie te formuleren. Wel bleek uit de bijeenkomsten dat Penta veel expertise heeft
over vraagstukken rond EU marktintegratie, die ook in de toekomst een rol kan spelen.
Bijvoorbeeld door aandacht te vragen voor zaken die niet (volledig) in de elektriciteitsmarkthervorming
terecht zijn gekomen, zoals offshore marktontwerp.

In de eerste helft van het jaar is het rapport Vision 2050 afgerond, dat bouwstenen
bevat voor een mogelijke politieke verklaring van de Penta-landen over een gedecarboniseerd
elektriciteitssysteem. Dit rapport is ontwikkeld door vanuit elk Penta land een of
meerdere scenario’s gericht op 2050 te vergelijken. Daarnaast hebben Penta-landen
gezamenlijke passages in hun INEK over regionale samenwerking opgenomen. Ook zijn
er themabijeenkomsten geweest over flexibiliteit en over waterstofinfrastructuur.