Brief regering : Ontwikkelingen beheer staatsdeelnemingen 2023

Nr. 394
BRIEF VAN DE MINISTER EN STAATSSECRETARIS VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 24 mei 2023

Conform de monitoringscyclus staatsdeelnemingen zoals vastgesteld door de vaste commissie
voor Financiën informeren de Staatssecretaris van Financiën – Fiscaliteit en Belastingdienst
en ik uw Kamer ieder voorjaar over belangrijke ontwikkelingen rondom staatsdeelnemingen.
Zoals gebruikelijk informeer ik uw Kamer met deze brief ook over de recent goedgekeurde
investeringsvoorstellen van de staatsdeelnemingen. Een overzicht hiervan is bijgevoegd
in bijlage 1 bij deze brief.

In 2023 zijn de uitwerking en implementatie van de Nota Deelnemingenbeleid rijksoverheid
2022 (Kamerstuk 28 165, nr. 370) (hierna: Nota 2022) een belangrijke prioriteit voor mij. Met deze brief deel ik
de stand van zaken rondom het ontwikkelen van een dashboard dat iedereen de mogelijkheid
biedt om de voortgang van de implementatie van het deelnemingenbeleid in te zien.
Ook bied ik uw Kamer zoals toegezegd een deel van de handboeken aan die verdere invulling
geven aan de Nota 2022. Daarnaast ga ik in op de meest recente ontwikkelingen rondom
de regionale netwerkbedrijven en beantwoord ik een Kamervraag over KLM. Tot slot gaat
de Staatssecretaris in op de stand van zaken met betrekking tot de evaluaties van
het publiek aandeelhouderschap in Holland Casino en Nederlandse Loterij en beantwoordt
hij een Kamervraag over Nederlandse Loterij.

Implementatie Nota Deelnemingenbeleid rijksoverheid 2022

Dashboard implementatie deelnemingenbeleid

In het commissiedebat Staatsdeelnemingen van 30 november 2022 (Kamerstuk 28 165, nr. 382) heb ik uw Kamer toegezegd de implementatie van de Nota 2022 inzichtelijk te maken
met een dashboard. Het primaire doel van het dasboard is om uw Kamer en de samenleving
te informeren over de voortgang van de implementatie van de Nota en de resultaten
daarvan. De uitwerking van het dashboard is in volle gang. In bijlage 2 ziet u de
beoogde planning en een eerste indruk van het dashboard. Het dashboard zal openbaar
beschikbaar komen op een website.

Het dashboard zal bestaan uit twee delen:

– Het eerste deel betreft de monitoring van de implementatie van de Nota 2022. Hiervoor
zijn negen procesindicatoren1 opgesteld, die te zien zijn in bijlage 3.

– Het tweede deel betreft de monitoring van de resultaten van het deelnemingenbeleid.
Hiervoor stellen we verscheidene uitkomstindicatoren2 op die de prestaties van de deelnemingen monitoren. Deze uitkomstindicatoren zien
onder andere toe op de thema’s maatschappelijk verantwoord ondernemen, financiële
prestaties en diversiteit van raden van bestuur en commissarissen.

De komende periode wordt de online omgeving ontwikkeld en worden de uitkomstindicatoren
op maatschappelijk verantwoord ondernemen en financiële indicatoren toegevoegd. Ik
streef ernaar om begin 2024 uitkomstindicatoren voor alle thema’s uit de Nota 2022
online te hebben.

Handboeken

In de Nota 2022 staat op hoofdlijnen hoe de staat de rol van aandeelhouder invult.
Hoe de staat dat concreet doet, wordt in meer detail beschreven in handboeken. Die
handboeken bevatten per thema uit de Nota 2022 (bijvoorbeeld Investeringen of MVO)
informatie over de invulling van de aandeelhoudersrol. Op uw verzoek3 deel ik alle handboeken met uw Kamer. Op dit moment zijn er drie handboeken gereed:
Evalueren, Strategie en Investeringen. Gelijktijdig met het versturen van deze brief
zijn deze drie handboeken online gepubliceerd op Staatsdeelnemingen | Rijksoverheid.nl (www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/staatsdeelnemingen). Zodra andere Handboeken zijn afgerond, publiceer ik deze ook online en stel ik
uw Kamer daarvan op de hoogte.

Het Handboek Evalueren beschrijft hoe het Ministerie van Financiën per deelneming
evalueert of het aandeelhouderschap van de staat nog meerwaarde heeft. Met de Nota
2022 is het beleid om de deelnemingen minimaal eens in de zeven jaar te evalueren
voortgezet. Actuele ontwikkelingen kunnen aanleiding zijn om het aandeelhouderschap
in een deelneming eerder of later te evalueren. Nieuw is dat ook de beleidsdeelnemingen
en de voorheen niet-permanente deelnemingen worden geëvalueerd. In bijlage 3 treft
u de evaluatieplanning. Zoals toegezegd stuur ik afgeronde evaluaties naar uw Kamer.

Het Handboek Strategie bevat handvatten voor de strategie consultatie door de staat
als aandeelhouder. Het Handboek Strategie concretiseert de criteria op basis waarvan
de staat zijn mening over de strategie vormt en bevat voorbeelden van elementen van
een goede strategie waarmee het publieke belang zo goed mogelijk wordt gediend. Daarnaast
geeft het Handboek Strategie inzicht in de verschillende fasen van de strategiecyclus
en gaat het in op de rollen en verantwoordelijkheden daarbij van de deelneming, de
aandeelhouder en het betreffende beleidsdepartement.

Het Handboek Investeringen biedt een beoordelingskader waaraan de aandeelhouder investeringen
van deelnemingen toetst. Het gaat daarbij om investeringen met een omvang boven de
wettelijke drempels of de in de statuten vastgelegde goedkeuringsdrempels.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een belangrijk onderdeel in de Nota
2022. MVO staat bij het kabinet hoog op de agenda. Ik verwacht dan ook van de deelnemingen
dat zij ambitieus zijn, een voorbeeldrol vervullen in hun sector en voortvarend aan
de slag gaan met de invoering van het nieuwe beleid.

Diversiteit & inclusie

Tijdens eerdere debatten met uw Kamer hebben wij het uitvoerig gehad over het beleid
dat ik bij de deelnemingen wil voeren met betrekking tot MVO. Een van de onderdelen
waar wij over hebben gesproken is diversiteit en inclusie binnen de deelnemingen.
Er is ook een motie4 van het lid Van Baarle aangenomen over het nader concretiseren en afrekenbaar maken
van diversiteit en inclusie in het deelnemingenbeleid (Handelingen II 2022/23, nr. 4, item 6). In het commissiedebat van 12 september 2022 (Kamerstuk 28 165, nr. 379) heb ik aangegeven dat ik de deelnemingen vraag het Charter Diversiteit van de Sociaal-Economische
Raad (SER) te ondertekenen en een bijbehorend plan van aanpak op te stellen.

De afgelopen maanden is met de SER Diversiteit in Bedrijf gesproken over op welke
wijze ik diversiteit en inclusie bij de deelnemingen verder kan bevorderen. Dit wil
ik doen door de deelnemingen een aantal kaders mee te geven bij het uitwerken van
het plan van aanpak dat onderdeel uitmaakt van het Charter Diversiteit van de SER.
Zo verwacht ik van de deelnemingen dat zij op alle vijf de diversiteitsdimensies zoals
opgenomen in het Charter Diversiteit beleid zullen maken en ambitieuze doelen zullen
stellen.

De complexiteit op gebied van diversiteit zit in het kunnen meten en stellen van streefwaarden
waarbij tegelijkertijd de privacy van werknemers gerespecteerd wordt in lijn met de
privacywetgeving (AVG). Op de drie dimensies sekse, leeftijd en etnisch-culturele
achtergrond vraag ik de deelnemingen om streefwaarden vast te stellen en op deze dimensies
te meten. Voor deze dimensies voorzie ik geen problemen met betrekking tot de privacy
van werknemers omdat sekse en leeftijd onder de AVG zijn gekwalificeerd als reguliere
persoonsgegevens en registratie hiervan door de deelneming is toegestaan. Voor de
dimensie etnisch-culturele achtergrond heeft het Ministerie van SZW samen met het
CBS de Barometer Culturele Diversiteit ontwikkeld waarbij vanaf 250 werknemers de privacy van werknemers geborgd kan worden. Voor deelnemingen met een kleiner
personeelsbestand zal ik samen met de betreffende deelneming kijken hoe alsnog op
deze dimensie kan worden gemonitord.

Op de twee dimensies seksuele- en genderdiversiteit (LHBTI+) en arbeidsvermogen ligt
registratie lastiger, omdat dit binnen de AVG als bijzondere persoonsgegevens worden
gezien en registratie op vrijwillige basis moet geschieden. Op deze twee dimensies
ga ik dan ook geen streefwaarden vragen van de deelneming en laat ik het aan de deelnemingen
om zelf te beoordelen of zij hier streefwaarden op stellen.

Na het opstellen van het plan van aanpak is het aan de deelnemingen om aan de slag
te gaan met de gestelde doelen en streefwaarden. Monitoring hiervan zal via de SER
plaatsvinden met de voortgangsrapportages van de Charter Diversiteit. Ik zal de deelnemingen
vragen deze rapportages ook met mij te delen. Ik zal jaarlijks in het Jaarverslag
Beheer Staatsdeelnemingen rapporteren over de voortgang. Met de genoemde kaders en
de monitoring hierop is de verwachting dat belangrijke stappen kunnen worden gezet
en ga ik ervan uit dat daarmee aan uw motie tegemoet is gekomen. In het handboek MVO,
dat ik binnenkort zal publiceren, ga ik hier verder op in.

Sustainable Development Goals

In het Commissiedebat van 12 september 2022 heb ik de heer De Jong (D66) toegezegd5 een inschatting te maken van welke SDG’s de staatsdeelnemingen hanteren en de Kamer
hierover schriftelijk te informeren. In het meest recente Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen
zijn per staatsdeelneming de SDG’s opgenomen.

Rendementsdoelstelling Invest-NL 2023–2025

Bij de oprichting van Invest-NL is bepaald dat na drie jaar een passende rendementsdoelstelling
zal worden vastgesteld. Vanaf 2023 tot en met 2025 wordt voor Invest-NL een rendementsdoelstelling
van 2% gehanteerd. Invest-NL begeeft zich in een bijzonder speelveld waarbij het additioneel
aan de markt moet zijn en investeringen marktconform moeten zijn. Daarnaast is het
een startende organisatie, die actief is in een sector waarin investeringen tijd nodig
hebben om succesvol te worden en rendement te genereren. Het is daarbij belangrijk
dat de financiële waarde van het fonds behouden blijft. De rendementsdoelstelling
van 2% is in lijn met het meerjarig inflatiedoel van de ECB. De rendementsdoelstelling
geldt voor de investering van de Nederlandse Staat in Invest-NL. Individuele investeringen
van Invest-NL zullen samen moeten leiden tot deze rendementsdoelstelling, die dus
niet moet worden gezien als een rendementsdoelstelling voor individuele investeringen.
Invest-NL zal per investering een individuele rendementsdoelstelling hanteren, die
is gebaseerd op het risicoprofiel van de betreffende investering. Uw Kamer heeft gevraagd
om over deze doelstelling te rapporteren (motie van het lid Van der Lee c.s.)6 en over de reikwijdte van de rendementsdoelstelling7. Met dit bericht is invulling gegeven aan deze moties.

De regionale netwerkbedrijven

Op 28 november 2022 informeerde ik uw Kamer over het Afsprakenkader Kapitaalbehoefte
Regionale Netwerkbedrijven dat met Stedin, Alliander en Enexis is overeengekomen.8 In deze brief is eveneens aangegeven dat Stedin een toetredingsverzoek heeft gedaan.
Momenteel wordt dit toetredingsverzoek beoordeeld langs de lijnen van het Afsprakenkader
en de andere gebruikelijke kaders en processen, zoals het «Afwegingskader voor het
aangaan en afstoten van een deelneming» uit de Nota 2022. Indien het kabinet van plan
is het verzoek tot toetreding te honoreren en dus een nieuwe deelneming wil aangaan,
informeer ik de Tweede en Eerste Kamer door middel van de voorhangprocedure.

Daarnaast kan ik melden dat kredietbeoordelaar S&P op basis van het Afsprakenkader
een zogenaamde GRE-uplift heeft toegekend aan Stedin, Alliander en Enexis. Dit houdt
in dat S&P vertrouwen heeft in de eventuele ondersteuning van het Rijk wanneer deze
bedrijven dat nodig hebben. Door deze uplift krijgen Stedin, Alliander en Enexis meer
investeringsruimte en een lagere kapitaalbehoefte.

KLM

Tijdens het commissiedebat Staatsdeelnemingen op 30 november 2022 heb ik toegezegd
om navraag te doen bij KLM over de contractuele vertrekvergoeding voor de nieuwe CEO.
Ik heb van KLM begrepen dat de contractuele vertrekvergoeding van de nieuwe CEO conform
het remuneratiebeleid is zoals vermeld in het jaarverslag van KLM. Dat betekent concreet
dat de CEO recht heeft op een vertrekvergoeding van maximaal één jaarsalaris (vaste
beloning).

Kansspelen

Evaluatie aandeelhouderschap

De evaluaties van het aandeelhouderschap in Holland Casino en Nederlandse Loterij
zijn afgerond en met uw Kamer gedeeld. Onderzocht is of een deelneming nog steeds
het juiste instrument is om een bijdrage te leveren aan de borging van de publieke
belangen. Ook is in de evaluaties ingegaan op de vraag of het beheer van de aandelen
de gewenste toegevoegde waarde heeft gehad.

Nederlandse Loterij

In het commissiedebat Staatsdeelnemingen van 30 november 2022 is toegezegd schriftelijk
in te gaan op de vraag van het lid Van Dijck (PVV) hoe het te verklaren is dat de
omzet van de Nederlandse Loterij in 2021 is verdubbeld, met name dankzij het online
kansspelaanbod, van € 1,35 miljard naar € 3 miljard, terwijl de afdracht aan de Nederlandse
Staat gelijk bleef met € 100 miljoen.

In reactie op deze vraag kan het volgende worden aangegeven. De omzet van Nederlandse
Loterij groeide met € 1,6 miljard tot bijna € 3 miljard ten opzichte van het jaar
ervoor. Daarmee is de totale afdracht aan de Staat en beneficianten (NOC*NSF en ALN)
in 2021 ten opzichte van het jaar ervoor gestegen met € 19,5 miljoen (+12%) tot € 188
miljoen, waarvan € 118 miljoen is afgedragen aan de Staat.

De omzetgroei is grotendeels toe te schrijven aan de resultaten van het nieuwe aanbod
voor de online-kansspelmarkt. Tegelijkertijd is ook het uitgekeerde netto-prijzengeld
fors toegenomen. Van elke ingelegde euro gaat bij het nieuwe online spelaanbod fors
meer terug naar de speler in vergelijking met het al bestaande loterij-aanbod.

Waar bij loterijen het uitkeringspercentage (prijzengeld als percentage van de inleggelden)
voor lottospellen en staatsloterij een wettelijk minimum kent van respectievelijk
47,5% en 60%, ligt het uitkeringspercentage van het online sportweddenschappen en
casino hoger, namelijk respectievelijk boven de 80% en boven de 90%. De groei van
het brutospelresultaat, zijnde het ingezette geld minus de uitgekeerde prijzen, is
daarmee van een andere ordegrootte dan de toename in omzet.

De Minister van Financiën,
S.A.M. Kaag

De Staatssecretaris van Financiën,
M.L.A. van Rij