Brief regering : Contouren proces nieuwe Regio Deals en voortgangsrapportage Regio Deals 2021

Nr. 108 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 15 april 2022

Elke Regio telt. Krachtige regio’s dragen bij aan een veerkrachtige samenleving. Daarbij
is het belangrijk om oog te hebben voor verschillen tussen regio’s, aandacht te hebben
voor regionale vraagstukken. Daarom werkt het kabinet samen met regio ’s aan het versterken
van de brede welvaart in de regio. Die brede welvaart gaat over alles wat mensen van
waarde vinden, het welzijn van mensen. Brede welvaart gaat naast economische groei,
over gezondheid, welbevinden, kwaliteit van natuur en milieu, onderwijs, sociale cohesie,
milieu, veiligheid, in het hier en nu, maar ook voor toekomstige generaties. Omdat
het leven van mensen zich voor een grote mate afspeelt op regionaal niveau, zijn de
omstandigheden binnen de regio van grote invloed op het welzijn van mensen. Daarom
is het belangrijk oog te hebben voor de verschillen per regio.

De Atlas van afgehaakt Nederland1 laat zien dat er grote verschillen zijn: «Bruisende gebieden, naast krimpgebieden,
wijken met mensen met relatief veel sociaal en financieel kapitaal naast wijken met
mensen met relatief weinig kapitaal.» Dit vraagt maatwerk en aandacht voor de eigenheid
van de regio’s. Daarnaast vragen de grote maatschappelijke uitdagingen, steeds vaker
om een regionale aanpak en samenwerking. Door samen te werken, kunnen kansen beter
worden benut en wordt gebruik gemaakt van elkaars kennis en kunde.

Regio Deals dragen bij aan het verzilveren van kansen en de aanpak van opgaven waar
Rijk en regio samen voor staan. Ze sluiten aan bij het specifieke karakter van een
gebied. In deze brief schets ik de contouren voor de nieuw af te sluiten Regio Deals
en het beoogde proces. Deze brief benut ik tevens om uw Kamer te informeren over de
voortgang van de lopende Regio Deals. Als bijlage bij deze brief treft u aan de voortgangsrapportage
over 20212. Ik ben daarbij dank verschuldigd aan de betrokken ambtenaren van het Ministerie
van LNV voor het helpen opstellen ervan.

Hoofdpunten voortgangsrapportage

Alle dertig lopende Regio Deals zijn inmiddels in de fase van uitvoering, waarbij
onderdelen van de deals uit de eerste tranche ook al richting afronding gaan. Mede
daardoor worden mooie resultaten zichtbaar. Er zijn scholen geopend, huizen verduurzaamd,
wijken aangepakt. De realisatie van breed toegankelijke voorzieningen zoals het Urban
sportpark en Futurelab in het Evoluon, van de Regio Deal Brainport, maken de regio
tot een fijnere plek om te wonen, te werken en te leven. Ook de deals van de tweede
en derde tranche laten mooie resultaten zien. In de Regio Deal Parkstad is een samenhangende
aanpak uitgewerkt om zowel de fysieke als sociale aspecten van de leefomgeving te
versterken. In de Regio Deal Food Valley is ingezet op de verbinding tussen de sterke
Agrifood-sector en de kansen van gezonde voeding om gezondheidsverschillen tegen te
gaan. Algemeen beeld is dat de Regio Deals een vliegwiel zijn voor het versterken
van samenwerking in de regio tussen overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen.
Zij weten elkaar beter te vinden en verbindingen te leggen tussen verschillende thema’s/themalijnen,
waardoor zij gezamenlijk tot een effectievere inzet komen.

Corona heeft op verschillende manieren impact (gehad) op de verschillende Regio Deals.
Enerzijds heeft het de opgave vergroot; in het bijzonder in gebieden die al kwetsbaar
waren, is ongelijkheid in de samenleving scherper geworden. Bij jongeren is de impact
van corona zichtbaar in leerachterstanden en afnemende mentale gezondheid. Regio’s
proberen hier bij de uitvoering van de deals op in te spelen. Anderzijds heeft de
coronapandemie impact gehad op het tempo en de wijze waarop projecten uit de deals
uitgevoerd konden worden. Veel projecten zijn door de inzet van velen gewoon doorgegaan.
Maar soms heeft corona ook geleid tot wat vertragingen in de uitvoering van projecten
en een aantal regio’s heeft een verzoek gedaan tot een verlengde doorlooptijd van
de deal.

Parallel aan het sluiten en uitvoeren van de Regio Deals is in verschillende trajecten
kennis ontwikkeld over (het meten van) brede welvaart en de samenwerking tussen Rijk
en regio’s. Inmiddels heeft het CBS de tweede editie van de regionale Monitor Brede
Welvaart ontwikkeld en het PBL heeft in het kader van onderzoeksprogramma «Regio Deals
voor brede welvaart» verschillende aanbevelingen gedaan over het inrichten van beleid
gericht op het versterken van brede welvaart. Een leer- en monitoringstraject over
de governance van Regio Deals heeft nuttige inzichten opgeleverd over het versterken
van de samenwerking tussen Rijk en regio’s. Bijvoorbeeld dat schuurpunten bespreken
belangrijk is voor een effectieve samenwerking en dat regio’s graag zien dat het Rijk
meer met één mond spreekt. Daarnaast is gebleken dat regio’s die investeren in een
passende samenwerkingsstructuur en sturen vanuit het regionaal perspectief, sneller
tot resultaten kunnen komen. Al deze leeropbrengsten betrekken we vanzelfsprekend
bij het vormgeven van de Regio Deals in de komende periode.

Contouren nieuwe Regio Deals

Regio Deals dragen bij aan de kwaliteit van leven, wonen en werken, voor inwoners
en ondernemers. Ze verbeteren de gebiedspecifieke aanpak van opgaven en versterken
de publieke-private samenwerking, de samenwerking in de regio en tussen Rijk en regio.
Het versterken van de brede welvaart, welzijn en het bevorderen van de sociale cohesie
in de gebieden waar dit onder druk staat, is het leidend principe en daarmee bouwen
we voort op de koers die in de vorige periode is ingezet. Hoewel het concept brede
welvaart inmiddels veel wordt toegepast, is een nadere operationalisering in het (nieuwe)
afwegingskader wenselijk. In het bijzonder om de regio’s duidelijkheid te bieden of
zij kansrijk zijn voor het met het Rijk sluiten van een nieuwe Regio Deal.

Om de beoogde duurzame impuls door de Regio Deals in de diverse gebieden optimaal
te ondersteunen is doorontwikkeling op onderdelen van de (afwegings)criteria uit de
vorige periode Regio Deals wenselijk. Daarbij maken we gebruik van de geleerde lessen
uit de vorige periode, de monitoringstrajecten rondom Brede welvaart van PBL en CBS
en Governance-Lab en de tussentijdse evaluatie van Lysias Advies3 over de Regio Deals. Zo is het van belang gebleken aan goed verwachtingsmanagement
te doen naar regio’s en elkaars taal te leren spreken, dat echt partnerschap verder
gaat dan alleen het financiële onderdeel en dat regionaal leiderschap essentieel is
om tot resultaten in de regio zelf te komen. Als onderdeel van de doorontwikkeling
ga ik ook samen met de meest betrokken departementen in gesprek met verschillende
regio’s en bezoek ik diverse Regio Deals.

Ook is doorontwikkeling nodig om in te spelen op veranderende omstandigheden. Het
huidige kabinet heeft bijvoorbeeld veel geld gereserveerd voor een aantal grote fysiek-ruimtelijke
opgaven (o.a. energietransitie, woningmarkt, stikstof). De inzet vanuit de Regio Deals
moet hier goed op worden afgestemd, zodanig dat het geheel van instrumenten elkaar
aanvult en/of versterkt. Dat komt ook een doelmatige besteding van publieke middelen
ten goede. In de uit te werken selectiemethodiek zal hier aandacht voor zijn.

Ik ben voornemens uw Kamer voor de zomer te informeren over het nieuwe afwegingskader.
Vooralsnog zie ik de volgende contouren voor nieuwe Regio Deals:

• Regio Deals dragen bij aan de versterking van de brede welvaart in regio’s, met speciale
aandacht voor de regio’s waar die brede welvaart het sterkst onder druk staat;

• Regio Deals worden ingezet in regio’s waar meervoudige integrale opgaven spelen die
niet adequaat kunnen worden geadresseerd met generiek beleid en/of sectorale middelen;

• Het gaat om regionale opgaven en kansen die de draagkracht van individuele overheidslagen
overstijgen en waar interbestuurlijk samenspel en samenwerking met kennisinstituten,
maatschappelijke organisaties en/of bedrijfsleven nodig is om de opgaven effectief
op te pakken;

• De inzet van middelen voor Regio Deals wordt goed afgestemd op de inzet van andere
(sectorale) Rijksmiddelen, zodat een optimale en samenhangende inzet wordt gerealiseerd
voor en door Rijk én regio’s;4

• Regio Deals beogen een duurzame, langjarige impuls te geven aan het benutten van kansen
en oplossen van problemen in regio’s, zodat er een nieuw en passend perspectief ontstaat
voor de regio;

• Van regio’s wordt een cofinanciering als voorwaarde gesteld die passend is gegeven
de opgaven en de draagkracht van de regio, waarbij 50% als uitgangspunt geldt en waarbij
onderzocht wordt of differentiatie mogelijk is.

Goede regionale samenwerking als randvoorwaarde

Een goede regionale samenwerking, met slagkracht, acht ik een noodzakelijke randvoorwaarde
voor een succesvolle Regio Deal. Daarvoor is het nodig gezamenlijk in de regio een
analyse van de opgaven en een bijbehorende agenda te maken en het vermogen om samen
te sturen op het realiseren van de gestelde doelen. Ik verwacht daarom van regio’s
dat zij in hun straks in te dienen propositie aandacht hebben voor de wijze waarop
zij hun samenwerking vormgeven en hoe deze aansluit bij de opgaven. Mogelijke elementen
die daarbij aan bod kunnen komen zijn de structuur van de regionale samenwerking,
de benodigde interbestuurlijke samenwerking en de invulling van het regionaal leider-
of trekkerschap.

Ik zie ook dat sommige regio’s er beter in slagen hiertoe te komen dan andere. Dat
kan te maken hebben met onderlinge verhoudingen, de beschikbare capaciteit en expertise
om tot een goede samenwerking te komen of bijvoorbeeld het feit dat een coalitie van
partners elkaar nog maar relatief kort geleden heeft gevonden. Ik verken daarom de
mogelijkheden om vanuit mijn verantwoordelijkheid voor het openbaar bestuur ondersteuning
te bieden aan regio’s waarvan de regionale samenwerking in dit kader versterking behoeft
en die aangeven hier graag ondersteuning bij te willen.

Financieel instrumentarium

Eén van de leerpunten uit de vorige drie tranches Regio Deals is dat het beschikbare
financiële instrumentarium onvoldoende toegesneden is om aan de beoogde Rijk-regio
samenwerking invulling te geven. Als de bijdrage van het Rijk in de vorm van een decentralisatie
uitkering beschikbaar komt, ontbreekt de ruimte om concrete afspraken te maken over
de inzet van middelen. In de vorm van een specifieke uitkering zijn er relatief veel
administratieve lasten en krijgt de onderlinge verhouding te veel het karakter van
een relatie die vergelijkbaar is tussen een opdrachtgever en opdrachtnemer. Een interdepartementale
Taskforce uitkeringsstelsel zal ingesteld worden, om te onderzoeken welke wijzigingen
in het uitkeringsstelsel doorgevoerd moeten worden om tot een financieel instrumentarium
te komen, dat beter aansluit op de bestuurlijke wensen. Het verlichten van de administratieve-
en controlelasten die verband houden met de specifieke uitkering, zullen onderdeel
uitmaken van dit traject. Voor de zomer zal ik de Kamer hierover nader informeren.
Ik zal tevens voor de nieuwe Regio Deals verkennen welke oplossingen er mogelijk zijn,
om tegemoet te komen aan de ervaren bezwaren rondom het beschikbare financiële instrumentarium.

Selectieproces

Het selectieproces van de 2e en 3e tranche Regio Deals heeft bij regio’s tot wisselende ervaringen geleid (vgl. de tussenevaluatie
van Lysias Advies5), waarbij de 3e tranche positiever is gewaardeerd. De positieve elementen wil ik voortzetten bij
volgende tranches, voor een paar punten is doorontwikkeling wenselijk. Het proces
genereerde veel energie in regio’s en het heeft in veel gevallen gewerkt als een snelkookpan
om te komen tot regionale samenwerking, gezamenlijke doelen en ambities. Dit mede
als gevolg van de wens vanuit het Rijk om proposities te ontvangen die op korte termijn
tot realisatie (en daarmee maatschappelijk effect) zouden kunnen leiden.

De keerzijde van dit proces bleek tweeledig:

• Doordat proposities werden gevraagd (en aangeboden) die redelijk ver waren uitgewerkt,
bleef er weinig ruimte om op basis van inbreng vanuit het Rijk tot verfijning van
plannen te komen. Hierdoor is bij de uitvoering van de deals door sommige regio’s
een beperkte betrokkenheid van het Rijk ervaren, terwijl zij juist op zoek waren naar
een stevig partnerschap. Dit werd versterkt doordat in veel gevallen door het Rijk
een lagere financiële bijdrage werd geboden, dan door de regio gevraagd.

• De nadruk op snelle realiseerbaarheid heeft er in sommige gevallen toe geleid dat
in de proposities projecten zijn voorgesteld die nog «op de plank lagen» en waarvoor
nog financiering werd gezocht. Dit heeft het risico dat een propositie daarmee het
karakter krijgt van wat oneerbiedig ook wel een «projectencarrousel» wordt genoemd.
Een verzameling van op zichzelf nuttige projecten, maar met beperkte onderlinge samenhang.
Daarmee levert de Regio Deal een suboptimale bijdrage aan het beoogde nieuwe perspectief
voor de regio.

Daarnaast is in de vorige periode gebleken dat in het selectieproces de slagkracht
en een effectieve regionale samenwerking (ofwel het missen hiervan) sterk mee heeft
gespeeld. Er is goed zichtbaar geworden dat niet iedere regio even goed in staat is
om onder hoge druk te komen tot een goede propositie. Op basis van bovenstaande stel
ik daarom een aantal aanpassingen voor in het selectieproces voor de komende tranches.

• Net zoals in de tweede en derde tranche zullen de integrale voorstellen van de regio’s
de basis vormen voor de uiteindelijk tussen Rijk en regio te sluiten Regio Deals.

• Daarbij onderzoeken we nog hoe we regio’s die de slagkracht ontberen om tot een dergelijke
propositie te komen, beter kunnen ondersteunen.

• Alle binnengekomen proposities zullen worden beoordeeld aan de hand van een nog vast
te stellen afwegingskader.

• Het kabinet zal op basis van deze beoordeling besluiten over toekenning van Regio
Deals.

• Vervolgens zal, in overleg met de geselecteerde regio’s, het Ministerie van BZK en
de betrokken vakdepartementen, een concrete, te ondertekenen Regio Deal worden uitgewerkt.

Het kabinet beoogt het gezamenlijk partnerschap te versterken en de betrokkenheid
van de betrokken departementen beter te borgen door hen vanaf het voortraject nauw
te betrekken en het gesprek aan te gaan over de proposities. Dit draagt tevens bij
aan de beoogde lange termijn impact die de deals zouden moeten hebben en de borging
van regionale en nationale opgaven en doelstellingen in de deal.

Vervolgstappen en proces

Op dit moment werk ik met de betrokken departementen aan een goede overdracht en borging
van continuïteit voor de lopende Regio Deals. Ondertussen werk ik samen met de andere
departementen ook aan de doorontwikkeling van het afwegingskader om tot nieuwe Regio
Deals te komen. Ik heb hiervoor het volgende tijdpad in gedachten:

Actie

Planning

Vaststellen afwegingskader voor nieuwe Regio Deals en openstellen voor proposities
voor 4e tranche

Zomer 2022

Selectie en besluitvorming 4e tranche deals

Eind 2022

Sluiten eerste deals 4e tranche

Begin 2023

Start uitvoering 4e tranche

Voorjaar 2023

Op basis van deze planning is het mijn voornemen uw Kamer voor het zomerreces te informeren
hoe het kabinet met de nieuwe tranche van Regio Deals aan de slag wil gaan.

Tot slot

De Regio Deals hebben zich in de vorige periode bewezen als bruikbaar instrument om
beter als één overheid te kunnen werken en daarbij tot een integrale aanpak van meervoudige
opgaven te komen met het oog op het vergroten van de brede welvaart. Bovendien is
het een passend instrument gebleken om samen met medeoverheden, ondernemers en kennisinstellingen
(de «gouden driehoek») te komen tot een gedragen, gebiedsgerichte aanpak voor (uitdagende)
maatschappelijke opgaven. Mijn inzet is om deze sterke kanten van de Regio Deals verder
uit te bouwen en daarbij beter te verbinden aan de inzet die het Rijk en medeoverheden
op andere terreinen plegen. Om maximale impact voor onze inwoners te genereren en
mensen daadwerkelijk te laten ervaren dat «Elke Regio Telt»!

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, H.G.J. Bruins Slot