Brief regering : DMP A/B-brief project ‘Vervanging Medium Utility Helikopter’

Nr. 403
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 5 juni 2023

In de huidige geopolitieke context zijn de waarschuwingstijden voor inzet van militaire
eenheden korter en is er vaker behoefte aan gericht optreden met een hoge mate van
geheimhouding. Special Operations Forces (SOF) zijn zeer geschikt voor deze gerichte
interventies in «hybride» conflictsituaties, terrorismebestrijding en tegenover irregulier
opererende tegenstanders. De vraag naar de inzet van SOF is de afgelopen jaren sterk
toegenomen en neemt naar verwachting verder toe. In de Defensienota 2022 «Sterker
Nederland, veiliger Europa»1heeft Defensie daarom aangekondigd om Special Operations Forces (SOF) capaciteiten verder te versterken, waaronder de SOF-capaciteiten in het luchtdomein.
Hiertoe is Defensie het programma SOF Air Rotary Wing (RW) gestart. Onder dit programma vallen diverse projecten. Een van deze projecten is
de vervanging van de Cougar-helikopter door een voor SOF-optreden geschikte Medium Utility Helikopter (MUH), die speciale operaties op land en op zee kan uitvoeren. Dit is
een van de maatregelen waarmee Defensie het 300 Squadron van het Defensie Helikopter
Commando (DHC) ombouwt tot een SOF-helikoptereenheid. Deze helikoptercapaciteit draagt
bij aan de handelingsperspectieven van de Nederlandse special forces, waardoor Nederland zowel in internationaal verband als zelfstandig meer inzetmogelijkheden
creëert.

Met deze gecombineerde DMP A/B-brief informeer ik u over de behoeftestelling (A-fase)
en de resultaten van de onderzoeksfase (B-fase) van het project «Vervanging Medium Utility Helikopter (SOF Air RW)» en de benodigde MUH mission equipment voor speciale operaties.

Behoefte en kenmerken

Huidige capaciteiten

De Cougar is sinds de invoering in 1996 als enige middelzware transporthelikopter
van Defensie regelmatig ingezet voor diverse taken. Uit financiële overwegingen is
Defensie in 2011 begonnen met het stapsgewijs buiten dienst stellen van de zeventien
Cougar-toestellen. Om operationele redenen is de voorgenomen uitfasering van de Cougar
deels herroepen. Er zijn thans twaalf toestellen in gebruik en vijf toestellen zijn
opgenomen in de logistieke reserve.2

In 2023 is de Cougar 27 jaar in gebruik. Om financiële en operationele redenen, is
er nooit een mid-life update (MLU) op het wapensysteem uitgevoerd. Wel heeft mijn voorganger uw Kamer op 7 oktober
2019 geïnformeerd over het project «Aanpak obsolescentie Cougar-helikopters».3 Dit project is gericht op de instandhouding van de Cougar helikopter en loopt door
tot omstreeks 2026. Met beperkte verbeteringen wordt de operationele levensduur van
de Cougar hiermee verlengd tot 2030.

Kwalitatieve behoefte

De vervanging van de Cougar is meer dan een een-op-een vervanging van de bestaande
helikopters. Er is sprake van een aanpassing in het concept waarbinnen de helikopters
worden ingezet, en de configuratie die daarvoor nodig is. Defensie gaat de nieuwe
MUH-capaciteit primair inzetten voor SOF-operaties, waardoor Nederland met haar speciale
eenheden snel en zelfstandig een bijdrage kan leveren in conflictsituaties. Defensie
breidt daarmee haar mogelijkheden uit om binnen onze internationale partnerschappen
een schaarse SOF-capaciteit te leveren. Een belangrijk uitgangspunt is om een bewezen
en beproefde («combat proven») SOF-helikopter te verwerven.

De MUH moet ook geschikt zijn voor de uitvoering van conventionele taken in het land-
en maritieme domein, zoals bijvoorbeeld humanitaire hulpverlening. Vanwege de nieuwe
taakstelling omvat dit project niet alleen de helikopters, maar ook SOF-missie uitrusting
als onderdeel van de helikopterconfiguratie. Het project «Vervanging Medium Utility Helikopter» omvat ook de tijdelijke simulatiecapaciteit die nodig is voor initiële
opleidingen, omscholing en training tijdens de overgangsfase van de Cougar naar de
nieuwe MUH.

Kwantitatieve behoefte

Defensie verwerft veertien helikopters. Dat aantal is gebaseerd op een combinatie
van factoren zoals de kennis en ervaring van de Koninklijke Luchtmacht met betrekking
tot helikopteroptreden en de eisen die de NAVO stelt aan de SOF-taakstelling. Daarnaast
moet de eenheid over voldoende capaciteit voor opleidings- en trainingsdoeleinden
beschikken. Defensie gaat uit van een instandhoudings-concept met periodiek faseonderhoud,
waarbij gemiddeld negen toestellen beschikbaar zijn voor training en operaties.

De nieuwe helikopters worden, net als de Cougar, gestationeerd op de vliegbasis Gilze-Rijen.
De bestaande infrastructuur behoeft geen aanpassing voor de nieuwe helikopters. Andere
onderdelen van het programma, zoals de uitbreiding van het squadrongebouw en maatregelen
voor de operationele veiligheid, zullen wel impact hebben op de infrastructuur. Deze
worden uitgewerkt in een deelproject van het programma SOF Air RW.

Relatie met andere projecten

In 2019 heeft mijn voorganger uw Kamer geïnformeerd over de tussentijdse materiële
investeringen die noodzakelijk waren om de Cougar langer door te laten vliegen.4 Het project «Vervanging Medium Utility Helikopter» garandeert dat Defensie ook na 2030 beschikt over MUH-capaciteit.

Andere delen van het programma «SOF Air Rotary Wing» voorzien in de personele en materiële
behoeften, benodigde infrastructuur en de uiteindelijk te kiezen simulatiecapaciteit.
Over deze projecten zal ik uw Kamer te zijner tijd met separate brieven informeren.

Onderzoeksfase

Gevolgde procedure

In de onderzoeksfase heeft Defensie aan de hand van een uitgebreide marktverkenning
meerdere helikoptertypes voorgeselecteerd. Door te kiezen voor een bewezen concept
die aan de gestelde eisen voldoet, worden langdurige en complexe verwervingsprocessen,
inclusief unieke ontwikkelbehoeftes, voorkomen. Met inbreng vanuit zowel de marine
en landmacht als de luchtmacht en marechaussee zijn de eisen en wensen voor de te
verwerven helikopter tijdens de behoeftestellingsfase opgesteld. Vervolgens zijn in
een uitgebreide verkennende studie acht beschikbare SOF-helikopters in beschouwing
genomen. Op basis van de technische en operationele eisen bleven twee modellen over:
de Sikorsky UH-60M Black Hawk en de Airbus Helicopters H225M Caracal. Voor meer gedetailleerde
informatie wordt verwezen naar de commercieel vertrouwelijke bijlage5.

Zowel de UH-60M Black Hawk als de H225M Caracal zijn ingezet en beproefd voor speciale
operaties in het land- en het maritieme domein. Om een afgewogen keuze te kunnen maken,
heeft Defensie middels een Request for Information (RFI) informatie ingewonnen bij de Amerikaanse overheid voor de UH-60M Black Hawk
en bij Airbus Helicopters voor de H225M Caracal. Deze vragen richtten zich op de onderscheidende
criteria die bepaald zijn tijdens sessies met belanghebbenden en vakexperts.

Op basis van de informatie uit de RFI, verdiepende gesprekken met vakexperts en testvluchten die zijn uitgevoerd, heeft
Defensie de twee kandidaat-helikopters met elkaar vergeleken. De beslissende criteria
waren hierbij het vliegbereik, interoperabiliteit, de capaciteit en flexibiliteit
van de cabine, de van de plank beschikbare aan de missie gerelateerde uitrusting en
een toets aan de Nederlandse luchtvaartwet- en regelgeving.

Conclusie onderzoeksfase

Uit de eerste verkennende onderzoeksfase bleek dat zowel de Sikorsky UH-60M Black
Hawk als de H225M Caracal aan de meeste gestelde eisen voldeden. Op basis van aanvullende
informatie uit de RFI, gesprekken met vakexperts en testvluchten bleek echter dat
de Sikorsky UH 60 M Blackhawk niet voldeed aan meerdere eisen. Er is dan ook voor
de H225M Caracal gekozen. Deze keuze is gebaseerd op de capaciteiten die voor de taakstelling
het meest belangrijk zijn. De grote en eenvoudig aan te passen cabinecapaciteit en
de grote reikwijdte maken de H225M zeer flexibel inzetbaar. Daarnaast is de H225M
maritiem inzetbaar, wat een vereiste is om ook vanaf schepen te kunnen opereren. Tenslotte
voldoet de H225M aan het tijdschema dat Defensie hanteert. Dit zijn de belangrijkste
onderscheidende capaciteiten die de H225M het best geschikt maken voor de taak. Defensie
is voornemens veertien helikopters, inclusief het Integrated Logistic Support (ILS) pakket en een volledig pakket van missie gerelateerde uitrusting voor SOF Air
te verwerven. Het financiële aspect was uiteindelijk geen onderscheidend criterium
voor de kandidaatkeuze. Verdere details over product, tijd en geld zijn opgenomen
in de commercieel vertrouwelijke bijlage.

Verwervingsstrategie

De H225M Caracal Helikopter is de enige helikopter die voldoet aan de gestelde eisen.
Daarom is Defensie voornemens om de H225M Caracal Helikopters single source aan te kopen bij Airbus Helicopters. Hiertoe zal het gebruikmaken van de Aanbestedingswet
op Defensie- en Veiligheidsgebied (ADV artikel 2.23 onderhandelingsprocedure zonder
aankondiging).

Simulator

Naast de vervanging van de MUH, maakt de tijdelijke simulatiecapaciteit die nodig
is voor initiële opleidingen, omscholing en training tijdens de overgangsfase van
de Cougar naar de nieuwe MUH, deel uit van het project. De benodigde hardware zou
door meerdere leveranciers kunnen worden geleverd. Airbus Helicopters is echter de
enige leverancier van de benodigde software voor H225M-simulatie. Om die reden wordt
de simulatie voor de omscholing in dit project meegenomen. De uiteindelijke simulatiecapaciteit
behoeft meer onderzoek en is om die reden een ander deelproject in het programma SOF
Air RW.

Overige aspecten

Internationale samenwerking

Er is een internationale gebruikersgroep, waarvan onder meer Brazilië, Mexico en Singapore
lid zijn. Nederland is voornemens om een proactieve rol in de gebruikersgroep te vervullen.
Binnen Europa hebben Frankrijk en Hongarije de militaire versie van de H225M Caracal
helikopter aangeschaft. Deze landen zijn ook lid van de gebruikersgroep. Het basismodel
van de H255 Caracal is gelijk, maar de uitvoeringen van de diverse landen verschillen
vooral op het vlak van de missie gerelateerde uitrusting. Frankrijk heeft de H225M
Caracal ingezet bij meerdere operaties, waarin de helikopter heeft aangetoond goed
te functioneren.

Interoperabiliteit

Interoperabiliteit is van groot belang voor militair optreden, en SOF-optreden in
het bijzonder. Interoperabiliteit kan worden bereikt op het terrein van militaire
vliegeropleidingen, gezamenlijk trainen en oefenen, compatible communicatie- en verbindingsmiddelen en door het volgen van internationale standaarden
voor (speciale) militaire helikopteroperaties. Om effectief op te kunnen treden in
het SOF-domein, moet de MUH interoperabel zijn met andere hoofdwapensystemen en internationale
partners. Voor optreden in het maritieme domein moet de MUH kunnen opereren vanaf
(een aantal van) de schepen van de Koninklijke Marine. De H225M Caracal voldoet aan
deze criteria.

Industriële participatie

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is betrokken bij de realisatie
van industriële participatie (IP). Het Ministerie van EZK treedt in overleg met de
producent van de helikopter over de invulling hiervan. Dit betreft zowel het onderhoud
als de training (inclusief simulatie) en de ontwikkeling van de helikopter.

Duurzaamheid

Defensie streeft naar een gebruik van gemiddeld 30 procent aan biobrandstoffen voor
Defensiematerieel. De H225M Caracal is in staat om met synthetische brandstof te vliegen.
Wanneer Defensie biobrandstof verder ontwikkelt en invoert, wordt de H225M Caracal
meegenomen in dergelijke ontwikkelingen.

Geluid

De H225M Caracal is een doorontwikkelde versie van de Cougar, met soortgelijke motoren
en een rotorsysteem met vijf in plaats van vier rotorbladen. Er is naar verwachting
sprake van een zeer geringe geluidstoename ten opzichte van de Cougar. Simulatie draagt
bij aan een beperking van de lokale geluidsbelasting. De verwachting is dat de inzet
van deze helikopters voor SOF-trainingen en operaties meer in het buitenland gaat
plaatsvinden. Deze ontwikkelingen worden meegenomen in de toekomstige berekening voor
de geluidscontouren voor de vliegbasis Gilze-Rijen. Defensie zal de totale geluidsbelasting
inpassen in de beschikbare geluidsruimte. Defensie houdt de omgeving van de vliegbasis
Gilze-Rijen op de hoogte over de vervanging van de Cougar en de berekeningen van de
geluidsbelasting.

Risico’s

Voor het project is een risicobeoordeling gemaakt en zijn beheersmaatregelen getroffen.
Voorbeelden van risico’s zijn de duur van de certificeringsprocessen en de mogelijk
hogere slijtage door de nieuwe taakstelling. Een risicoreservering maakt deel uit
van het projectbudget. Met het oog op de onderhandelingspositie van Defensie zijn
de specifieke projectrisico’s en de genomen beheersmaatregelen beschreven in de vertrouwelijke
bijlage.

Financiële aspecten

De totale financiële omvang van het project vervanging MUH, inclusief delta exploitatie,
valt in de DMP-bandbreedte tussen € 1 en € 2,5 miljard. Deze investering komt ten
laste van het investeringsbudget van Defensie in de periode 2024–2030. De bijgaande
commercieel vertrouwelijke brief bevat nadere informatie.

Vooruitblik

Deze gecombineerde A/B-brief zet de behoefte (A-fase) voor de nieuwe Medium Utility helikopter uiteen. Verder is met deze brief de onderzoeksfase (B-fase) voltooid en
kiest Defensie voor de H225M Caracal helikopter. Omdat Defensie kiest voor een bestaande
en beproefde helikopter en omdat de order aan één leverancier wordt gegund is een
ontwikkelfase (C-fase) niet nodig. Ik ben daarom voornemens om het project voort te
zetten met de verwervingsvoorbereidingsfase (D-fase). De Kamer zal naar verwachting
eind 2024 een D-brief ontvangen.

Planning

De eerste H225M Caracal helikopters zullen naar verwachting begin 2028 worden geleverd.
Eind 2030 zullen alle veertien helikopters zijn geleverd. De Initial Operational Capability (IOC) datum is voorzien begin 2030 en de Fully Operational Capability (FOC) datum begin 2031. Rond 2028 zal Defensie een afstotingsplan ontwikkelen, waarbij
de verwachting is dat een deel van de reserve-onderdelen en testapparatuur van de
Cougar voor de Caracal kan worden hergebruikt.

De Staatssecretaris van Defensie,
C.A. van der Maat