Brief regering : Tweede voortgang aanpak georganiseerde criminaliteit tijdens detentie en berechting

29 279 Rechtsstaat en Rechtsorde

24 587 Justitiële Inrichtingen

Nr. 418 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR RECHTSBESCHERMING

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 26 mei 2023

Een gevaarlijke groep criminelen laat zich niet afschrikken door een lange gevangenisstraf.
Zij zien detentie niet als eindpunt van hun criminele carrière, maar als een hinderlijke
onderbreking. Er is hen alles aan gelegen om ook «binnen de muren» door te gaan met
crimineel handelen en daarvoor maken ze gebruik van de macht, financiële middelen
en het netwerk waarover ze «buiten de muren» beschikken. Deze hoogrisico-gedetineerden
vormen daarom, ook tijdens detentie, onverminderd een grote bedreiging voor onze veiligheid
en democratische rechtsorde.

Het is de missie van de Minister van Justitie en Veiligheid en mij om hard op te treden
tegen georganiseerde criminaliteit, ook tijdens detentie en berechting. Hiervoor is
de Taskforce «aanpak georganiseerde criminaliteit tijdens detentie en berechting»
opgericht. In de aanpak zijn al veel maatregelen getroffen en in gang gezet om te
voorkomen dat hoogrisico-gedetineerden tijdens hun detentie door kunnen gaan met criminele
activiteiten. We zetten, op meerdere fronten, grote stappen in de goede richting.
We passen wet- en regelgeving aan, bouwen extra beveiligde faciliteiten en werken
hard aan de veiligheid en weerbaarheid van onze medewerkers.

De bouw van de videoruimtes in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught is bijna
gereed. Nog dit jaar kunnen de eerste gedetineerden vanuit de EBI deelnemen aan onderdelen
van hun rechtszaak.1 Hiermee verminderen we de risicovolle transporten. Ondertussen werken we door aan
de komst van de tweede EBI in Vlissingen en een nieuwe Extra Beveiligde Zittingszaal
in Lelystad. Verder worden nog dit jaar de Afdelingen met Intensief Toezicht (AIT’s)
in Arnhem en Sittard geopend, waarmee het totaal op vijf komt.

De regels tijdens detentie in de EBI zijn aangescherpt. We beperkten al de communicatiemogelijkheden
van deze gedetineerden tot het wettelijk minimum. Door wijziging van regelgeving kunnen
deze gedetineerden nog maar één keer per week 10 minuten bellen en mag er één keer
per week één persoon op bezoek komen. Al deze maatregelen maken de aanpak zichtbaar
én -voor de gedetineerden waarover het gaat – merkbaar. Er zijn belangrijke stappen
gezet, maar verdere intensivering blijft nodig. In deze brief ga ik hier, mede namens
de Minister van Justitie en Veiligheid, op in en schets ik onder andere de ambitie
om te komen tot een structureel samenwerkingsverband voor informatie-uitwisseling
tussen partners in de vorm van een «Detentie Intelligence Unit».

Opbouw voortgangsbrief

Allereerst ga ik in op de internationale conferentie over georganiseerde criminaliteit
tijdens detentie die mijn ministerie onlangs organiseerde. Daarna volgt de voortgang
van de fysieke maatregelen. Vervolgens informeer ik uw Kamer over de voortgang van
de aanpassing van wet- en regelgeving, gevolgd door de voortgang op de informatiedeling
en weerbaarheid van medewerkers. Ik eindig de brief met de voortgang van de uitvoering
van de motie van het lid Ellian over de aanpak en normering van contrabande (Kamerstuk
24 587, nr. 884).

Daar waar het gaat over informatie ten aanzien van de veiligheid van gebouwen en medewerkers
informeer ik uw Kamer om veiligheidsredenen slechts op hoofdlijnen. Indien de vaste
commissie van Justitie en Veiligheid dit wenst kan hier middels een vertrouwelijke
technische briefing meer informatie over worden gegeven.

1. Internationale conferentie «Organised Crime in Prisons»

Op 13 en 14 april jl. organiseerde mijn ministerie samen met het Spaanse Ministerie
van Binnenlandse zaken de eerste internationale conferentie over georganiseerde criminaliteit
tijdens detentie. Negentien Europese landen namen deel, waarmee direct duidelijk werd
dat het onderwerp een groot, grensoverschrijdend en vooral gezamenlijk probleem is.
Omdat we te maken hebben met organisaties die niet bij de landsgrenzen stoppen is
informatiedeling van groot belang. Daarnaast is gesproken over innovaties op het gebied
van beveiliging, wet- en regelgeving en de veiligheid van personeel in gevangenissen.
Afgesproken is met elkaar in gesprek te blijven en de samenwerking met Europris te
versterken door deel te nemen aan de Europese expertgroup op dit onderwerp.2 Het streven is dat één van de andere deelnemende landen over twee jaar opnieuw een
conferentie organiseert. In de tussentijd blijven we informatie delen tussen de verschillende
landen. Mede door de conferentie is het internationale netwerk uitgebouwd en zijn
de lijnen kort zodat snel en efficiënt gehandeld kan worden.

2. Stand van zaken fysieke maatregelen

Justitieel Complex Schiphol

Dit complex huisvest reeds een penitentiaire inrichting (PI) en een extra beveiligde
zittingszaal van de rechtbank Noord-Holland. De PI wordt uitgebreid met zes extra
beveiligde overnachtingscellen, zodat gedetineerden met een hoog of extreem vlucht-
en maatschappelijk risico hier tijdens meerdaagse aaneengesloten zittingen veilig
kunnen overnachten. Oplevering en ingebruikname vindt plaats voor de zomer.

Justitieel Complex Vught

Veel van de fysieke maatregelen worden genomen in en rond de PI Vught. Dat houdt vanzelfsprekend
verband met de aanwezigheid van de EBI.

• Een hoogwaardige videoverbinding voor digitaal deelnemen aan rechtszittingen voor
gedetineerden in de EBI

De twee videoruimtes in de EBI van waaruit gedetineerden, samen met hun advocaat,
delen van rechtszittingen kunnen volgen zijn nagenoeg gereed. Hiermee worden risicovolle
en kostbare transporten naar de Rechtbank Amsterdam teruggedrongen. Naar alle waarschijnlijkheid
kan deze voorziening eind 2023 in gebruik worden genomen.

• Zittingszaal PI Vught

Op 16 januari jongstleden informeerde ik uw Kamer over de realisatie van een zittingszaal
in de PI Vught. De voorbereidingen voor de bouw zijn inmiddels in volle gang. Ingebruikname
van de ruimte staat gepland voor begin 2025.

• Een tweede ontsluitingsweg naar de PI Vught

Er komt een tweede tijdelijke ontsluitingsweg naar de PI Vught. Hiermee worden de
dorpskernen van Vught en Cromvoirt zoveel mogelijk ontzien van risicovolle transporten
van gedetineerden. De tweede ontsluitingsweg vermindert bovendien de verkeersoverlast
en reduceert de gevaarzetting die uitgaat van de huidige ontsluiting. Mijn ministerie
draagt de kosten voor de aanleg van deze weg. De gemeente draagt zorg voor de benodigde
vergunningen. De werkzaamheden voor de aanleg starten nog dit jaar, ingebruikname
van de weg staat gepland in het eerste kwartaal van 2024.

Justitieel Complex Lelystad

Ter vervanging voor de extra beveiligde zittingszaal van de Rechtbank Amsterdam (beter
bekend als «de Bunker») ben ik gestart met de voorbereiding van een nieuwe, extra
beveiligde rechtbank in Lelystad, naast de bestaande PI. Op dit moment ben ik in overleg
met de gemeente Lelystad over de bestuurlijke randvoorwaarden hiervoor. Binnen de
muren van de PI Lelystad komt tevens een Afdeling voor Intensief Toezicht, zodat ook
hier gedetineerden met een verhoogd of extreem vlucht- en maatschappelijk risico tijdens
meerdaagse zittingen kunnen overnachten en verblijven. Realisatie en ingebruikname
staan gepland voor 2028.

Uitgebreid Beveiligde Inrichtingen

Tot slot onderzoekt DJI momenteel hoe zij (delen van) haar inrichtingen en bestaande
afdelingen in de toekomst beter toe kan rusten op een groep gedetineerden die vanwege
het risicoprofiel stevige beheers- en toezichtsmaatregelen nodig heeft, maar die daarvoor
niet in de EBI hoeven te worden geplaatst.3 Hiermee dichten we het huidige «gat» tussen de reguliere inrichtingen en de EBI en
ontstaan er extra plaatsings- en spreidingsmogelijkheden voor verdachten en veroordeelden
waarop een zwaar toezichtsregime noodzakelijk is om voortgezet crimineel handelen
tegen te gaan.

Momenteel worden de financiële en uitvoeringsconsequenties van het bovengenoemde in
kaart gebracht en daarna vindt hierover besluitvorming plaats. Uiterlijk eind dit
jaar informeer ik uw Kamer hier nader over.

3. Maatregelen op het gebied van wet- en regelgeving

De Raad van State heeft geadviseerd over het wetsvoorstel wijziging Penitentiaire
beginselenwet. Ik heb dit advies bestudeerd en verwerkt en streef ernaar het op 2 juni
voor te leggen aan de ministerraad. Het streven is om het wetsvoorstel zo snel mogelijk
daarna bij uw Kamer in te dienen.

Doel van deze wijziging is om onze samenleving en onze democratische rechtsstaat beter
te kunnen beschermen tegen deze specifieke groep gedetineerden die verblijven in de
EBI of op een Afdeling voor Intensief toezicht. In het wetsvoorstel maak ik het mogelijk
de communicatie van deze gedetineerden met de buitenwereld tijdelijk in verregaande
mate te beperken.

Ook zullen personen met wie deze gedetineerden willen bellen zich in de nabije toekomst
moeten melden bij een aangewezen locatie (met uitzondering van geprivilegieerde contacten).
Onderdeel van het wetsvoorstel is ook dat er visueel toezicht zal worden gehouden
op gesprekken tussen deze gedetineerden en hun advocaat. Verder wordt het maximumaantal
advocaten waarmee een gedetineerde die verblijft in de EBI of op de AIT contact mag
hebben beperkt tot twee.

Advocatuur

Zoals in de vorige voortgangsbrief reeds gemeld heeft de Nederlandse orde van advocaten
(NOvA) eind 2021 de Taskforce Bescherming tegen ondermijning opgezet (hierna NOvA-Taskforce).
Vanuit die Taskforce biedt de NOvA maatregelen ter vergroting van de weerbaarheid
van advocaten, zoals de noodtelefoon, noodknop, veiligheidsscan en weerbaarheidstrainingen.
Inmiddels heeft de NOvA ook specifieke weerbaarheidstrainingen ontwikkeld, een voor
advocaat-stagiairs en een voor advocaten die gedetineerden in de EBI en AIT bijstaan.

Op 21 april jl. is uw Kamer geïnformeerd over de aanhouding van een advocaat vanwege
verdenking van deelname aan een criminele organisatie.4 In het belang van het strafrechtelijke onderzoek kan ik op dit moment geen verdere
mededelingen doen over deze zaak. De aanhouding van een advocaat in de EBI in oktober
2021 was voor mijn ambtsvoorganger mede aanleiding om te kijken of het toezicht op
advocaten niet meer op afstand van de deken moet worden geplaatst.5 In eerdere brieven aan uw Kamer heb ik melding gemaakt dat het toezicht op de advocaten
in de toekomst niet meer zal worden belegd bij de 11 afzonderlijke dekens, maar bij
een landelijke toezichthouder.6 Mede naar aanleiding van het commissiedebat juridische beroepen van 6 oktober 2022
heb ik mij in de afgelopen maanden nader laten informeren over de verschillende opties
voor wat betreft de positionering en de uitwerking van die landelijke toezichthouder.
De uitwerking hiervan bevindt zich in de afrondende fase en ik verwacht uw Kamer hierover
voor de zomer nader te kunnen informeren.

4. Informatiepositie DJI in de keten

Ondanks dat er veel goed gaat in de onderlinge samenwerking is intensievere informatieuitwisseling
tussen partners noodzakelijk. In de ketensamenwerking bestaat een gezamenlijke wens
om nog adequater op te kunnen treden middels de uitwisseling van data, het opstellen
van gezamenlijke analyses en het opleveren van producten (informatierapportages) die
noodzakelijk zijn voor de verschillende onderdelen en belangen van de betrokken organisaties.
Dit geldt eveneens voor de informatievoorziening ten behoeve van de door het OM te
nemen de beslissing over voorwaardelijke invrijheidstelling.

Vanwege die behoefte aan gezamenlijke analyse en uitwisseling van data en informatierapportages
willen OM, politie en DJI komen tot een structureel samenwerkingsverband: een zogeheten
Detentie Intelligence Unit. Momenteel wordt de haalbaarheid van zo’n dergelijke unit
onderzocht. De benodigde investeringen (mensen, middelen), randvoorwaarden en eventuele
uitbreiding of aanpassing van wettelijke kaders worden in kaart gebracht. Daarbij
worden ervaringen van andere landen betrokken. Ik zal uw Kamer hierover in de volgende
voortgangsbrief of zoveel eerder als mogelijk nader informeren.

5. Weerbaarheid en integriteit

Onderzoeken mogelijkheden zogeheten veiligheidsonderzoeken voor medewerkers bij de
EBI

Functies van medewerkers van de EBI zijn inmiddels aangemerkt als vertrouwensfunctie
op grond van de Wet Veiligheidsonderzoeken. Deze aanwijzing van de zogeheten vertrouwensfuncties
is inmiddels afgerond, de AIVD kan nu starten met de onderzoeken voor zowel het huidig
als toekomstig personeel. Ook voor alle overige functies zal worden bezien in hoeverre
deze in aanmerking moeten komen voor een aanwijzing vertrouwensfunctie. De Beveiligingscoördinator
van DJI zal dit proces oppakken.

Anoniem rapporteren medisch personeel

Medewerkers van DJI rapporteren inmiddels onder nummer. Hierdoor zijn hun namen niet
vindbaar bij eventuele juridische procedures, tot het moment dat ze door de rechter
als getuige worden opgeroepen. Dit geldt niet voor medewerkers van de medische dienst,
omdat hun verplichte BIG-registratie dit niet mogelijk maakt. Met het Ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport bezie ik of hier iets aan kan worden gedaan.

Weerbaarheid van medewerkers

DJI heeft samen met het opleidingsinstituut DJI voor alle medewerkers van DJI een
awareness-training ontwikkeld in het kader van personeelsbeveiligingsbeleid. Deze
training zal na de zomer worden gestart.

6. Motie lid Ellian: aanpak en normering contrabande

Op 21 maart jl. heeft uw Kamer een motie aangenomen, ingediend door het lid Ellian
(VVD) (Handelingen II 2022/23, nr. 63, item 8). De motie verzoekt de regering om:

• Te realiseren dat het bezit van contrabande door een gedetineerde in beginsel altijd
leidt tot gedeeltelijk verlies van de strafkorting die met de voorwaardelijke invrijheidstelling
verkregen kan worden;

• Te realiseren dat het bezit van een telefoon in detentie tot gevolg heeft dat de gedetineerde
de helft van de strafkorting bij de voorwaardelijke invrijheidstelling verliest en
dat bij een tweede constatering de volledige voorwaardelijke invrijheidstelling achterwege
wordt gelaten.

Na de stemming vroeg het lid Ellian om een brief waarin de regering uiteenzet op welke
wijze invulling wordt gegeven aan de motie. Met deze brief geef ik invulling aan dat
verzoek.

Laat ik vooropstellen dat contrabande mij een doorn in het oog zijn. Er wordt door
DJI een breed scala aan technische en innovatieve middelen ingezet om contrabande
tegen te gaan en op te sporen. En wanneer contrabande worden aangetroffen heeft dit
consequenties en volgt onmiddellijk een reactie op de overtreding (bijvoorbeeld het
intrekken van vrijheden of een disciplinaire maatregel).

Het bezit van contrabande kan daarnaast van invloed zijn op de voorwaardelijke invrijheidsstelling
(v.i.). Bij de verlening van de v.i. wordt door het OM een afweging gemaakt, gelet
op het gedrag van de gedetineerde gedurende de detentieperiode, risico’s die met de
v.i. gepaard kunnen gaan, de belangen van de samenleving en de belangen van eventuele
slachtoffers.7 De invulling van deze afweging door het OM is nader uitgewerkt in de Aanwijzing voorwaardelijke
invrijheidstelling. Hierin zijn ook contra-indicaties tegen het verlenen van v.i.
opgenomen.

De motie verzoekt te voorzien in dwingende voorwaarden. Daarmee is er sprake van strikte
«normering», maar tegelijkertijd geen ruimte voor maatwerk. Zo is bijvoorbeeld relevant
of bezit eenmalig of veelvuldig was, op welk moment van detentie het plaatsvindt etc.
Dwingende voorwaarden passen daarom niet bij het recent ingevoerde stelsel en de daarbij
behorende individuele beoordeling door het OM. Wel ben ik in overleg met het OM om
te bezien of het bezit van contrabande nadrukkelijker kan worden meegenomen in zijn
beslissing. Op die manier zou het bezit een consequentie kunnen hebben voor het uitstellen
of niet verlenen van de v.i. Ik wil echter benadrukken dat het een individuele afweging
van het OM blijft, die op basis van verschillende factoren en indicaties wordt genomen.
Hiermee biedt het huidige wettelijk kader naar mijn mening voldoende ruimte om ook
het bezit van contrabande mee te wegen bij beslissingen over de v.i. Uitstel van de
beslissing tot v.i. kent in de wet een maximum van 6 maanden.

Voor gedetineerden die vóór 1 juli 2021 (dus voor invoering van de wet Straffen en
Beschermen) zijn veroordeeld is de situatie anders. Tot die tijd werd de v.i. van
rechtswege – al dan niet met bijzondere voorwaarden – verleend nadat een gedetineerde
twee-derde deel van zijn straf had uitgezeten, tenzij door het OM een vordering tot
uitstel of achterwege laten van de v.i. werd ingediend en deze was toegewezen door
de rechter. Daarmee is het verlenen van de v.i. voor hen fundamenteel anders geregeld
en gaat het om een rechtelijke beslissing waar ik niet in kan en wil treden. Daarnaast
kan het OM voor deze gedetineerden alleen uit- of afstel vorderen wanneer sprake is
geweest van herhaaldelijk bezit van contrabande en dit heeft geleid tot disciplinaire
straffen.8

De Minister voor Rechtsbescherming, F.M. Weerwind