Brief regering : Voortgang Actieplan Consumentenkeuzes 2022

Nr. 253
BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 22 juni 2022

Met deze brief informeer ik uw Kamer over de voortgang van het Actieplan Consumentenkeuzes,
dat in 2019 van start is gegaan. In 2022 sluiten er dertien nieuwe initiatieven aan
bij het Actieplan Consumentenkeuzes. In deze brief beschrijf ik de vijf thema’s van
het Actieplan, ga ik in op enkele van de nieuwe initiatieven en beschrijf ik de uitkomsten
en resultaten van een aantal initiatieven die in eerdere jaren binnen het Actieplan
zijn gestart. Een volledig overzicht van de nieuw ingediende initiatieven vindt u
in de bijlage.

Waarom dit actieplan?

In het Actieplan Consumentenkeuzes werken partijen uit de financiële sector, de gedragswetenschap
en de overheid samen vanuit de gedachte dat consumenten niet altijd rationeel handelen.
Met dit actieplan willen deze partijen de consumenten helpen bij het maken van gezonde
financiële keuzes.

Van consumenten wordt steeds meer verwacht dat ze financiële zaken zelf online regelen
en op zoek gaan naar informatie om de beste keuzes te maken. Na de lockdown-periodes
als gevolg van de Covid-pandemie hebben we gezien dat deze digitalisering in een versnelling
is geraakt. Daarnaast zijn er ook mensen die stress hebben door geldzorgen, bijvoorbeeld
door de stijgende energieprijzen, inflatie of doordat ze hun baan zijn kwijtgeraakt.
Deze combinatie van geldzorgen en digitale versnelling kan negatief uitpakken voor
de financiële weerbaarheid van sommige Nederlandse huishoudens. Financieel gedrag
vraagt om weloverwegen keuzes, een kritische houding en reflectie. Dit kan weleens
ontbreken bij mensen met geldzorgen in een snelle digitale omgeving. Het actieplan
is er op gericht te kijken hoe consumenten geholpen kunnen worden bij het maken van
gezonde financiële keuzes.

We weten uit de gedragswetenschap dat consumenten vaak denken dat ze rationeel handelen,
maar dat dat lang niet altijd het geval is. Zeker niet als het om geldzaken gaat.
Vanuit de gedragswetenschap is bekend dat consumenten vaak ongeacht de prijs en kenmerken
de middelste optie kiezen, dat ze pas het belang van een spaarbuffer inzien als de
koelkast en wasmachine tegelijk kapotgaan en dat consumenten pas bij het aflopen van
een aflossingsvrije hypotheek naar relevante informatie zoeken.

Dit komt doordat mensen beslissingen grotendeels intuïtief en snel nemen, in plaats
van grondig en beredeneerd. Dit is geen nieuw inzicht. Onder meer in het rapport van
de WRR uit 2017 kwam al duidelijk naar voren dat «weten nog geen doen is»1. Die boodschap wordt ook door steeds meer partijen in de financiële sector omarmd.
Deze gedragsinzichten worden daardoor steeds vaker toegepast in de praktijk, waardoor
beter rekening wordt gehouden met dit realistischer mensbeeld.

Na een oproep van de Minister van Financiën in 2019 om gedragsinzichten meer centraal
te stellen, committeerden zich tientallen financiële organisaties, consumentenorganisaties
en kennisinstellingen aan die gezamenlijke opdracht. Samen vormen zij het Actieplan
Consumentenkeuzes, waarmee de brug wordt geslagen tussen wetenschap en praktijk.

Gezamenlijk bekijken deze partijen hoe consumenten geholpen kunnen worden om vaker
en makkelijker financieel gezonde keuzes te maken. Bijvoorbeeld door een verandering
aan te brengen in communicatie, dienstverlening en de keuze-omgeving voor de klant.
Het actieplan is een samenwerkingsverband waarin kennis en ervaringen met elkaar worden
gedeeld aan de hand van de tientallen gedragsinitiatieven. Sinds de start in 2019
zijn circa 50 partijen aangesloten bij het Actieplan Consumentenkeuzes.

Thema’s binnen het Actieplan Consumentenkeuzes

Binnen het Actieplan Consumentenkeuzes is in samenspraak met de deelnemers gekozen
om op vijf financiële thema’s te focussen. Onder deze thema’s zijn sinds 2019 gedragsinitiatieven
opgezet. Samen met de nieuwe initiatieven zijn er inmiddels 27 (nieuwe of afgeronde)
initiatieven gestart binnen het Actieplan Consumentenkeuzes. Hieronder staan de vijf
thema’s beschreven met enkele voorbeelden van resultaten en inzichten die tot dusver
zijn opgedaan. Ook enkele nieuwe initiatieven uit 2022 worden uitgelicht.

Op de website van het Actieplan Consumentenkeuzes is meer informatie te vinden over
deze en andere initiatieven binnen het actieplan.2

1) Beleggen

Door verdere digitalisering en het verlagen van de drempels bij beleggen is het gemakkelijker
geworden voor consumenten om te beleggen. In Nederland zijn de afgelopen jaren meer
en jongere consumenten gaan beleggen. Naast kansen om vermogen op te bouwen zijn er
ook risico’s. Waar 30 jaar geleden een consument vaak bij een financieel dienstverlener
in gesprek ging met een beleggingsadviseur, worden steeds meer beleggingen online
gedaan zonder enige tussenkomst van een adviseur. De consument moet daardoor zelfstandiger
keuzes maken. Daardoor komt een consument voor keuzes te staan als: wat is een verstandige
belegging? Hoeveel risico wil ik lopen? En hoe kan ik duurzaam beleggen? Daarbij heeft
de digitale keuzeomgeving van de consument een grote invloed op de keuzes die de consument
maakt. Het is belangrijk om vanuit een gedragswetenschappelijke invalshoek te bekijken
wat dat effect is, bijvoorbeeld bij de inrichting van beleggingsapps.

Binnen het actieplan hebben in dat kader de Vereniging van de Effectenbezitters en
de Radboud Universiteit een gedragsonderzoek gedaan naar de keuzeomgeving van beleggers
rondom duurzaam beleggen. Daarbij hebben ze gekeken naar de gevoeligheid van consumenten
op duurzaamheidsaspecten. Uit dit onderzoek kwam naar voren dat er nauwelijks verschil
is in de aangegeven betalingsbereidheid van consumenten tussen de verschillende duurzaamheidsimpactniveaus.
De onderzoekers van dit onderzoek waarschuwen voor het potentiële risico voor greenwashing. De vervolgstap van dit initiatief is om te onderzoeken welke labels en informatie
het meest effectief werken om het risico op greenwashing te voorkomen.

Als een van de nieuwe initiatieven, zal het Ministerie van Financiën in samenwerking
met de koepelorganisaties DUFAS en de NVB een onderzoek opzetten naar de waarschuwingen
bij laagrisico beleggingsproducten zoals exchange traded funds (ETFs). Waarschuwingen zijn belangrijk om risicovol gedrag te voorkomen, maar potentiële
beleggers kunnen ook afgeschrikt worden om producten met een relatief beperkt risico
aan te schaffen. In het initiatief zal onderzocht worden hoe deze waarschuwingen effectiever
kunnen zijn voor consumenten.

2) Lenen en leasen

Lenen en leasen zijn vaak langdurige verbindende contracten die een grote impact kunnen
hebben op het (financiële) leven van een consument, zoals het geval is bij het afsluiten
van een hypotheek. Het is daarom van belang dat de consument een weloverwogen keuze
maakt. De consument heeft echter niet altijd de tijd, de motivatie of de kennis paraat
om de beste keuzes te maken.

De projectgroep private lease zal in 2022 binnen het Actieplan in samenwerking met
het gedragsveranderingsbureau De Gedragsstudio onderzoek doen naar de keuzes van consumenten
bij het afsluiten van een private lease product. De projectgroep private lease bestaat
aanbieders uit de privateleasemarkt, zoals bijvoorbeeld Elbuco en BlueMovement. Zij
hebben een gedragscode opgericht om de klanten op de privateleasemarkt beter te beschermen.
Dit initiatief is een goed voorbeeld van het slaan van een brug tussen de gedragswetenschap
en de (private lease) praktijk. Doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in
de onderbouwing van klanten bij het afsluiten van een leaseovereenkomst. Op basis
daarvan zullen gedragsinterventies ontworpen en getest worden die bijdragen aan het
bewust aangaan van een leaseovereenkomst.

3) (Be)sparen

Een belangrijk speerpunt van het Ministerie van Financiën is dat Nederlandse huishoudens
voldoende financieel weerbaar zijn. Een onderdeel daarvan is dat consumenten voldoende
spaarbuffer hebben voor tegenslagen en toekomstplannen. Voor consumenten zorgt dit
voor een afname in stress en geeft het financiële rust. In 2021 had een op vijf Nederlanders
minder dan 1.000 euro spaargeld; een op drie had minder dan 5.000 euro aan spaargeld3.

Binnen het Actieplan Consumentenkeuzes is De Volksbank hierop een initiatief gestart.
Aan de hand van een gedragsanalyse is onderzocht welke drempels consumenten met minder
dan 5.000 euro spaargeld ervaren om geld opzij te leggen. Daaruit kwam naar voren
dat uitstelgedrag en behoefte aan flexibiliteit belangrijke motieven zijn voor consumenten
om niet te sparen. Uit dit onderzoek komt tevens naar voren dat automatisch restsparen
(geld dat overblijft aan het einde van de maand) voor deze doelgroep een nuttig alternatief
is voor elke maand een vast bedrag sparen.

Bij de nieuw aangemelde initiatieven zal ING kijken hoe financieel kwetsbare consumenten
gestimuleerd kunnen worden om te sparen door middel van op gedragsinzichten gebaseerde
communicatie in de digitale keuzeomgeving.

4) Financiële redzaamheid

Het vierde thema binnen het Actieplan Consumentenkeuzes is financiële redzaamheid.
Voor financieel weerbare huishoudens is het belangrijk dat consumenten gestimuleerd
worden om op de juiste momenten actie te ondernemen met betrekking tot hun financiën.

Zo is er binnen het Verbond van Verzekeraars door enkele verzekeraars geëxperimenteerd
met het doorverwijzen van klanten met geldproblemen naar Geldfit.nl óf organisaties
die kunnen helpen bij geldzorgen. Daarbij zijn mensen op verschillende manieren aangemoedigd
om hulp te zoeken bij geldzorgen. Van de ongeveer 23.000 verzekerden die in dit experiment
zijn aangeschreven, heeft een derde een online test ingevuld om te achterhalen hoe
groot hun geldzorgen zijn en waar ze terecht kunnen voor hulp. Daarvan heeft ongeveer
een op de tien een vervolgstap gezet naar passende hulp.

In 2022 zal het Kenniscentrum Psychologie en Economisch Gedrag, in samenwerking met
Wijzer in geldzaken, aan de hand van gedragsexperimenten onderzoeken hoe op de website
van Geldfit beter rekening kan worden gehouden met de psychologie van hulp vragen.

5) Financiële verduurzaming

Het vijfde thema binnen het Actieplan Consumentenkeuzes is financiële verduurzaming.
Hoe kan de financiële sector gedragsinzichten gebruiken om consumenten te helpen om
gezonde duurzame financiële keuzes te maken?

Zo heeft De Volksbank, de Behavior Change Group (gedragsveranderingsbureau) en de
Stichting Natuur en Milieu onderzocht welke psychologische factoren een rol spelen
bij het treffen van duurzaamheidsmaatregelen. Uit dit onderzoek komt naar voren dat
de besluitvorming omtrent het verduurzamen van woningen door consumenten een lange
looptijd heeft. Consumenten zullen vaak een paar keer terugkomen naar het aangeboden
platform en stappenplan voordat ze daadwerkelijk overgaan tot actie. Daarnaast blijkt
dat consumenten comfort en focus op rendement belangrijke aspecten vinden bij de verduurzaming
van hun woning.

De Volksbank zal in samenwerking met de Radboud Universiteit in 2022 onderzoeken hoe
ze met behulp van gedragsinzichten mkb’ers en zelfstandigen kan stimuleren om een
stap te zetten richting verduurzamen.

Vervolg Actieplan Consumentenkeuzes in 2022

In het Actieplan Consumentenkeuzes zijn met de inmiddels tientallen initiatieven vele
inzichten opgedaan. In veel gevallen kunnen die direct worden gebruikt om consumenten
financieel gezondere keuzes te laten maken. Dat is belangrijk omdat het maken van
financiële keuzes voor consumenten vaak complex is, en die keuzes tegelijkertijd een
grote impact op het (financiële) leven van consumenten kunnen hebben. Met innovatieve
gedragsinitiatieven kunnen we eraan bijdragen om dit voor consumenten makkelijker
te maken. Ik doe daarom een oproep aan partijen om gedragsinzichten in te zetten en
zich aan te sluiten bij het Actieplan Consumentenkeuzes.

De Minister van Financiën,
S.A.M. Kaag