Brief regering : Uitvoering van de motie van de leden Leijten en Wassenberg over een algehele herziening van de Wet financieel statuut van het Koninklijk Huis (Kamerstuk 35925-I-7)

Nr. 4
BRIEF VAN DE MINISTER-PRESIDENT, MINISTER VAN ALGEMENE ZAKEN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 6 oktober 2022

1. Inleiding

Op 26 oktober 2021 (Handelingen II 2021/22, nr. 13, item 18) is de motie van de leden Leijten Wassenberg (Kamerstuk 35 925 I, nr. 7) aangenomen door de Tweede Kamer met steun van 86 leden uit de fracties van SP, GroenLinks,
BIJ1, Volt, Denk, PvdA, PvdD, D66, Lid Omtzigt, PVV en FVD. De motie verzoekt om een
algehele herziening van de wet financieel statuut koninklijk huis (wfskh).

Na de indiening van de motie in het debat van 14 oktober 2021 (Handelingen II 2021/22,
nr. 12, item 13) heb ik deze ontraden. De aangenomen motie bevat geen concrete aanwijzing voor de
inhoud van de beoogde herziening en is niet gesteund door tenminste twee derden van
de leden van de Tweede Kamer, een grondwettelijke voorwaarde voor het aannemen van
een voorstel tot herziening.

Tegen deze achtergrond, met inbegrip van het debat dat vooraf ging aan de indiening
van de motie, een debat waarin ook de zienswijze van de Algemene Rekenkamer en mijn
brief van 5 oktober 2021 (Kamerstuk 35 925 I, nr. 5) over de B-component naar aanleiding van de motie-Sneller en Kuiken (Kamerstuk 35 470 I, nr. 8) aan de orde kwamen, heb ik in algemene zin heroverwogen of er redenen kunnen zijn
om te komen tot aanpassingen ten aanzien van het financieel statuut die, met inachtneming
van de artikelen 40 en 41 van de Grondwet en de beginselen waarop zij rusten, passend
zijn in ons bestel en op voldoende draagvlak kunnen rekenen.

Hierbij heb ik onder meer de constitutionele geschiedenis van de totstandkoming van
de wfskh, de uitvoering van de wfskh vanaf de inwerkingtreding in 2009 en de behandelingen
van begrotingshoofdstuk I in de Tweede Kamer sinds 2009, nader bezien.

2. Totstandkoming stelsel 1966–1972 (2009)

De Grondwet kende voor de wijziging van 1972 een regeling van de bekostiging door
de staat van de Koning en leden van het koninklijk huis die bestond uit verschillende
elementen.

In hoofdzaak bepaalde de Grondwet sinds 1814, in het voetspoor van vergelijkbare staatsdocumenten
uit 1805 en 1806, dat de Koning naast een inkomen uit domeinen en het gebruik van
ter beschikking gestelde paleizen ook een jaarlijks inkomen van de staat belastingvrij
ontving. Het grondwettelijk begrip jaarlijks inkomen had betrekking op een bedrag
dat in hoofdzaak diende ter bekostiging van personele en materiële uitgaven.

De hoogte van dit jaarlijks inkomen was van 1814 tot en met 1848 in de Grondwet opgenomen.
Daarna bepaalde de Grondwet tot 1938 dat de wetgever de hoogte hiervan na een troonswisseling
vaststelde voor de duur van de ambtstermijn, met dien verstande dat het jaarlijks
inkomen van Koningin Wilhelmina in 1922 in de Grondwet was opgenomen. Bij de wijziging
van de Grondwet in 1938 bleef de hoogte van het jaarlijks inkomen onderdeel van de
Grondwet maar werd de voorheen geldende regeling tot vaststelling hiervan door de
wetgever bij een troonswisseling voor de duur van de ambtsperiode, vervangen door
een algemene bevoegdheid van de wetgever om dit inkomen te wijzigen met een meerderheid
van twee derden van alle leden van beide Kamers, een regeling die ook gold voor de
vaststelling van de schadeloosstelling van leden van de Staten-Generaal.

Na de Tweede Wereldoorlog heeft de wetgever tot 1972 enkele malen gebruik gemaakt
van de bevoegdheid tot aanpassing van het jaarlijks inkomen van de Koning en van de
bedragen voor andere, in de Grondwet omschreven leden van het koninklijk huis.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw is, naar aanleiding van geldontwaarding,
oplopende kosten voor personeel en materieel en een toenemend beslag hiervan op de
particuliere middelen van Koningin Juliana voor de aan het koningschap verbonden publieke
uitgaven, een wijziging van het stelsel van de koninklijke financiën voorbereid en
gerealiseerd (Kamerstuk 34 775 I, nr. 6, bijlage (rapport commissie-van Baalen)).

Deze stelselwijziging omvatte onder meer een deconstitutionalisering van de grondwettelijke
regelingen inzake het inkomen uit domeinen, de verblijven en de bedragen voor bepaalde
leden van het koninklijk huis alsmede de mogelijkheid tot declaratie van functionele
kosten op departementale begrotingen en een nieuwe wettelijke regeling van grondwettelijke
uitkeringen aan de Koning en andere leden van het koninklijk huis, waaronder een indexatie
van de hiervoor bepaalde bedragen ten behoeve van het inkomen en aan het ambt verbonden
personele en materiële uitgaven.

In juli 1966 werd een wetsvoorstel tot verhoging van het jaarlijks inkomen van Koningin
Juliana en het jaarlijkse bedrag voor haar echtgenoot bij de Tweede Kamer ingediend
omdat Koningin Juliana toen inteerde op haar privévermogen voor de aan het koningschap
verbonden uitgaven. In de toelichting hierbij werd geopperd dat flexibilisering van
(geobjectiveerde) aanpassingen van deze bedragen aan de economische ontwikkeling weliswaar
wenselijk was maar grondwetsherziening vergde en mede daarom toen niet aan de orde
was1. In juni 1968 stelde het kabinet bij nota van wijziging de voorgestelde verhoging
van het jaarlijks inkomen van Koningin Juliana neerwaarts bij2. Het aldus aangepaste wetsvoorstel werd vervolgens door beide Kamers aangenomen.

Bij de schriftelijke voorbereiding van dit wetsvoorstel kondigde het kabinet in 1968
tegelijkertijd een wijziging aan van het stelsel van de koninklijke financiën, met
inbegrip van een grondwetsherziening. Hierbij baseerde het kabinet zich op verschillende
uitgangspunten waaronder, met inachtneming van art. 25 van de toenmalige Grondwet
(nu art. 41), de overheveling van functioneel declarabele uitgaven, zoals die voor
personeel en overige (materiële) kosten, naar de departementale begrotingen, een vereenvoudigde
aanpassing van bedragen door middel van indexering en de mogelijkheid het personeel
van de Koning in rijksdienst te nemen, in afwachting van advies hierover van de hoofdcommissie
van overleg voor het personeel van de hofhouding (commissie-Ruppert)3.

Na deze aankondiging van het kabinet gingen achtereenvolgens de commissie-Simons,
de staatscommissie-Cals/Donner voor grondwetsherziening en de commissie-Ruppert aan
de slag met de uitwerking van de uitgangspunten. Het rapport van de commissie-Simons
van april 1969 over de fiscale aspecten van de beoogde stelselwijziging, adviseerde
te komen tot grondwettelijke uitkeringen die, naast de naar de departementale begrotingen
overgehevelde declarabele functionele kosten, aan de Koning en leden van het koninklijk
huis de ruimte boden de bestemming van de aan hun positie verbonden uitgaven te bepalen
en tot een automatische jaarlijkse aanpassing van deze grondwettelijke uitkeringen
door indexatie, vergelijkbaar met de aanpassingen in de schadeloosstelling van leden
van de Tweede Kamer4. De staatscommissie-Cals/Donner sloot zich hierbij aan in haar rapport van september
1969 dat, met het grondwettelijk behoud van het vereiste van een meerderheid van twee
derden in beide Kamers voor wetgeving tot uitvoering van de bepalingen inzake de koninklijke
financiën in de Grondwet, adviseerde tot deconstitutionalisering van de bedragen voor
de Koning en andere leden van het koninklijk huis5. Tot slot adviseerde de commissie-Ruppert in februari 1970 het personeel van de Koning
niet in rijksdienst te nemen maar de kosten hiervan te declareren op de departementale
begrotingen, met uitzondering van 22 personeelsleden die hun instructie direct van
de Koning ontvingen en daarom bekostigd dienden te worden uit de grondwettelijke uitkeringen6.

Mede op basis van deze drie rapporten diende de regering vervolgens in juni 1970 een
grondwetsvoorstel inzake de koninklijke financiën bij de Tweede Kamer in dat het advies
van de staatscommissie volgde, tezamen met het laatste wetsvoorstel tot aanpassing
van de bedragen op basis van de Grondwet van 1938. In de memorie van toelichting bij
dit wetsvoorstel schetste het kabinet de contouren van de wettelijke regeling ter
uitvoering van de voorgestelde grondwetswijziging. De inhoud van deze schets, waarmee
beide Kamers instemden zoals zij ook in twee lezingen instemden met de voorgestelde
grondwetswijziging inzake (onder meer deconstitutionalisering van onderdelen van)
de koninklijke financiën (met behoud van de gekwalificeerde meerderheid van twee derden
voor uitvoeringswetgeving), werd na de inwerkingtreding van de grondwetswijziging
in 1972 overgenomen in het wetsvoorstel financieel statuut voor het Koninklijk Huis
dat in 1972 door de Kamers werd aangenomen en op 1 januari 1973 in werking trad. In
1970 diende de regering, tot slot, voorstellen in bij de Tweede Kamer die het mogelijk
maakten om aan het koningschap verbonden functionele kosten, zoals die voor het personeel
en de paleizen, te declareren bij de departementale begrotingen. Ook deze voorstellen
namen beide Kamers aan.

De schets van juni 1970 introduceerde drie nieuwe grondwettelijke uitkeringen voor
de Koning en uitkeringsgerechtigde leden van het koninklijk huis alsmede de beoogde
hoofdlijnen van hun wijze van indexering. Naast het inkomensbestanddeel van deze uitkeringen,
de toenmalige C-component (thans A-component) en de indexering hiervan op basis van
het netto-ambtelijk inkomen van de vice-president van de Raad van State, een koppeling
die in 1968 vanuit de Tweede Kamer was voorgesteld, werden twee andere, nieuwe uitkeringen
aangekondigd. De beoogde toenmalige A-component, bestemd voor de niet-declarabele
personeelskosten, zou geïndexeerd worden aan de hand van de algemene loon- en salarisontwikkeling
en de beoogde toenmalige B-component, bestemd voor overige (materiële) kosten en mede
gebaseerd op het rapport van de commissie-Simons, zou geïndexeerd worden op basis
van de ontwikkeling van het algemene prijsniveau7. De Kamers stemden in met de inhoud van deze schets.

De informatie in de schets over de feitelijke inhoud van beide beoogde, toenmalige
componenten is indicatief van aard geweest op basis van (inmiddels achterhaalde) gegevens
die thans niet langer maatgevend zijn voor de actuele kostenposten en uitgaven8.

De hoofdlijnen van de schets van 1970 zijn op de genoemde punten vrijwel ongewijzigd
overgenomen in de wfskh die de Kamers in 1972 met de grondwettelijk voorgeschreven
meerderheid van twee derden aannamen en vervolgens op 1 januari 1973 in werking trad.
Deze wetswijziging werkte de geschetste indexering van de drie nieuwe grondwettelijke
uitkeringen technisch nader uit, met name voor de toenmalige A- en B-componenten.
De toenmalige A-component (personeel) kreeg, samengevat, een indexatie op basis van
het jaarlijks ambtelijk inkomen van (de toenmalige ambtelijke rangen van) een referendaris
dan wel schrijver A en de toenmalige B-component (materieel) kreeg, samengevat, een
indexatie op basis van de door het Centraal Bureau voor Statistiek vastgestelde prijsindexcijfers
voor gezinsconsumptie. De toenmalige C-component (inkomen) werd, zoals reeds opgenomen
in de schets, wettelijk geïndexeerd op basis van het netto-ambtelijk inkomen van de
vice-president van de Raad van State9.

Deze inrichting van de wfskh is, afgezien van een tijdelijke regeling voor de ouders
van prinses Beatrix10, tot 1 januari 2009 overigens ongewijzigd blijven gelden.

De wijziging van de wfskh die de Kamers met de grondwettelijk voorgeschreven meerderheid
van twee derden aannamen in 2008 en op 1 januari 2009 in werking trad, bestond uit
technische aanpassingen en actualiseringen.

Deze omvatten onder meer een samenvoeging van de toenmalige A-component en de toenmalige
B-component tot de huidige B-component als «lump sum» voor niet-declarabele uitgaven
voor personele en materiële kosten, een eenmalige aanpassing van het bedrag van de
toenmalige B-component en een technische aanpassing van de indexeringen van beide
componenten. De wettelijke indexering van de B-component zoals nu geregeld in artikel
1, eerste lid, wfskh berust voor de ene helft op de bezoldiging van het burgerlijk
rijkspersoneel en voor de andere helft op de consumentenprijsindex. De wettelijke
indexering van de A-component is nu voor de uitkeringsgerechtigden op basis van artikel
1, eerste lid, wfskh gekoppeld aan de bezoldiging van de vice-president van de Raad
van State. De wetswijziging van 2008 omvatte verder onder meer een explicitering van
de declaratie van met het koningschap samenhangende (functionele) kosten op de rijksbegroting
door tussenkomst van de Minister-President (art. 3 wfskh)11.

3. Ontwikkelingen sedert 2009

a. Algemeen

Na de inwerkingtreding van de herziene wet financieel statuut koninklijk huis (wfskh)
op 1 januari 2009, zijn de financiële aspecten van het koningschap onderwerp van debat
gebleven tijdens de jaarlijkse behandeling van begrotingshoofdstuk I door de Tweede
Kamer, al dan niet naar aanleiding van gebeurtenissen of uitlatingen door derden.

Het gegeven dat uitgaven voor het koninklijk huis onderwerp van debat zijn, wordt
niet alleen bepaald door de vormgeving van de begroting of het wettelijk kader daarvoor
maar ook door verschillen in opvatting over de positie en het functioneren van het
koningschap, de staatsinrichting en de behoefte hieraan uiting te geven. Bij het koningschap
gaat het om het functioneren van een eigensoortig ambt met belangrijke constitutionele,
representatieve en ceremoniële kenmerken dat erfelijk wordt vervuld door leden van
een hoogadellijke familie die nauw verbonden is met de geschiedenis van ons land.

Er is een spanningsveld aan de orde tussen verschillende opvattingen over de staatsvorm
en de uitoefening van het koningschap enerzijds en anderzijds de functie van staatsrechtelijke
waarborgen en bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Hierbij doet zich verder
het bijzondere constitutionele element voor dat bij de behandeling van hetzelfde onderwerp
gelijktijdig verschillende soorten besluitvormingsprocedures (wetgeving of grondwetgeving)
en verschillende soorten meerderheden in de Kamers (enkelvoudige meerderheid of gekwalificeerde
meerderheid van twee derden) van toepassing zijn. Zowel ten aanzien van het koningschap
als ten aanzien de bepaling van de hoogte van het inkomen van leden van het parlement
waarborgt de Grondwet door het vereiste van een gekwalificeerde meerderheid bij wijzigingen
dat de staatkundige taakuitoefening van deze ambten niet afhankelijk is van, of bepaald
wordt door (mogelijke) aanpassing van de bekostiging van het ambt door een enkelvoudige
meerderheid. In andere gevallen kan het constitutionele verschil tussen een enkelvoudige
meerderheid en een gekwalificeerde meerderheid ook aan de dag treden, bijvoorbeeld
bij de behandeling van verdragen die afwijken van de Grondwet of de splitsing van
een grondwetsvoorstel in tweede lezing.

In de grondwettelijke regeling van verschillende meerderheden of procedures voor besluitvorming
over eenzelfde onderwerp ligt naar zijn aard de mogelijkheid van divergentie besloten.
Tegelijkertijd bieden de constitutionele randvoorwaarden in het algemeen ruimte om,
met inachtneming van deze kaders, bij concrete onderwerpen door overleg overeenstemming
te bereiken.

b. Moties

Om nader te bepalen of en zo ja, in hoeverre er vanaf begin 2009 sprake is geweest
van een concreet spanningsveld tussen het algemene kader en de hoofdlijnen van de
wet financieel statuut koninklijk huis enerzijds en anderzijds de koninklijke financiën,
meer specifiek de regeling hiervan in begrotingshoofdstuk I, zijn, behoudens specifieke
onderwerpen met betrekking tot vervoermiddelen of faunabeheer, de moties geïnventariseerd
die hierover zijn ingediend bij de jaarlijkse behandeling van begrotingshoofdstuk
I door de Tweede Kamer.

Uit dit overzicht blijkt dat het in totaal gaat om 23 moties waarvan er drie zijn
aangenomen. Van de overige twintig zijn er negentien verworpen en is er een aangehouden
en vervolgens vervallen. Van deze twintig moties hadden er negen betrekking op belastingvrijdom,
vijf op bevriezing of een (ongespecificeerde) reductie van de grondwettelijke uitkeringen
en de anderen op overige onderwerpen. Tot de drie aangenomen moties behoren, naast
een motie uit 2011 (Kamerstuk 33 000 III, nr. 7) die is ontraden wegens strijd met de wet en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer
waarop deze wet mede berust, een motie tot evaluatie van de B-component (motie van
de leden Sneller en Kuiken: Kamerstuk 35 470 I, nr. 8), waarop de hiervoor genoemde brief van 5 oktober 2021 is gevolgd met een toelichting
daarop in het debat van 14 oktober, en de motie van de leden Leijten en Wassenberg
inzake een algehele herziening van de wfskh (Kamerstuk 35 925 I, nr. 7). Geen van de drie aangenomen moties bevat een concrete, inhoudelijke grond of richting
voor een stelselherziening.

Naar aanleiding van de indiening van verschillende moties met een concrete inhoud
(die later zijn verworpen), is tijdens het debat in de Kamer de mogelijkheid van initiatief(grond)wetgeving
onder meer in 2015 en 2017 nadrukkelijk aan de orde gekomen. Bij deze moties heeft
het kabinet destijds toegezegd dat er ambtelijke bijstand beschikbaar is voor initiatief(grond)wetgeving
en dat bij een aangenomen initiatiefvoorstel bekrachtiging volgt. Leden van de Tweede
Kamer hebben in deze toezeggingen van het kabinet geen reden gezien te besluiten tot
indiening van een initiatiefvoorstel tot wijziging van de Grondwet en/of de wfskh.

Dit overzicht van de besluitvorming in het parlement over de behandeling van begrotingshoofdstuk
I van 2009 tot en met het vorige jaar, laat zien dat daarbij geen concrete, inhoudelijke
grond of richting tot herziening van de wfskh is bepaald door de Kamer, zoals blijkt
uit de verwerping van vrijwel alle moties hierover en het uitblijven van initiatief(grond)wetgeving.
Kamer noch kabinet besloot te komen met een concreet voorstel tot aanpassing van artikel
40 Grondwet of de uitwerking hiervan in de wfskh.

Dit betekent naar het oordeel van het kabinet dat de kernelementen van de wfskh en
de daarmee verbonden grondwettelijke bepalingen, in ons constitutionele bestel, gegeven
het vereiste van een gekwalificeerde meerderheid, geacht mogen worden op voldoende
steun te kunnen rekenen en er feitelijk geen constitutioneel toereikend draagvlak
kan worden vastgesteld om daadwerkelijk te komen tot een algehele herziening van de
wfsksh en een daarmee naar zijn aard verbonden herziening van de Grondwet. Alleen
concrete voorstellen tot aanpassing van de wfskh en de Grondwet die tevens feitelijk
worden gedragen door de grondwettelijk vereiste gekwalificeerde meerderheden, kunnen
hierin verandering brengen.

Aanpassingen binnen de kaders

Na de inwerkingtreding van de gewijzigde wfskh in 2009 vonden binnen dit kader verschillende
belangrijke aanpassingen van het stelsel van de begroting van de koninklijke financiën
plaats. Deze aanpassingen hielden in verschillende gevallen verband met de behandeling
van de begroting, zowel naar aanleiding van (al dan niet ingediende) moties, uitvoering
van in het begrotingsdebat gedane toezeggingen, rapporten van de Algemene Rekenkamer
en adviezen van de Raad van State.

In maart 2009 bood het kabinet de Tweede Kamer het rapport aan van de stuurgroep herziening
stelsel kosten koninklijk huis (stuurgroep-Zalm) waarbij het kabinet alle aanbevelingen
van het rapport overnam. Dit rapport heeft geleid tot een aanpassing van hoofdstuk
I van de rijksbegroting in relatie tot andere hoofdstukken van de rijksbegroting.
Ten aanzien van de grondwettelijke uitkeringen bevat het rapport een uitwerking van
de verantwoording over het beheer en de controle daarvan op de hiervoor algemeen gebruikelijke
wijze, met inbegrip van de reguliere controle door de auditdienst en de Algemene Rekenkamer.
Voor de grondwettelijke uitkeringen (artikel 1 van begroting I) houdt dit volgens
het rapport in «dat het Ministerie van Algemene Zaken de berekeningen maakt op basis
van de bepalingen zoals deze zijn opgenomen in de wet financieel statuut koninklijk
huis en vervolgens de betalingen verricht aan de dienst koninklijk huis. De berekening
en de verantwoording van de uitgaven worden gecontroleerd door de auditdienst belast
met de controle van het financieel beheer van begroting III, Algemene Zaken.»12.

Sinds 2011 verschijnt, naast en los van de begrotingsstukken bij begroting I en de
jaarverslagen, het jaaroverzicht koninklijk huis met een overzicht van de door leden
van het koninklijk huis verrichte activiteiten.

Eind 2013 is bij de behandeling van begroting I aan de Kamer een evaluatie toegezegd
van de sedert begin 2009 ingevoerde aanpassingen. Deze evaluatie is uitgevoerd door
ABDTOPConsult en neergelegd in een rapport dat in juni 2015 aan de Kamer is aangeboden.
Deze aanbieding ging vergezeld van het voornemen van het kabinet om de aanbevelingen
in het rapport over te nemen in begroting I voor 2016. Op basis hiervan is door het
kabinet met ingang van het begrotingsjaar 2016 het stelsel aangevuld met een extracomptabele
bijlage bij begrotingshoofdstuk I die een overzicht biedt van het geheel van uitgaven
ten behoeve van het koningschap in de rijksbegroting. Verder behoorde tot het overnemen
van het rapport, naast het overnemen van verschillende aanbevelingen met betrekking
tot de declaratie van functionele kosten op departementale begrotingen en de transparantie
daarvan, ten aanzien van de grondwettelijke uitkeringen ook meer aandacht voor de
betekenis van het jaaroverzicht, het bieden van meer contextinformatie en de totstandkoming
van uitgebreidere toelichtingen bij de uitgaven die samenhangen met het koningschap
en het afzien van de complexiteit die bij een wijziging van de belastingvrijdom gepaard
zou gaan met een brutering hiervan in de grondwettelijke uitkeringen13. De Kamers hebben hiermee ingestemd.

Bij de behandeling van begrotingshoofdstuk I en het jaarverslag hierbij is in de Kamer
in verschillende jaren gesproken over de wijze van verantwoording en controle. Hierbij
is, samengevat, toegelicht dat de uitgaven worden gecontroleerd volgens een vast protocol
waarbij de thesaurier van de Koning een zgn. brengplicht heeft en een accountantskantoor,
het Ministerie van Algemene Zaken, de accountantsdienst Rijk en de Algemene Rekenkamer
controle kunnen verrichten op basis van de geldende afspraken14.

In dit verband zijn tevens de voorlichtingen over het koningschap van de Raad van
State van 201015 en 2016 16 van belang. Hierin is onder meer uiteen gezet dat de omgang met de grondwettelijke
uitkeringen – bij de stelselwijziging, zoals toegelicht, tot stand gekomen op basis
van het toenmalige artikel 25 van de Grondwet (nu artikel 41) en de betekenis van
de daaraan ten grondslag liggende overwegingen – valt onder de artikelen 10 en 41
van de Grondwet die de persoonlijke levenssfeer beschermen en waarbij artikel 41 tevens
de staatkundige positie van de Koning op dit punt waarborgt. In de voorlichting van
2016 heeft de Raad van State toegelicht dat artikel 41 ook van toepassing is op de
functionele uitgaven die declarabel zijn. Deze voorlichting concludeert dat handelingen
en uitgaven die vallen onder artikel 1, waaronder de B-component, en artikel 3 van
de wfskh niet openbaar zijn, tenzij deze het openbaar belang raken, hetgeen per geval
moet worden afgewogen.

Vorig jaar is, naar aanleiding van de motie van de leden Sneller en Kuiken (Kamerstuk
35 470 I, nr. 8) inzake een evaluatie van de B-component, nadere informatie verstrekt aan de Kamer
over de feitelijke ontwikkeling van de hiermee gemoeide uitgaven met een toelichting
op de constitutionele randvoorwaarden die in de weg staan aan een verdere informatievoorziening
(Kamerstuk 35 925 I, nr. 5). Hierbij is tevens toegezegd als onderdeel van de jaarlijkse begroting meer informatie
te verstrekken over de inrichting van de dienst koninklijk huis, die voor een gedeelte
mede wordt bekostigd uit de B-component. Verder is hierbij nadere informatie gegeven
over de controle op de uitgaven en is verwezen naar mijn brief van 11 juni 2021 over
het besluit van de prinses van Oranje inzake haar grondwettelijke uitkering (Kamerstuk
35 570 I, nr. 15).

In samenhang hiermee is in de toelichting bij begrotingshoofdstuk I voor 2022 specifiek
toegelicht welke functies in de dienst koninklijk huis vallen onder het deel van de
B-component dat betrekking heeft op personele uitgaven. Het gaat hierbij om personeel
dat op instructie van de Koning werkt. In aanvulling hierop kan ik u hierbij informeren
dat het andere deel van de B-component betrekking heeft op materiële uitgaven die
gedaan worden op instructie van de Koning. Ten aanzien van beide delen van de B-component
geldt de controle op de uitgaven zoals beschreven in de genoemde brief van 5 oktober
vorig jaar.

In mei 2022 nam de Algemene Rekenkamer in het kader van het verantwoordingsonderzoek
over 2021 (Kamerstuk 36 100 I, nrs. 2 en 6), het standpunt in dat artikel 41 Grondwet ruimte biedt voor uitvoering van
zijn aanbeveling uit mei 2020 om elke 5 jaar te bekijken of de B-component nog past
bij de werkelijke uitgaven.

4. Besluit

Gelet op het voorgaande, stel ik vast dat de combinatie van de grondwettelijk vereiste
meerderheden voor (grond)wetgeving, de brede steun van beide Kamers bij de totstandkoming
van de wfskh in 2008, het gegeven dat geen concrete voorstellen tot wijziging van
de constitutionele kaders van Grondwet en wfskh zijn ingediend en de aanpassingen
die – mede door moties en toezeggingen tijdens de jaarlijkse begrotingsbehandeling
in de Kamer – binnen de kaders plaatsvonden, bijeen genomen getypeerd kan worden als
een dynamisch stelsel dat recht doet aan de constitutioneel beoogde stabiliteit en
tegelijk ruimte biedt voor inhoudelijk debat en, zo nodig, aanpassingen.

Het kabinet blijft bereid medewerking te verlenen aan eventuele initiatief(grond)wetgeving
bij concrete voorstellen waarvoor de vereiste brede steun bestaat maar ziet op grond
van de genoemde overwegingen geen noodzaak of reden tot een algehele herziening van
het hiervoor omschreven, goed functionerende stelsel.

Tegen de achtergrond van het voorgaande, met inbegrip van de geschetste kaders, is
er evenwel aanleiding hier nader in te gaan op de B-component van de grondwettelijke
uitkeringen.

In reactie op de in 2020 aangenomen motie van de leden Sneller en Kuiken om te komen
tot een periodieke evaluatie van de B-component Kamerstuk 35 470 I, nr. 8), heb ik de Kamer in oktober vorig jaar, voor zover constitutioneel mogelijk, informatie
verstrekt over de B-component. De Algemene Rekenkamer nam vervolgens in mei van dit
jaar het standpunt in dat het, aldus de Rekenkamer, binnen de grenzen van artikel
41 Grondwet mogelijk is om elke vijf jaar te bekijken of de B-component nog past bij
de werkelijke uitgaven.

Gegeven het feit dat er sinds 2020 discussie bestaat tussen verschillende Hoge Colleges
van Staat over dit constitutionele thema, zie ik aanleiding en reden om voorlichting
te vragen aan de Raad van State. Deze voorlichting heeft betrekking op de vraag of
een periodieke evaluatie van de B-component verenigbaar is met artikel 41 van de Grondwet,
met inbegrip van de hieraan ten grondslag liggende overwegingen, en, indien dit het
geval zou zijn, op de vraag welke uitgangspunten en voorwaarden hierbij dan in acht
genomen dienen te worden met het oog op de staatkundige positie van het koningschap
en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer.

Hierbij zal de Raad van State gevraagd worden om, naast zijn eerdere voorlichtingen
uit 2010 en 2016, tevens de hiervoor geschetste ontwikkelingen te betrekken, meer
in het bijzonder de discussie over en naar aanleiding van de motie van de leden Sneller
en Kuiken en de zienswijze van de Algemene Rekenkamer.

De Minister-President, Minister van Algemene Zaken, M. Rutte