Brief regering : Geannoteerde agenda voor de Raad Algemene Zaken van 10 juli 2023

Nr. 2690
BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 30 juni 2023

Hierbij bied ik u de geannoteerde agenda aan voor de Raad Algemene Zaken van 10 juli
2023.

De Minister van Buitenlandse Zaken,
W.B. Hoekstra

GEANNOTEERDE AGENDA VAN DE RAAD ALGEMENE ZAKEN VAN 10 JULI 2023

Op maandag 10 juli a.s. vindt in Brussel de Raad Algemene Zaken (RAZ) plaats. Op de
agenda1 staat de tussentijdse evaluatie van het Meerjarig Financieel Kader (MFK) 2021–2027,
de prioriteiten van het Spaans voorzitterschap, een evaluatie van de jaarlijkse rechtsstaatsdialoog,
het rechtsstaatsrapport van 2023 en onder diversen de punten Toekomst van Europa en
het Interinstitutioneel Orgaan voor ethische normen. Verder is er een lunch over strategic foresight voorzien. De Minister van Buitenlandse Zaken is voornemens deel te nemen aan deze
Raad.

Tussentijdse evaluatie van het Meerjarig Financieel Kader 2021–2027

Op 20 juni jl. presenteerde de Europese Commissie voorstellen voor een tussentijdse
herziening van het MFK.2 De Commissie stelt dat deze herziening van het MFK noodzakelijk is om de Unie haar
bestaande en urgente doelstellingen te verwezenlijken. Na een toelichting door de
Commissie zal de RAZ een oriënterende discussie voeren. De voor het MFK verantwoordelijke
ambtelijke raadswerkgroep is onlangs gestart met een technische bespreking van de
voorstellen, waarbij vooral verduidelijkende vragen worden gesteld zonder dat onderhandelingen
nog plaatsvinden. Het streven is uw Kamer eind augustus met BNC-fiches nader te informeren
met een uitgebreide appreciatie van de voorstellen en de kabinetsinzet. Voor een aanpassing
van het MFK is unanimiteit in de Raad vereist na goedkeuring door het Europees Parlement.

Zoals reeds benoemd in de Geannoteerde Agenda van de Europese Raad van 29 en 30 juni
jl. zal de voorgestelde MFK-herziening bestaan uit een aantal onderdelen. Ten eerste
stelt de Commissie voor om een Oekraïne-faciliteit op te richten van waaruit de EU
meerjarige financiële steun aan Oekraïne kan verstrekken.3 In het voorstel heeft deze faciliteit een maximale omvang van 50 miljard euro. De
steun kan bestaan uit leningen, giften en garanties en is gericht op liquiditeitssteun,
herstel, investeringen en technische assistentie. Aan de steun zijn voorwaarden verbonden
ten aanzien van corruptiebestrijding, goed bestuur en rechtsstaat. Ten tweede omvat
de MFK-herziening de instelling van een platform voor de ondersteuning van strategische
technologieën (STEP) om de Europese concurrentiekracht te versterken.4 Dit platform maakt gebruik van bestaande EU-instrumenten. De Commissie stelt voor
een aantal bestaande programma’s te flexibiliseren en het budget van een aantal andere
bestaande programma’s specifiek voor dit doel te verhogen met in totaal 10 miljard
euro. Ten derde kent het Commissievoorstel extra budget toe vanwege onvoorziene omstandigheden
op de terreinen migratie en extern beleid (samen totaal 15 miljard euro), administratieve
uitgaven (1,9 miljard euro) en de rentekosten voor het EU-herstelinstrument Next Generation EU (indicatief ca. 19 miljard euro). Tot slot bevat het voorstel voor de MFK-herziening
verruimde begrotingsflexibiliteit voor de resterende jaren van dit MFK (tot en met
2027) door onder andere een ophoging van het Flexibiliteitsinstrument (3 miljard euro).
Sinds de vaststelling van de MFK-verordening in 2020 is de EU voor ingrijpende uitdagingen
komen te staan, met name als gevolg van de Russische oorlog in Oekraïne.

Het kabinet vindt het van belang dat de EU in staat is deze uitdagingen adequaat het
hoofd te bieden. Het uitgangspunt voor het kabinet is dat dit in principe moet gebeuren
binnen de bestaande uitgavenplafonds van het MFK en de bestaande budgetflexibiliteit
bovenop deze plafonds. Het kabinet staat dan ook terughoudend tegenover een herziening
van het MFK. In lijn met de inzet van het kabinet voor blijvende solidariteit met
Oekraïne, staat het kabinet in beginsel positief tegenover het idee om de financiële
EU-steun aan Oekraïne structureler vorm te geven. Daarbij kijkt het kabinet onder
andere naar wat de meest gepaste omvang, voorwaarden en vorm van die steun is.

Het Europees Parlement (EP) heeft in een resolutie haar positie uiteengezet.5 Het EP pleit onder andere voor ophoging van de MFK-plafonds voor diverse beleidsterreinen
en meer begrotingsflexibiliteit. Deze positie staat ver af van de Nederlandse inzet.

Prioriteiten van het Spaanse voorzitterschap

Het Spaanse voorzitterschap zal zijn prioriteiten aan de Raad presenteren. Premier
Sánchez presenteerde de volgende prioriteiten op 15 juni in Madrid: 1) herindustrialisatie
van de EU en open strategische autonomie, 2) de ecologische transitie, 3) een socialer
Europa en 4) het versterken van de Europese eenheid. Het kabinet verwelkomt deze prioriteiten
en kijkt uit naar de samenwerking met het voorzitterschap, onder meer op open strategische
autonomie. De presentatie in het EP volgt in september, dit in verband met de Spaanse
landelijke verkiezingen op 23 juli.

Evaluatie jaarlijkse rechtsstaatsdialoog

Sinds 2014 vindt in de Raad een jaarlijkse rechtsstaatdialoog plaats. De verwachting
is dat het Spaanse EU-voorzitterschap tijdens de Raad zal toelichten hoe het proces
rondom de evaluatie van de jaarlijkse rechtsstaatdialoog eruit komt te zien. Oorspronkelijk
werd die dialoog gevoerd op basis van door het voorzitterschap van de Raad voorgestelde
specifieke thema's. In 2019 is het karakter van de rechtsstaatdialoog gewijzigd in
een jaarlijkse inventarisatie van de stand van zaken en de belangrijkste ontwikkelingen
op het gebied van de rechtsstaat. Tevens is destijds afgesproken dat voor de jaarlijkse
inventarisatie gebruik kon worden gemaakt van de jaarlijkse Commissieverslagen over
de rechtsstaat. Deze wijzigingen zijn vastgelegd in voorzitterschapsconclusies van
het Finse EU-voorzitterschap.6 Twee lidstaten konden deze wijzigingen niet steunen, omdat zij meenden dat de dialoog
in deze nieuwe opzet niet langer voldeed aan de 2014 overeengekomen uitgangspunten
van onder meer objectiviteit, non-discriminatie en gelijke behandeling van alle lidstaten.
In 2020 is de rechtsstaatdialoog door het Duitse EU-voorzitterschap in de praktijk
verder aangevuld met een separate bespreking van de staat van de rechtsstaat van telkens
vijf lidstaten per EU-voorzitterschap.7 In de voorzitterschapsconclusies van 2019 is vastgelegd dat de jaarlijkse rechtsstaatdialoog
eind 2023 wordt geëvalueerd.8

Het is voor Nederland, evenals voor het overgrote deel van de lidstaten, met name
van belang om de bestaande praktijk, inclusief de praktijk van de separate bespreking
van de staat van de rechtsstaat van vijf lidstaten per EU-voorzitterschap, vast te
leggen in conclusies die door alle 27 lidstaten kunnen worden gedeeld, om zo de steun
voor – en continuering van – de jaarlijkse rechtsstaatsdialoog voor de lange termijn
te verzekeren. De rechtsstaatdialoog heeft er in zijn nieuwe opzet aan bijgedragen
dat problemen met de rechtsstaat in de lidstaten in een vroegtijdig stadium worden
gedetecteerd en op politiek niveau besproken, alsmede dat een goede follow-up en continuïteit
worden gewaarborgd. Verder zou Nederland graag zien dat de rol van de vakraden (de
Raad Justitie en Binnenlandse Zaken en de Raad Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport
(Media)) worden versterkt binnen de rechtsstaatdialoog, en meer in het bijzonder bij
het bespreken van de follow-up van het Nederlandse rechtstaatsrapport. Dit zou aanvullende
diepgaande en gerichte uitwisselingen mogelijk maken tussen Ministers die de binnenlandse
verantwoordelijkheid dragen voor de verschillende pijlers waarop het rechtsstaatrapport
betrekking heeft.

Rechtstaatsrapport 2023

Tijdens de Raad zal de Commissie het rechtsstaatsrapport 2023 presenteren. In het
rechtsstaatrapport wordt verslag gedaan van de rechtsstatelijke situatie in de Europese
Unie (EU) als geheel en in de lidstaten afzonderlijk, aan de hand van vier pijlers;
justitieel stelsel, corruptiebestrijding, pluriformiteit en vrijheid van de media
en andere institutionele kwesties die verband houden met checks and balances, en worden landspecifieke aanbevelingen gedaan.9 De publicatie van het rechtsstaatrapport wordt verwacht op 5 juli aanstaande. Tijdens
de Raad is geen uitgebreide bespreking van het rechtsstaatsrapport 2023 voorzien;
deze bespreking, de jaarlijkse horizontale rechtsstaatdialoog, volgt tijdens de Raad
Algemene Zaken van 19 september aanstaande. De kabinetsappreciatie van het rechtsstaatrapport
2023, met daarin een reactie op het algemene deel van het rapport en op het Nederlandse
landenhoofdstuk, ontvangt uw Kamer voorafgaand aan deze Raad.

Diversen: Toekomst van Europa

Het Spaanse voorzitterschap heeft een informatiepunt opgenomen over de Toekomst van
Europa. Het is de verwachting dat dit agendapunt raakt aan de bredere discussie die
in de EU leeft over welke hervormingen binnen de EU noodzakelijk zouden zijn om voorbereid
te zijn op de uitdagingen in de toekomst. Recentelijk werd deze discussie bijvoorbeeld
gevoerd tijdens de informele Raad Algemene Zaken (21–22 juni 2023).10 Naar verwachting zal het Spaanse voorzitterschap in de RAZ toelichten hoe zij deze
discussie onder hun voorzitterschap verder willen brengen. Het punt is opgenomen onder
«diversen» en er is geen inhoudelijke discussie of besluitvorming voorzien tijdens
dit agendapunt.

Diversen: Interinstitutioneel Ethiekorgaan

Op 8 juni jl. presenteerde de Commissie een mededeling met een voorstel voor de oprichting
van een interinstitutioneel ethiekorgaan: een ethics body. In het voorstel van de Commissie wordt dit orgaan voor ethiek belast met (i) het
opstellen van ethische minimumstandaarden, met als doel dat EU-instellingen en organen
zich committeren aan deze standaarden door deze over te nemen in interne regelgeving;
(ii) het organiseren van gedachtewisselingen met instellingen en organen over implementatie
van de standaarden; (iii) het faciliteren van uitwisseling van best practices en het
bevorderen van samenwerking tussen de betrokken partijen. Het voorstel richt zich
dan ook met name op het stroomlijnen van processen op basis van loyale samenwerking
tussen de betrokken instellingen en organen. Het orgaan zal worden opgericht middels
een interinstitutioneel akkoord tussen de betrokken instellingen en organen11. Naar verwachting zal de Commissie in de RAZ de mededeling met het voorstel nader
toelichten en wellicht uiteenzetten hoe zij het proces richting de vaststelling van
een interinstitutioneel akkoord betreffende het ethiekorgaan voor zich ziet. Uw Kamer
ontvangt conform de informatie afspraken op korte termijn een BNC-fiche over deze
mededeling en het voorstel, waarin het kabinetsstandpunt wordt uitgewerkt.

Lunch strategic foresight

De Commissie publiceert sinds 2020 jaarlijks een strategic foresight report. Het rapport
voor 2023 zal op 11 juli 2023 openbaar gemaakt worden en heeft betrekking op de toekomst
van de sociale en economische duurzaamheid van de EU. Het rapport zal ingaan op het
vermogen van de EU de eigen duurzaamheidsdoelstellingen in 2050 te behalen, de open
strategische autonomie van de EU te versterken en het vermogen van de EU om hierbij
mondiaal leiderschap te kunnen behouden. Naar verwachting zal de Commissie tijdens
de lunch een presentatie geven van de analyse en verwachtingen die in het rapport
dit jaar staan.