Brief regering : Evaluatie Wet elektriciteit en drinkwater BES

Nr. 19 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR KLIMAAT EN ENERGIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 3 juli 2023

Met deze brief stuur ik u, mede namens de Minister van Infrastructuur en Waterstaat
(IenW), het evaluatierapport van de Wet elektriciteit en drinkwater BES (Bonaire,
Sint Eustatius en Saba). Deze wet is op 1 juli 2016 in werking getreden, bevat bepalingen
die de functies (productie, distributie, toezicht en handhaving) in de elektriciteits-
en drinkwatervoorziening scheiden en introduceert een onafhankelijke rol voor de Inspectie
Leefomgeving en Transport (ILT) en de Autoriteit Consument en Markt (ACM) (Kamerstuk
34 089, nr. 3 (MvT)). Voor de evaluatie van de wet is door een externe partij onderzoek gedaan
door een groot aantal belanghebbenden te interviewen, een literatuurstudie uit te
voeren naar de wetshistorie en belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen te betrekken,
zoals de energietransitie, de wereldwijde pandemie en de energieconsequenties van
het gewapende conflict in Oekraïne.

Het doel van de wet is het tot stand brengen van een betrouwbare, duurzame en betaalbare
elektriciteits- en drinkwatervoorziening. Dit is ook de wettelijke prioriteringsvolgorde1. Uit het rapport blijkt dat de betrouwbaarheid en de duurzaamheid sterk zijn verbeterd.
Ondanks substantiële subsidies2 lopen de meningen over de betaalbaarheid echter uiteen. Het kabinet zal geen wetwijziging
voorstellen voor de Wet elektriciteit en drinkwater BES door de constatering dat,
zeker op korte termijn, de betrouwbaarheids- en duurzaamheidsdoelen zijn behaald3 en omdat met betrekking tot de doelstelling betaalbaarheid eerst de bevindingen van
de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland4 worden afgewacht. Deze commissie onderzoekt wat huishoudens op Bonaire, Saba en Sint
Eustatius nodig hebben om rond te komen en mee te kunnen doen aan de maatschappij
in verschillende scenario’s en reflecteert op wat de implicaties van de uitkomsten
zijn voor de bredere economische context (Kamerstuk 36 200 IV, nr. 55). Desalniettemin levert de evaluatie van de Wet elektriciteit en drinkwater BES goede
hoofdaanbevelingen op, die worden opgepakt en hieronder worden toegelicht per doelstelling.

Betrouwbaarheid

Samen met de ACM en de ILT wordt bezien in hoeverre de vereisten ten aanzien van de
verplichte kwaliteits- en capaciteitsdocumenten (KCD’s) die de distributeurs van drinkwater
en elektriciteit moeten opstellen, kunnen worden verduidelijkt en of de administratieve
lasten voor het opstellen van de KCD's mogelijk kunnen worden verlaagd. Dit is ook
belangrijk om de regie op de voorzieningszekerheid van de elektriciteitsvoorziening
te verbeteren.

Ten aanzien van het monopolistische karakter van de elektriciteits- en drinkwaternetten
en de distributie wordt onderzocht of er technische codes op het gebied van elektriciteit
kunnen worden opgesteld. De ACM wil hierover in gesprek gaan met de betrokken partijen.

Daarnaast zal worden onderzocht hoe het (technisch) toezicht op de kwaliteit van de
elektriciteits- en drinkwatervoorziening op de BES-eilanden kan worden verbeterd.
Naast verduidelijking en administratieve lastenverlichting met betrekking tot de KCD’s
en het onderzoek naar het opstellen van technische codes, wordt ook de rolverdeling
tussen de ILT en de ACM bij dit toezicht geëvalueerd.

Duurzaamheid

Ten aanzien van duurzaamheid zijn de in het rapport geadviseerde doelstellingen en
kaders al grotendeels vormgegeven door kabinetsbesluiten. Zo stijgt het aandeel hernieuwbare
elektriciteit op de drie eilanden door de versnelde verduurzamingsstappen van het
kabinet naar gemiddeld 80%. Daarnaast zorgen deze stappen voor een CO2-reductie van 0,9 Megaton (Kamerstukken 32 813 en 31 239, nr. 1116). Afspraken over de financiering van de investeringen met betrekking tot de centrale
verduurzaming zullen hieronder worden toegelicht.

Het kabinet heeft ervoor gekozen centrale verduurzaming, zoals grote zonneweides en
batterijparken, te stimuleren met subsidies van in totaal 33,6 miljoen euro. Met 13,5 miljoen euro
van dit budget worden er een zonneweide met batterijopslag en windturbines gerealiseerd
op Saba. Hiermee wordt op dit eiland binnen enkele jaren ongeveer 90% uit hernieuwbare
bronnen opgewekt. Met behulp van 10 miljoen euro aan middelen vanuit het kabinet is
de nieuwe zonneweide op Bonaire bijna gerealiseerd. Deze kan waarschijnlijk aan het
eind van de zomer van 2023 in gebruik worden genomen. In combinatie met een windpark
inclusief batterijopslag wordt de duurzame opwek van energie op Bonaire hiermee verhoogd
naar 80%. Op Sint Eustatius wordt met een subsidie van 10,1 miljoen euro door de uitbreiding
van een zonneweide met batterijopslag toegewerkt naar 60% duurzame energie (Kamerstukken
32 813 en 31 239, nr. 1116).

Naast deze plannen voor centrale duurzame opwek is er ook interesse in decentrale
duurzame opwek, dit zal vooralsnog niet verder worden gestimuleerd in de bestaande
bouw. Decentrale verduurzaming (zoals zonnepanelen op daken van huizen) is duurder
in de aanleg dan centrale verduurzaming, brengt volgens de nutsbedrijven potentieel
de netstabiliteit in gevaar en bevoordeelt voornamelijk huishoudens die kunnen investeren
in decentrale elektriciteitsproductie. Onder de huidige wetgeving is decentrale opwek
mogelijk voor eigen gebruik, maar wordt het niet actief gestimuleerd. De eilandsbesturen
en nutsbedrijven kunnen zich vinden in een voortzetting van de huidige regels en het
kabinet heeft mede daarom ook besloten geen verder onderzoek te doen.

Verder investeert IenW nog bijna 6 miljoen euro in verdere verbeteringen en verduurzaming
van de drinkwatervoorziening op de eilanden (Kamerstuk 27 625, nr. 590). Op Saba wordt hiermee de waterinlaat versterkt (waarmee zeewater wordt ingelaten
voor de productie van reversed osmosis water en drinkwater), extra watertransportleidingen
aangelegd en de waterproductiecapaciteit uitgebreid. Op Bonaire wordt hiermee bijgedragen
aan de verdere uitbreiding van de drinkwaterproductie. En op Sint Eustatius wordt
het drinkwaternet uitgebreid en verbeterd.

Betaalbaarheid

Omtrent de betaalbaarheid heeft het kabinet de afgelopen jaren substantiële structurele
en incidentele subsidies afgegeven en wacht het verder de bevindingen van de Commissie
sociaal minimum Caribisch Nederland af. De afgelopen jaren zijn er structurele subsidies
beschikbaar gesteld om de vaste drinkwatertarieven te verlagen (Kamsterstuk 27 625, nr. 590) en zijn de netkosten van elektriciteit gelijkgetrokken met het Europees Nederlandse
kostenniveau (Kamerstuk 35 925 IV, nr. 27). Daarnaast zijn er incidentele subsidies verstrekt tijdens de Coronacrisis voor
elektriciteit en drinkwater (Kamerstuk 35 925 IV, nr. 27), zijn de vaste nettarieven verlaagd voor minder vermogende gezinnen (Kamerstuk 36 200, nr. 77) en is er momenteel een prijsplafond-maatregel actief (Kamerstuk 36 200, nr. 77). Aanvullend onderzoek om beter inzicht te krijgen zal worden gedaan door de Commissie
sociaal minimum Caribisch Nederland. De commissie heeft tot taak onderzoek te doen
naar wat huishoudens op de eilanden nodig hebben om rond te komen en sociaal te participeren.
Ook wordt de systematiek van het sociaal minimum onderzocht, inclusief mogelijke scenario’s.
Ten slotte heeft de commissie ook de taak te reflecteren op de implicaties van de
uitkomsten voor de bredere economische context (Kamerstuk 36 200 IV, nr. 55). Gezamenlijk met andere departementen wacht ik het rapport van de commissie met
belangstelling af.

Voor de financiële gezondheid van de nutsbedrijven heeft de ACM al de rol die wordt
aanbevolen en is er geen interesse vanuit de nutsbedrijven zelf voor technische- of
administratieve ondersteuning. Afspraken over de maximale doorwerking in de tarieven
ten aanzien van de bestaande financiële positie, het benodigde kapitaal en het ondernemersplan
worden al gemaakt door de ACM. De ACM stelt op voorstel van een distributeur de maximale
tarieven vast die doorberekend kunnen worden aan de afnemers. Volgens de Wet elektriciteit
en drinkwater BES zijn deze tarieven gebaseerd op de werkelijke kosten en een redelijk
rendement ter bevordering van een doelmatige bedrijfsvoering5. Verder hebben de nutsbedrijven zelf geen interesse in meer technische of administratieve
ondersteuning omdat dit botst met de wensen van de nutsbedrijven om onafhankelijk
te zijn. Mocht inhuur of meer fte benodigd zijn, dan mag dat van de ACM worden doorberekend
in de tarieven.

De corporate governance van de nutsbedrijven zal worden verbeterd door de raden van
commissarissen regulier overleg te laten hebben met de toezichthouders. De toezichthouders
staan hiervoor open.

Conclusie

De evaluatie bevestigt voor het kabinet dat de Wet elektriciteit en drinkwater BES
voor het overgrote deel naar behoren functioneert en dat de doelstellingen van de
wet hiermee gediend zijn. Voor de lange en intensieve procedure van een wetswijziging
zijn op dit moment te weinig aanknopingspunten.

Het kabinet dankt de onderzoekers en de partijen die inbreng hebben geleverd voor
de diepgaande analyse van de wet en de resulterende aanbevelingen. Zo zal ten aanzien
van de betrouwbaarheid in samenwerking met de ILT en de ACM worden onderzocht hoe
de administratieve lasten kunnen worden verminderd van de kwaliteits- en capaciteitsdocumenten
(KCD’s). Met betrekking tot de duurzaamheid wordt door de versnelde verduurzamingsstappen
van het kabinet toegewerkt naar gemiddeld 80% hernieuwbare elektriciteit op de drie
eilanden. En in het kader van de betaalbaarheid wacht het kabinet de bevindingen van
de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland met belangstelling af.

Het kabinet zet zich onverminderd in voor een betrouwbare en betaalbare drinkwater-
en energievoorziening op de BES-eilanden en voor de verdere verduurzaming van Caribisch
Nederland. Zo kunnen de BES-eilanden een van de eerste kleine eiland(staten) ter wereld
worden die bijna volledig gebruik maken van hernieuwbare energie. Hiermee zullen ze
een showcase zijn voor andere eilanden die voor eenzelfde uitdaging tot verduurzaming
staan.

De Minister voor Klimaat en Energie, R.A.A. Jetten