Brief regering : Geannoteerde agenda Landbouw- en Visserijraad 21 maart 2022

36 045
Situatie in de Oekraïne

Nr. 1402
BRIEF VAN DE MINISTER VAN LANDBOUW, NATUUR EN VOEDSELKWALITEIT

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 10 maart 2022

Doormiddel van deze brief informeer ik uw Kamer over de agenda van de Landbouw- en
Visserijraad van 21 maart aanstaande te Brussel.

Voor ik uw Kamer nader informeer over de agendapunten van de Raad, wil ik graag stilstaan
bij de situatie in Oekraïne en de zorgen die er leven op het gebied van (mondiale)
voedselzekerheid.

Ook ik heb grote zorgen over de situatie in Oekraïne. Mensenlevens staan direct op
het spel en de humanitaire gevolgen zijn enorm. Onze gedachten en aandacht gaan nu
vooral daar naar uit. Hoe de situatie zich de komende weken en maanden zal ontwikkelen,
is onzeker. En die onzekerheid zien we terug in vragen over onder meer de voedselzekerheid.
Ik wil daarin benadrukken dat het aanbod van voedsel in Nederland en in Europa niet
onder druk komt te staan, zoals ook geconstateerd door Wageningen Economic Research
(zie onderzoek verderop in de brief). De Nederlandse voedselvoorziening – die sterk
is verweven met de Europese – is robuust. We zijn niet afhankelijk van de graanproductie
van Oekraïne en Rusland (de EU is bijvoorbeeld zelfvoorzienend voor tarwe met 17%
van de wereldproductie, Oekraïne 3%), hoewel voor de invoer van energie en veevoer
zoals mais of bepaalde oliehoudende gewassen op dit moment wel sterk wordt geleund
op de regio en – al of niet tijdelijk – aanvoer uit andere regio’s nodig zal moeten
zijn. De grootste bedreiging voor de voedselzekerheid wordt nu ondervonden in landen
in Noord-Afrika en het Midden-Oosten die veel graan importeren uit de Zwarte Zee regio
en zich nu trachten te verzekeren van importen uit andere landen.

Waar Nederlandse ondernemers en ook consumenten wel gevolgen van ondervinden, zijn
de enorm stijgende prijzen van voedsel en brandstoffen. Boeren, tuinders en vissers
maken zich zorgen over de kosten voor gas, kunstmest en veevoer (maïs, granen). Die
zorgen deel ik en daarom blijven we in gesprek met de sectoren om vinger aan de pols
te houden. Ik besef dat de situatie waarin wij ons nu bevinden tot grote onzekerheid
en onrust kan en zal leiden, ook binnen onze sectoren. Ik wil onze agrarisch ondernemers
vragen om deze onrust niet het leidend principe te laten zijn van ons handelen. We
moeten onze keuzes baseren op de kennis die we nu hebben en daarbinnen zo weloverwogen
mogelijk acteren. Op dit moment zie ik geen reden om af te wijken van onze verduurzamingsinzet.
Die draagt juist bij aan een robuuste en toekomstbestendige agrarische sector die
minder afhankelijk wordt van fossiele energie en grondstoffen voor veevoer. Wel zet
ik een aantal stappen om in deze periode de ontwikkelingen goed te kunnen volgen en
weerbaarheid te stimuleren. De mogelijkheden die ik daartoe zie zet ik hieronder uiteen
bij het eerste onderdeel in de agendapunt van de Landbouw- en Visserijraad.

Agendapunten voor de Landbouw- en Visserijraad

Gedachtewisseling over de ontwikkelingen op de landbouwmarkten in relatie tot Oekraïne

Tijdens de Raad zullen de besprekingen worden voortgezet als vervolg op de ingelaste
Landbouw- en Visserijraad van 2 maart jl. over de situatie op de Europese landbouwmarkten
in relatie tot de situatie in Oekraïne. Zoals hierboven aangegeven is op dit moment
de EU voedselzekerheid niet in het geding, maar de situatie legt wel bloot op welke
punten het Europese voedselsysteem afhankelijk is van kritische grondstoffen, energie
en kunstmest. Er is nog geen document gedeeld, maar de Commissie zal de lidstaten
waarschijnlijk informeren met een nadere analyse over de verwachte grote veranderingen
op de landbouwmarkten, de mededeling over energie (gepubliceerd 8 maart), een mededeling
over voedselzekerheid, mogelijke maatregelen om de landbouwmarkten te ondersteunen
met eventuele inzet van de crisisreserve en handelsstromen open te houden en over
de relatie met de langere termijn om tot een meer weerbaar en duurzaam voedselsysteem
te komen in lijn met de Green Deal en de Boer tot Bord strategie. De Commissie zal
tevens rapporteren over de bijeenkomst op 9 maart met stakeholders in het kader van
het Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises. Tot
slot zal de Commissie waarschijnlijk ook refereren aan de ontwikkelingen op de varkensmarkt,
die al langere tijd wordt geconfronteerd met overproductie en lage opbrengstprijzen,
los van de Oekraïnecrisis. De laatste weken zijn zowel op Europees niveau als in Nederland
de prijzen voor varkensvlees echter weer aan het stijgen. De Commissie heeft eerder
vastgehouden aan marktoriëntatie voor de varkensmarkt, maar had toegezegd de mogelijkheden
voor tijdelijke particuliere opslag te onderzoeken een EU referentiegroep voor varkensvlees
in te stellen die mogelijkheden voor interventie moet inventariseren. De eerste bijeenkomst
voor deze referentiegroep is op 10 maart.

Zoals aangegeven deel ik de grote zorgen over de effecten die de crisis in Oekraïne
heeft op de Europese landbouwmarkten en de wereldwijde voedselvoorziening, inclusief
Noord Afrika en het Midden-Oosten. De aanvoer van energie, kunstmest en grondstofstromen
afkomstig vanuit Rusland, Oekraïne en Belarus is van groot belang voor zowel de ondernemers
en de consument wereldwijd. Om hier verder inzicht in te krijgen heb ik aan onder
meer Wageningen Economisch Research (WeCR) gevraagd onderzoek te doen naar de effecten
in Nederland. De eerste resultaten van deze analyse bied ik uw Kamer hierbij aan (zie
bijlage)1. De WeCR analyse toont aan dat de EU zelfvoorzienend is in veel producten. Naast
productie en handelsstromen vanuit Oekraïne, Rusland en Belarus gaat WeCR ook in op
de bredere context en beschikbaarheid van belangrijke agro-grondstoffen wereldwijd.
Op https://agrotradeukraine.wecr.wur.nl/ is een data-applicatie (dashboard) beschikbaar waarmee gebruikers zelf voor hen relevante
handelsdata kunnen opvragen. In een tweede deel van het onderzoek zal WeCR een nadere
analyse geven van een aantal mogelijke ontwikkelingen. Dit zal zo spoedig mogelijk
aan uw Kamer worden gestuurd.

Ik zal mij in Brussel actief inzetten om op EU niveau tot gerichte acties te komen
om de negatieve effecten van de Oekraïnecrisis op de landbouwmarkten zoveel mogelijk
te beperken. De EU is een grote voedselproducent en het EU voedselsysteem is robuust,
maar de afhankelijkheid van kritische grondstofstromen moet op termijn worden verlaagd
om de weerbaarheid te vergroten. Zo heeft Nederland actief voorstellen gedaan om de
mogelijkheden voor het gebruik van minerale meststoffen in EU te vergroten en de afhankelijkheid
van kunstmest te verminderen. Ik zal het belang van meer ruimte binnen de Nitraatrichtlijn
voor deze belangwekkende en innovatieve oplossingen ook deze Raad weer inbrengen.

Daarnaast is het openhouden van handelsstromen binnen de interne markt en met derde
landen van essentieel belang. Met diversificatie in de producten of alternatieve grondstoffen,
het tegengaan van protectionistische maatregelen door landen en de import van grondstoffen
uit andere delen van de wereld moeten belangrijke grondstoffen worden aangevuld. Deze
handelsstromen zijn ook van essentieel belang voor landen in het Midden Oosten en
Noord Afrika om vanuit andere regio’s het voedsel te importeren.

Ik verwelkom de actieve inzet van de Commissie om met stakeholders oplossingen te
zoeken. Op voorhand is Nederland er geen voorstander van om af te wijken van het GLB
en de daarin opgenomen inzet op vergroening. De vergroening is juist nodig voor de
noodzakelijke verduurzaming van de sector en een weerbare landbouwproductie op de
langere termijn. Maar ik wil tegelijkertijd in een zeer ernstige crisissituatie specifieke
maatregelen niet op voorhand uitsluiten.

Ook wil ik met Brusselse collega’s onderzoeken of een gerichte inzet van de crisisreserve
voor bepaalde sectoren zou kunnen helpen waarbij wel voorwaarden voor verduurzaming
noodzakelijk zijn. Op basis van de analyse en voorstellen van de Commissie zal Nederland
de voor- en nadelen van de verschillende opties beoordelen en een standpunt innemen.

Tegelijkertijd zet ik in Nederland in op een versnelling in de energietransitie om
het gasverbruik te verminderen. Ik ben met de glastuinbouwsector in gesprek voor mogelijkheden
om tuinders die gaan investeren in de transitie en energiebesparing te ondersteunen
wat kan helpen de sector door deze moeilijke periode heen te helpen. De huidige situatie
maakt nog urgenter dat de sector snel minder afhankelijk moet worden van fossiele
brandstoffen en snel moet omschakelen, naar meer energiebesparing en het gebruik van
andere energiebronnen. De Minister verwacht dat de sector daarvoor ook echt stappen
zet.

De moeilijke situatie in de varkensmarkt staat hier los van. Ook al is nu sprake van
stijgende prijzen, de marges, mede als gevolg van de gestegen kosten voor veevoer,
maken dat de situatie nauw moet worden gevolgd. De Commissie onderzoekt of hier extra
maatregelen voor nodig zijn, waarbij ik in het algemeen terughoudendheid blijf bepleiten
om op Europees niveau in te grijpen in de markt met de recente ontwikkeling van stijgende
prijzen. Maar ik sta open voor eventuele tijdelijke particuliere opslag om het tijdelijke
overaanbod te reguleren.

Tot slot acht ik van groot belang dat de kosten van de prijsstijgingen, die nu onvermijdelijk
op ons af komen, eerlijk worden verdeeld in de keten. Ik roep daarbij ook de verwerkers
en supermarkten op hun verantwoordelijkheid te nemen en niet alleen de primaire producent
en de consument alle lasten te laten dragen.

Voortgangsrapportage bij het opstellen van het rapport over de toepassing van normen
Gezondheids- en milieueisen van de Unie voor landbouwproducten en geïmporteerd voedsel

De Commissie zal informatie geven over de voortgang van het rapport over de rationale
en juridische haalbaarheid (waaronder de conformiteit met WTO-regels) van het toepassen
van EU gezondheids- en milieu productiestandaarden (inclusief standaarden voor dierenwelzijn,
processen en productiemethoden) op geïmporteerde producten. Er is nog geen document
beschikbaar. De Commissie zal naar verwachting verslag doen van de eerste resultaten
van de consultatie onder stakeholders.2 Deze consultatie loopt van 16 februari tot 16 maart. Dit agendapunt zal waarschijnlijk
mondeling zijn.

Bij de gedachtewisseling zal ik het belang van het onderzoek benadrukken. Dit omdat
we aan EU producenten vragen om verder te verduurzamen en hun producten in sommige
gevallen moeten concurreren met geïmporteerde producten van producenten die niet altijd
aan dergelijke hoge milieu-, arbeid- of dierenwelzijnsregels hoeven te voldoen. Hierbij
moet gekeken worden wat er onder het multilaterale kader van de WTO mogelijk is. Ik
zal aangeven uit te kijken naar het rapport, dat naar verwachting in juni wordt gepubliceerd.

Goedkeuring van de GLB-Nationaal Strategische Plannen

Het Franse voorzitterschap voorziet een gedachtewisseling tussen ministers en de Commissie
over het goedkeuringsproces van de Strategische GLB-plannen. Commissaris Wojciechowski
zal naar verwachting mondeling uiteenzetten welke stappen de Commissie momenteel in
het goedkeuringsproces zet. Een inhoudelijke discussie over de plannen zelf is voor
deze Raad niet voorzien, maar mogelijk verandert dit door de actuele situatie in Oekraïne.
Vooralsnog zal het inhoudelijke debat over de Strategische plannen tussen de Commissie
en lidstaten worden gevoerd in de bilaterale overleggen aan de hand van de brief met
de bevindingen (observation letter) die de Commissie per lidstaat zal opstellen over ieder plan afzonderlijk. Naar verwachting
zal de Commissie de brief met de bevindingen over het Nederlandse strategische GLB-plan
eind maart toesturen. Direct na ontvangst zal ik deze ook uw Kamer doen toekomen.
Mijn appreciatie van de brief en mijn reactie op de bevindingen van de Commissie op
het Nederlandse Strategisch GLB-Plan zal ik uw Kamer in mei doen toekomen.

Ik zal de Commissie tijdens de Raad nadrukkelijk om aandacht vragen voor het belang
van voortgang en transparantie in het goedkeuringsproces van de Strategische plannen
en de structurele dialoog die erover met de Commissie plaatsvindt. Voortgang is belangrijk
omdat het voor boeren van belang is dat in de loop van dit jaar helderheid ontstaat
over de precieze inrichting van het GLB vanaf 1 januari 2023. Dit zeker ook in het
licht van de actuele situatie met betrekking tot de oorlog in Oekraïne. Transparantie
is van belang om het gelijke speelveld tussen lidstaten te borgen. Ook zal ik in mijn
interventie de in de triloog met het Europees parlement gemaakte afspraak onderstrepen
dat het GLB uiteraard dient bij te dragen aan de doelen en ambities van de Green Deal
en Farm to Fork-strategie, maar dat de beoordeling van de strategische plannen alleen
kan geschieden op basis van reeds bestaande regelgeving.

AOB Oostenrijk: Stimuleren potentieel van plantaardige eiwitten in EU overeenstemming
van doelstellingen van Green Deal

Oostenrijk verzoekt de Europese Commissie om te komen met een voorstel voor een Europese
eiwitstrategie, die ondersteunend is aan het nationale beleid. Dit is inhoudelijk
een logische stap na de oproep van Commissie in 2018 aan lidstaten om met een nationale
eiwitstrategie te komen. De nationale eiwitstrategie in Nederland is in 2020 uitgebracht,
zij het destijds controversieel verklaard. In maart informeer ik uw Kamer met een
brief over de Nationale Eiwitstrategie. Deze oproep van Oostenrijk sluit goed aan
bij ons voedselbeleid (inzet op duurzamer voedingspatroon en voedselaanbod) en de
nationale eiwitstrategie. Een Europese strategie helpt dit te ondersteunen en biedt
ruimte aan de diverse behoeften van lidstaten. Ik zal dit voorstel dan ook ondersteunen.

AOB Hongarije: Visegrad

Afgelopen vrijdag 4 maart was de tweede Visegrad 4 bijeenkomst met landbouwministers
onder Hongaars voorzitterschap. De verwachting is dat de Hongaarse voorzitter, landbouwminister
István Nagy, enkele conclusies uit de vergadering van 4 maart zal delen, maar de inhoud
van het AOB-punt is nog niet gedeeld met de andere lidstaten.

De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,
H. Staghouwer