Brief regering : Beleidsreactie op het onderzoek psychosociale gevolgen van bedreiging en beveiliging bij advocaten en rechtspraak

Nr. 767
BRIEF VAN DE MINISTER VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 27 januari 2023

Advocaten en rechters zetten zich elke dag in voor onze rechtsstaat. Het is verschrikkelijk
dat sommige van hen hierbij geconfronteerd worden met bedreigingen, intimidatie of
erger. In een vrije samenleving als de onze is het onverteerbaar dat rechters, advocaten
en officieren van justitie anoniem moeten opereren in een rechtszaal omdat anders
hun veiligheid in het geding komt.

Ik kan niet vaak genoeg aangeven dat ik deze regelrechte aanval op de rechtsstaat
absoluut onacceptabel vind. We weten dat de dreiging niet weg is, daarom zet ik alles
op alles om personen die worden bedreigd veiligheid te bieden. Bescherming van deze
personen is een voorwaarde voor het functioneren van de democratische rechtsstaat
en de brede strijd tegen de georganiseerde misdaad.

Ik heb uw Kamer diverse keren laten weten dat ik, ten behoeve van de bescherming van
deze personen, naast de inzet op het wegnemen van de dreiging, prioriteit geef aan
op de versterking en hervorming van het stelsel bewaken en beveiligen. Daarnaast wordt
sinds 2021, in het kader van de brede strijd tegen georganiseerde criminaliteit gewerkt
aan de versterking van de weerbaarheid van togadragers en journalisten. Een belangrijk
fundament van het versterkingstraject is het centraal stellen van de te beveiligen
personen, omdat dat de personen zijn voor wie het stelsel bewaken en beveiligen er
is. Ik vind het van cruciaal belang dat we daarbij actief hun ervaringen ophalen zodat
deze meegenomen kunnen worden in de verschillende versterkingstrajecten. In dit kader
heeft ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum in opdracht van de NCTV in 2022 een onderzoek
uitgevoerd naar de psychosociale gevolgen van bedreiging en beveiliging bij advocaten
en rechters1. Gedurende het onderzoek zijn vertegenwoordigers van de Nederlandse Orde van Advocaten
en de Raad voor de Rechtspraak meegenomen in het onderzoek. Doel van dit recente onderzoek
was om zowel handvatten te bieden aan professionals binnen het stelsel Bewaken en
Beveiligen als aan de beide beroepsgroepen ten behoeve van het nemen van hun verantwoordelijkheid
voor de veiligheid van hun medewerkers of de in hun beroepsgroep werkzame personen.

Uitkomsten en aanbevelingen onderzoek

Het onderzoek is uitgevoerd onder een klein aantal deelnemers (12 respondenten uit
de beroepsgroepen en 2 partners) en vormt daarmee geen representatieve weergave van
de doelgroepen. Vanwege het kwalitatieve karakter van het onderzoek was het mogelijk
verdiepende interviews uit te voeren waaruit aanwijzingen volgen over de thema’s die
de geïnterviewden met betrekking tot bedreiging en beveiliging bezighouden. Hiermee
geeft het onderzoek aanknopingspunten om het bewaking- en beveiligingsproces te verbeteren
en te hervormen.

In navolging van de eerdere onderzoeken over psychosociale gevolgen van bedreiging
en beveiliging bij publieke ambtsdragers, maakt dit verkennende onderzoek duidelijk
dat zowel bedreiging als de daaropvolgende beveiligingsmaatregelen gevolgen hebben
voor het psychosociaal welzijn van de geïnterviewde advocaten, rechters en hun naasten.
Enkele geïnterviewden geven aan zich onveilig te voelen door de bedreiging en ervaren
een verhoogde waakzaamheid als gevolg van de dreiging. Over het algemeen bestaat er
bij de geïnterviewden begrip voor de beveiligingsmaatregelen. Beveiligingsmaatregelen
zorgen meestal voor een veilig en geruststellend gevoel, zeker wanneer er sprake is
van een gezin met kinderen. Bij sommige geïnterviewden veroorzaken de beveiligingsmaatregelen
echter juist een onveiliger gevoel doordat de urgentie van de dreiging wordt benadrukt.
Beveiligingsmaatregelen kunnen dus een paradoxaal effect hebben. Onder geïnterviewden
is de behoefte aan psychosociale ondersteuning wisselend; de nut en noodzaak hiervan
worden niet altijd onderschreven.

Uit het onderzoek komt ook dat geïnterviewde rechters en advocaten belemmeringen in
de informatievoorziening en communicatie ervaren. Daarnaast missen geïnterviewden
soms communicatieve vaardigheden en een invoelende houding bij de betrokken adviseurs,
ondersteunende (technische) diensten en uitvoerders van de maatregelen. Ze ervaren
weinig mogelijkheid tot inspraak met betrekking tot de te nemen maatregelen, bijvoorbeeld
die maatregelen waarbij in en om het huis apparatuur wordt geïnstalleerd en de tijden
waarop bijvoorbeeld beveiligers of installatiepersoneel langskomen in een druk gezinsleven.
Verder bestaat er frustratie onder de geïnterviewde advocaten en rechters over het
gebrek aan informatie over de dreiging. Wanneer de dreiging richting advocaten en
rechters voortkomt uit een rechtszaak, beschikken zij vaak over dossierkennis waarmee
ze zelf een inschatting kunnen maken van de dreigingssituatie. Dat doen ze om een
bepaalde mate van grip en sturing te krijgen. Adviseurs uit het stelsel bewaken en
beveiligen kunnen bedreigde personen echter niet altijd tot in detail informeren vanwege
belangen rondom veiligheid, privacy of lopende onderzoeken. De geïnterviewde advocaten
en rechters geven aan dat zij grote behoefte hebben aan kennis over de overwegingen
en analyse van een dreigingsbeeld. Daarnaast hebben zij behoefte aan een duidelijk
aanspreekpunt.

Een deel van de geïnterviewde advocaten en rechters geeft aan binnen de werkomgeving
onvoldoende erkenning en openheid te ervaren om bedreiging te bespreken. Geïnterviewden
geven aan dat tijdens de opleiding en bij de start van hun carrière weinig aandacht
bestaat voor het risico van bedreiging, doordat in die tijd bedreiging niet of nauwelijks
aan de orde was. Ondersteuning en nazorg vanuit de werkgever is nog niet altijd georganiseerd
of geformaliseerd voor de doelgroepen.

Op basis van deze verkenning doen de onderzoekers aanbevelingen die zien op het geven
van meer aandacht voor het psychosociaal welzijn van te beveiligen personen en hun
omgeving. Ook vragen zij meer aandacht voor de informatiebehoefte van te beveiligen
personen en erkenning van de kennispositie van rechters en advocaten daarin. Ten slotte
worden aanbevelingen gedaan op het gebied van communicatie met de te beveiligen persoon,
het adviseren over digitale afscherming van persoonsgegevens, aandacht voor weerbaarheid
in opleidingen en trainingen, bewustwording bij leidinggevenden en vanuit de werkgever
op georganiseerde wijze bieden van psychosociale ondersteuning.

Beleidsreactie

De aanbevelingen sluiten goed aan bij een van de pijlers van de versterking en hervorming
van het stelsel bewaken en beveiligen, namelijk het steeds meer centraal stellen van
de te beveiligen persoon. Dit houdt in dat de ervaringen en behoeftes van te beveiligen
personen sneller worden vertaald naar mogelijkheden in de operationele praktijk en
zeker bij de trajecten in de doorontwikkeling van het stelsel bewaken en beveiligen.
In dat kader is reeds een aantal zaken gerealiseerd, een aantal is reeds in gang gezet
maar nog niet helemaal uitontwikkeld.

Als het gaat om het bieden van psychosociale ondersteuning: bij elk kennismakinggesprek
met een te beveiligen persoon wordt door de adviseur de mogelijkheid van psychosociale
zorg aangeboden. Ook als later in het beveiligingstraject blijkt dat psychosociale
zorg de te beveiligen persoon kan ondersteunen, wordt het door de adviseur ter sprake
gebracht. Daarnaast wordt, op basis van materiaal dat ARQ en politiepsychologen beschikbaar
hebben, door het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen een brochure ontwikkeld voor
te beveiligen personen waarin praktische tools worden aangereikt over de omgang met
stress, specifiek gericht op de impact van dreiging en beveiliging. Deze folder wordt
begin 2023 verspreid. Ook is een aanbestedingstraject in gang gezet voor de ontwikkeling
van e-learning modules over psychosociale gezondheid. Deze modules zijn zowel voor
de te beveiligen persoon, diens partner, als voor zijn of haar kinderen.

Om de communicatie tussen bewaken en beveiligen professionals en te beveiligen personen
te optimaliseren, heeft het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen ook een training ontwikkeld
voor adviseurs. Hierin wordt aandacht besteed aan eenduidige communicatie, het belang
van het eerste gesprek tussen adviseur en de te beveiligen persoon en het oog hebben
voor hun persoonlijke omstandigheden. Via intervisie vindt reflectie plaats op het
contact met een te beveiligen persoon. Sinds eind september 2022 wordt een pilot van
de training uitgevoerd bij een groep functionarissen. Vanaf dit jaar kan de training
breder worden aangeboden.

In het nieuwe beveiligingsconcept dat in ontwikkeling is wordt aandacht besteed aan
de mentale weerbaarheid van de te beveiligen persoon. Binnen het concept wordt gebruikt
gemaakt van een app waarin ook tips voor mentale weerbaarheid worden opgenomen en
vragen worden gesteld hoe de te beveiligen persoon zich voelt. In het eerste kwartaal
van 2023 komt een versie van de app beschikbaar die getest zal worden, de te beveiligen
personen zijn betrokken bij de ontwikkeling van deze app.

Om de weerbaarheid van togadragers en journalisten te versterken heeft de NCTV in
gezamenlijkheid met vier beroepsgroepen (het Openbaar Ministerie, de Raad voor de
Rechtspraak, Nederlandse Orde van Advocaten en PersVeilig) in 2020 een ontwikkelagenda
opgesteld. Voor de uitvoering van deze ontwikkelagenda wordt vanaf 2020 jaarlijks
een bijdrage aan deze beroepsgroepen verstrekt, waaronder de advocatuur en de rechtspraak.
In dat licht organiseert het Openbaar Ministerie activiteiten rondom bewustwording,
bijvoorbeeld middels de ontwikkeling en productie van een informatiefilm over weerbaarheid
voor alle medewerkers. Ook de Rechtspraak heeft geïnvesteerd in het verhogen van de
bewustwording en weerbaarheid van haar medewerkers door onder andere het aanbieden
van een training «omgaan met agressie», het opstellen van een werkgevershandreiking
mentaal belastend werk voor gerechtsbesturen en het verder ontwikkelen van informatie(brochures).
In 2023 wordt verder geïnvesteerd in het verhogen van de weerbaarheid van medewerkers
binnen de Rechtspraak door middel van het geven van handelingsperspectief aan rechters,
griffiers en andere rechtspraakmedewerkers. De maatregelen die de NOvA in 2023 neemt
ter verhoging van de weerbaarheid van advocaten zoals het aanbieden van weerbaarheidstrainingen,
veiligheidsscans en een noodknop, zijn deels een continuering dan wel uitbreiding
van de maatregelen die in 2020, 2021 en 2022 zijn gestart. Een voorbeeld van een uitbreiding
is dat de NOvA vanaf voorjaar 2023 de weerbaarheidstrainingen ook aan advocaat-stagiaires
aanbiedt.

Daarnaast is een tool in ontwikkeling waarmee NAW-gegevens (naam, adres en woonplaats)
in online-registers voor deze beroepsgroepen inzichtelijk kunnen worden gemaakt en,
waar mogelijk, aanvragen kunnen worden gedaan om te worden afgeschermd of verwijderd.
Het gaat hierbij om gegevens die personen kwetsbaar kunnen maken voor dreiging. Deze
tool wordt op dit moment op basis van terugkoppeling van gebruikers doorontwikkeld
tot een breed inzetbare tool die aansluit bij de behoeftes van de doelgroepen. Verder
wordt door het Kenniscentrum Bewaken en Beveiligen een securityloket voor werkgevers
ontwikkeld, waarbij – op termijn – ook zelfstandigen terecht kunnen. Dit loket is
ter ondersteuning aan werkgevers om hun verantwoordelijkheid voor de veiligheid van
hun medewerkers in te vullen, ook ten aanzien van psychosociale aspecten.

Elke dag werken vele vrouwen en mannen binnen het stelsel bewaken en beveiligen aan
de bescherming en veiligheid van anderen. Ik heb groot respect voor dit belangrijke
werk. Samen werken we hard aan de verbetering en verdere professionalisering van het
stelsel bewaken en beveiligen. Er zijn al heel veel stappen gezet maar we zijn er
zeker nog niet. De uitkomsten en aanbevelingen van dit onderzoek onderschrijven het
belang van de versterkingen en de hervorming van het stelsel. Het laat ook zien dat
we moeten blijven werken aan verbetering van het stelsel. Daar zet ik mij ten volle
voor in en dat blijf ik ook doen.

De Minister van Justitie en Veiligheid,
D. Yeşilgöz-Zegerius