Brief regering : Actuele situatie in Ter Apel en maatregelen asielopvang

Nr. 2948
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 28 juli 2022

De beelden, berichten en signalen over de nijpende en ernstige problematiek in aanmeld-
en opvangcentrum Ter Apel laten zien dat er nog steeds sprake is van een onhoudbare
situatie voor zowel personen die asiel willen aanvragen, als voor de medewerkers ter
plekke. Dit was voor het kabinet de reden om op 17 juni jl. de nationale crisisstructuur
te activeren. Het kabinet onderstreept tegelijkertijd dat in de afgelopen periode
veel werk is verzet door de veiligheidsregio’s en gemeenten, evenals door alle partners
in de migratieketen, om crisisnoodopvanglocaties te creëren en daarmee zoveel mogelijk
mensen onderdak aan te bieden. Op dit moment is dringend behoefte aan maatregelen
die voor een lagere tijd Ter Apel kunnen ontlasten en breder verlichting brengen in
de asielopvang.

Met de opschaling naar de nationale crisisstructuur is de bestaande afstemming verder
geïntensiveerd en vindt er centrale coördinatie plaats op alle niveaus. Met deze brief
informeer ik uw Kamer mede namens de Minister van Justitie en Veiligheid, de Minister
voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en de Minister van Binnenlandse Zaken
en Koninkrijkrelaties over de uitkomsten van de bijeenkomst van de Ministeriële Commissie
Crisisbeheersing (MCCb) van 27 juli 2022.

Actueel beeld opvang

In Ter Apel verblijven vrijwel iedere dag meer personen dan mogelijk is. Waar vorige
week veel personen ongewild buiten voor de poort van het aanmeldcentrum moesten verblijven,
is deze situatie de afgelopen dagen voorkomen. Er zijn steeds meer plekken voor crisisnoodopvang
in gemeenten bijgekomen waar mensen konden worden ondergebracht, zoals afgesproken
met het Veiligheidsberaad d.d. 24 juni jl. Ook verloopt de centrale coördinatie steeds
beter. Hierdoor worden elke dag het aantal te plaatsen personen gekoppeld aan het
aantal beschikbare plekken in crisisnoodopvanglocaties met bijpassend vervoer. Daarnaast
hebben de doorgevoerde operationele wijzigingen in het werkproces in Ter Apel bijgedragen
aan het wegnemen van knelpunten. Hiermee is de situatie in Ter Apel voor de zeer korte
termijn verbeterd. En dit was ook nodig. Dit betekent echter niet dat de situatie
stabiel is. De uitdagingen in de komende weken en maanden blijven aanzienlijk, zeker
ook voor Ter Apel.

Een prognose van het aantal benodigde plekken tot het einde van dit jaar laat zien
dat de situatie alarmerend blijft. Bij een maximaal effect van de huidige maatregelen,
zoals crisisnoodopvanglocaties en versnelling van de uitstroom van vergunninghouders,
voorziet dit slechts tijdelijk in voldoende opvangplekken. Het kabinet ziet daarom
in dat er nog veel meer nodig is om Ter Apel te ontlasten en te voorkomen dat opnieuw
mensen noodgedwongen in de open lucht moeten verblijven.

Als laatste sta ik nog stil bij de oproep van UNICEF Nederland, de Nederlandse Vereniging
voor Kindergeneeskunde, het Nederlandse Rode Kruis, VluchtelingenWerk Nederland en
UNHCR Nederland om de situatie voor kinderen en kwetsbaren in de asielopvang te verbeteren.
Deze oproep deden de organisaties deze week in een brief aan de Minister-President.
Het kabinet neemt dit signaal zeer serieus en onderschrijft de boodschap dat kinderen
en kwetsbaren niet in de buitenlucht zouden moeten verblijven en wordt alles op alles
gezet om alleenstaande minderjarige vreemdelingen tijdig te signaleren, goed onder
dak te brengen en te begeleiden. Een separate reactie van het kabinet aan deze organisaties
volgt.

Crisisnoodopvanglocaties

De veiligheidsregio’s werken hard aan het opschalen van het aantal crisisnoodopvanglocaties
tot 1 oktober 2022. Iedere dag komen er plekken bij. Op dit moment zijn ruim 4100
van de in totaal afgesproken 5625 plekken gerealiseerd. Dat is bijna 75% van het totaal
aantal te realiseren crisisnoodopvangplekken door de veiligheidsregio’s. Hierdoor
zijn er voor de zeer korte termijn voldoende opvangplekken in Ter Apel, maar dit betekent
ook dat deze capaciteit bijna volledig benut is en niet veel meer opvangplekken gaat
creëren. Wanneer deze extra capaciteit volledig wordt gebruikt, zal de druk op Ter
Apel weer toenemen als geen andere oplossingen worden gevonden.

Door de veiligheidsregio’s is een aantal voorwaarden benoemd voor het creëren van
crisisnoodopvanglocaties. Het Rijk heeft toegezegd te voorzien in de ondersteuning
op het terrein van beschikbaarheid medische zorg, beschikbaarheid van personenvervoer
en personele capaciteit. Ten aanzien van medische zorg zijn afspraken gemaakt met
Gezondheidszorg Asielzoekers (GZA) over de beschikbaarheid van medische zorg op crisisnoodopvanglocaties.
Dit wordt gefaseerd ingevoerd. Vervoer van en naar crisisopvanglocaties wordt door
verschillende partijen uitgevoerd en loopt. Wat betreft personele capaciteit is er
inmiddels gestart met de plaatsing van rijksambtenaren op crisisnoodopvang locaties.
Om voldoende menskracht beschikbaar te stellen is daarnaast met spoed een aanbestedingsprocedure
gestart en zijn er inmiddels raamovereenkomsten gesloten met acht uitzendbureaus.1 De werving start zo snel mogelijk. De centrale operatie van de realisatie van crisisnoodopvanglocaties
gebeurt onder coördinatie van het Knooppunt Coördinatie en Informatie Oekraïne (KCIO)
en in samenwerking met andere partijen, zoals het COA en de veiligheidsregio’s.

(Tijdelijke) grootschalige locaties en overige COA-locaties

Om spoedig voor verlichting te zorgen in Ter Apel zet het kabinet via drie sporen
in op alternatieve grootschalige locaties. Allereerst wordt er gezocht naar een locatie
waar zowel (een deel) van het identificatie- en registratieproces kan worden verricht
als een groot aantal asielzoekers kan worden opgevangen. Hierbij kijkt het kabinet
in het bijzonder naar locaties in eigendom van het Rijk. In de realisatie van nieuwe
locaties is een constructieve dialoog en bestuurlijk draagvlak op lokaal niveau het
uitgangspunt. Alle mogelijkheden worden uitgelopen als het gaat om locaties, inclusief
eventueel extra benodigde stappen in het toepassen van het bestaande juridisch instrumentarium
in het kader van ruimtelijke ordening.

Ten tweede heeft het kabinet besloten drie (cruise)schepen te huren voor de opvang
van asielzoekers. Het kabinet zet hierbij primair in op het aanleggen van de schepen
aan een kade en niet voor anker op open water, omdat het lastig is om de schepen te
bevoorraden, er veiligheidsrisico’s aan opvang op zee gelden en het niet mogelijk
is om te allen tijde een pendeldienst tussen het schip en de kade in te richten. Daarom
besluit het kabinet de optie van het voor anker leggen van schepen op open water op
dit moment niet verder uit te werken. Het eerste schip zal, zoals het er nu naar uit
ziet, in de gemeente Velsen aanmeren. Er wordt op dit moment nog onderzocht hoe de
kade geschikt gemaakt kan worden. Het eerste schip kan ongeveer per 1 september 2022
in gebruik worden genomen als opvanglocatie. Er lopen met meerdere gemeenten gesprekken
over de mogelijkheid om het tweede cruiseschip aan te meren. Dit schip is per 1 oktober
2022 beschikbaar als opvanglocatie.

Ten derde opent het COA de komende twee weken opvanglocaties voor asielzoekers in
Den Haag (400 plekken), Delft (260 plekken) en Voorschoten (120 plekken), naast enkele
uitbreidingen op bestaande opvanglocaties. Daarbij bekijkt het COA ook de mogelijkheden
om onroerend goed aan te kopen waarbij het bestemmingsplan zou moeten worden gewijzigd.
Dit is er op gericht op zo veel mogelijk opvangplekken te realiseren.

Versnelling uitplaatsing 7500 vergunninghouders en overige lange termijn maatregelen

Naast het realiseren van extra opvangplekken is meer nodig om Ter Apel op zowel de
korte als lange termijn te ontlasten. Allereerst noem ik hier de maatregel om versneld
7500 vergunninghouders uit te plaatsen naar tussenvoorzieningen of flexibele woningen.
Het aantal vergunninghouders dat noodgedwongen verblijft in de asielopvang is opgelopen
naar rond de 15.500 personen. Het is daarmee cruciaal dat ook hierin versneld wordt
om ruimte te creëren in de asielopvang. Aan de veiligheidsregio’s is gevraagd hierin
een coördinerende rol te spelen.2 Op dit moment is de versnelling helaas nog onvoldoende zichtbaar in de landelijke
cijfers. Met de veiligheidsregio’s en de partijen die vertegenwoordigd zijn in de
Landelijke Regietafel Migratie & Integratie, wordt bezien hoe in opvolging van deze
tijdelijke versnelling onder coördinatie van de veiligheidsregio’s versnelling kan
worden gebracht in het reguliere proces. Om in dit kader gemeenten te blijven ondersteunen
bij de versnelde huisvesting van vergunninghouders wordt de Hotel- en Accommodatieregeling
(HAR) verlengd tot en met 31 december 2022.

Daarnaast blijft de uitstroom van vergunninghouders naar huisvesting in gemeenten
van belang. Dit kan in de reguliere woningvoorraad, maar ook in tussenvoorzieningen
en nieuwe flexwoonruimten of via transformatie gerealiseerde woonruimten. De Minister
voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft de Taskforce Versnelling Tijdelijke
Huisvesting opgericht om gemeenten en andere betrokken partijen hierbij actief te
ondersteunen. Deze taskforce zorgt, in combinatie met de thans beschikbare € 100 miljoen
aan middelen, voor meer slagkracht. De taskforce spoort snel te realiseren projecten
op en helpt medeoverheden, woningcorporaties en andere partijen bij het snel aanpakken
van struikelblokken.

Graag benoem ik ook enkele lange termijnmaatregelen. Zoals vermeld in de brief aan
de Tweede Kamer van 8 juli jl. wordt in Landelijke Regietafel Migratie & Integratie
verband ingezet op versnelling van de implementatie en actualisering van de Uitvoeringsagenda
Flexibilisering Asielketen. Onderdeel daarvan het is creëren van een wettelijke taak
voor gemeenten om asielopvang binnen hun gemeentegrenzen mogelijk te maken. Deze elementen
moeten ervoor zorgen dat ook in de toekomst voldoende opvangcapaciteit wordt gerealiseerd.

De Uitvoeringsagenda Flexibilisering Asielketen die in mei 2020 is vastgesteld aan
de Landelijke Regietafel Migratie & Integratie vormt het uitgangspunt voor een stabiel,
wendbaar en duurzaam stelsel van asielopvang, waarbij de asielopvang evenwichtig over
het land is verdeeld. De Uitvoeringsagenda is nog onvoldoende geïmplementeerd, ondanks
intensieve inspanningen van alle partijen, en daarom is er een plan van aanpak opgesteld
om de realisatie van de Uitvoeringsagenda concreet op te pakken, te versnellen en
te actualiseren.

In dezelfde brief van 8 juli jl. is uw Kamer geïnformeerd over de uitkomsten van de
verkenning naar een juridisch instrumentarium aan de hand waarvan het kabinet een
wetsvoorstel voorbereidt om gemeenten, medeoverheden verantwoordelijk te maken voor
het leveren van een bijdrage in de asielopvang. Het kabinet heeft daarbij vooralsnog
de voorkeur voor het beleggen van een taak bij de gemeenten op basis van een provinciale
verdeelsleutel die door vertaald wordt naar een verdeelbesluit per provincie (variant
2 in de brief). Alle varianten worden evenwel op dit moment in nauw overleg met de
medeoverheden uitgewerkt om te komen tot een goed onderbouwd besluit.

Openbare orde en veiligheid

Het draagvlak voor de opvang van asielzoekers wordt ondermijnd door een in omvang
beperkte groep asielzoekers die zorgt voor overlast. Afgelopen tijd zijn er enkele
incidenten geweest. Daar treedt het kabinet in nauwe samenwerking met gemeenten, politie
en OM hard tegen op. Bij meldingen wordt handhavend opgetreden waarbij er extra aandacht
is voor de veiligheid van anderen, met name de kwetsbare groepen. Ook wordt na incidenten
versneld een dossier opgebouwd waarbij er wordt bekeken wat de strafrechtelijke en
vreemdelingerechtelijke mogelijkheden zijn om passende maatregelen te nemen tegen
deze overlastgevers. Ondanks dat dit onze prioriteit heeft, kan overlast helaas nooit
helemaal voorkomen worden.

Zoals in de brief van 29 juni jl. is aangekondigd werkt het kabinet aan het opzetten
van een nieuwe opvangmodaliteit, een procesbeschikbaarheidslocatie (PBL).3 Voor de realisatie hiervan is het kabinet in goed gesprek met een gemeente. Ons streven
is om u hierover op korte termijn te informeren.

Openbaarmaking MCCb sheets

In het kader van actieve openbaarmaking maakt het kabinet de MCCb sheets die ten grondslag
liggen aan de in deze brief beschreven besluitvorming openbaar. De stukken worden
op de website4 van de rijksoverheid gedeeld voor zover daaraan geen zwaarwegende belangen5 in de weg staan en zijn op korte termijn raadpleegbaar.

Tot slot

Het kabinet spreekt zijn waardering uit voor deze enorme collectieve inzet van alle
betrokkenen in deze bijzonder complexe context. Alleen gezamenlijk kunnen we zorgen
voor duurzame, stabiele en humane opvang van mensen die recht hebben op bescherming
in Nederland. Hierbij dient in het bijzonder de inzet van alle betrokken uitvoeringsdiensten,
de veiligheidsregio’s, provincies en gemeenten te worden genoemd. Deze waardering
is natuurlijk ook voor alle overige betrokken maatschappelijke partners en stakeholders.

De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid,
E. van der Burg